С.Цагаан: Хөдөлмөрлөвөл амжилтанд хүрч болдогийг ойлгосон тийм л хүүхдүүд гараасаа гаргахыг хичээдэг

Улсын Мэдээлэл зүйн олимпиадын хошой аварга, 17н жилийн дараа нутагтаа Математикийн олимпиадын мөнгөн медаль авчирсан, өдгөө улсын олимпиадаас 6н медаль хүртээд буй, сүүлийн 5 жил түүний шавь нар Баянхонгор аймгийн Математик, Мэдээлэлзүйн өнгийг тодорхойлж, улсын олимпиадад ч чамгүй амжилттай оролцдог гээд түүний тухай яриад байвал дуусахгүй урт амжилтууд цуврана. Юутай ч чадварлаг багш, нутгийнхаа Математик, Мэдээлэлзүйн сургалтын чанарыг сайжруулахаар хичэн зүтгэж буй, Баянхонгор аймгийн "Алгоритм сургалтын төв"-ийн багш Сүхбаатарын Цагаан багштай ярилцлаа.

Нямдаваа багшийн шавь болсноор эргэлт буцалтгүй

математикийн замд гүн орсон

Хоёулаа яриагаа таны математик сонирхож байсан үеэс эхлэх үү? Анх хэддүгээр ангиасаа математик түлхүү сонирхож эхэлсэн бэ? тэр үеийнхээ дурсамжаас хуваалцаач?

Багаасаа л тоо бодох дуртай хүүхэд байсан. 1-р ангиасаа эхлээд л аймгийн олимпиадад оролцдог, 2-р ангидаа аймгийн аварга болж байсан гэхээр ерөөсөө тоо бодох дуртай хүүхэд байсан л гэж ойлгогдох байх. Зарим хүмүүс дунд ангид ороод олимпиад уралдаанд орж эхэлсэн, өөрийгөө олж нээсэн байдаг. Би бол анхнаасаа л тоо бодох дуртай хүүхэд байжээ.

Бага ангид байхдаа 3-р сургуулийнхаа багаас аймгийн математикийн олимпиадад орохоор бэлдэж байгаад Доржнамжирмаа гээд насан туршийн хамтрагчтайгаа танилцаж байсан нь хамгийн эхэнд санаанд орж байна. 6-р ангид байхад намайг 3-р сургуулийн математикийн багш Очирхуяг багш маань гэртээ аваачаад бэлддэг байсан. Тэднийх том хүүхэдгүй тул хавар гэхэд цагаан сарын боов нь дуусаагүй байсан нь их гоё байдаг байсан даа. 7-р ангидаа Талст сургууль байгуулагдаад тэнд очиж эргэлт буцалтгүй математикийн замд гүн орсон.

Талст сургуульд Нямдаваа багшийн гар дээр ирээд л математикч болох зам тодорхой болсон гэж ойлгож болно. Тийм ээ? Нямдаваа багшийн тухай яриач!

Намайг анх 7-р ангийн сурагч Талст сургуульд очиход багш маань дөнгөж сургуулиа төгсөөд ирсэн 23 настай залуу манай ангийг дааж авч байлаа. Манай ангид математик, мэдээлэл зүйн хичээл ородог. Өөрөө мэдээлэл зүйгээр бол мэргэшсэн их сайн залуу боловсон хүчин байсан юм. Математикаас гадна мэдээлэл зүй гэж цоо шинэ томоохон салбарт анх хөтлөн оруулсан хүн маань шүү дээ. Тухайн үед бол багш маань үнэхээр сайн багш байсан. Улсын олимпиадаас медаль авч чадах нь ойлгомжтой хэмжээний мэдлэг чадвартай, бид нарын төлөө маш их зүтгэсэн, Одоо ч зааж зөвлөсөөр байгаа сайхан хүн дээ. Багшийн маань шавь нараас Мягмарнаран гэж IT-гийн шилдэг мэргэжилтэн, Доржнамжирмаа гээд одоо оюутны улсын уралдааны бүх том амжилтыг хамсан шилдэг багш, Амаржаргал гээд IT зэрэг олон сайн мэргэжилтэн төрж одоо сайн сайхан ажиллаж яваа даа.

Нямдаваа багшийн тухай Цагаан багшийн бичсэн нийтлэлийг энд дарж уншаарай!

Талст сургуульд Доржнамжирмаа ах та 2 нэг цэгт уулзжээ? Та 2ыг их сайн андуудаас гадна, сайн өрсөлдөгчид байж нэгийгээ их хурцалсан гэж боддог

Магадгүй ээ. Гэхдээ Доржоогийн дээр орно, доор орно гэж ерөөсөө тооцоо хийж үзээгүй юм байна шүү, Доржоо ч мөн адил байх. Өдөр бүр цугтаа бэлтгэл хийж, бидний эсрэг өрсөлдөх гэж байгаа олон сайн хүмүүсийг дийлэхийг тулд хамтдаа хичээх хэрэгтэй гэдгийг л бид 2 мэдэж байсан.

7,8 жилийн турш өдөр бүр цуг бэлтгэл хийж бие биенийхээ тухайн үед хийсэн бүгдийг мэддэг болсон хүмүүс дээ. Доржоо маань багш болсноос хойш 6 удаа улсын програмчлалын олимпиадад оролцоод 4 удаад багаа түрүүлүүлж цом авсан, сүүлийн 3 жил дараалан түрүүлж, одоо дунд сургуулийн мэдээлэл зүйн олимпиаднаас амжилт гаргасан ихэнх сайн хүүхэд тэдний сургуульд ордог болсон. Ийм зүйлийг л бүтээн бий болгохын төлөө хөдөлмөрлөж үр дүнд хүрсэн, олон газраас шигшигдэж ирсэн шилдэг оюутан залуучуудыг удирдаг Монголын төлөө ажиллаж байгаа сайн багш. Одоо олон улсын давцанд гарсан амжилт үзүүлэхээр зорьж байгаа. Миний дэргэдээс, бидний дундаас, Баянхонгорчуудын дундаас ийм сайн хүн төрж одоо Монголын шилдэг сайн залуучуудыг чиглүүлж яваа нь үнэхээр сайхан.

Хүний амтлах, сонсох ... гээд үндсэн мэдэрхүйнүүдээс хамгийн төгс нь
оюун санааны таашаал авах юм

Хүнд ч юмуу сонирхолтой бодлого шийдхээр Математикийн ШУны амтыг мэдэрдэг. Ямар гоё бодлого вэ? гэх бодол, өөртөө итгэх итгэл төрөөд л улам сонирхол төрөөд явчихдаг. Та хамгийн анх, хамгийн сүүлд тийм мэдрэмжийг ямар бодлого шийдэж, хэзээ мэдэрч байв? 

Яасан гоё асуулт вэ ... бодлого мэдрэх мэдрэмж, түүнд өгөх хариу үйлдлээрээ хамгийн сайн нь манай Далайжаргал байгаа юм. "Хо ямар гоё бодлого вэ? ямар гоё бодолт вэ?" гээд хажуудах хүнийхээ бахархалыг дэврээсэн үйлдэл байнга хийдэг юм.

Хамгийн эхнийх гэхээр санахгүй байх л даа. 2-р ангидаа аймгийн олимпиадад нэг бодлого бодож чадахгүй ширээгээ дэрлэж хэвтэж байгаад найзынхаа надад зурж өгсөн зурагнаас санаа авч гэнэт бодчихоод маш их баярлаж байснаа сайн санаж байна. Сүүлд бол саяхан улсын олимпиадын бэлтгэл дээр их сайн бодож байсан. Улсад бас сайхан бодолтууд хийсэн.

Өчигдөр Програмчлалын лигт нэг бодлого бэлдэж оруулсан, тэрийг бэлдэхэд бас их гоё байсан шүү...

Хүний амтлах, сонсох... гээд үндсэн мэдэрхүйнүүдээс хамгийн лаг нь оюун санааны таашаал авах нь юмаа гэж алдарт Ц.Дашдорж багш хэлсэн байдаг.

Нямдаваа багшийг гадаадад сурч байхад нь түүний нэрэмжит олимпиадуудыг жил бүр зохион байгуулдаг байсан. Би Нямдаваа гэж их хөгшин багш байдаг гэж боддог байлаа. Тэгсэн залуухан багш, шавь нар нь 1,2р курсийн оюутнууд байхдаа аймагтаа 10н жилийн бүх багш сурагчдын дунд олимпиад зохиогоод л.. бас л мундаг бахархууштай байсан шүү. Ер нь Багшийгаа хамгийн ихээр хэзээ баярлуулсан гэж боддог вэ?

2004 он. Монголын Програмчлалын 14-р олимпиаднаас хүрэл
2007 он. Монголын Програмчлалын 17-р олимпиаднаас хүрэл
2009 он. Монголын мэдээлэл зүйн 23-р олимпиадын багш нарын АЛТ
2011 он. Монголын мэдээлэл зүйн 25-р олимпиадын багш нарын мөнгө
2013 он. Монголын Математикийн 49-р олимпиадын багш нарын МӨНГӨ
2013 он. Монголын мэдээлэл зүйн 27-р олимпиадын багш нарын алт

7-р ангидаа мэдээлэл зүйн аймгийн олимпиадад ороод манай 10-р ангийн Мягмарнаран ах түрүүлээд би 2-д орсон. Багш тэгэхэд л маш их баярлаж байсан, миний шавь ийм жижигхэн байж гээд...

Багш маань бол үнэхээр жирийн биш сайн хүн. Их залуугаараа өөрийн сайн чадвараа ашиглан сайн сайн шавь нар бэлдсэн. Шавь нартаа зөв зөвлөгөө өгч чиглүүлсэн. Жишээ нь намайг "чи одоо математикаа л улам сайжруул тэгвэл сайн алгоритм боловсруулж чаддаг болно" гээд математик сургахаар УБ хотруу сургуульд явуулсан. Доржоог сайн мэргэжилтэн болох ёстой гээд л бэлддэг байсан. Бид хожмоо багш шигээ сайн үйлс бүтээцгээнэ гээд багш болцгооход Нямдаваа багшийн маань бидний ухамсарт суулгасан хүмүүжил их түлхэц үзүүлсэн байх л даа.

Тэр олимпиадын тухай бол багш өөрөө санаачилж, бүх шагналыг нь хувиасаа гаргаад биднээр хийлгэдэг байсан. Бүх санаа нь багшийнх л даа. Уг нь уламжлал болгоод авч явж чадсан бол их сайн нөлөө үзүүлэх байсан байх. Даан ч миний мугаас л тасарчихсан... одоо намраас эхлээд тэр ажлаа илүү сайжруулаад үргэлжлүүлнэ дээ.

Д.Батбаяр: Эцсийн эцэст урлаг уран зохиол ухаан төгөлдөржүүлэхэд л зориулагддаг байж магадгүй.

Уран зохиол бичихийн учир шалтгааныг зохиолч хүнээс асууна гэдэг нэг талаар утга учиргүй ч байж магадгүй. Гэхдээ үнэхээр яах гэж зохиол бичиж байгаа юм бэ гээд яриагаа эхлэх үү?
Олон учир байдаг байх. Түүний дотроос хамгийн түгээмэл нь хүн өөрийгөө илэрхийлэхийн тулд уран зохиол бичдэг байх. Тийм учраас залуу цагтаа, хүүхэд байхдаа шүлэг бичээгүй хүн тун ховор. Өөрийгөө илэрхийлэхүй нь цаашаа явсаар эрх чөлөөг эрмэлзэхүй болно. Эрх чөлөөтэй байхын хүслэн, эрх чөлөөг олох, эрх чөлөөг эрмэлзэх эрмэлзлэл болж хувирна. Эрх чөлөөг эрмэлзэх эрмэлзлэл цаашаагаа явсаар ухаанаа төгс төгөлдөржүүлэхийн зүг одно. Эцсийн эцэст урлаг уран зохиол ухаан төгөлдөржүүлэхэд л зориулагддаг байж магадгүй.

Тэгэхээр урлаг, уран зохиол зүгээр өөрийгөө илэрхийлэх л зорилготой гэж үү?Аливаа юмыг ач холбогдлынх нь үүднээс авч үзвэл хэрэгтэй хэрэггүй гэсэн зүйл гараад ирдэг. Энэ үүднээс аваад үзэхээр хэрэгтэй хэрэггүй зүйл маань хэрэглээг үүсгэнэ. Уран зохиол нэг талдаа хамгийн хэрэгтэй, нөгөө талдаа огтоос хэрэггүй мэт харагдана. Хэрэглээний ач холбогдол нь уран зохиол хүнд таашаал өгөх ёстой, хүнийг цэнгүүлэх ёстой гэснээс үй олны буюу массын уран зохиол, элитийн буюу цөөнхийн уран зохиол гэсэн хоёр чиглэлийг бий болгодог.

Уран зохиолын хэмжүүр юу юм бэ? Алдар нэр, гавьяа шагнал, эсвэл эрэлт хэрэгцээ гээд энэ бүхэн уран зохиолын үнэлэмж болох уу?Тэгэхээр уран зохиолыг үй олны буюу массын эрэлт хүслээс үүдсэн тэр үнэлэмжээр үнэлэх юм уу, эсвэл цөөнхийн үнэлэмжээр үнэлэх юмуу гэсэн асуулт гараад ирнэ. Гэвч аль алинаар нь уран зохиол үнэлэгддэггүй. Уран зохиолын үнэлэмж гэдэг сонгодог хэмжүүр. Хүн төрөлхтний бүтээсэн, уран зохиолын эрдэнэсийн санд орсон гайхамшигтай бүтээлүүд тодорхой нэг хэмжээний зүй тогтлоор бүтсэн байдаг. Тэрхүү зүй тогтлоор бүтсэн уран зохиол бол сонгодог уран зохиол юм. Жишээ нь "Анна Каренина", “Бовари хатагтай" хоёр өөр өөр роман боловч ав адилхан зүй тогтолтой. Эндээс жинхэнэ урлаг уран зохиол гэсэн үнэлэмж гарна. Энэ л урлаг уран зохиолын үнэлэмж. Нобелийн шагнал авсан л бол тэрнийг дэлхийн уран зохиолын дээд мэтээр ойлгодог ойлголт манайханд байдаг. Харамсалтай нь тэр болгон Нобелийн шагналыг оноогоод өгчихдөггүй. Сайн зохиолчдод ч өгсөн л дөө. Набоковт, Бродскийд, Фолкнерт гээд... Гэтэл Борхес аваагүй, Танизаки аваагүй. Акутагава ч аваагүй. Тийм учраас Нобелийн шагнал ч юмуу ямар нэгэн шагнал бол уран зохиолын үнэлэмж болж чадахгүй.

Б.Лхагвасүрэн: Чаддаг юмаа хийх, мэддэг зүйлээ ярих тэмцлийн өмнө хэзээд эр зоригтой байж чадна

Яруу найрагчид гэж сэтгэл зүрхээ бүгдийн өмнө ном шиг дэлгээд тавьчихсан хэрнээ өөрийгөө бүхнээс нууцлаг, далд ертөнц хэмээн боддог хүмүүс байх. Тиймээс ч тэдэнтэй бусдын яриагүй сэдвээр ярина гэдэг хэцүү. Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч, СГЗ Б.Лхагвасүрэнтэй уулзахын өмнө түүний хөндөөгүй сэдвийн талаар удаан бодлоо. Эцэст нь түүнтэй “Амьдралтай хийсэн тэмцэл хийгээд эр хүний нулимс”-ны талаар ярилцъя гэвэл тэр уриалгахан зөвшөөрсөн юм.

Тэмцлийн талаарх бодлоосоо манай уншигчид­тай хуваалцаач?
Би тэмцэл гэдгийн цаад талд нь заавал шалтаг байх ёстой гэж ойлгодог. Өрсөлдөгч, зорилго, мөрөөдөл, үзэн ядалт, тэр байтугай цагаан атаархал хүртэл тэмцлийн шалтаг болдог. Бид юутай тэмцээд амьдраад байгаа юм бэ гэсэн чинь эцсийн дүнд амьд байх л гэж тэмцсэн байна.
“Сайн сайхны төлөө тэмцье” гэж хэлэх зохидоггүй юм. Яагаад ч юм, энэ өгүүлбэр их харь сонсогддог. Сайн сайханд хүрэх үйлдэл нь тэмцэл байж болдог ч тэмцэл гэдэг үгээр бүх зорилго нь илэрхийлэгдэх надад таатай санагддаггүй.
Тэмцэх гэдэг үгийг монголчууд хоёр айхтар утгаар хэрэглэдэг. Амьдрах, амьд байх, юм бүтээх, аливаа нэг үйлсийг бүтээхийн төлөө тэмцэх гэж хэрэглэхээс гадна амь тэмцэх гэдэг үгэн дээр ашигладаг. Амь тэмцэх гэдэг бол үхлийн шалтгаан.

Бас зарим хэтэрхий шуналтай, улангассан хүнийг байж ядсан, амь нь тэмцсэн амьтан гэж ад үзэж ярьдаг л даа. Олон үйлдлийн утгыг илэрхийлдэг үг юм шиг санагддаг.

Та амьдралынхаа тур­шид юуны төлөө тэмцсээр ирсэн байх юм?
Уран бүтээлээ сайн хийхийн төлөө чармайсан. Энэ нь яваандаа сайн зүйл бүтээхийн төлөөх тэмцэл гэдэг тодорхойлолтод орохоор болчихож.
Миний хамгийн их тэмцсэн зүйл бол өвчин, хагацал хоёр. Үр хүүхдээ амар мэнд, ханиа эрүүл энх байлгаж, аав, ээжтэйгээ хамт удаан амьдрах юмсан гэж их тэмцсэн. Тэрнээс биш өөрөөсөө илүү хүн байхыг дургүйцэх юм уу, илүү амьдралтай хүнд атаархах, “Би тэрнээс илүү байна” гэсэн тэмцэл бүтээх бодгал сэтгэлийг ижий, аав минь надад өгөөгүй. Удам судрынхаа зарлигаар би илүү юмны төлөө атаархаж тэмцдэггүй. Тийм ч учраас би бусдын хэрэгт оролцох, аливаа нэгэн юманд хэл, хошуу дүрэх дургүй.
Манай уран бүтээлчид болон улстөрийн зүтгэлт­нүү­дийн амьдралд хаш­гичиж, ард түмний эмзэг­лэлээр тоглож, шударга хүн болох гэж, эх орон, тусгаар тогт­нол гэж хашгирч, яг нидэр дээрээ хамгаалж чадахгүй мөртлөө тэмцэж байсан хөөрхий нэг үзүүлэх тэмцэл олон бий. Би үзүүлэх юм уу, хүнд харуулах жүжгийн хэсэг шиг тэмцэлд дургүй.
Би юуны төлөө тэмцээд байсан юм бэ гэвэл олуулаа, бүтнээрээ байх юмсан гэж их тэмцсэн. Гэвч хорвоо бүтэн биш шүү дээ.
Үүнээс өөр тэмцлийн тулаанд дуудсан үйл явдал надтай таарсангүй.

“Дельта констракшн” ХХК-ийн захирал Ц.Эрдэнэбат: Бат-Үүл даргын санаачилсан ажлыг бүрэн дэмжиж байгаа

Барилгын салбарт осол эндэлүүд гарч үүнтэй холбоотойгоор хотын шинэ удирдлага шуурхай арга хэмжээнүүд авч байгаа энэ үед “Дельта констракшн” ХХК-ийн захирал Монгол улсын зөвлөх инженер Ц.Эрдэнэбат ахын Барилга.мн -д өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна.

Сүүлийн үед барилгын салбарт олон осол эндэгдэл боллоо. Үүнд зөвшөөрөлгүй барилга барьсан компанийн эзэд буруутай байна уу? авилгал, хээл хахуульд идэгдсэн хүнд сурталтай дарга нар буруутай юу? та юу гэж бодож байна вэ?
Наадах чинь их санаа зовоож, ажил амьдралд нөлөөлж байгаа том асуудал байна. Өнөөдрийн явуулж байгаа арга хэмжээ сайн, муу хоёр үр дагавартай. Мэдээж хуулийн талаас нь харах юм бол зөвшөөрөлгүй барилга барих бол байж болохгүй, таслан зогсоох хэрэгтэй. Тэр тусмаа тухайн барилга нь нийтийн эрх ашигт хор нөлөөтэй, нийтийн эрх ашгийг хөндөж, уландаа гишгэн байж ганц хоёр хүний бизнесийн ашгийн төлөө барилга угсралтын ажил явагдаж байгаа бол буруу. Үүнийг яасан ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Тийм учраас Бат-Үүл даргын санаачилсан ажлыг хоёр гараа өргөн дэмжиж байгаа хүний нэг.
Гэхдээ оросуудын хэлдэг нэг үг байдаг юм. “Мод унагахад мөчирт байдаг боргойцойнууд унадаг” гэж. Энэ нь том үйл ажиллагааг хийх явцад заавал сөрөг үр дагавар гардагаа гэсэн үг. Эдгээр сөрөг үр дагавар нь барилгын салбарт нилээдгүй их давалгаа үүсгэж байна. Давалгаа үүсгэхдээ барилга барьж ашиг олж байгаа нөхөр дээр биш ажлаа гүйцэтгэж цалин авч байгаа нөхдүүдэд хүндээр тусч байна. Энэ нь юу хэлж байна вэ гэхлээр саяны арга хэмжээг авахаас өмнө арга барилын хувьд зөв өнцгөөс нь харж, гарах үр дагаврыг нь урьдчилан тооцоолж, хамгаалалтын арга хэмжээг авах хэрэгтэй байсан юм болов уу даа гэсэн бодлыг төрүүлж байна.
Өнөөдөр гэхэд “Дельта констракшн” компанийн бүрэлдэхүүнд ажилладаг 300 ажилчин, 8 инженерийг нэг өдрийн дотор ажлаас нь чөлөөллөө. Барилга зогссон, ажилгүй болсон учраас чөлөөлөхөөс өөр арга байсангүй. Барилгынханы дотор хийсэн нэг судалгаа байдаг юм. Барилгын компанийн нэг ажилчны ард дунджаар 3,7 хүн амьдардаг. Бид нар өнөөдөр 1000 гаран хүнийг ажилгүй болгож байна. Барилгынхан зуны 3 сар ажиллаж өвөл хэрэглэх санхүүгийн хуримтлалаа бий болгодог. Энэ үзэгдэл Улаанбаатар хотод идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 100 гаран барилгын компаниудад илэрч байна.
Харин хоёрдох сөрөг үр дагавар нь нийгмийн шинжтэй болж хувирсан. Монгол ажилчид ажилгүй болохын хирээр хятад ажилчдын ажлын байр баталгаажиж байна. “Grystal town”-ний эргэн тойрны бүх барилга дээр дан хятад ажилчид ажиллаж байгаа. Монгол ажилчид ажилгүй болж байхад хятадуудын ажил ид өрнөж байна. Манай ажилчид “Захиралаа бид нарын ажил зогсож байхад хятад ажилчид ажиллаж байгаа хажуугийн барилгын нэг ч ажил зогсохгүй ажиллаж байна ш дээ” гэж олон хүн надаас асуухад хэлэх үг байсангүй. Бат-Үүл даргын барилгын салбарт болж байгаа эмх замбараагүй байдлыг зогсоох гэж санаачилсан ажил нь барилгын салбарт жижиг дунд хөрөнгө оруулагч компаниудаа хязгаарлаад томоохон хөрөнгө оруулагч компани юмуу улс төрд томоохон албан тушаалтантай холбоотой барилгын компаниудын үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжлээд яваад байна. Том хөрөнгө оруулагч компаниуд монгол ажилчдыг ажиллуулдаггүй. Энэ нь цаанаа улс төрийн олон асуудал байдаг. Улс төрийн гэдэг нь хятадаас мөнгө зээлсэн, хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдаж байгаа юмуу хятад Монголын хувь нийлүүлсэн барилгуудын монголын талд тавьдаг болзол нь хятад ажилчдыг ажлуулах байдаг. Ийм шалтгаанаас болоод хятад ажилчид их байна. Энэ асуудал нь улс төрийн түвшинд асуух асуултын нэг. Бид бүхэн өөрсдийн хамгаалах салбараа өөрсдөө хязгаарлаад, устгаад байна.
Гуравдахь том хүчин зүйл нь төрийн байгууллагуудын хуучин сэтгэлгээтэй ажилтнууд өөрийн албан тушаал, эрх мэдлийн хүрээнд энэ компанит ажлыг мушгин гуйвуулж буруугаар ашиглаж байна. Ямар нэгэн шалтгаанаар заавал арга хэмжээ авах бодлого баримталж байна. Энэ нь барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа жижиг дунд хөрөнгө оруулагчдад хүнд дарамт болж байгааг дээд албан тушаалтнуудын чихэнд хүрээсэй гэж хүсч байна.

Та сая зөв өнцгөөс харах гэж хэллээ. Ийм байдалд хүргэсэн гол буруутан нь мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудын хүнд суртал, авилгал хээл хахууль мөн үү?
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудын үйл ажиллагаанд байгаа доголдлуудыг Бат-Үүл дарга тодорхой хэлсэн болохоор хэлсэнгүй. “Та нар хэн болсон бэ? та нар мөнгө саадаг механизм болсон байна. Үнэхээр та нар ажлаа хийсэн бол яагаад хотоор дүүрэн зөвшөөрөлгүй барилга байгаа юм бэ? Үгүй бол та нар албаар ийм барилгуудыг бий болгоод дараа нь дарамталж мөнгө салгадаг юм байна шдээ. Логик нь ийм байна.” гэж хэлсэн. Үнэний хувьтай үг. Би мэргэжлийн хяналтын аль нэг байцаагч барилга дээр ирээд хамтарч ажиллах, барилгын компанийг дэмжих, үйл ажиллагааг нь өөд татах гэсэн ямар нэг үйлдэл, санаачлага гаргасаныг санахгүй байна. Хавчиж шахах, дарамтлах, цагдах л үүрэгтэй байгууллага л болж хувирсан. Нэг ийм онигоо байдаг даа. Мэргэжлийн хяналтын байцаагч нар сард нэг барилгаар тойрдог. Очоод хэлэх юм олдохгүй болохоор каскгүй хүн дуудаж авчираад торгодог оо гэж. Энэ байгууллагыг бүрэн эвдэж, шинэчлэх хэрэгтэй. Төр өөрөө мөнгө олдог, дарамт шахалт үзүүлдэг механизмыг бий болгохын тулд энэ олон зөвшөөрөлгүй барилгыг бий болгосон гэж хэлж болно. Барилгууд дээр ойр ойрхон осол гарч байна. Гэрэлтдэггүй байсан одоо гэрэлтэж эхэллээ. 2007 онд барилгын ослоос болж нас барсан хүн их. Гэтэл хэвлэл мэдээллийхэн хэтэрхий мушгин гуйвуулаад ер нь монголд хүн амьд явах баталгаагүй болж байна гээд үүндээ барилгынханыг буруутгаж байна. За тэгвэл ёстой уучлаарай. Үүнд барилгынхан огт хамаагүй.
Асуудлын гол нь хамгийн хямд үнээр тендер зарладаг. Хамгийн хямд үнэ хэлсэнд нь тендерээ өгдөг байж барилгыг орчин үеийн стандартаар барих ямар ч боломжгүй. Хөдөлмөр хамгаалал аюулгүй ажиллагааг өдий зэрэгтэй авч яваа нь барилгын компаниудын гавъяа. Төр ийм балай юм хийж барилгын нэгдсэн жишгийг тогтоодогоо болих хэрэгтэй. Бусад хувийн хөрөнгө оруулагч нар төрийн барьж байгаа бодлогыг багцаалддаг. Бас зарим хариуцлагатай захиалагч нар байдаг. Хөдөлмөр хамгааллын зардлаа 100% тусга бид нар хүний амиар бизнес хийхгүй гэдэг. Монголын барилгын салбарын нүүрийг тахлаж, ачааны хүндийг нуруундаа үүрч яваа хэдэн компани л монголд үлгэр жишээ тогтоож байгаа болохоос биш төр биш. Харин төр хамгийн доод, новшын үнийг тогтоож байгаа гэдгийг онцолмоор байна. Харин тулгуур төмөр унасан ослын тухайд хязгаарлагдмал орчинд барилга барихтай холбоотой үндсэн арга хэмжээг авсан нь харагдаж байсан. Би нэг зүйлийг буруутгаж байгаа. Барилгын гадна талаар татсан ногоон тор нь тулаас багана унахад дотогш нь унагах тор биш байсан. Энэ бол талбайн хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааг хангаагүй захиалагчын буруу.

Баригдаж байгаа барилгын төсөвт өртөгийн хэдэн хувьд нь хөдөлмөр хамгаалалын зардал тусгагдсан байх ёстой вэ?
Бага өртөгөөр баригдаж байгаа барилгад хөдөлмөр хамгаалалыг өндөр тусгах бололцоо байхгүй. Хөдөлмөр хамгаалалын зардал хамгийн багадаа 1тэрбум төгрөг тутамд 20 сая төгрөг, 2тэрбум төгрөгний төсөвт өртөгтэй барилгад 40 сая төгрөг зөвхөн хөдөлмөр хамгаалалын зардал гэж төсөвлөгдөх ёстой. Стандарт, дүрэм нь байдаг боловч мөрддөггүй. Энэ бол төрийн бодлого алдаатай байгаагийн нэг илрэл. Зөвшөөрөлгүй баригдсан барилгуудыг нураана л гээд байна. Нурааж болно. Гэвч үүний цаана олон сая төгрөгний асуудал сөхөгдөнө шүү дээ. Олон улсад мөрдөгддөг хуулийн гарцтай. Олон улсад үүнийг аль хэдийн шийдчихсэн стандарт байдаг. Тэр аргыг л хэрэглэх хэрэгтэй. Ухаантай хүн болох гэж хичээх ямар ч хэрэггүй. Шүүхийн шийдвэр гараад зөвшөөрөлгүй барилгыг нь хураагаад авчихдаг. Дахин дуудлага худалдаанд оруулаад зардаг. Шүүх тухайн компанийн эзэнд өр барагдуулах хэрэгтэй бол түүнийг нь төлөөд үлдсэн хэсгийг төр өөрийн мэдэлд авдаг. Америкд хугацаа нь дууссан барилгыг л дэлбэлж байсаныг мэдэхээс биш зүгээр баригдаад явж байгаа барилгыг нураадаг гэдгийг мэдэхгүй. Нийгэм, улс орон, бүс нутагт хор хөнөөл учруулах барилгыг бол нурааж болно.

Барилгын чанар муудлаа гэж их ярьж, хэлж, бичиж байна. Үүний шалтгаан нь юу гэж бодож байна?
Барилга угсралтын ажлыг хийж гүйцэтгэж байгаа жишиг стандарт гэж байгаа. Ерөнхий гүйцэтгэгч, ерөнхий захиалагч, туслан гүйцэтгэгч, ямар хүн барилга барьж болох, болохгүй гэдгийг хүртэл заачихсан байдаг. Гэтэл аль нэг копанид бригадын даргаар ажиллаж байсан нөхөр гэнэт мундаг хүн болмоор санагдаад 12 хүн дагуулж гараад барилга бариад эхэлдэг. Ийм юм байж болох уу? Тэр барилгын хөрөнгийг гаргаж байгаа нөхөрт хуулийн хариуцлага байдаггүй. Тэнэмэл бригадаар барилгаа бариулчихаад дараа нь монголоор дүүрэн чанаргүй барилга боллоо гэж ярьдаг. Ийм эмх замбараагүй байдал газар авсаар байна. Энэ асуудлын талаар яаманд олон удаа асуудал хүргүүлсэн. Гэтэл “бусад нь болоод байхад чи ганцаараа болохгүй байна уу? Эрдэнбатаа ярих газраа хэлэх үгээ олж хэлээрэй” гэсэн хариултыг бараг яамны сайд шахуу хүн хэлсэн. Маш эмгэнэлтэй санагдсан.

Барилгын салбар мөнгө олох хэрэгсэл болж хувирсаныг илтгээд байх шиг байна. Үүнийг хазаарлах ямар боломж байна вэ?
Аль ч улс оронд барилга барих дурыг нь хорьдоггүй. Бас дураар нь тавьдаггүй. Чи өөрөө барьж болохгүй. Мэргэжлийн байгууллагаар бариул гэдэг. Гэтэл манайд энэ байхгүй. Дураар нь тавьж, дуртайгаар нь бариулдаг. Харин цаана нь олон зуун хүний амь насыг яаж магадгүй байдалд аваачиж байна. Манайд үүнийг л цэгцлэх хэрэгтэй байна.

Г.Бадамсамбуу: Би өвөг дээдсээс таньж мэдээгүй зүйлээ нэхэн таних гэж судалгаа хийж байна

“Гариг” продакшны захирал, аялагч, сэтгүүлч Г.Бадамсамбуу сүүлийн хоёр жилийн туршид түүхийн шинжлэх ухааныг шимтэн судлагч болжээ. Түүнтэй судалгааны ажлынх нь талаар ярилцсан сэтгүүлч Хулангийн ярилцлагыг хүргэж байна.

Аялагч Г.Бадамсамбууг судлаач болсон гэж сонслоо?
Сүүлийн хоёр жил түүхийн сэдвээр судалгааны ажил хийж байна. Гэхдээ эрдмийн зэрэг хамгаалах гэхээсээ илүүтэйгээр өөрийн биеэр судалмаар зүйлүүд удаан хугацаанд анзаарагдсан учраас өөрийнхөө хэмжээнд шинжлэх ухааны ажил руу орохгүй бол болохгүй боллоо. Хөгширлөө. Би багын судалгаа шинжилгээний ажилд их дуртай байсан. Уран зохиол, яруу найраг, сэтгүүл зүй гэж баахан явлаа. Нэг мэдсэн гараас гарсан зүйлгүй, өөрт байгаа жаахан нөөцийг гаргасан зүйлгүй байна. Тийм учраас судалгааны ажил руу эрчимтэй орсон. Гэхдээ гэнэт судалсан юм биш. Ер нь оюутан байхаасаа түүх, угсаатны чиглэлээр ганц нэг өгүүлэл бичдэг, эрдэм шинжилгээний илтгэл тавьдаг байсан. Судалгаа гэдэг чинь мөнгө олдог зүйл биш шүү дээ. Судалгааг хийж байгаа хүнд нь хэцүү. Гэхдээ судалгааны бүтээлээр хүмүүс хооллодог. Дэлхий ертөнц юугаар хооллож байгаа юм. Энэ машин, техник, компьютер чинь шинжлэх ухааны үр дүн. Түүх, үнэт зүйлс нь мэдэгдэж байгаа болохоор үүнийг хүмүүс судалж үлдээсэн учраас хүмүүс оршиж байгаа юм. Тиймээс түүхийн чиглэлээр судалгаа хийж байна.

Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа: Түмэн олон минь хүрээлж төр соёрхсон гэр бүл болсондоо төр түмний минь буян заяа түшсэн гэж сүсэглэж явдаг

Жүжигчин Л.Цогзолмаа, Н.Сувд нарыг ард түмэн биширч хүндэлж явдаг билээ. Халхын сайхан бүсгүйчүүдийн манлайд явсан Цогзолмаа гуайг эмэгтэй хүний гоо үзэсгэлэн бүрдсэн сайхан эмэгтэй гэж Монголчууд маань хайрлаж хүндэлж “Зууны сайхан эмэгтэй”- гээр тодруулж өргөмжилсөн. Эдүгээ 87 насыг зооглож яваа Цогзолмаа гуай 73 жил урлагт зүтгэж, “Эртний сайхан чуулга”- даа уран бүтээлээ туурвиж, ануухнаараа үр хүүхэд, ач зээгээ тойруулаад сайхан амьдарч байна. Олон түүхт ой тохиож байгаа энэ үед Үндэсний их баяр наадмын өмнөхөн алдарт дуучин,жүжигчин Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин ТШ Л.Цогзолмаа гуайтай уулзаж туулж өнгөрүүлсэн амьдрал, уран бүтээлийнх нь талаар ярилцлаа. Тэрээр эмэгтэй дуучдаас “Хөдөлмөрийн баатар” цол хүртсэн хоёр хүний нэг юм.

Таны бие тэнхээ сайн уу? Нас сүүдэр хэд хүрч байна даа.

Бие тэнхээ гайгүй шүү. Би ер нь өвдөж зовоод эмнэлэгээр нэг их явдаггүй юм. Бурхны аврал, үр хүүхдүүдийнхээ буянаар сайхан л амьдарч явна. Одоо ч миний үеийнхэн ховордоод байна шүү. Урлагийнхнаас хамгийн ахмадын тоонд Лха.Долгорын дараа л би орж байх шиг байна. Энэ жил олон түүхт ойнууд давхцсан өргөн дэлгэр наадам болж байгаа болохоор төрийнхээ сүлдэнд залбираад л сууж байна. Удахгүй баяр наадам өнгөрөөгөөд хүүхдүүд, ач зээ нартайгаа Архангай аймаг руу явж амрах төлөвлөгөөтэй байгаа.

Таны ойр дотны ах дүүсээс олон хүн байгаа юу?

Би чинь төрсөн эцэг эхээсээ дээрээ 2 ахтай айлын ганц охин байгаа юм. Намайг эхээс дөнгөж төрөхөд Сэргэлэн сумын Лувсанжамц гэж хүнд өргүүлсэн юм билээ. Төрсөн ээж минь намайг төрүүлээд удалгүй 1 сарын дараа өөд болсон гэсэн. Хоёр ахтайгаа олон жилийн дараа 1940-өөд онд 16 настайдаа анх нүүр учирч танилцсан. Том ах маань цэргээс халагдаж ирээд хотод Барилгын 3-р баазын даргаар олон жил ажилласан. Бага ах Дорж маань хожим улсын нэртэй ерөөлч болж “Наадмын ерөөл” зэрэг бүтээлээрээ алдаршиж Чойбалсан гуайгаас шагнал хүртэж байсан. Одоо ах нарын маань үр хүүхэд ач зээ гээд цөөнгүй хүмүүс бий.

Таны хань Намсрай гуай “Үнэн” сонины эрхлэгчээр олон жил ажилласан Монголын нэртэй сэхээтнүүдийн нэг байсан. Ханийнхаа талаар дурсахгүй юу? Та хоёр анх яаж танилцаж гэр бүл болсон бэ?

За даа бидний үүх түүхийг хүмүүс сайн мэднэ дээ. Гэхдээ ханийнхаа талаар ярихдаа баяртай л байна. Үр хүүхдүүд ач зээ нар нь буурай аавыгаа байнга дурсаж явдаг юм. Миний хань чинь Баянхонгор аймгийн Жаргалант /хуучнаар Байдрагийн САА/ сумын уугуул хүн байсан юм. Би ханийгаа аав гэж дууддаг байсан. Хар багадаа өнчирч хоцорсон надад бурхан дэндүү ховорхон хань заяасан юм. Тэр хүний буянаар хэдэн үеэрээ манайхан сайн сайхан амьдарч яваа гэж боддог. Бүсгүй хүнд сайн хань эцэг эхийг нь орлодог. Хүмүүс намайг их азтай эмэгтэй гэдэг байсан. Бүсгүй хүн бүхэн над шиг ханийн тэнгэртэй,аз жаргалтай яваасай гэж залбирдаг юм. Намайг театрт байхад 1942-1943 оны үед ТХ-ны үзэл суртлын хэлтэс соёл урлагийн байгууллагуудын ажлыг шалгаж хянадаг байлаа.

Тэгэхэд Намсрай маань Төв хороонд ажилладаг нүдэндээ шилтэй, их боловсон, дэгжин залуу театраар хааяа ирдэг байсан. Тэгэж бид анх зүс зүсээ харалцсан юм. Тэгээд 1944 онд цирк дээр болдог нэг үдэшлэг дээр хамт бүжиглэж арай дотно танилцсан. Танилцаад удаагүй байтал 1945 оны чөлөөлөх дайны үед өвгөн маань Өвөр монгол руу Монголын засгийн газрын төлөөлөгчөөр явсан. Тэнд байхдаа радиогор миний дуулсан “Хиен хуар” дууг сонсоод догдолсноо ирээд ярьж байсан. Бид хоёр 1946 оны 1-р сарын 5-нд дүн өвлөөр хуримаа хийсэн.

Л.Цогзолмаа: Хайртай байсан хvн бvртэйгээ гэр бvл болж чадахгvй шvv дээ. Эмэгтэй хvн бvрт сэтгэлд нь vлдсэн хайр сэтгэл гэж байдаг байх.

Монголын соёл урлагийн ертєнцєд хvндтэй гавьяа байгуулсан тєрийн шагналт, ардын жvжигчин Л.Цогзолмаа гуайн ярилцлагыг хvргэж байна.

 

Б.Л: Та бид хоёр нэг аймгийн хvн. Таныг Манзуширийн хийд рvv морин тэргэнд суучихсан хєєрхєн охин явдаг байсан гэж настайчуул дурсах дуртай. Ер нь, та хэр бурханлиг хvн бэ. Танд бурхан ойрхон байдаг уу?
-Мэдээж. Би л бурханд ойрхон байж таарна. Бурханд итгэдэг, байдаг гэж боддог.

Хєт Б.Л-Тэгвэл та уулга алдахдаа юу гэж хэлдэг вэ?
-Ээ бурхан минь гэдэг байх аа.

Хєт П.А- Нэг vеийг чимж байсан таны талаар хvмvvс илvv олон зvйл мэдэхийг хvсч байгаа болов уу. “Цогт тайж”-ийн тэр сайхан гvнжийн дvрийг хэрхэн бvтээх болов. Энэ талаар эргээд дурсахгvй юу?
-Уг нь, энэ дvрд Рэнцэнноров тоглох ёстой байсан юм. Хvvхэд нь хагалгаанд орсон болохоор надад аз тохиосон хэрэг л дээ. Тэр vед би чинь хєгжимчин байлаа. Дєнгєж театрт орж ирээд байсан vе. Кино гэдэг сайхан юм аа. Хvний залуу нас мөнхөрдөг. Залуу нас єєрєє их сайхан. Харамсалтай нь, хурдан єнгєрєх юм даа.

Хєт Б.Л-Залуу насанд хvн бvрийн нvдэнд єртсєн хєєрхєн, сайхан хvvхэн байх хэцvv юу?
-Мэдэхгvй ээ. Залуу байхдаа хvн бvр л хvний сонирхлын тєвд байдаг шvv дээ. Бидний vед захидал их бичдэг байж билээ. Олон ч захидал авсан даа. Мэдээж одоо бол байхгvй л дээ.

Хєт Б.Л -Таны vеийнхэн дотроос Ичинхорлоо гуайн хувь заяаг их гайхаж явдаг. “Гоолингоо” дууг сонсох бvртээ л энэ гунигтай хувь заяаны тухай боддог юм?
-Ичинхорлоо, Ядамсvрэн гуай гайхалтай хос байсан. Ичинхорлоо гуай жаахан халчихаараа л Ядамсvрэн гуайн Манжуур руу явж хэлэлцээр хийх vедээ станц бvр дээрээс бичдэг байсан ил захидлуудыг нь харуулаад л уйлдаг байж билээ. Тэгээд уйлахдаа шанзаа дараад л дуулна. Тэр хоёрын Дарханд уулзан тэврэлдэж авахуулсан зураг байдаг юм. Дєнгєж Манжуураас ирээд хил дээр уулзаж байгаа vеийнх нь. Ядамсvрэнг хил дээрээс бариад явчихсан юм аа. Хамгийн сvvлд хэлсэн vг нь “Чи харьж бай. Санаа зоволтгvй” гэсэн байгаа юм. Буцаж ирээгvй л дээ. Тэр vед чинь Дэнсмаа гуайн нєхєр хvртэл хэлмэгдэж байлаа. Дэнсмаа гуайг Засгийн газраас єршєєл гуйж шатнаас нь биеэрээ єнхрөөд уначихсан.

И.Одончимэг: Гэнэт төрсөн мэдрэмжиндээ хөтлөгдөөд л гэртээ харингуутаа ээждээ кино драмын ангид орохоор шийдсэнээ хэлсэн

Уран бүтээлдээ ороод багагүй хугацааг өнгөрүүллээ. Одоо тоглогдож байгаа шоу тоглолтноосоо гадна шинэ уран бүтээл хийж эхэлсэн?
Яг одоо манай “Х түц” продакшны шинэ уран бүтээл болох “Амьдрах сайхан” инээдмийн шинэ шоу тоглолт үргэлжилж байна. Тоглогдоод 10 гаруй хонож байгаа ч дахиад мөн тэр хугацаанд тоглох байх. Энэ тоглолтынхоо дараа нэрийг нь арай өгч амжаагүй нэгэн шинэ тоглолтоо ирэх сард хийхээр бэлтгэл ажилдаа ороод байгаа.

“Odno”s talk show” хийх гэж байгаа гэж сонссон юм байна. Аль телевизтэй хамтран ажиллах гэж байгаа вэ?
UBS телевизийн найруулагч Б.Чингүүн надад ток шоу хийх санал тавьсан. Түүнийг нь яалт ч үгүй зөвшөөрсөн л дөө. Ямар ч байсан шинэ жил хүртэл ажиллаад үзье. Үнэхээр барахгүй бол болино. Заавал хүн зовоогоод, чадахгүй байж хүнд тээг болоод яах вэ. Тэгээд нөгөө хэд маань надад итгэл хүлээлгэсэн болохоор хийгээд үзье гэж бодсон. Би өөртөө сайн итгэхгүй л байгаа. Тэгэхдээ ямар ч байсан ажиллаад үзье гэж бодоод зориг шулуудаад орсон. Чадна гэж хэлж чадахгүй учраас “Харъя, миний хүү” гэж л хэлсэн дээ.

Эхний дугаар нь хэзээ гарах вэ. Ямар нэг чиглэл барьж байгаа юу, эсвэл чөлөөтэй байхаар хийж байгаа юу. Бусад шоунаас ялгарах онцлогийн тухайд?  
Есдүгээр сард хийх ёстой дөрвөн хүнээсээ ярилцлагаа авчихсан байгаа. Эхний дугаар нь өнөөдөр /өчигдөр/ гарна. Долоо хоногт нэг удаа хийнэ. Бүх зүйл дээр чөлөөтэй, илэн далангүй байна. Хамгийн гол баримталж байгаа зарчим бол ерөөсөө л маскгүй байхыг эрхэмлэж байгаа. Телевизээр гарч байгаа ихэнх ярилцлагууд албархуу, хиймэл дүр төрхтэй байдаг бол энэ ток шоугаар тухайн хүнийг ямар ч максгүйгээр харуулахаараа онцлог. Найруулагч маань ерөөсөө л тухайн хүнийг хүнээрээ байх боломжийг харуулах гэж зорьсон юм билээ.