tag:blogger.com,1999:blog-61729788109575004432024-02-07T13:35:25.401+08:00ХүмүүнХүн бүр дор бүрдээ бүхэл бүтэн боть ном юм. Гагцхүү түүнийг хэрхэн уншихыг таны таалал мэдтүгэй!Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.comBlogger51125tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-3146106503519946352013-06-10T09:43:00.001+08:002013-06-10T09:43:35.643+08:00С.Цагаан: Хөдөлмөрлөвөл амжилтанд хүрч болдогийг ойлгосон тийм л хүүхдүүд гараасаа гаргахыг хичээдэг<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUnMa2vnVMiRA3d2BCl6xm001zwmoBnnqwh303qYw6atOPuEznouHqX444k3QcjIqw1DYxY1pexwda0ruZYEcwBjlS7USTTDofzFJ6dAOOKG0m0ZUpopjJ0cSjt9ff9mW9b8kP9MM7HnA/s1600/920155_10151419871001732_1391073028_o.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUnMa2vnVMiRA3d2BCl6xm001zwmoBnnqwh303qYw6atOPuEznouHqX444k3QcjIqw1DYxY1pexwda0ruZYEcwBjlS7USTTDofzFJ6dAOOKG0m0ZUpopjJ0cSjt9ff9mW9b8kP9MM7HnA/s320/920155_10151419871001732_1391073028_o.jpg" width="264" /></a></div>
<b><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Улсын </span></i></b><b><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"><b><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мэдээлэл зүйн олимпиадын хошой аварга, </span></i></b>17н жилийн дараа нутагтаа Математикийн олимпиадын мөнгөн медаль авчирсан, өдгөө улсын олимпиадаас 6н медаль хүртээд буй, сүүлийн 5 жил түүний шавь нар Баянхонгор аймгийн Математик, Мэдээлэлзүйн өнгийг тодорхойлж, улсын олимпиадад ч чамгүй амжилттай оролцдог гээд түүний тухай яриад байвал дуусахгүй урт амжилтууд цуврана. Юутай ч чадварлаг багш, нутгийнхаа Математик, </span></i></b><b><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"><b><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мэдээлэлзүйн сургалтын чанарыг сайжруулахаар </span></i></b>хичэн зүтгэж буй, </span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Баянхонгор аймгийн "Алгоритм сургалтын төв"-ийн багш </span></i><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"><a href="https://www.facebook.com/stsagaan">Сүхбаатарын Цагаан</a></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"> багштай ярилцлаа.</span></i></b><br />
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"><br /></span></i></b>
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;"><br /></span></i></b>
</div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Нямдаваа
багшийн шавь болсноор эргэлт буцалтгүй</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">математикийн
замд гүн орсон</span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: .0001pt; margin-bottom: 0in; text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хоёулаа яриагаа таны математик сонирхож байсан үеэс эхлэх үү?
Анх хэддүгээр ангиасаа математик түлхүү сонирхож эхэлсэн бэ? тэр үеийнхээ
дурсамжаас хуваалцаач?</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br />
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Багаасаа л тоо
бодох дуртай хүүхэд байсан. 1-р ангиасаа эхлээд л аймгийн олимпиадад оролцдог,
2-р ангидаа аймгийн аварга болж байсан гэхээр ерөөсөө тоо бодох дуртай хүүхэд
байсан л гэж ойлгогдох байх. Зарим хүмүүс дунд ангид ороод олимпиад уралдаанд
орж эхэлсэн, өөрийгөө олж нээсэн байдаг. Би бол анхнаасаа л тоо бодох дуртай
хүүхэд байжээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Бага ангид байхдаа 3-р сургуулийнхаа багаас аймгийн математикийн олимпиадад
орохоор бэлдэж байгаад Доржнамжирмаа гээд насан туршийн хамтрагчтайгаа танилцаж
байсан нь хамгийн эхэнд санаанд орж байна. 6-р ангид байхад намайг 3-р
сургуулийн математикийн багш Очирхуяг багш маань гэртээ аваачаад бэлддэг
байсан. Тэднийх том хүүхэдгүй тул хавар гэхэд цагаан сарын боов нь
дуусаагүй байсан нь их гоё байдаг байсан даа. 7-р ангидаа Талст сургууль
байгуулагдаад тэнд очиж эргэлт буцалтгүй математикийн замд гүн орсон.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Талст сургуульд
Нямдаваа багшийн гар дээр ирээд л математикч болох зам тодорхой болсон гэж
ойлгож болно. Тийм ээ? Нямдаваа багшийн тухай яриач!</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br />
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Намайг анх 7-р
ангийн сурагч Талст сургуульд очиход багш маань дөнгөж сургуулиа төгсөөд ирсэн
23 настай залуу манай ангийг дааж авч байлаа. Манай ангид математик, мэдээлэл
зүйн хичээл ородог. Өөрөө мэдээлэл зүйгээр бол мэргэшсэн их сайн залуу боловсон
хүчин байсан юм. Математикаас гадна мэдээлэл зүй гэж цоо шинэ томоохон салбарт
анх хөтлөн оруулсан хүн маань шүү дээ. Тухайн үед бол багш маань үнэхээр сайн багш
байсан. Улсын олимпиадаас медаль авч чадах нь ойлгомжтой хэмжээний мэдлэг
чадвартай, бид нарын төлөө маш их зүтгэсэн, Одоо ч зааж зөвлөсөөр байгаа сайхан
хүн дээ. Багшийн маань шавь нараас Мягмарнаран гэж IT-гийн шилдэг мэргэжилтэн,
Доржнамжирмаа гээд одоо оюутны улсын уралдааны бүх том амжилтыг хамсан шилдэг
багш, Амаржаргал гээд IT зэрэг олон сайн мэргэжилтэн төрж одоо сайн сайхан
ажиллаж яваа даа.</span></div>
<div align="right" class="MsoNormal" style="text-align: right;">
<i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Нямдаваа багшийн тухай
Цагаан багшийн бичсэн нийтлэлийг </span></i><a href="https://www.facebook.com/notes/%D1%86%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D0%BD-%D1%81%D2%AF%D1%85%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80/%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%BD%D0%B8%D0%B9-%D1%8D%D0%BD%D0%B4-%D1%85%D2%AF%D1%80%D1%8D%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%B3-%D2%AF%D1%80%D0%B3%D1%8D%D0%25"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">энд</span></i></a><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">
дарж уншаарай</span>!</i></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Талст сургуульд
Доржнамжирмаа ах та 2 нэг цэгт уулзжээ? Та 2ыг их сайн андуудаас гадна, сайн
өрсөлдөгчид байж нэгийгээ их хурцалсан гэж боддог</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br />
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Магадгүй ээ.
Гэхдээ Доржоогийн дээр орно, доор орно гэж ерөөсөө тооцоо хийж үзээгүй юм байна
шүү, Доржоо ч мөн адил байх. Өдөр бүр цугтаа бэлтгэл хийж, бидний эсрэг
өрсөлдөх гэж байгаа олон сайн хүмүүсийг дийлэхийг тулд хамтдаа хичээх хэрэгтэй
гэдгийг л бид 2 мэдэж байсан.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">7,8 жилийн турш өдөр бүр цуг бэлтгэл хийж бие биенийхээ тухайн үед хийсэн
бүгдийг мэддэг болсон хүмүүс дээ. Доржоо маань багш болсноос хойш 6 удаа улсын
програмчлалын олимпиадад оролцоод 4 удаад багаа түрүүлүүлж цом авсан, сүүлийн 3
жил дараалан түрүүлж, одоо дунд сургуулийн мэдээлэл зүйн олимпиаднаас амжилт
гаргасан ихэнх сайн хүүхэд тэдний сургуульд ордог болсон. Ийм зүйлийг л бүтээн
бий болгохын төлөө хөдөлмөрлөж үр дүнд хүрсэн, олон газраас шигшигдэж ирсэн
шилдэг оюутан залуучуудыг удирдаг Монголын төлөө ажиллаж байгаа сайн багш. Одоо
олон улсын давцанд гарсан амжилт үзүүлэхээр зорьж байгаа. Миний дэргэдээс,
бидний дундаас, Баянхонгорчуудын дундаас ийм сайн хүн төрж одоо Монголын шилдэг
сайн залуучуудыг чиглүүлж яваа нь үнэхээр сайхан.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хүний амтлах, сонсох ... гээд үндсэн мэдэрхүйнүүдээс хамгийн төгс нь <br />
оюун санааны таашаал авах юм</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хүнд ч юмуу
сонирхолтой бодлого шийдхээр Математикийн ШУны амтыг мэдэрдэг. Ямар гоё бодлого
вэ? гэх бодол, өөртөө итгэх итгэл төрөөд л улам сонирхол төрөөд явчихдаг. Та
хамгийн анх, хамгийн сүүлд тийм мэдрэмжийг ямар бодлого шийдэж, хэзээ мэдэрч
байв? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Яасан гоё асуулт вэ ... бодлого мэдрэх
мэдрэмж, түүнд өгөх хариу үйлдлээрээ хамгийн сайн нь манай Далайжаргал байгаа
юм. "Хо ямар гоё бодлого вэ? ямар гоё бодолт вэ?" гээд хажуудах
хүнийхээ бахархалыг дэврээсэн үйлдэл байнга хийдэг юм.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хамгийн эхнийх гэхээр санахгүй байх л даа. 2-р ангидаа аймгийн олимпиадад
нэг бодлого бодож чадахгүй ширээгээ дэрлэж хэвтэж байгаад найзынхаа надад зурж
өгсөн зурагнаас санаа авч гэнэт бодчихоод маш их баярлаж байснаа сайн санаж
байна. Сүүлд бол саяхан улсын олимпиадын бэлтгэл дээр их сайн бодож байсан.
Улсад бас сайхан бодолтууд хийсэн. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Өчигдөр Програмчлалын лигт нэг бодлого бэлдэж оруулсан, тэрийг
бэлдэхэд бас их гоё байсан шүү...</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хүний амтлах, сонсох... гээд үндсэн мэдэрхүйнүүдээс хамгийн лаг нь оюун
санааны таашаал авах нь юмаа гэж алдарт Ц.Дашдорж багш хэлсэн байдаг.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Нямдаваа багшийг
гадаадад сурч байхад нь түүний нэрэмжит олимпиадуудыг жил бүр зохион байгуулдаг
байсан. Би Нямдаваа гэж их хөгшин багш байдаг гэж боддог байлаа. Тэгсэн
залуухан багш, шавь нар нь 1,2р курсийн оюутнууд байхдаа аймагтаа 10н жилийн
бүх багш сурагчдын дунд олимпиад зохиогоод л.. бас л мундаг бахархууштай байсан
шүү. Ер нь Багшийгаа хамгийн ихээр хэзээ баярлуулсан гэж боддог вэ? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: right; margin-left: 1em; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsEZJra65JZNNozGXe7-CxjI8v44MUKxzDOaA5yoqWVZhYmR_TVZDXUmpDd6LU2DRTckaS29sJNbKUx0ACmlasO6N1rKTodCVJ-4EOFGZXnzNwDJ-48nsLk4MOA981C3W1JMSy6mq3dbA/s1600/919895_10152198995189119_528814053_o.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="315" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsEZJra65JZNNozGXe7-CxjI8v44MUKxzDOaA5yoqWVZhYmR_TVZDXUmpDd6LU2DRTckaS29sJNbKUx0ACmlasO6N1rKTodCVJ-4EOFGZXnzNwDJ-48nsLk4MOA981C3W1JMSy6mq3dbA/s400/919895_10152198995189119_528814053_o.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span class="fbPhotosPhotoCaption" data-ft="{"type":45}" id="fbPhotoSnowliftCaption" tabindex="0"><span class="hasCaption">2004 он. Монголын Програмчлалын 14-р олимпиаднаас хүрэл<br /> 2007 он. Монголын Програмчлалын 17-р олимпиаднаас хүрэл<br /> 2009 он. Монголын мэдээлэл зүйн 23-р олимпиадын багш нарын АЛТ<br /> 2011 он. Монголын мэдээлэл зүйн 25-р олимпиадын багш нарын мөнгө<br /> 2013 он. Монголын Математикийн 49-р олимпиадын багш нарын МӨНГӨ<br /> 2013 он. Монголын мэдээлэл зүйн 27-р олимпиадын багш нарын алт</span></span></td></tr>
</tbody></table>
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">7-р ангидаа
мэдээлэл зүйн аймгийн олимпиадад ороод манай 10-р ангийн Мягмарнаран ах
түрүүлээд би 2-д орсон. Багш тэгэхэд л маш их баярлаж байсан, миний шавь ийм
жижигхэн байж гээд...</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Багш маань бол үнэхээр жирийн биш сайн хүн. Их залуугаараа өөрийн сайн
чадвараа ашиглан сайн сайн шавь нар бэлдсэн. Шавь нартаа зөв зөвлөгөө өгч
чиглүүлсэн. Жишээ нь намайг "чи одоо математикаа л улам сайжруул тэгвэл
сайн алгоритм боловсруулж чаддаг болно" гээд математик сургахаар УБ хотруу
сургуульд явуулсан. Доржоог сайн мэргэжилтэн болох ёстой гээд л бэлддэг
байсан. Бид хожмоо багш шигээ сайн үйлс бүтээцгээнэ гээд багш болцгооход
Нямдаваа багшийн маань бидний ухамсарт суулгасан хүмүүжил их түлхэц
үзүүлсэн байх л даа.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Тэр олимпиадын тухай бол багш өөрөө санаачилж, бүх шагналыг нь хувиасаа
гаргаад биднээр хийлгэдэг байсан. Бүх санаа нь багшийнх л даа. Уг нь уламжлал
болгоод авч явж чадсан бол их сайн нөлөө үзүүлэх байсан байх. Даан ч миний
мугаас л тасарчихсан... одоо намраас эхлээд тэр ажлаа илүү сайжруулаад
үргэлжлүүлнэ дээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br />
<a name='more'></a><br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Таны бодлоор
оюуны потенциал гэдэг төрмөл зүйл үү? Хөдөлмөр зүтгэлээрээ олж авдаг зүйл
үү? <br />Хүмүүс хүчтэй өрсөлдөгчийнхөө тухай энэ угаасаа л толгойтой юм чинь би яаж
гүйцэхэв дээ гэж ярьдаг. Иймэрхүү яриа жаахан арчаагүй сонсогддог л доо.
Хөдөлмөрлөвөл, хичээвэл юуны ч учрыг олох боломж хүн бүрт байдаг гэж боддог.
Таны бодлоор? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Монголын хамгийн авьяаслаг
математикч гэж боддог Батцэнгэл багш маань /14 настайдаа улсын аварга болсон/
"авьяас гэж юу байдгийг би ойлгодоггүй" гэдэг юм. Олон улсын
математикийн олимпиаднаас өнгөрсөн зун алтан медаль хүртсэн Э.Төрбат "гоц
ухаан гэж уйгагүй хөдөлмөрийг хэлнэ" гэж хэлэх дуртай. Миний хамгийн их
хүндэлдэг хүн болох В.Адъяасүрэн багш маань өөрийнхөө замналын тухай ярихад нь
маш их хөдөлмөрлөж байж доод түвшнээс ийм том амжилт гаргасан, ийм ихийг сурсан
юм байна гэж шууд ойлгохоор байдаг.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Тэгэхээр тэвчээртэй их хөдөлмөрөөр л бүхнийг бүтээдэг болж таараад байгаа
юм. Би математикч болохоор тэр тухай л ярьж чадна. Математикийг бол маш их цаг
гаргаж тасралтгүй хичээллэж, сууринаас нь бүх зүйлийг цоорхойгүй нягт сурч байж
л дараагийн зүйлийг сурах боломж нээгддэг.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Өөртөө нэг зорилго тавиад түүндээ бүх цагаа зарцуулаад хичээх хэрэгтэй.
Яагаад зорилго байх ёстой гэхээр хүнд “чи Англи хэл сурах хэрэгтэй” гэвэл нөхөр
тэгж байгаад сурчихнаа гээд алгуурлана. Харин “6 сарын дараа гадаад улсад
суралцах шалгалт өгөх хэрэгтэй чи сайн сур” гэвэл маш их хичээж чаддаг. Улсын
олимпиадад амжилт гаргахын төлөө бэлтгэл хий гэдэг нь маш богино хугацаанд
улсын топ сайчуудын эгнээнд хүрээ л гэсэн даалгавар шүү дээ. Ийм зорилт өөртөө
тавиад хичээллэх нь үр дүнтэй байдаг. Тэрнээс 5 жилийн дараа хэрэглэнэ дээ гэж
бодоод математик сурах бол утгагүй, уйтгартай зүйл байх л даа. Яг энэ алдааг
гаргасан хүмүүс бол дунд сургуулийн сурагчид юм. Хэзээ хэрэг болохыг нь
мэдэхгүй тул математикийн хичээлээ сайн сурахгүй явсаар байгаад маш муудчихсан
байдаг, тэгээд цагийг нь тулгаж байж бэлддэг.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Ер нь Математикч
хүн ямар байх ёстой вэ? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хэцүү асуулт байна. Оюун ухааныг гоо
сайхныг мэдрэхээр шийдсэн л бол тэвчээртэй, хөдөлмөрч, байнга өөрийгөө
сайжруулдаг байх хэрэгтэй. Цаг үе, математикийн хөгжил бол маш хурдацтай
болсон. Тэр бүгдээс хоцорч болохгүй. Монголд бол зөвхөн математик хийгээд л
амьдардаг хүн гэж би мэдэхгүй юм байна. Алдартай сайн математикчид бүгд л багш
болж, өөрийн мэддэг чаддагаа хойч үедаа зааж сургаад л явж байдаг. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Дунд сургуулийн сургалт маш муу байгаа тул тааруухан оюутнууд их сургуульд
элсээд тэднийг сургах гэж багш нар маань "дургүй ажлаа" хийж байгаа
нь их сургуулийн багш болох замаар явмааргүй сэтгэгдэл төрүүлсэн</span></i></b></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Таныг Их
сургуулиа төгсөх үед улсын томоохон их дээд сургуулиудаас багшлах урилга ирсэн байх.
Гэтэл та нутагтаа очиж ажиллахаар шийдсэн. Ер нь төгсөөд нутагтаа ажиллана гэж
хэдийн шийдсэн байв уу? Олон сайхан санал ирсэн байх, эргэлзсэн үү? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Би өөрийнхөө багш нараа хараад бахрахдаг.
Цалин мөнгө гэвэл өөрсдийнх нь хийж байгаа хөдөлмөртэй нь харьцуулахад дэндүү
өчүүхэн. Тэгсэн хэрнээ Монголын төлөө гээд л багшлаад л явж байдаг. Одоо
найзууд, шавь нар бас л их сургуулийн багш нар болчихсон. Үнэхээр бахрахмаар
хүмүүс шүү. Би багш болно гэж бол бат шийдээд ажлаа хаанаас эхлүүлэх вэ? л гэж
бодсон. Гэвч дунд сургуулийн сургалт маань маш муу байгаа тул тааруухан
оюутнууд л их сургуульд элсээд тэднийг сургах гэж багш нар маань "дургүй
ажлаа" хийж байгаа нь их сургуулийн багш болох замаар явмааргүй сэтгэгдэл
төрүүлсэн л дээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Дандаа дуртай ажлаа сэтгэл тэнэгэр хиймээр санагдсан, би тийм л хүн. Их
сургуулийн багш нар бол муухан оюутнаа хүчээр төгсгөх л хэрэг гарна гэх
жишээний шүү дээ. Нэгэнт өөртөө шийдвэр гаргасан тул аятайхан тайлбарлаад л
өнгөрдөг байлаа. Их сургуулийн саналуудаас илүүтэйгээр <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>хувийн дунд сургуулийн багш болгох хүсэлт их
ирсэн. Одоо ч маш ихээр ирдэг. УБ-ын нэг дунд сургуулийн багш болчихоор нэг
орчны л багш болох гээд байсан. Нутагтаа бол үнэхээр сайхан л даа. Мэдээж бүх
сургалт УБ-тай харьцуулашгүй муу ч үүнийг засч сайжруулахыг зориод бага багаар
үр дүнд хүрээд явж байх үнэхээр сайхан байдаг. Төрсөн гэртээ, намайг өдий
зэрэгт хүргэсэн хүмүүсийнхээ дунд амьдрах маш сайхан.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Энэ бүгдэд их нөлөө үзүүлсэн хүмүүс бол манай ээж аав 2 юм шүү. Энийг би
заавал хэлэх ёстой. Хэрэв надад байр, машин, амьдрах орчны төлөө ажиллах хэрэг
байсан бол би аль нэг баян сургуульд биеэ үнэлэх байсан. Гэтэл надад тийм
шаардлага байгаагүй, бүх зүйлийг аав ээж маань бэлэн байлгасан болохоор би
зөвхөн ажил хийж, нутгийн хойч үедээ л тус болох, тэднийг өөрөөсөө хавьгүй сайн
мэргэжилтэн болгох үйлст зүтгэх л ажил үлдсэн. Хэзээ нэг цагт миний хийсэн
ажлууд үр дүнд хүрээд Баянхонгорын залуучууд миний хүсдэгт очиж чадвал тэр үед
аав ээж 2-оор маань хүмүүс бахархах байх гэж найддаг. Одоо бол манай сургалтын
төвийн сурагчдын ЭЕШ дээр авдаг дундаж дүн нөгөө хотын өндөр төлбөртэй хувийн
сургуулиудаас жил бүр л илүү байдаг, бидэнд ердөө 8 сар л бэлтгэх цаг байдаг
юм ш дээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Таныг нутагтаа
очоод аль нэг сургуульд багшлах байх гэж бодсон. Яагаад сургалтын төв
байгуулахаар шийдсэн бэ? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Би ер нь Монголын улсын боловсролын
тогтолцоо, чанар чансаанд шүүмжлэлтэй ханддаг. Жишээ нь Орчлон гээд дунд
сургуульд 8 саяын төблөртэй 12 жил сурсан хүүхэд МУИС-д 1,5 саяар 4 жил сурах
уу? ийм байж болох уу? Би бол хэзээ ч Орчлон сургуульд багшилж чадна! гэвч одоо
бол би МУИС-д багшилж чадахгүй. Ийм л ялгаатай үнэлэмжтэй байх ёстой зүйл байтал
одоо бүүр учир утгаа алдчаад байна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Нэмээд Баянхонгорт дунд сургууль төгсч байгаа нөхдүүдийн маань математикийн
хичээлийн дундаж дүн 95% орчим байгаа, улсын ЭЕШ дээрх дундаж дүн 21%
дэндүү ичмээр биш гэжүү? Бусад аймгууд болон УБ-д үүнтэй төстэй байгаа. Мөн
бусад хичээлүүдийн хувьд ч энэнээс ялгарах зүйл хэр байдаг юм бол доо... би
зөвхөн математикийн л тухай ярих эрхтэй байх</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Боловсролын үнэлгээний төв бол судалгаа шинэжилгээний үндсэн дээр Монголд
тэдэн багш байгаа тэд ийм ийм хичээл заасан байх ёстой, бид цалинг нь төлчихсөн
болохоор хүүхдүүд маань ийм зүйл мэддэг байх ёстой гэж үзээд тэр агуулгадаа
таарсан шалгалт авч байгаа. Гэтэл нөгөө улсаас багш нарынх нь цалинг нь бүрэн
төлөөд хичээл заалгасан хүүхдүүд маань ЭЕШ дээр 22% орчим авч байгаа. 60% авбал
D гэдэг биздээ? тэгэхээр дунд сургуулийн одоо явж байгаа байдлаар бол амжилт
олоход, бүүр ажил хийхэд ч маш хэцүү. Үүн дээр аав ээж маань дэмжээд сургалтын
төв байгуулаад өгч чадсан тул өөрийнхөөрөө ингээд ажиллаад явж байна. </span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Их сургуульд нэг тэвчээртэйхэн суугаад сурчихсан, хөдөлмөрлөвөл амжилт олж
болдог гэж мэддэг тийм хүүхдүүд хүлээлгэн өгөх хүсэлтэй байдаг</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Таны шавь нар
ЭЕШ-ийн оноогоор ч тэр, Аймгийн олимпиадаар ч тэр толгой цохьдог. Эцэг эхчүүд
танай сургалтын төвд л хүүхдээ оруулчихвал дээгүүр жагсаад төгсөнө гэж боддог,
хүүхдүүд ч бас таныг нэг нууц заагаад байна гэж боддог байж магад. Хэхэ...</span></b><br />
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Элсэгчиддээ ямар шалгуур тавьж, сонгож авдаг вэ?</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Хэхэ... Их зөв асуудал хөндөөд байна. Би
одоохондоо бол ер нь намайг зориод ирсэн хүнийг л шууд сургачихдаг. Мэдээж анги
танхимын багтаамжиндаа тааруулна. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Яг чиний хэлээд байгаа шиг над дээр ирээд шууд сайн сургуульд орчихлоо гэж
боддог, ямар нэг аргаар орж ирчихвэл тэгээд л залхуураад том толгой гаргаад
өөрийнхөө дунд сургууль шиг санаад яваад байдаг хүүхдүүд байдаг. Аль болохоор
арга залиа шавхан залхуу ч байсан хүүхдийн арга эвийг олоод хөдөлмөрлүүлэх,
нэмээд их хатуу зарчимч байхыг хичээдэг. Их сургуульд нэг тэвчээртэйхэн суугаад
сурчихсан, хөдөлмөрлөвөл амжилт олж болдог гэж мэддэг тийм хүүхдүүд хүлээлгэн
өгөх хүсэлтэй байдаг. Тэгээд хүүхдүүд заавал их сургуульд орж байж л дунд
сургууль маань үнэхээр тааруухан байжээ гэдгийг ойлгодог нь гачлан.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Олимпиадын сурагчид бол их олон жил сурдаг тул тусгайлан хэдэн хоног бие
даалган юм хийлгэж шалгадаг. Эцэг эхийг нь хүртэл нилээн ажиглаж байж, хүүхэд
нь олон жил хөдөлмөрлөх боломжтой, эцэг эх нь уралдаан тэмцээнд цааргалалгүй
явуулчих боломжтой зэрэг үзүүлэлтүүдийг харж байгаад шавиа болгож авна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Багш болсноороо хэзээ
хамгийн их бахархаж байсан бэ? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">За байнга л шахуу баярладаг юм даа. Том
том олимпиадуудад амжилт гаргахад нь, сорил дээрээ бүгд таслалгүй ирээд
тачигнатал бодож байгаа нь ч сайхан харагддаг. Хавар ЭЕШ дөхөөд шавь нар маань
хүнд, хүнд бодлогуудыг машиндаж өгч байгааг нь харах үнэхээр сайхан, том
олимпиадуудад амжилт гаргах, багахан азгүйтлээ "дараа баллаад өгнөө..." гэж хэлээд
зогсч байгаа шавиа харах ч сайхан, туршлагажсаар байгаад нэг л өдөр хүрэх
ёстой цолондоо хүрнэ. Өмнө нь миний бодож чадаагүй өдий хүрсэн бодлогыг бодоход
нь ч их бахархдаг, Эх орноо төлөөлөөд олон улсын олимпиадад шавь нараа модоход
ч их баярладаг.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Шилдэг, сайн
шавь нараасаа дурсвал...</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; height: 356px; margin-right: 1em; text-align: left; width: 410px;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtXrEDOE_2zKky6rKi4Ua531p3xddc-bj1VJh0Vd0PVIR7_zDI3CueMH7hiH2FzXEYIDef93P2nap9CxDi3uMSS9T4ge1G1bRX7rdk3dtliD9koiEWW9THuMKs_0kbd403zKCeDt3sGwE/s1600/262057_10150254181574119_1778562_n.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtXrEDOE_2zKky6rKi4Ua531p3xddc-bj1VJh0Vd0PVIR7_zDI3CueMH7hiH2FzXEYIDef93P2nap9CxDi3uMSS9T4ge1G1bRX7rdk3dtliD9koiEWW9THuMKs_0kbd403zKCeDt3sGwE/s400/262057_10150254181574119_1778562_n.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><b><i>Г.Нямдаваагийн нэрэмжит Мэдээний цаг бүлгийн гишүүд</i></b><br />
Зүүн гар талаас П.Далайжаргал, С.Цагаан, С.Мөнгөншагай, Б.Доржнамжирмаа</td></tr>
</tbody></table>
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Аан Доржоотойгоо цуг бэлтгэл хийж байсан
үеэс л эхэлнэ дээ. Далайжаргал гэж бидний дундаас төрсөн улсаас 3 медаль авсан
анхны хүн болсон хүү байна. Одоо бидний дундаас төрсөн анхны доктор болохоор
Хятад улсад суралцаж байгаа.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мөнгөншагай гэж улсын аварга болсон, Монголын анхны үндэсний аварга
шалгаруулах багийн олимпиадны аварга болсон багийн ахлагч байна. Жамсрандорж
гээд дунд сургуульд байхдаа улсын том олимпиадаас 2 медаль авч чадсан одоо
Япон улсын засгийн газрын тэтгэлэгт шалгалтыг давж чадаад тэнд сурч байгаа хүү
байна. Баянхонгорчууд олон улсын олимпиадад оролцож чадна гэж үзүүлсэн хүмүүс.
Нэмээд ОУ том шалгалтанд ч бид тэнцэж чадна гэж харуулчихсан. Тэгэхээр бид
тэдний замаар хичээх л үлдээд байна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Гончигдорж гээд миний мэргэжлийг өвлөж авч байгаа, удахгүй миний хажууд ирж
багшилах ирээдүйтэй сайн хүү бий. Мужаан хүн харуулаа бариад үлдэх хүүдээ л
хайртай байдаг юм.</span><br />
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Буяннэмэх гээд ЭЕШ дээр 98% авсан том том газруудын атаархал
төрүүлэхээр амжилт гаргасан охин байна. </span><br />
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Одоо сайчуудын залгаа болж хэдхэн
хоногийн дараа амжилт гаргахаар хчиээж байгаа Эрдэнэмаа тэргүүтэй энэ жилийн
сайчууд маань эцсийн бэлтгэлдээ орсон байгаа.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Ирээдүйд биднийг залгамжлах бүсийн олимпиадуудаас 4 медаль авсан, сая улсын
олимпиадад шагналт байрт шалгарсан Чимэдширчин тэргүүтэй багачууд маань одоо ч
бэлтгэлээ тасралтгүй хийсээр, сайжирсаар л байгаа. ЭЕШ-ийн сургалтаар бол 70-80
хүүхэд төгсгөсөн, дурдаад барахгүй олон сайн хүн байна. Гадаадад сурдаг,
робоконд амжилт гаргадаг, маш олон уралдаан тэмцээнд амжилт гаргасан, сайн сайн
сурдаг оюутнууд ч хангалттай олон байдаг болохоор нэрийг нь дурдаж барахгүй л
дээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Зөвхөн сургалтын төв байгуулагдаснаас хойш гэхэд ЭЕШ дээр Баянхонгорчуудын
авсан 47 ширхэг 60%-аас дээш дүнгийн 30-ыг нь авсан шавь нар маань, 90% орчим
нь Монгол улсын болон гадаадын сайн сайн сургуулиудад сурч байгаа. Улс болон
бүсийн олимпиадуудаас 30 гаруй медаль цуглуулаад өдөр бүр л сайжирсаар байгаа
олон сайн шавь нар бий. Бүх шавь нарын маань хамгийн сайн зан чанар нь өөрсдийн
замаар замнаж байгаа дүү нараа маш сайн ойлгож дэмждэг нь юм. </span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Улсын олимпиад бол уралдаан тэмцээн гэхээсээ илүүтэй мэргэжил нэгт ахан
дүүс, багш нар болон найзуудтайгаа уулзалддаг баяр наадам шүү дээ</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Энэ жилийн улсын
олимпиад ямархуу байв? Бодлогын хүнд, хөнгөн, өрсөлдөгчид гээд...</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOg-icnrL8HSK0DYQ6bbocvnF5hcMeuikuBwpbzWqurxHNouzrOjkw4fwANqQ1on3I_r0vcVnM1s5vlmjOAGfkrmDBHQTxjkfH_GsI8Gv6e8ykHvfKg5KABI4m7EjcdWO52T_N8NYkvew/s1600/472389_10152195303834119_1539050305_o.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOg-icnrL8HSK0DYQ6bbocvnF5hcMeuikuBwpbzWqurxHNouzrOjkw4fwANqQ1on3I_r0vcVnM1s5vlmjOAGfkrmDBHQTxjkfH_GsI8Gv6e8ykHvfKg5KABI4m7EjcdWO52T_N8NYkvew/s320/472389_10152195303834119_1539050305_o.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><i><b>2013оны Мэдээлэл зүйн улсын олимпиадын үеэр</b></i></td></tr>
</tbody></table>
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Улсын олимпиад бүхэн л сайхан байдаг. Тэр
чинь уралдаан тэмцээн гэхээсээ илүүтэй бидний баяр наадам байхгүй юу. Өөрийн
мэргэжил нэгт ахан дүүс, багш нар болон найз нөхөдтэйгээ уулзалддаг зүйл. Энэ
жилийн олимпиад болдог ном журмынхаа дагуу л дэлгэр сайхан болсон. Хүн амжилт
гаргах, улсаас медаль авахын тулд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, амжилт гаргахад хэн ч
гайххааргүй болсон байх хэрэгтэй.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Монголын Математикийн багш нарын олимпиад бол их хүнд өрсөлдөөн л дөө. Олон
жил дараалан амжилт гаргасан, шавь нар нь олон улсын түвшинд байнга өндөр
амжилт гаргадаг олон том багш нартай өрсөлдөх хэрэг гардаг. Бид бол хүүхдүүд
шиг гэнэн алдаа гаргана гэж байхгүй, ёстой л байдаг бүх хүчээ шавхан өрсөлддөг.
Тэр дунд нягт сайн бодож бусдаас илүү гарна гэдэг үнэхээр хэцүү. Олон удаа тэр
түвшинд өрсөлдсөн хүмүүс л ойлгож чадахаар тийм хүнд өрсөлдөөн. Миний хувьд Математикийн
улсын олимпиадад сүүлийн 3 жил дараалан 6, 7-р байранд шалгарчихаад байсан, өөрөөр
хэлвэл 3 дараалан шөвгийн 8-д үлдэж харцага цолоо баталсан байсан болохоор
цолоо нэмж ЗААН болох хүсэлтэй байлаа. Тэгээд төрийн наадамд багштайгаа цуг
үзүүр түрүүнд хүрэхэд үнэхээр сайхан байсан, шагнал гардуулах ёслол дээр багш
маань их баярлаж байгаа нь илт байсан, тэвэрч үнсэхэд нь хэзээ нэг өдөр
шавьтайгаа ингэж зогсохыг хүсдэг юм билээ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мэдээлэл зүйн олимпиад бол харьцангуй хөнгөн л дөө. Өмнө нь амжилт гаргаж
байсан туршлага арвинтай. Сүүлийн 3 жил математикийн олимпиадтай давхцаад түрүү
авч чадахгүй байсан, энэ жил 2 хоногийн зөрүүтэй болсон тул сэтгэлдээ хүртэл
сайхан амжилт гаргаж чадлаа.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilB7i2P5fXrvxyszO56bi2xF6ZEobDAoBG3XDtUalYOc-QjU549SH3PEPyyZb-kqdxWaRgjUehzKBspErxCZxzrR3S9z_rrcpAlvlDYPU629kfrfDEcrzek-CYuojdBex4t-fl_yQUXBE/s1600/472694_10152190346679119_774008948_o.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="223" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilB7i2P5fXrvxyszO56bi2xF6ZEobDAoBG3XDtUalYOc-QjU549SH3PEPyyZb-kqdxWaRgjUehzKBspErxCZxzrR3S9z_rrcpAlvlDYPU629kfrfDEcrzek-CYuojdBex4t-fl_yQUXBE/s320/472694_10152190346679119_774008948_o.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><i><b>2013 он Улсын Математикийн олимпиад</b></i><br />
Зүүн гар талаас: Улсын 5 удаагийн аварга Б.Баяржаргал <br />
Улсын дэд аварга С.Цагаан </td><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><br /></td></tr>
</tbody></table>
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Математикийн олимпиадын хувьд бол үнэхээр үнэ цэнэтэй. 17 жилийн өмнө
Баянхонгорчууд өөрийнхөө нутагт улсын олимпиадыг авч зохион байгуулаад медальд
хүрснээс хойш маш олон жилийн дараа ирж байгаа медаль. Энэ хугацаанд
Баянхонгорыг төлөөлж олон хүмүүс хүч хөдөлмөрөө гарган амжилтын төлөө зүтгэсэн
нь ойлгомжтой. Би болон миний шавь нар медальд хүрэхэд хэд хэд удаа ойртсон ч
тухай бүрд арай л болж өгөхгүй байсан. Учир нь математик бол Монголд маш өргөн
дэлгэр хөгжсөн, манайх бол ОУ-д их дээгүүр үнэлэгддэг олимпиадчидтай улс. УБ-д
гэхэд зөвхөн математикийн сургалт явуулдаг өндөр төлбөртэй сургууль хэдэн зуугаар
тоологдохоор олон байдаг. ЭЕШ дээр гэхэд 80% нь математикийн хичээл оролцсон групээр
сонголт хийдэг гэхээр математик болон математикийн олимпиад бол Монголд маш
өндөр хөгжсэн зүйл. Нэр хүнд цар хүрээний хувьдбусад олимпиаднаас хэтэрхий хол
тасарчихсан, өрсөлдөөн үнэхээр өндөр түвшинд болдог л доо. Одоо бол хүссэн
медалиа авчихсан, бидэнд улсаас медаль авдаг уламжлал, тийм түвшний сургалт
байна гэдэг бол маш чухал, цаашдаа олон том амжилтын эхлэл болж шавь нарын
маань урам зоригийг нэмсэн гэж бодож байгаа.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Энэ жил улсын
олимпиадад ямар зорилго тавьж оролцсон бэ?</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div style="text-align: left;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6xjMwP-sa6c8hMylJM1wd5vdjZlCk3a0siLZWhnlJKoW7EhC90kB-ILZSJRigoL5E37mu1APH5iOcUxpNWzD71A0Ns7YCcouPs87vXv0jRuXvoVEGvU_LK-ZXOhdLPVd-cCwF01fcsGk/s1600/466080_10152195304904119_825494982_o.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6xjMwP-sa6c8hMylJM1wd5vdjZlCk3a0siLZWhnlJKoW7EhC90kB-ILZSJRigoL5E37mu1APH5iOcUxpNWzD71A0Ns7YCcouPs87vXv0jRuXvoVEGvU_LK-ZXOhdLPVd-cCwF01fcsGk/s320/466080_10152195304904119_825494982_o.jpg" width="320" /></a></div>
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Би сүүлийн 5 жилийн хугацаанд аймгийн
математик мэдээлэл зүйн олимпиадны багийг дангаараа бэлтгэлээ. 2 олимпиадныхаа
хувьд багаараа 3-аас 4 медаль авч чадна гэсэн тооцоотой байсан. Мөн улсын
математикийн олимпиадад сүүлийн 2 жил 4-р байрт орсон багийнхаа амжилтаа
бататгана гэж зорьсон.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Олон сайн хүүхдүүд өрсөлддөг бөгөөд хүүхдүүд бол багш нарыг бодвол алдаа
мадаг гаргадаг, байр суурь нь өөрчлөгддөг тул шавь нар маань энэ жил арай
зорьсондоо хүрч чадаагүй. Багаараа ч 6-р байрт орсон, үүнд нөлөөлсөн
шалтгаанууд байгаа. Тэдгээрийг дараа дараагийн жилүүдэд засна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мэдээлэл зүйн хувьд шавь маань медальд хангалттай хүрэхээр чадвартай байсан
ч том олимпиадны туршлага дутаж алдаа гаргаж яг медалийн ард тусгай байранд орж
бидний 3 4 медаль авах зорилт 2 болж буурлаа. Гэхдээ ирээдүй гэрэлтэй сайхан
байнаа. Намраас эхлүүлэхээр төлөвлөсөн ажлууд маань хойтонгийн олимпиадны үр
дүнг өндөрт өргөх болно, бид хичээнэ.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Жил бүр сурах арга барил сайтай, ажиллах чадвар өндөртэй, тэмцэх чадвар
сайтай хүүхдүүд их сургуульд нийлүүлэх зорилготой ажиллаж байна</span></i></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Ойрын зорилго ?</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Архангайн бүсийн олимпиадад нийт багийн
дүнгээр түрүүлэх, өмнө жил багийн халз уралдаанд авсан цомоо хадгалах. Бусад
бүсийн олимпиадуудад амжилттай оролцох. Хойтон жил олон улсын олимпиадад шавиа
явуулах... товчхондоо ийм л байна. Хамгийн ойр гэвэл 20 хүрэхгүй хоногийн дараа
болох ЭЕШ дээр 100% авахыг хүсч байна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Урт хугацааны зорилго
? </span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Улсын математикийн олимпиаднаас байнга
медаль авдаг СУРГАЛТЫГ цогцлоох. Мэдээлэл зүйн олон улсын олимпиадад амжилт
гаргах, байнга амжилт гаргах алгоримтыг боловсруулах. Математикаар бол улсад
амжилт гаргаад байхад ОУ бол амжилт гаргаж болно. </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Маш сайн сургалттай жижигхэн сургуультай болж жил бүр сурах арга барил
сайтай, ажиллах чадвар өндөртэй, тэмцэх чадвар сайтай хүүхдүүд их сургуульд
нийлүүлэх. Гадаад орнуудад суралцах шалгалтанд энэ жилээс оюутнууд дээр нэмээд
дунд сургуулийн хүүхдүүд маань оролцож эхэлнэ, энэ ажлыг маш өндөр түвшинд
хүргэх.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Мөн олон газар бүсийн олимпиадууд гэж хийдэг. Тэдгээр шиг нэр хүндтэй
сайхан олимпиадтай болох, мөн айматаа математикийн лиг нэртэй цуврал олимпиад
хийж хүүхдүүдийг багаас нь системтэй бодлоготойгоор сайжруулах гэсэн ажлуудыг
төлөвлөж байна.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Шавь нар маань одоогоор улс бүсийн олимпиаднаас 30 гаруй медаль авсан
байдаг, багаараа ч амжилтууд их гаргасан. Үүнийг баталгаажуулж, шавь нараа сайн
бэлдэж, зорьсон бүхэндээ тууштай байх болно. Та бүхэн боломж бололцоогоороо
миний шавь нарыг дэмжээрэй... </span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Баянхонгорчуудын алгоритм нь оновчтой, агуулга нь өргөн байх болтугай</span>!</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">Сайхан ярилцлага өгсөнд баярлалаа! Таны цаашдын
ажилд амжилт хүсь<a href="http://www.blogger.com/null" name="_GoBack"></a>е!</span></b></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="MN" style="mso-ansi-language: MN;">За
баярлалаа</span>!<br />
<br />
<div style="text-align: right;">
<b>Ярилцсан: <span style="color: black;"><a href="https://www.facebook.com/sgantulga">С.Гантулга </a></span></b></div>
</div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-58288983350863566912012-12-20T11:38:00.002+08:002012-12-20T11:38:24.168+08:00Д.Батбаяр: Эцсийн эцэст урлаг уран зохиол ухаан төгөлдөржүүлэхэд л зориулагддаг байж магадгүй.<div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiF6vWGi_VILlPTV9pvBy9O8tZapxw7LHnBGcknsLY8f_jUkcK8ctFVy1GhEJaYmMhZjyUVix3EDXhoiwvOIsCaW5YjA-LznUluqao_JvIuXt-vqVx5SDUjquRGORF8Ql07q3GBeR968MHD/s1600/%D0%94.%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B1%D0%B0%D1%8F%D1%80-zindaa.mn.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiF6vWGi_VILlPTV9pvBy9O8tZapxw7LHnBGcknsLY8f_jUkcK8ctFVy1GhEJaYmMhZjyUVix3EDXhoiwvOIsCaW5YjA-LznUluqao_JvIuXt-vqVx5SDUjquRGORF8Ql07q3GBeR968MHD/s1600/%D0%94.%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B1%D0%B0%D1%8F%D1%80-zindaa.mn.jpg" /></a></div>
<b>Уран
зохиол бичихийн учир шалтгааныг зохиолч хүнээс асууна гэдэг нэг талаар
утга учиргүй ч байж магадгүй. Гэхдээ үнэхээр яах гэж зохиол бичиж байгаа
юм бэ гээд яриагаа эхлэх үү?</b><br />
Олон учир байдаг байх.
Түүний дотроос хамгийн түгээмэл нь хүн өөрийгөө илэрхийлэхийн тулд уран
зохиол бичдэг байх. Тийм учраас залуу цагтаа, хүүхэд байхдаа шүлэг
бичээгүй хүн тун ховор. Өөрийгөө илэрхийлэхүй нь цаашаа явсаар эрх
чөлөөг эрмэлзэхүй болно. Эрх чөлөөтэй байхын хүслэн, эрх чөлөөг олох,
эрх чөлөөг эрмэлзэх эрмэлзлэл болж хувирна. Эрх чөлөөг эрмэлзэх
эрмэлзлэл цаашаагаа явсаар ухаанаа төгс төгөлдөржүүлэхийн зүг одно.
Эцсийн эцэст урлаг уран зохиол ухаан төгөлдөржүүлэхэд л зориулагддаг
байж магадгүй.<br />
<br />
<b>Тэгэхээр урлаг, уран зохиол зүгээр өөрийгөө илэрхийлэх л зорилготой гэж үү?</b>Аливаа
юмыг ач холбогдлынх нь үүднээс авч үзвэл хэрэгтэй хэрэггүй гэсэн зүйл
гараад ирдэг. Энэ үүднээс аваад үзэхээр хэрэгтэй хэрэггүй зүйл маань
хэрэглээг үүсгэнэ. Уран зохиол нэг талдаа хамгийн хэрэгтэй, нөгөө талдаа
огтоос хэрэггүй мэт харагдана. Хэрэглээний ач холбогдол нь уран зохиол
хүнд таашаал өгөх ёстой, хүнийг цэнгүүлэх ёстой гэснээс үй олны буюу
массын уран зохиол, элитийн буюу цөөнхийн уран зохиол гэсэн хоёр
чиглэлийг бий болгодог.<br />
<b><br />Уран зохиолын хэмжүүр юу юм бэ? Алдар нэр, гавьяа шагнал, эсвэл эрэлт хэрэгцээ гээд энэ бүхэн уран зохиолын үнэлэмж болох уу?</b>Тэгэхээр
уран зохиолыг үй олны буюу массын эрэлт хүслээс үүдсэн тэр үнэлэмжээр
үнэлэх юм уу, эсвэл цөөнхийн үнэлэмжээр үнэлэх юмуу гэсэн асуулт гараад
ирнэ. Гэвч аль алинаар нь уран зохиол үнэлэгддэггүй. Уран зохиолын
үнэлэмж гэдэг сонгодог хэмжүүр. Хүн төрөлхтний бүтээсэн, уран зохиолын
эрдэнэсийн санд орсон гайхамшигтай бүтээлүүд тодорхой нэг хэмжээний зүй
тогтлоор бүтсэн байдаг. Тэрхүү зүй тогтлоор бүтсэн уран зохиол бол
сонгодог уран зохиол юм. Жишээ нь "Анна Каренина", “Бовари хатагтай"
хоёр өөр өөр роман боловч ав адилхан зүй тогтолтой. Эндээс жинхэнэ урлаг
уран зохиол гэсэн үнэлэмж гарна. Энэ л урлаг уран зохиолын үнэлэмж.
Нобелийн шагнал авсан л бол тэрнийг дэлхийн уран зохиолын дээд мэтээр
ойлгодог ойлголт манайханд байдаг. Харамсалтай нь тэр болгон Нобелийн
шагналыг оноогоод өгчихдөггүй. Сайн зохиолчдод ч өгсөн л дөө. Набоковт,
Бродскийд, Фолкнерт гээд... Гэтэл Борхес аваагүй, Танизаки аваагүй.
Акутагава ч аваагүй. Тийм учраас Нобелийн шагнал ч юмуу ямар нэгэн
шагнал бол уран зохиолын үнэлэмж болж чадахгүй.<br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<b>Өнөөгийн Монголын уран зохиол, Дэлхийн уран зохиолын зааг ялгааны тухай та санал бодлоо хэлээч?</b><br />
Уран
зохиолд нэг айхтар чухал шинж чанар байдаг. Тэр бол ямар ч хүнд
ойлгогдох, таалагдах шинж чанар. Ямар ч үндэстний ямар ч хэлээр
орчуулахад ойлгогддог чанар. Жишээ нь XVI зууны Английн зохиолч
Шекспирийн зохиолыг өнөөдөр Монголын үзэгчид дуртай үзэж, Японы зохиолч
Кобэ Абэгийн "Элсний хүүхэн" романыг сонирхон уншиж байна. Монголын уран
зохиолд гаргаж байгаа зүйлээрээ, дэлхийн төвшнөөс дэндүү дор байна гэж
хэлэхийн үндэс байхгүй. Яагаад гэвэл манай зохиолуудыг хүн төрөлхтөн
мэдэхгүй, манай уран зохиол орчуулагдаагүй. Гэтэл Дундад Европын уран
зохиол бүгд л нэг хэлтэй, бүгдээрээ Англи,Францаар уншиж, бичиж байна.
Тэдний зохиолууд дотор чинь манай уран зохиолоос уран сайхны төвшний
хувьд хэдэн хувь дор юмс байж л байдаг. Манайд дэлхийн төвшинд хүрэх
сайн шүлэг яруу найраг, өгүүллэгүүд бий болж л байна. Гол нь яруу
найраг, шүлгийг орчуулахад хэцүү. Монгол хэл онцгой ер бусын хэл. Монгол
хэлний яруу тансаг утга уянгыг өөр бусад хэлэнд тэр хэвээр нь буулгана
гэж бараг л байхгүй. Орчуулагдлаа гэж бодоход ойлгохгүй.<br />
<b><br />Зохиолч хүн боловсролтой байх ёстойг хаана хаанаа ойлгож эхэлж байх шиг байна? Зөвхөн авьяасын тухай ярихаа больж дээ...</b><br />
Одоо
барууны зохиолчид өөрсдөө өөрийнхөө зохиолыг орчуулж байна. Жишээлэхэд
Бродский гэхэд шууд англиар бичдэг байсан. Набоков унаган англи хэлтэй
байсан. Зохиолч өөрөө өөрийнхөө зохиол бүтээлийг хүнд хүргэхийн тудд
зайлшгүй хэлний боловсрол олж авах нь чухал. Ер нь боловсролтой байх
шаардлагатай нь мэдээж.<br />
<b><br />Мэдлэг ямар хэрэгтэй юм бэ? Дарь үнэрлээгүй байж дайны тухай бичих хэрэггүй гэж Хэмингуэй хэлсэн байдаг шүү дээ?</b><br />
Энэ
бол зөвхөн Хэмингуэйн л үг байх. Заавал дайныг үзсэн хүн дайныг сайн
бичнэ гэж байхгүй. Уран зохиол бүтдэг зарчим нь өөр. Заавал үзсэн
харснаа бичих албагүй, үзсэн байвал сайн л биз.<br />
<b><br />Өнөөгийн
манай уран зохиолын өнгө аяс, чиг хандлагын тухай та ямар бодолтой
байна? Зарим хүмүүс яруу найрагч их олон болсныг гайхах, төвөгшөөх
янзтай ярих болсон.</b><br />
Өнөөгийн залуучуудын өөрсдийгөө
чөлөөтэй илэрхийлэх чадвар сайн. Үүн дээр юу хэрэгтэй байна вэ гэвэл ур,
урлахуй л дутаад байгаа юм. Зөвхөн өөрийгөө илэрхийлэх биш уран дүр
дүрслэлээр илэрхийлэх хэрэгтэй. Одоогийн гарч байгаа яруу найргийн
номууд ихэнх нь зүгээр л би тийм хүн, би тэгж бодож байна, би ингэж хүсч
байна гэх мэтийн л зүйл байдаг. Яруу найргийн маш олон түүвэр гарч
байна. Миний ажигласнаар уран зохиолын төрөл жигд явдаггүй. Нэг үе яруу
найраг өндөр авч байхад хүүрнэл зохиол чимээгүй, хүүрнэл зохиол түлхүү
гарч ирэхээр яруу найраг нь чимээгүй болдог. Одоо бол Монголын уран
зохиолын хүүрнэл зохиол нэлээд дэвжих байх.<br />
<br />
<b>Уран зохиолд хөгжил байна уу?</b><br />
Уран зохиолд хөгжил гэж байхгүй. Сонгодгууд бүгд нэг л төвшнийх<br />
<br />
<b>Ер нь хөгжил дэвшил гэж юу вэ?</b>Өнөөдөр
бид хөгжлийн тухай их ярьж бичиж байна. Барууны орнууд шиг, Америк шиг
болно гэх юм уу, эсвэл Азийн барууд шиг болно гэх мэт. Ийм зүйлийг л
хөгжил гэж ойлгоод байгаагийн хэмждэг хэмжүүр нь хэрэглээ л байгаа шүү
дээ. Зөвхөн хэрэглээ. Гэтэл үүгээр хөгжил илрэхгүй. Ер нь хүн төрөлхтөн
хөгжлийн замаасаа гараад аль 17 дугаар зуунд хэрэглээгээ хөөгөөд
явчихсан. Хүн өөрийгөө, өөрийнхөө бие хэл, сэтгэл, оюун ухаанаа төгс
төгөлдөржүүлэхийг л хөгжил гэнэ шүү дээ. Хүнд өөр хөгжүүлэх юм байхгүй.
Модыг яаж хөгжүүлэх юм бэ? Уулыг яаж хөгжүүлэх юм бэ? Ус голыг яаж
хөгжүүлэх юм бэ? Байгаль дэлхий юу ч хөгжүүлэхийг шаарддаггүй. Хүн өөрөө
энэ ус, ургамал, ногоо, газар, шороо шиг байхын тулд өөрийгөө
төгөлдөржүүлэх замд орох ёстой. <br />
<b><br />Би Улаанбаатарыг Парис шиг урлаг соёлын том хот болоосой гэж боддог. Таны хувьд?</b><br />
Би
бол бүү тийм болоосой гэж боддог. Бид өнөөгийн байгалийг, энэ
нүүдэлчдийн ахуй амьдралыг хадгалан үлдэх хэрэгтэй. Энэнээс өөр сайн
сайхан зүйл бидэнд байхгүй. Нүүдэлчин соёл иргэншил шиг гайхамшигтай юм
байхгүй. <br />
Бүх л дэлхий суурьшиж байна. Хүн бол хөдлөх тайван байх
буюу нүүдэл суурьшил хоёрыг хослуулж л явах нь хүний иж бүрэн төгс
амьдрал. Улаанбаатар хэзээ нэгэн цагт зайлшгүй Парис шиг болно. Харин
боллоо гээд сайн сайханд хүрэхгүй, тэр үед хүмүүс бие биеэсээ улам л
холдох болно. Гадаа гудамжинд явж байхад их олон хүн гав ганцаараа бүр
ой модонд явж байгаа юм шиг, дэргэд нь хүн хальтирч унаж байхад, согтуу
уначихсан хөлдөж үхэхийн даваан дээр байхад тоохгүй дэргэдүүр нь алхаад
өнгөрч байдаг. Хүн тийм муухай харь болж байна. Энэ бол чухамхүү аймшиг
мөн.<br />
<b><br />Өнөөгийн улс орныг харахад огт өөр байна шүүдээ?</b><br />
Хэдийгээр
би нүүдлийн соёл иргэншлийг гэж ярьж байгаа боловч би малчдыг гэрэл
цахилгаангүй, зурагтгүй, гар утасгүй, харанхуй хоцрогдсон байгаасай гэж
бодохгүй байна. Чухам нүүдлийг хадгалаад энэ суурьшлын хэрэгцээтэй
юмнуудыг хөдөө рүүгээ аваачих хэрэгтэй. Гэтэл өнөөдөр манайд яг үүний
эсрэг байгаа нь харамсалтай. Нүүдлийн мал аж ахуй бол байгалдаа зохицсон
ахуй. Аливаа амьтан байгальд зохицон амьдардаг. Зохицох ч тийм
зохилдлогоо байдаг. Зохицлыг л байхгүй болговол бүх юм байхгүй болно
гэсэн үг.<br />
<b><br />Ахмад үеийнхэн залуу үеэ чамлах, залуучууд
тэднийг төвөгшөөх үзэгдэл үеийн үед байсан. Өнөөгийн монголчууд,
ялангуяа монгол залуучуудын тухай таны бодол ямар байдаг вэ?</b>Надад
их өөдрөг бодол байдаг. Манай залуучууд ялангуяа сүүлийн жилүүдэд асар
өөр болж байна. Олон сайхан залуус гадаадын том том их сургуулиудад сурч
байна. Дэлхийд оюун ухаанаараа өрсөлдөж чадаж байна. Энэ бүгдээс
харахад монголчууд одоо газраа, малаа идэхээ болиод ухаанаа, оюун
ухаанаа идэх цаг болж гэдгийг харуулж байгаа хэрэг.<br />
<b><br />Бидэнд дэлхийн зиндаанд хүрэхэд юу дутаж байна вэ?</b><br />
Юу
дутагдаж байна вэ гэхээр нэг хэсэг нь монгол хүн, монголчууд бид
залхуу, юу ч хийхгүй байна, баялгаа ашиглаж чадахгүй байна, цаг барихгүй
байна гэх мэт хүн бүрт байдаг дутагдлуудыг маш соргогоор ажиглан хэлдэг
байсан. Нэг хэсэг нь "Өө бидэнд боломж байна. Монгол хүний энэ их оюуны
чадавхи, Чингис хаан гээд л энэ гайхамшигт түүх, монгол хүн гэдэг чинь
бахархмаар юм байгаа юм” гэхчилэн өөрсөддөө байгаа боломжоо хэлээд
байдаг. Гэвч үнэндээ бидэнд юу дутагдаж байна вэ гэвэл өөрийнхөө алдааг
хардаг, өөрийнхөө боломж бололцоог олж хардаг хоёр чанар нэг хүнд
байхгүй нь бидний дутагдал юм. Хүн бүхэнд энэ хоёр чанар байвал
зүгээрсэн. Ихэнх нь нэг тал руугаа туйлшраад байх юм даа.<br />
<b><br />Хүмүүс ном уншихаа больсон нь юутай холбоотой вэ?</b><br />
Ном
уншихаа больжээ гэж их ярих болсон. Уншихгүй байгаа нь завсрын үе.
Монголчуудаар ч зогсохгүй Америк, Европ гээд бүгд л уншихаа больчихсон.
Ном уншихын оронд интернэт рүү ороод л номын тухай, зохиолын тухай юм
уншдаг болсон байна. Номыг зайлшгүй унших ёстой. Уншихаас өөр арга
байхгүй. Энэ рүү дэлхий дахинаараа эргэнэ. Ном гэдэг огт өөр зүйл. Хүн
төрөлхтөн нэг нэгэндээ өөрийн оюун ухааныг дамжуулах сонгодог арга бол
ном. Хэдэн зуун мянган жилийн өмнөх үйл явдлыг, хүний бодол санааг хүн
номноос л уншиж байна. Өнөө үед хэрэглээний үүднээс номыг хялбарчилдаг
болсон. Жинхэнэ уран зохиол гэдэг чинь үг өгүүлбэрээс бүтдэг.
Хялбарчилдаг арга бол жимсний тухай яриулаад, жимс идсэн юм шиг боллоо
гэсэнтэй яг төстэй зүйл юм.<br />
<b><br />Сайн дуучин хүн хоолойгоо гамнадаг, сайн зохиолч байхын тулд яах хэрэгтэй вэ?</b><br />
Зохиолч
хүн авъяасаа гамнах ёстой. Авъяастай хүн, гайхалтай авъяастай хүн
зөндөө. Гагцхүү түүнээ юүхэн хээхэнд үрэн таран хийх нь даанч их.
Авъяасыг хэрэглэхгүй бол зэвэрнэ. Хэтрүүлбэл дуусчихна. Тийм учраас
бичих ч хэрэгтэй, гамнах ч хэрэгтэй.<br />
<b><br />Монгол хүн сэтгэлээ ариун байлгахын тулд өдөрт есөн удаа ээжийгээ бодож бай гэдэг. Та энэ тухай юу боддог вэ?</b>Ээжийгээ
бодно гэдэг чинь ачийг нь санана гэсэн үг. Ачийг санана гэдэг өөрийгөө
бодохоо болино гэсэн үг. Нэг удаа ч гэсэн чи өөрийгөө битгий бод. Бусдын
чамд тус болсон ачийг бод гэсэн үг. Хүн сэтгэлээ ариун байлгахын тулд
шашин л шүтэх хэрэгтэй. Шашны зорилго нь сэтгэл ариун байлгахад л
оршдог. Сэтгэлээ ариун байлгана гэдэг нь сэтгэлээ номхтгохыг хэлнэ.
Номхон сэтгэл амар амгалан байна. Амар амгалан сэтгэл бол ариун сэтгэл.
Богд Зонхов айлдсан байдаг. Тэр нь "Өөрийн сэтгэлийг огоот номхтгох нь
бурхны шашин мөн” гэж. Сэтгэлийн догширлоос л хамаг муу муухай үүднэ.
Сэтгэлийн догшрол нь атаа жөтөөнөөс гадна, эргэлзээ тээнэгэлзлүүд.
Өөрөөр хэлбэл сэтгэл савчихыг хэлж байгаа юм. Жаргал гэдэг бол сэтгэл нь
амгалан, бие нь эрүүл, ухаан нь саруул байхыг хэлнэ. Жаргал, жаргалтай
байхын үндэс нь сэтгэл номхон байх, сэтгэлээ засах явдал. Хүн бол өөрөө
энэ орчлон ертөнцийн нэгээхэн хэсэг. Нэгээхэн хэсэг гэдгээ ухаарч төгс
төгөлдөржиж байж орчлонгийн тэр бүхэл бүтэн “Цул"-тай нийлнэ. Тийм
учраас бүрэн бүтэн түүнтэй нэгдэж орохын тулд гэгээрэх хэрэгтэй.
Гэгээрлийн дээдийн дээд нь магадгүй гэрэл ч байж болно. Хүн гэрэл болоод
орчлонгийн их гэрэлтэй нийлдэг байх. Их гэгээрсэн хүмүүс гэрэл болоод
алга болчихдог гэдэг. Өнөөгийн хүн орчлонгоос таслагдчихаад байна.
Орчлон ертөнцтэйгээ нэгдэхийн тулд гэгээрэх, гагцхүү гэгээрэх хэрэгтэй.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: right;">
<b>Ярилцсан С.Билигсайхан</b><br />
<b>Эх сурвалж: time.mn </b></div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-88913501122213655592012-09-25T17:51:00.000+08:002012-09-25T17:51:03.655+08:00Б.Лхагвасүрэн: Чаддаг юмаа хийх, мэддэг зүйлээ ярих тэмцлийн өмнө хэзээд эр зоригтой байж чадна<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZ1SG4JmJ4l0nZAMgKO11YKiscXEv_V_y2pvfhDKLR250P7gTiLNZ-M9KRvza0yxkUj6kMPtf8RU2rnmGWQg7H_Pi15DfU8JL7LoVyXrSF-hTT6L3madSZWKzUcWsYFF6TqFPvHcm0_0dg/s1600/dscn0292_59212182.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZ1SG4JmJ4l0nZAMgKO11YKiscXEv_V_y2pvfhDKLR250P7gTiLNZ-M9KRvza0yxkUj6kMPtf8RU2rnmGWQg7H_Pi15DfU8JL7LoVyXrSF-hTT6L3madSZWKzUcWsYFF6TqFPvHcm0_0dg/s1600/dscn0292_59212182.jpg" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Яруу найрагчид гэж сэтгэл зүрхээ бүгдийн өмнө ном шиг дэлгээд тавьчихсан хэрнээ өөрийгөө бүхнээс нууцлаг, далд ертөнц хэмээн боддог хүмүүс байх. Тиймээс ч тэдэнтэй бусдын яриагүй сэдвээр ярина гэдэг хэцүү. Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч, СГЗ Б.Лхагвасүрэнтэй уулзахын өмнө түүний хөндөөгүй сэдвийн талаар удаан бодлоо. Эцэст нь түүнтэй “Амьдралтай хийсэн тэмцэл хийгээд эр хүний нулимс”-ны талаар ярилцъя гэвэл тэр уриалгахан зөвшөөрсөн юм.<br />
<br />
<b>Тэмцлийн талаарх бодлоосоо манай уншигчидтай хуваалцаач?</b><br />
Би тэмцэл гэдгийн цаад талд нь заавал шалтаг байх ёстой гэж ойлгодог. Өрсөлдөгч, зорилго, мөрөөдөл, үзэн ядалт, тэр байтугай цагаан атаархал хүртэл тэмцлийн шалтаг болдог. Бид юутай тэмцээд амьдраад байгаа юм бэ гэсэн чинь эцсийн дүнд амьд байх л гэж тэмцсэн байна.<br />
“Сайн сайхны төлөө тэмцье” гэж хэлэх зохидоггүй юм. Яагаад ч юм, энэ өгүүлбэр их харь сонсогддог. Сайн сайханд хүрэх үйлдэл нь тэмцэл байж болдог ч тэмцэл гэдэг үгээр бүх зорилго нь илэрхийлэгдэх надад таатай санагддаггүй.<br />
Тэмцэх гэдэг үгийг монголчууд хоёр айхтар утгаар хэрэглэдэг. Амьдрах, амьд байх, юм бүтээх, аливаа нэг үйлсийг бүтээхийн төлөө тэмцэх гэж хэрэглэхээс гадна амь тэмцэх гэдэг үгэн дээр ашигладаг. Амь тэмцэх гэдэг бол үхлийн шалтгаан.</div>
<div style="text-align: justify;">
Бас зарим хэтэрхий шуналтай, улангассан хүнийг байж ядсан, амь нь тэмцсэн амьтан гэж ад үзэж ярьдаг л даа. Олон үйлдлийн утгыг илэрхийлдэг үг юм шиг санагддаг. </div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<b>Та амьдралынхаа туршид юуны төлөө тэмцсээр ирсэн байх юм?</b><br />
Уран бүтээлээ сайн хийхийн төлөө чармайсан. Энэ нь яваандаа сайн зүйл бүтээхийн төлөөх тэмцэл гэдэг тодорхойлолтод орохоор болчихож.<br />
Миний хамгийн их тэмцсэн зүйл бол өвчин, хагацал хоёр. Үр хүүхдээ амар мэнд, ханиа эрүүл энх байлгаж, аав, ээжтэйгээ хамт удаан амьдрах юмсан гэж их тэмцсэн. Тэрнээс биш өөрөөсөө илүү хүн байхыг дургүйцэх юм уу, илүү амьдралтай хүнд атаархах, “Би тэрнээс илүү байна” гэсэн тэмцэл бүтээх бодгал сэтгэлийг ижий, аав минь надад өгөөгүй. Удам судрынхаа зарлигаар би илүү юмны төлөө атаархаж тэмцдэггүй. Тийм ч учраас би бусдын хэрэгт оролцох, аливаа нэгэн юманд хэл, хошуу дүрэх дургүй.<br />
Манай уран бүтээлчид болон улстөрийн зүтгэлтнүүдийн амьдралд хашгичиж, ард түмний эмзэглэлээр тоглож, шударга хүн болох гэж, эх орон, тусгаар тогтнол гэж хашгирч, яг нидэр дээрээ хамгаалж чадахгүй мөртлөө тэмцэж байсан хөөрхий нэг үзүүлэх тэмцэл олон бий. Би үзүүлэх юм уу, хүнд харуулах жүжгийн хэсэг шиг тэмцэлд дургүй.<br />
Би юуны төлөө тэмцээд байсан юм бэ гэвэл олуулаа, бүтнээрээ байх юмсан гэж их тэмцсэн. Гэвч хорвоо бүтэн биш шүү дээ.<br />
Үүнээс өөр тэмцлийн тулаанд дуудсан үйл явдал надтай таарсангүй.</div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<a name='more'></a><br />
<b>Өвчин зовлон, үхэл хагацлыг хүний хүчээр ялна гэж үгүй. Гэтэл та ялж болохгүй тэр зүйлтэй л тэмцээд байжээ?</b><br />
Тэр бол сэтгэлийн их том далд тэмцэл юм. Тэмцэл бүхэн минь жам гэдэг хатуу хуульд л тулж зогсдог байлаа. Тиймээс ч би дандаа ялагддаг байсан.<br />
Тэмцэл бүхэн ялалт авч ирэх албагүй шүү дээ. Хүмүүс тэмцлийн үр дүн нь ялалт гэж боддог юм шиг байна лээ. Зарим тохиолдолд ялагдал ч байж болно. Ялагдлын үр дүн нь сургамж, гашуун үнэн. Ялалтууд нь цаашид хэрэгтэй, хэрэггүй зүйлийн төлөө тэмцэхийн удиртгал болдог. Би ийм тэмцэлд дургүй.<br />
<div style="text-align: justify;">
<br />
<b>Хорвоогийн жамд ялагдсан хамгийн том ялагдалтайгаа хэзээ нүүр тулсан бэ?</b><br />
Ижий, аав хоёроосоо хагацах л байлаа. Би өтөлтлөө тэдэнтэйгээ хамт байх юмсан гэж бодож, их тэмцсэн. Үйлдлээр тэмцээгүй ч гэсэн миний дотоод сэтгэл, боддог, санадаг бүхэн минь тэр л зүйлийн тухай тэмцэж байсан. Гэвч энэ маань “Тэртэй тэргүй хорвоо тийм юм чинь дээ” гэсэн үр дүнтэй л тэмцэл байлаа.<br />
<br />
<b>Тэр ялагдлаас танд ямар нэгэн сургамж үлдэв үү?</b><br />
Ертөнцөд хамгийн сургамжгүй зүйл бол үхэл шүү дээ. Хүн төрөлхтөнг ялладаг хамгийн том цааз бол үхэл юм. <br />
Амьдралд ёс бусын, давж болшгүй бэрхшээлүүд, туйлдал, ядуурал зэргээс гарах тэмцэл бол өөрөө ургаж ирдэг, тэмцэхийн шалтгийг ургуулж өгдөг. Зөв тэмцэхийн шалтаг гэж бас бий. Зовлон, бэрхшээл хоёрт ялагдаж байгаа бол тэр хамгийн өчүүхэн хүн гэж би боддог. Хүмүүс давж гарахын тэнхээ, эр зориг гээд л мундаг зүйлсийн тухай ярьдаг даа. Энэ бүхэн худлаа. Тэрнээс гаргадаг ганцхан зүйл бол ухаан юм.<br />
Архинд орчихсон хүмүүсийн тухай бодоход ялих, ялихгүй шалтгийн өмнө бууж өгсөн байдаг.<br />
Тэнэг хүн л архинд ордог юм биш шүү дээ. Зарим тохиолдолд хамгийн их ухаарсан хүмүүс архинд орчихдог. Ертөнцийн мөнх бусыг ойлгоод, түүндээ төгс төгөлдөр итгээд, түүний хооронд үүлэн чөлөөний нар шиг амьдрал дунд амьдрах ёстой гэдгээ “Ерөөсөө дэмий” гэдэг үгээр сольчихдог тохиолдол зөндөө бий. Үүнийг би үл тэмцсэн, өөрийгөө аливаа муу зуршил, элдэв зүйлээс аврахын тулд хийгээгүй тэмцэл, өөрөөсөө урвасан хэрэг гэж үздэг.<br />
<br />
<b>Өөрийгөө өчүүхэн юм гэдгийг хэзээ хамгийн ихээр мэдэрч байв?</b><br />
Амьддаа нэг хэсэг болж салаад, дараа нь өсч өндийчихөөд нэгнээ үхүүлж хагацах нь хамгийн том хагацал. Том юмнаас том юм сална гэдэг их том хагацал шүү. <br />
Ижий, аавыгаа санах, тэднийгээ хайрлах, дурсах зэрэг их бодол, үхэн хатан санадгаа би ер гаталж чадахгүй. Гаталж чадах, бэрхшээлийг туулж, бодохгүй санахгүй явж чадах хүн биш. Үндсэндээ би үүний л өмнө бууж өгдөг. Дутуугийн бэрхшээлийг давах тийм эр зориг надад байхгүй.<br />
<br />
<b>Гэхдээ ямар нэгэн тэмцлийн өмнө хэзээд эр зоригтой байж чадна биз дээ?</b><br />
Чаддаг юмаа хийх, мэддэг зүйлээ ярих тэмцлийн өмнө хэзээд эр зоригтой байж чадна. Тархиндаа жаахан зай гаргачих л юм бол тэнэглэл орогночихно шүү дээ. Тиймээс болж өгвөл уншиж гэгээрч, үзэж харж явах тэмцэл хийсээр ирсэн. Хүмүүс аар саархан юм л гэх байх. Энэ бол надад агуу том тэмцэл байлаа.<br />
Биеэ баглаад юм удаан унших нь биеэ барих тэмцэл л гэж би боддог. Энэ тэмцэл монголчуудад минь битгий их дутаасай гэж хүсдэг. Зорьсон юмандаа хүрэхийн төлөөх тэмцэл нь аливаа алиг, шалигхан зүйлээс болоод замын голоосоо битгий буцаасай л гэж боддог юм.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<i><b>Амьд байгаа минь л том ялалт</b></i><br />
<br />
<b>Хүмүүс муу зуршилд их амархан автдаг. Таны хувьд элдэв муу зуршлаас өөрийгөө хамгаалах тэмцлийг сайн хийжээ гэж бодогддог?</b><br />
Тэр бол тэмцэл байгаагүй. Хажуудаа байгаа хүн, эцэг, эх, ах, дүү, нутгийн буурлуудаасаа авсан жудаг л байсан.<br />
Муу зуршил гэдэг угаасаа хүн рүү нүүж ирдэг эд. Нүүгээд л нөмрөөд ороод ирдэг. Тэр бүхнээс зайлж бултана гэж үгүй. Нэг бодолтой, түүндээ үнэнч байсан хүн л манан дундаас гарч явна. Ерөөсөө монголчуудын жудаг л намайг авардаг юм.<br />
<br />
<b>Өөрийгөө олж авахын төлөөх тэмцэл гэдгийг та хийрхэл гэж боддог уу, аль эсвэл?</b><br />
Хийрхэл. Өөрийгөө таньж үхсэн хүн нэг ч үгүй. Орчлонд хүний хамгийн таньдаггүй зүйл бол өөрөө юм. “Би хэн бэ” гэдгийг би өөрөө мэддэггүй юм.<br />
Хүнд сайн, муу хэлэгдэж байгаа хэмжээгээр өөрийгөө үнэлнэ гэвэл түүн шиг худлаа зүйл үгүй.<br />
Хүн өрөөлийг худлаа таниад л дуусдаг. Хүн бол ердөө танигддаггүй бодгал. Маш их гэрэл гэгээ, чанадын бодол санаатай, таагдашгүй оньсого.<br />
<br />
<b>Яруу найрагчид өөрсдийгөө хамгийн нууцлаг хүн, далд ертөнц гэж хэлэх дуртай. Гэвч тэдний уран бүтээлээр дамжуулан түүний талаарх бүхий л нууцыг мэдэж болдог?</b><br />
Тодорхой уншиж болох сэтгэл, эмзэг нимгэн арьстай, амархан хөөрч, амархан гомддог, хүн төрөлхтний уншиж болох хамгийн амархан үсэглэл бол яруу найрагч, зураач, уран бүтээлчид шүү дээ.<br />
<br />
<b>Олны танил хүмүүсийн хувьд өөрийг нь чиглэн ирэх атаа хорсолтой тэмцэх тэмцэл гэж бас бий?</b><br />
Хүмүүсийн атаархаж байгаа нь надад мэдрэгдээгүй, эсвэл би мэдрээгүй байх. Өөрийгөө хүнээс илүү гэж бодсоныхоо дараа атаархлыг ярих ёстой. Би бусдаас илүү гэж бодож байсан өдөр нэг ч байхгүй. Тиймээс надад атаархал ирэх шаардлага байгаагүй. Би анхны шүлгээ хэвлүүлчихээд 20 жил номоо хэвлүүлж чадаагүй. Өөрийнхөө муугаас болж хэлмэгдэж, хавчигдаж л явлаа.<br />
Тэр атаархал, хорлол гэдэг чинь надад мэдэгдэхээр ирдэггүй юм байна лээ. Уучихсан эм шиг үйлчилгээ нь мэдэгддэггүй. Би одоо хэнд гомдох билээ гэхээр өөртөө гомдохоос өөр юм олддоггүй юм.<br />
<br />
<b>Та сүүлийн жилүүдэд ч бас шүлгийн ном хэвлүүлсэнгүй?</b><br />
12 жил ном гаргасангүй. Дэвтэр бүрт л шүлэг байна. Би их гоё дэвтэр дээр, их гоё үзгээр бичих дуртай. Энэ бол миний ганц шунал. Дэвтэр бүхэнд шүлгийн ноорог бий. Ганц, хоёр мөр тавихгүй өдөр цөөхөн.<br />
<br />
<b>Тэгээд?</b><br />
Насны бөгсөнд муу ном гаргамааргүй байна. Ядахдаа өөрийнхөө хэмжээнд “Энэ болж шүү” гэсэн хэдэн шүлгээрээ ном гаргамаар байна. Миний тэр шүлгүүдийг уншаад хүмүүс “Лхагвасүрэн сөнөжээ. Амьдаараа үхэж” гэж хэлнэ үү, яана вэ, надад хамаагүй. Миний бодож байгаагийн хэмжээнд таарсан, дүйсэн шүлгүүдтэй ном гаргах ёстой гэж их удаан нухлаа. <br />
<br />
<b>Дотоод хүн тань “Ном гарга” гэдэг. Харин та “Чи болоогүй байна” гээд л сууна уу?</b><br />
Миний сэтгэлийн доторх сармагчин намайг яаж үймүүлдэг нь бид хоёрын дотоод хэрэг. Цээжин доторх сармагчин маань миний бодсоныг татгалзах, хүлээн зөвшөөрөх эсэх нь бидний л хэрэг. Цээжин доторх сармагчин маань гадаад Лхагвасүрэнгээсээ илүү ааштай учраас бид хоёр их зөрчилддөг. Бид хоёр таарамж муутай ч тэмцэлдэж байгаагүй.<br />
<br />
<b>Амьдралын аливаа тэмцэлд ялагдсанаа гаднаа хэрхэн илэрхийлдэг вэ?</b><br />
Би олон ялагдлын тухай мэдэхгүй юм. Ялалт гэдгийн тухай ч ойлгодоггүй. Шагнал авсны хэмжээгээр би ялж байна гэж ойлговол биш л дээ. Шагнал гэдэг ялалтын бэлгэ тэмдэг биш. Дайнд орсны дараа баахан тэмдэг өгдөг. “Та ялалтад оролцлоо” гэснээс биш “Та бүхнийг яллаа” гэсэн шагнал биш шүү дээ.<br />
Амьд байгаа минь л том ялалт. Би үүнээс илүү ялалтын тухай зүүдэлж ч байгаагүй.<br />
<br />
<b>Амьдрал үхэл хагацлыг, харин хүмүүс аюултай үгэн сумуудыг илгээдэг шүү дээ. Энэ бүхэн таныг тойроогүй л байх?</b><br />
Зарим эрхтнээ хэрэглэж болохгүй цаг хүнд байдаг. Зарим үед хэлгүй, чихгүй, бодож чаддаггүй юм шиг явах нь хамгийн өлзийтэй. Энэ бол миний биений дархлаа байх. Зарим зүйлд хүчирхэг эрхтнүүдээ хэрэглэхгүй байж болно шүү дээ. Болдог юм.<br />
<br />
<b>Тэдгээрийг мэдрэхгүй байгаа юм шиг л өнгөрөөдөг гэсэн үг үү?</b><br />
Мэдэрснээ дардаг. Өөрөөсөө гарч байгаа юмыг би өөрөө л хариуцна шүү дээ. Би биедээ бол хаан. Эрхтэн болгон маань түшмэл, өрлөгүүд. Надаас гарч байгаа бүхэн миний захиргаанд байх ёстой. <br />
<br />
<i><b>Би сул үлдсэн хань, дэмий тэнэсэн хүүхэд хоёрт дургүй</b></i><br />
<br />
<b>Эрчүүд, тэр дундаа монгол эрчүүд нулимс цөөтэй хүмүүс. Та ч бас ховорхон уйлдаг уу?</b><br />
Тийм ээ. Нулимс гэдэг бол сэтгэлийн зарлигаар гадагшаа асгарч байгаа тархины угаадас шүү дээ. Би үүнийгээ асгахгүй байдаг хүн биш л дээ. Гаргаж байх ёстой.<br />
Нулимс ч бас хувийн өмч. Би ганцаараа уйлах дуртай. Миний нулимс хэн нэгний сэтгэлийг эвдэх, сэтгэлийн үерт автуулах, хэн нэгнийг уруу татах вий. Эсвэл баяр дээр унагасан нулимс минь хүн дэврээж, олон хүнийг дагуулах вий гэхээс эмээдэг.<br />
Худлаа инээдэг хүмүүс л байдаг юм байх гэж бодсон чинь худлаа уйлдаг хүмүүс бас байдаг юм байна. Би худлаа нулимсыг үзэн яддаг.<br />
Хүнд уйлах цаг байлгүй яах вэ. Ер нь эр хүн нулимс ховортой явах нь дээр. Миний муу аав нас барахаасаа хэдхэн хоногийн өмнө намайг дуудаад “Миний хүү, чи эр ганц хүн. Нулимс ховортой л яваарай” гэсэн шүү. <br />
<br />
<b>Хэзээ хамгийн их уйлсан бэ?</b><br />
Нулимс бол хэмжээд байх зүйл биш. Асгарах цагаа болбол биеэ эгштэл асгарна. Асгарахгүйгээ хүрвэл биеэ дэвттэл тэвчинэ.<br />
Би ижий, аав хоёрыгоо нас барахад хэсэг, хэсэг зогсоод л, их удаан, далд уйлсан даа. Яг л намрын бороо шиг. Гэхдээ миний төлөө унагасан тэр хоёрын баяр, гунигийн нулимсны хэмжээнд хүрээгүй л байлгүй.<br />
<br />
<b>Амьдралынхаа туршид нулимсаа олон удаа дотогшоо залгив уу?</b><br />
Гадагшаа уйлснаасаа дотогшоо уйлсан нь олон шүү.<br />
Би аавынхаа үгийг “Нулимсаа нууж яваарай” гэсэн үг болов уу гэж ойлгосон. Би аавынхаа үгэнд л орно. Орох ч ёстой. Үхтлээ л орно. Би сайд дарга нарын үгэнд орох дургүй шүү дээ. Аав, ээж, ханийнхаа л үгэнд ордог.<br />
Удаан жил хамт амьдрахаар нэгэн биений төлөөлөл шиг ханиараа дамжуулж ертөнцийг ойлгох хэмжээнд тулдаг юм байна шүү дээ.<br />
<br />
<b>Гуниг, зовлонгоо бусдаас нуудаг ч баярын нулимсаа өрөөлөөс нуудаггүй биз дээ?</b><br />
Барьж чадалгүй алдчихсан нулимс байлгүй яах вэ. Гэхдээ цөөхөн. <br />
Хүмүүс наадамд түрүүлээд ирсэн морьдыг хараад уйлдаг. Би бол зурхайн дээрээс морьд эргэхээр тэсэлгүй уйлчихдаг юм. Миний аав морь эргэж байгааг харах дуртай. Аавтайгаа үзэж байсан болоод тэр үү, морьд эргэх л их гоё. Тэр үед л нулимсаа барьж чаддаггүй.<br />
<br />
<b>Бусдын хийж байгаа үйлдэл, хэлж байгаа үг таныг хэр эмзэглүүлдэг вэ?</b><br />
Яагаад ч юм, хүмүүс надаас эмээнгүй байдаг. Халдвартай амьтан шиг бэргээд байдаг юм. Хүндлээд ч байгаа юм уу. Тэгэхээр тэд намайг гомдоох үгийг миний нүүрэн дээр яаж хэлж чадах вэ.<br />
Харин далд юу ярьдаг нь надад хамаагүй. Хүн өөрт нь хэлж чадаагүй үгээ л явсан хойно нь өөр хүнд хэлдэг шүү дээ. Тэр л ёсоороо болдог биз.<br />
<br />
<b>Өрөөлийн хийсэн алдааг хараад, харамссандаа уйлж байв уу?</b><br />
Алдаа гэдэг уйлмаар зүйл биш. Харин ч уурламаар зүйл юм биш үү. Буруу зүйл хийсэн хүн буруугаа ойлгосон цагтаа өөрөө уйлах ёстой. Би өмнөөс нь уйлаад яах юм бэ.<br />
Би бурууг нь хэлэх ч дургүй. Өөрөө буруугаа мэдрэх нь илүү болохоос, хүнээр хэлүүлж мэдэрнэ гэдэг хиймэл шүү дээ. <br />
<br />
<b>Таныг зэмлэж зүрхэлдэг хүн байдаг болов уу?</b><br />
Намайг загнах эрх ханьд маань бий. Амьдралд ам мурийх, үзэл бодол зөрөх юм зөндөө бий. Хүний хань нөхрөө загналгүй яах вэ. Миний эцэг ижийг минь үглэж байхад дуугарч байгаагүй. “Хэ цэсс” гээд л суудаг байсан. Түүн дээр би аавыгаа сайн дуурайсан. Харин хүүхэд бол намайг загнах эрхгүй. Надаас үүссэн улс, үүсгэл рүүгээ нулимах эрхгүй.<br />
<br />
<b>Эцэг, эхийнхээ ачийг хариулж чадахгүй хэрнээ тэднийгээ захирч, зандардаг хүүхдүүд бас их олширчээ?</b><br />
Үр хүүхдээсээ ач горьдож суудаг эцэг, эх бол хамгийн тэнэг эцэг, эх. Хүүхэд эцэг, эхийнхээ ачийг хариулдаггүй, хэзээ ч бардаггүй юм. <br />
Хүүхдүүд маань өндөр их эрдэм сураад, бизнес хийж, ашиг олоод, намайг тэтгээсэй гэж би хүсдэг ч үгүй. Миний хүүхдүүд тэгэх ч үгүй. Би мөрөөрөө байхыг сургана уу гэхээс хүнээс илүү байхыг сургаж чаддаггүй эцэг.<br />
<br />
<b>Анх үрийн зулай үнэрлээд, баярын нулимс унагаж байсан уу?</b><br />
Жигтэйхэн баярласан. Гэхдээ уйлаагүй. Ямар нэр өгье дээ гэж бодоод л зогсож байлаа. Эмнэлгээс гарсны дараа нялх биетэй эмэгтэй хүний сүү, хүүхдийн үнэр гэр дүүрэн түгээд л. Гэр гоё үнэртэй болсон гэж жигтэйхэн. Өөрийн эрхгүй хөл алдаж эхэлсэн дээ. Хүүхдийн даавуу алга болчихно гээд гэртээ хатаадаг байлаа.<br />
Би жаахан юман дээр эмзэглэдэг муухай авиртай хүн. Ширээн дээр тавьсан баллуур алга болчихвол хэдэн өдөр ч гасалж мэднэ. Тамхиар дутах бүр ч дургүй. <br />
Бас өөрийн юмандаа их харам. Үр хүүхдээ их өмөөрнө. Ханьдаа ч харам. Энэ алдаагаа мэддэг юм. Би сул үлдсэн хань, дэмий тэнэсэн хүүхэд хоёрт дургүй.<br />
<br />
<br />
<b><i>Хүүхдүүдийн маань хэн нь ч миний дэргэд хундагатай архи барьж үзээгүй</i></b><br />
<br />
<b>Амьдралын жамаас алд биеэ, өвчин эмгэгээс эрүүл мэндээ хэрхэн харамладаг вэ?</b><br />
Би хань, үр хүүхдийнхээ хажууд “Ёо ёо” гэхээс л айдаг. “Өвдлөө, зовлоо” гээд нүдийг нь том болгоод байх дургүй. Надад оногдсон зовлон бол миний л юм. Хэчнээн хайртай хань, үр хүүхэд байлаа гээд миний зовлонг хуваахгүй. Өвчин, зовлон хоёр бол нэгэн биеэр л эдэлдэг зүйл. Харин тэрнээс үүдэлтэй санах, өрөвдөх, хайрлахын зовлонг хажуудах улс нь амсдаг.<br />
Зарим шөнө зүрх өвдөөд ярагладаг юм. Хань маань дорхноо сэрчихдэг. Олон сэрээхгүй юмсан гээд сүүлдээ ёолохоо хүртэл багасгах үе бий.<br />
Бид хоёр залуудаа зэрэгцээд хэвтдэг байлаа. Одоо бол толгой нь нийлсэн хоёр орон дээр, амьсгаа дуулдах газар хэвтдэг юм.<br />
Би эрүүл мэнддээ бага анхаардаг. Эцэг минь тийм хүн байсан юм. Би үхэх болов уу гэж огт боддоггүй. Бага өвдсөн хүний зан байх л даа.<br />
<br />
<b>Намайг бурхан болохын цагт үр хүүхэд минь их шаналах байх даа гэж боддог л биз дээ?</b><br />
Би хувь хүнд гуниг зовлон яаж тусдагийг мэддэггүйгээс гадна түүнийг ямар хэмжээгээр хүлээж авахыг бас мэдэхгүй. Хүүхэд гэдэг надаас өөр гараг ертөнц. <br />
“Би яах бол” гэж бодож байгаагүй юм байна. Ямар ч байсан миний үхэл тэдэнд том хагацал байна гэдгийг ойлгодог. Тэр үед тэдэнд харамлах нулимс, гуниг байхгүй байх аа гэж бардам боддог. <br />
<br />
<b>Амьд явахын төлөөх тэмцлийг огт хийдэггүй гэж ойлгож болох уу?</b><br />
Би өдөрт гурван хайрцаг тамхи татаж байна. Энийг л амьд явах тэмцэл гэж хэлэхгүй бол өөрөөр тэмцсэн юм алга даа.<br />
<br />
<b>Хөдөлж л байвал тэмцэж байна гэсэн үг гэлцдэг шүү дээ?</b><br />
Би хөдлөх дургүй. Намайг хөдөлгөөнгүй хөшиж үхэхийн шалтгийг хань маань хийсэн гэж боддог юм. Ханьдаа өгдөг ганц буруу. Цайнд ч хүргэдэггүй, аягалаад л өгчихнө. Шүдэнз байхгүй байсан ч дөхүүлээд л өгчихнө.<br />
Лав л “Надаас өмнө үхээсэй” гэсэн бодлого биш байх. Аминдаа надад амарчилж, эрхлүүлсэн царай нь энэ. Үүний цаана хайр л байгаа юм.<br />
Хөдөлгөөн хүнийг, тэр ч бүү хэл орчлонг авардаг. Үүнийг би айхтар ойлгодог мөртлөө чаддаггүй.<br />
<br />
<b>Ахмадууд “Лхагвасүрэн ч хүүхдүүдээ хэтэрхий их эрхлүүлэх юм аа” гэж ярихыг цөөнгүй сонсож байлаа?</b><br />
Би хүүхдүүддээ дэндүү эрх чөлөө өгдөг. Хүүхдүүд миний дэргэд тамхи татаж, согтуу орж ирж болно. Гэхдээ эмээдэг. Хүүхдүүд гэдэг чинь арилгачихсан сонгино шиг өөгүй цэвэрхэн амьтад биш шүү дээ. Жаахан амсчихдаг хүүхэд бий.<br />
Гэхдээ хүүхдүүдийн минь хэн нь ч миний дэргэд хундагатай архи барьж үзээгүй. Хүргэн маань хүртэл тэгж чаддаггүй юм. Яагаад гэвэл, би насаараа архи уугаагүй. Архи уудаггүй хүний дэргэд том загнах хэцүү шүү дээ.<br />
<br />
<b>Таныг хүндэлсэндээ халдахаас ч эмээдэг хүн олон. Харин та хэн нэгнээс эмээдэг үү?</b><br />
Гайгүй хэдэн журмын нөхөд болон ханиасаа эмээдэг. Миний төлөө зарсан он цаг, зүтгэсэн, хуваагдсаныг нь бодохоор эмээхээс ч өөр аргагүй.<br />
<br />
<b>Номоо удахгүй хэвлэлтэд өгөх гэж байгаа гэсэн. Тиймээс хоёулаа яриагаа таны хамгийн сүүлд бичсэн шүлгээр төгсгөх үү?</b><br />
Болно оо, болно.<br />
<br />
<b>“Мартахуй”</b><br />
<br />
Хаана ч дураараа исгэрэх <br />
Салхинд би атаархдаг <br />
Салхи эцдэгийг мартаад...<br />
<br />
Хаашаа ч хамаагүй урсдаг <br />
Усанд би атаархдаг <br />
Ус ширгэдгийг мартаад...<br />
<br />
Холын холд дуурьсах <br />
Цуурайнд би атаархдаг <br />
Эргэж ирдэггүйг нь мартаад...<br />
<br />
Хоёр үзүүр нь энүүхэнд <br />
Солонгонд би атаархдаг <br />
Хоосон гэдгийг нь мартаад...<br />
<br />
Арван тавны саран мандахад <br />
Тунгалагт нь би атаархдаг <br />
Үүлэнд хиртдэгийг нь мартаад...<br />
<br />
<b>Эх сурвалж: "Өглөөний сонин"</b></div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-47810697724872831512012-09-21T12:02:00.000+08:002012-09-21T12:04:01.605+08:00“Дельта констракшн” ХХК-ийн захирал Ц.Эрдэнэбат: Бат-Үүл даргын санаачилсан ажлыг бүрэн дэмжиж байгаа<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_XeTnWDxW9RP_BDxMkEwQH_WzPPBpllH6_8HGiZmsLzjXURbV_EMakgEt4TMIltGWRGJTOfpg5KRm8Foiqrh_AqfCHol2t1aVGB4ctH_KCuc5pMZXbJuRIUeUgkP4M63NNMMCgvCTn3-D/s1600/t5u8yt8frcypy1otmapn.jpeg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_XeTnWDxW9RP_BDxMkEwQH_WzPPBpllH6_8HGiZmsLzjXURbV_EMakgEt4TMIltGWRGJTOfpg5KRm8Foiqrh_AqfCHol2t1aVGB4ctH_KCuc5pMZXbJuRIUeUgkP4M63NNMMCgvCTn3-D/s320/t5u8yt8frcypy1otmapn.jpeg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<i><b>Барилгын салбарт осол эндэлүүд гарч үүнтэй холбоотойгоор хотын шинэ удирдлага шуурхай арга хэмжээнүүд авч байгаа энэ үед “Дельта констракшн” ХХК-ийн захирал Монгол улсын зөвлөх инженер Ц.Эрдэнэбат ахын Барилга.мн -д өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна.</b></i></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>Сүүлийн үед барилгын салбарт олон осол эндэгдэл боллоо. Үүнд зөвшөөрөлгүй барилга барьсан компанийн эзэд буруутай байна уу? авилгал, хээл хахуульд идэгдсэн хүнд сурталтай дарга нар буруутай юу? та юу гэж бодож байна вэ?
</b>
<br />
Наадах чинь их санаа зовоож, ажил амьдралд нөлөөлж байгаа том асуудал байна. Өнөөдрийн явуулж байгаа арга хэмжээ сайн, муу хоёр үр дагавартай. Мэдээж хуулийн талаас нь харах юм бол зөвшөөрөлгүй барилга барих бол байж болохгүй, таслан зогсоох хэрэгтэй. Тэр тусмаа тухайн барилга нь нийтийн эрх ашигт хор нөлөөтэй, нийтийн эрх ашгийг хөндөж, уландаа гишгэн байж ганц хоёр хүний бизнесийн ашгийн төлөө барилга угсралтын ажил явагдаж байгаа бол буруу. Үүнийг яасан ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Тийм учраас Бат-Үүл даргын санаачилсан ажлыг хоёр гараа өргөн дэмжиж байгаа хүний нэг.
<br />
Гэхдээ оросуудын хэлдэг нэг үг байдаг юм. “Мод унагахад мөчирт байдаг боргойцойнууд унадаг” гэж. Энэ нь том үйл ажиллагааг хийх явцад заавал сөрөг үр дагавар гардагаа гэсэн үг. Эдгээр сөрөг үр дагавар нь барилгын салбарт нилээдгүй их давалгаа үүсгэж байна. Давалгаа үүсгэхдээ барилга барьж ашиг олж байгаа нөхөр дээр биш ажлаа гүйцэтгэж цалин авч байгаа нөхдүүдэд хүндээр тусч байна. Энэ нь юу хэлж байна вэ гэхлээр саяны арга хэмжээг авахаас өмнө арга барилын хувьд зөв өнцгөөс нь харж, гарах үр дагаврыг нь урьдчилан тооцоолж, хамгаалалтын арга хэмжээг авах хэрэгтэй байсан юм болов уу даа гэсэн бодлыг төрүүлж байна.
<br />
Өнөөдөр гэхэд “Дельта констракшн” компанийн бүрэлдэхүүнд ажилладаг 300 ажилчин, 8 инженерийг нэг өдрийн дотор ажлаас нь чөлөөллөө. Барилга зогссон, ажилгүй болсон учраас чөлөөлөхөөс өөр арга байсангүй. Барилгынханы дотор хийсэн нэг судалгаа байдаг юм. Барилгын компанийн нэг ажилчны ард дунджаар 3,7 хүн амьдардаг. Бид нар өнөөдөр 1000 гаран хүнийг ажилгүй болгож байна. Барилгынхан зуны 3 сар ажиллаж өвөл хэрэглэх санхүүгийн хуримтлалаа бий болгодог. Энэ үзэгдэл Улаанбаатар хотод идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 100 гаран барилгын компаниудад илэрч байна.
<br />
Харин хоёрдох сөрөг үр дагавар нь нийгмийн шинжтэй болж хувирсан. Монгол ажилчид ажилгүй болохын хирээр хятад ажилчдын ажлын байр баталгаажиж байна. “Grystal town”-ний эргэн тойрны бүх барилга дээр дан хятад ажилчид ажиллаж байгаа. Монгол ажилчид ажилгүй болж байхад хятадуудын ажил ид өрнөж байна. Манай ажилчид “Захиралаа бид нарын ажил зогсож байхад хятад ажилчид ажиллаж байгаа хажуугийн барилгын нэг ч ажил зогсохгүй ажиллаж байна ш дээ” гэж олон хүн надаас асуухад хэлэх үг байсангүй.
Бат-Үүл даргын барилгын салбарт болж байгаа эмх замбараагүй байдлыг зогсоох гэж санаачилсан ажил нь барилгын салбарт жижиг дунд хөрөнгө оруулагч компаниудаа хязгаарлаад томоохон хөрөнгө оруулагч компани юмуу улс төрд томоохон албан тушаалтантай холбоотой барилгын компаниудын үйл ажиллагаа хэвийн үргэлжлээд яваад байна. Том хөрөнгө оруулагч компаниуд монгол ажилчдыг ажиллуулдаггүй. Энэ нь цаанаа улс төрийн олон асуудал байдаг. Улс төрийн гэдэг нь хятадаас мөнгө зээлсэн, хятадын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдаж байгаа юмуу хятад Монголын хувь нийлүүлсэн барилгуудын монголын талд тавьдаг болзол нь хятад ажилчдыг ажлуулах байдаг. Ийм шалтгаанаас болоод хятад ажилчид их байна.
Энэ асуудал нь улс төрийн түвшинд асуух асуултын нэг. Бид бүхэн өөрсдийн хамгаалах салбараа өөрсдөө хязгаарлаад, устгаад байна.
<br />
Гуравдахь том хүчин зүйл нь төрийн байгууллагуудын хуучин сэтгэлгээтэй ажилтнууд өөрийн албан тушаал, эрх мэдлийн хүрээнд энэ компанит ажлыг мушгин гуйвуулж буруугаар ашиглаж байна. Ямар нэгэн шалтгаанаар заавал арга хэмжээ авах бодлого баримталж байна. Энэ нь барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа жижиг дунд хөрөнгө оруулагчдад хүнд дарамт болж байгааг дээд албан тушаалтнуудын чихэнд хүрээсэй гэж хүсч байна.
<br />
<br />
<b>Та сая зөв өнцгөөс харах гэж хэллээ. Ийм байдалд хүргэсэн гол буруутан нь мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудын хүнд суртал, авилгал хээл хахууль мөн үү?
</b><br />
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудын үйл ажиллагаанд байгаа доголдлуудыг Бат-Үүл дарга тодорхой хэлсэн болохоор хэлсэнгүй. “Та нар хэн болсон бэ? та нар мөнгө саадаг механизм болсон байна. Үнэхээр та нар ажлаа хийсэн бол яагаад хотоор дүүрэн зөвшөөрөлгүй барилга байгаа юм бэ? Үгүй бол та нар албаар ийм барилгуудыг бий болгоод дараа нь дарамталж мөнгө салгадаг юм байна шдээ. Логик нь ийм байна.” гэж хэлсэн. Үнэний хувьтай үг.
Би мэргэжлийн хяналтын аль нэг байцаагч барилга дээр ирээд хамтарч ажиллах, барилгын компанийг дэмжих, үйл ажиллагааг нь өөд татах гэсэн ямар нэг үйлдэл, санаачлага гаргасаныг санахгүй байна. Хавчиж шахах, дарамтлах, цагдах л үүрэгтэй байгууллага л болж хувирсан.
Нэг ийм онигоо байдаг даа. Мэргэжлийн хяналтын байцаагч нар сард нэг барилгаар тойрдог. Очоод хэлэх юм олдохгүй болохоор каскгүй хүн дуудаж авчираад торгодог оо гэж.
Энэ байгууллагыг бүрэн эвдэж, шинэчлэх хэрэгтэй. Төр өөрөө мөнгө олдог, дарамт шахалт үзүүлдэг механизмыг бий болгохын тулд энэ олон зөвшөөрөлгүй барилгыг бий болгосон гэж хэлж болно.
Барилгууд дээр ойр ойрхон осол гарч байна. Гэрэлтдэггүй байсан одоо гэрэлтэж эхэллээ. 2007 онд барилгын ослоос болж нас барсан хүн их. Гэтэл хэвлэл мэдээллийхэн хэтэрхий мушгин гуйвуулаад ер нь монголд хүн амьд явах баталгаагүй болж байна гээд үүндээ барилгынханыг буруутгаж байна.
За тэгвэл ёстой уучлаарай. Үүнд барилгынхан огт хамаагүй. <br />
Асуудлын гол нь хамгийн хямд үнээр тендер зарладаг. Хамгийн хямд үнэ хэлсэнд нь тендерээ өгдөг байж барилгыг орчин үеийн стандартаар барих ямар ч боломжгүй. Хөдөлмөр хамгаалал аюулгүй ажиллагааг өдий зэрэгтэй авч яваа нь барилгын компаниудын гавъяа. Төр ийм балай юм хийж барилгын нэгдсэн жишгийг тогтоодогоо болих хэрэгтэй. Бусад хувийн хөрөнгө оруулагч нар төрийн барьж байгаа бодлогыг багцаалддаг.
Бас зарим хариуцлагатай захиалагч нар байдаг. Хөдөлмөр хамгааллын зардлаа 100% тусга бид нар хүний амиар бизнес хийхгүй гэдэг. Монголын барилгын салбарын нүүрийг тахлаж, ачааны хүндийг нуруундаа үүрч яваа хэдэн компани л монголд үлгэр жишээ тогтоож байгаа болохоос биш төр биш. Харин төр хамгийн доод, новшын үнийг тогтоож байгаа гэдгийг онцолмоор байна.
Харин тулгуур төмөр унасан ослын тухайд хязгаарлагдмал орчинд барилга барихтай холбоотой үндсэн арга хэмжээг авсан нь харагдаж байсан. Би нэг зүйлийг буруутгаж байгаа. Барилгын гадна талаар татсан ногоон тор нь тулаас багана унахад дотогш нь унагах тор биш байсан. Энэ бол талбайн хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааг хангаагүй захиалагчын буруу.
<br />
<br />
<b>Баригдаж байгаа барилгын төсөвт өртөгийн хэдэн хувьд нь хөдөлмөр хамгаалалын зардал тусгагдсан байх ёстой вэ?
</b><br />
Бага өртөгөөр баригдаж байгаа барилгад хөдөлмөр хамгаалалыг өндөр тусгах бололцоо байхгүй. Хөдөлмөр хамгаалалын зардал хамгийн багадаа 1тэрбум төгрөг тутамд 20 сая төгрөг, 2тэрбум төгрөгний төсөвт өртөгтэй барилгад 40 сая төгрөг зөвхөн хөдөлмөр хамгаалалын зардал гэж төсөвлөгдөх ёстой. Стандарт, дүрэм нь байдаг боловч мөрддөггүй. Энэ бол төрийн бодлого алдаатай байгаагийн нэг илрэл.
Зөвшөөрөлгүй баригдсан барилгуудыг нураана л гээд байна. Нурааж болно. Гэвч үүний цаана олон сая төгрөгний асуудал сөхөгдөнө шүү дээ.
Олон улсад мөрдөгддөг хуулийн гарцтай. Олон улсад үүнийг аль хэдийн шийдчихсэн стандарт байдаг. Тэр аргыг л хэрэглэх хэрэгтэй. Ухаантай хүн болох гэж хичээх ямар ч хэрэггүй. Шүүхийн шийдвэр гараад зөвшөөрөлгүй барилгыг нь хураагаад авчихдаг. Дахин дуудлага худалдаанд оруулаад зардаг. Шүүх тухайн компанийн эзэнд өр барагдуулах хэрэгтэй бол түүнийг нь төлөөд үлдсэн хэсгийг төр өөрийн мэдэлд авдаг.
Америкд хугацаа нь дууссан барилгыг л дэлбэлж байсаныг мэдэхээс биш зүгээр баригдаад явж байгаа барилгыг нураадаг гэдгийг мэдэхгүй. Нийгэм, улс орон, бүс нутагт хор хөнөөл учруулах барилгыг бол нурааж болно.
<br />
<br />
<b>Барилгын чанар муудлаа гэж их ярьж, хэлж, бичиж байна. Үүний шалтгаан нь юу гэж бодож байна?
<br />
</b>Барилга угсралтын ажлыг хийж гүйцэтгэж байгаа жишиг стандарт гэж байгаа. Ерөнхий гүйцэтгэгч, ерөнхий захиалагч, туслан гүйцэтгэгч, ямар хүн барилга барьж болох, болохгүй гэдгийг хүртэл заачихсан байдаг.
Гэтэл аль нэг копанид бригадын даргаар ажиллаж байсан нөхөр гэнэт мундаг хүн болмоор санагдаад 12 хүн дагуулж гараад барилга бариад эхэлдэг. Ийм юм байж болох уу? Тэр барилгын хөрөнгийг гаргаж байгаа нөхөрт хуулийн хариуцлага байдаггүй. Тэнэмэл бригадаар барилгаа бариулчихаад дараа нь монголоор дүүрэн чанаргүй барилга боллоо гэж ярьдаг. Ийм эмх замбараагүй байдал газар авсаар байна.
Энэ асуудлын талаар яаманд олон удаа асуудал хүргүүлсэн. Гэтэл “бусад нь болоод байхад чи ганцаараа болохгүй байна уу? Эрдэнбатаа ярих газраа хэлэх үгээ олж хэлээрэй” гэсэн хариултыг бараг яамны сайд шахуу хүн хэлсэн. Маш эмгэнэлтэй санагдсан.
<br />
<b><br />Барилгын салбар мөнгө олох хэрэгсэл болж хувирсаныг илтгээд байх шиг байна. Үүнийг хазаарлах ямар боломж байна вэ?</b> <br />
Аль ч улс оронд барилга барих дурыг нь хорьдоггүй. Бас дураар нь тавьдаггүй. Чи өөрөө барьж болохгүй. Мэргэжлийн байгууллагаар бариул гэдэг. Гэтэл манайд энэ байхгүй. Дураар нь тавьж, дуртайгаар нь бариулдаг. Харин цаана нь олон зуун хүний амь насыг яаж магадгүй байдалд аваачиж байна. Манайд үүнийг л цэгцлэх хэрэгтэй байна.
<br />
<a name='more'></a></div>
<div style="text-align: right;">
Эх сурвалж: <b>barilga.mn</b> </div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-88594088890517108512012-09-13T15:53:00.000+08:002012-09-27T15:32:55.539+08:00Г.Бадамсамбуу: Би өвөг дээдсээс таньж мэдээгүй зүйлээ нэхэн таних гэж судалгаа хийж байна <div style="text-align: justify;">
<img align="left" alt="a1f39893437ed3b0big" hspace="10" id="53933" src="http://resource.24tsag.mn/24tsag/photo/2012/9/5065af0b0c1df297/e2569651484ef5f3big.jpg" style="height: 151px; width: 177px;" title="a1f39893437ed3b0big" vspace="5" />“Гариг” продакшны захирал, аялагч, сэтгүүлч Г.Бадамсамбуу сүүлийн хоёр жилийн туршид түүхийн шинжлэх ухааныг шимтэн судлагч болжээ. Түүнтэй судалгааны ажлынх нь талаар ярилцсан сэтгүүлч Хулангийн ярилцлагыг хүргэж байна.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<b>Аялагч Г.Бадамсамбууг судлаач болсон гэж сонслоо?</b><br />
Сүүлийн хоёр жил түүхийн сэдвээр судалгааны ажил хийж байна. Гэхдээ эрдмийн зэрэг хамгаалах гэхээсээ илүүтэйгээр өөрийн биеэр судалмаар зүйлүүд удаан хугацаанд анзаарагдсан учраас өөрийнхөө хэмжээнд шинжлэх ухааны ажил руу орохгүй бол болохгүй боллоо. Хөгширлөө. Би багын судалгаа шинжилгээний ажилд их дуртай байсан. Уран зохиол, яруу найраг, сэтгүүл зүй гэж баахан явлаа. Нэг мэдсэн гараас гарсан зүйлгүй, өөрт байгаа жаахан нөөцийг гаргасан зүйлгүй байна. Тийм учраас судалгааны ажил руу эрчимтэй орсон. Гэхдээ гэнэт судалсан юм биш. Ер нь оюутан байхаасаа түүх, угсаатны чиглэлээр ганц нэг өгүүлэл бичдэг, эрдэм шинжилгээний илтгэл тавьдаг байсан. Судалгаа гэдэг чинь мөнгө олдог зүйл биш шүү дээ. Судалгааг хийж байгаа хүнд нь хэцүү. Гэхдээ судалгааны бүтээлээр хүмүүс хооллодог. Дэлхий ертөнц юугаар хооллож байгаа юм. Энэ машин, техник, компьютер чинь шинжлэх ухааны үр дүн. Түүх, үнэт зүйлс нь мэдэгдэж байгаа болохоор үүнийг хүмүүс судалж үлдээсэн учраас хүмүүс оршиж байгаа юм. Тиймээс түүхийн чиглэлээр судалгаа хийж байна.<br />
<a name='more'></a><br />
<b>Ямар сэдвээр эрдмийн зэрэг хамгаалах гэж байна вэ?</b><br />
Одоохондоо судлаач гэж явж байна. Сэдвээ аваад суурь судалгааны ажлаа хийж байгаа. Ер нь олон жил аялахад Монголын газар нутагт маш их зүйл судлагдаагүй үлдсэнийг мэдсэн. Судлаачид цөөхөн. Цаг хугацаа хурдан. Монголчууд түүхээ бүрэн дүүрэн таних, мэдэх тал дээр тал талаасаа оролцох шаадлагатай цаг үе ирсэн байна. Шуурга шиг муухай эрчимтэй үе ирчихлээ. Үүнээс цааш Монголын түүх, үнэт зүйлсийг судлаад байх хичнээн олон хүн байгаа билээ. Балар эртнээс өнөөг хүртэл байж байгаад энэ цагт устаж буй түүхийн дурсгалууд байна. Энэ бүхнийхээ талаар мэдэх шаардлагатай байна. Би мэдээж бүгдийг нь судлах гэж байгаа юм биш. Тодорхой нэг сэдэв авч судална. “Монголын эзэнт гүрний Перс дэхь номын чимэг зураг” гэдэг чиглэлээр судалгаа хийх гэж байна. 13-14-р зууны зааг дээр Монголчууд томоохон түүхийн бүтээлүүдийн хүрээлэн байгуулж байсан. Энэ номнууд нь дэлхийд анх удаа үзүүлэн таниулах зурагтайгаар хийгдсэн юм. Үүгээр олон зуун зураг үлдсэн. Тэр зургууд дэлхийд нэлээн судлагдсан, их өргөжсөн, үнэтэй архивуудад үлдсэн байгаа. Энэ бүгдийг өмнө нь барууны эрдэмтэд л судалж байсан. Гэхдээ Монгол хүн судлаагүй.<br />
<br />
<b>Нүүдэлчдийн соёл иргэншил гэдэг мөхөж байгаа соёл юм биш үү?</b><br />
Тийм. Энэ иргэншил удаан оршиход хэцүү. Яг сонгодог уламжлалд тулгуурласан сүүлчийн нүүдэлчид нь монголчууд юм. Тэр дундаа Төв Азийн хээр талд нүүдэлч иргэншлийн хамгийн супер нь Морьт иргэншил юм. Гэтэл хамгийн супер иргэншил нь бусад иргэншлийн бүслэлтэнд орчихоод байна. Өөрөөр хэлбэл суурьшмал иргэншил нь хумиж явсаар биднийг суурьшмал иргэншлийн үнэт зүйлс, тэдний давуу талыг зайлшгүй хүлээж авахад хүргэлээ. Сүүлийн хорин жилд бид цэвэр даяар буюу суурьшмал иргэншлийн хамгийн давуу үнэт зүйлсийг хүлээгээд авсан гэсэн үг. Үүний өмнө 5000 жил оршсон нүүдэлч иргэншил гараа өргөөд бууж өгч байна. Яг хутганы ирэн дээрх шиг үед бид амьдарч байна. Бид 20-р зуунаас түүхээ шинжлэх ухаанч маягаар судалж ирсэн. Гэхдээ тэр нь үзэл суртлын хүрээнд хязгаартай судалж байсан. Харин сүүлийн хорин жил чөлөөт байдлаар, их өргөн хүрээнд, хэлхээ холбоотойгоор судлах бололцоо гараад ирж байгаа юм. Энэ бол монголын судлаачид өөрсдөө Төв Азийн нүүдэлчдийн иргэншлийн асуудлыг судалж эхэллээ гэсэн үг.<br />
<br />
<b>Европын эрдэмтэд өмнө нь Төв Азийн нүүдэлчдийн талаар судлаад ямар дүгнэлтэд хүрч байсан бэ?</b><br />
Европчууд буюу Өрнөдийнхэн сүүлийн хорь, гучин жилд л дэлхийн түүхийг ойлгож эхэлж байна. Харин хятадууд сүүлийн хориодхон жилд Хятад, Түвд үзлээсээ арай өөрөөр дуугардаг болж байна. Оросууд аяндаа энэ бүх давалгааг дагаад ухаан орно. Ингэхлээр Төв Азийн түүхэн дэхь нүүдэлч соёл иргэншлийн нөлөөлөл болоод харилцан хамаарлын асуудал түүхийн шинэ үзлээр харагдах нөхцөл үүсч байгаа юм. Хятад манай түүхийг өөрөөр хардаг болж байна. Өрнөдийнхэн бүр гайхшран хараад сонин содноор ярьж эхэллээ. Оросууд нэлээд хүлээсэн байдалтай байна. Гэхдээ оросууд өөрийн эрхгүй үүнд автаж эхэлж байгаа нь мэдэгдэж байгаа юм. Тэгэхээр энэ үеийг түүхэн үзэл ойлголт өөрчлөгдөх үе буюу шинэчлэгдэх эсвэл дэвших үе гэж би ойлгож байна. Тэгэхээр энэ монголчуудын хувьд алдаж болохгүй сонирхолтой үе. Энэ үе их хурцаар мэдрэгдэж байгаа юм.<br />
<b></b><br />
<b>Хурцаар илэрч байна гэдгээ тайлбарлахгүй юу?</b><br />
Хорьдугаар зууны туршид Өрнөд Европт Монголын эзэнт гүрний түүх буюу Төв Азийн нүүдэлчдийн түүхийг гайхширч судалсан. Ямар сонин юм бэ?, Энэ хүмүүс чинь бүдүүлэг зэрлэг шүү дээ. Гэтэл супер эзэнт гүрэн байгуулчихсан байна. Ямар ч хяналт тогтолцоог бүрдүүлж чадахааргүй зүгээр нэг зэрлэг бүдүүлэг хүмүүс байсан бол өөрсдөө л барьц алдаж дуусах ёстой. Гэтэл улс байгуулж дэглэм тогтоогоод, иргэншлүүдийг холбосон байна. Өөрийн гэсэн хууль цаазтай, өндөр зохион байгуулалттай, капиталын урсгалтай, аж төрөхүйн хэв маягаа хадгалж байгаа хэрнээ том иргэншлүүдийн нөлөөг дараад тэр урсгал дээр нь зүй зохистой хяналт тавьж байсан байна. Ингэхээр энэ ойлгох аргагүй зүйл болж байгаа юм. Хамгийн сонин шалтгаан нь монголчуудыг 20-р зууны эхэн үе, 19-р зууны сүүл үеэр судалж эхэлсэн. Тухайн үед бүдүүлэг зэрлэгүүд гээд бичээд үлдээчихсэн байсан. Түүндээ ч үнэмшчихсэн байсан. Тэгтэл нэг их том эзэнт гүрний түүх байдаг гээд байдаг. Түүнийг судлаад үзсэн чинь аймшигтай супер эзэнт гүрэн байсан байдаг. Тэгэхээр энэ зөрчилдөж эхэлж байгаа юм. Бүдүүлэг хүмүүс хүчирхэг тогтолцоог бий болгох бололцоогүй. Тэгээд судлаад байтал хүчирхэг тогтолцоотой байсан нь тодорхой байдаг. Европчуудын дэлхийн түүхийн талаарх энэ хачин ойлголтын талаар Америкийн ерөнхийлөгч Теодор Рузвельт яг зуун жилийн өмнө нэг зүйл бичиж байсан юм. 1902 онд Америкт “Монголчууд” гэдэг ном анх гарахад Америкийн ерөнхийлөгч өмнөх үгийг нь бичсэн байдаг юм. Түүндээ “Манай Өрнөдийнхэны өөрсдийгөө дөвийлгэх үзэл, аливаа зүйлийг өөрсдийнхөө өнцгөөс хардаг нь ямар инээдэмтэй юм бэ, бид Монголын эзэнт гүрний талаар бүрэн судлаагүй. Тэдний түүхийн зарим хэсгийг харахад гайхшрал төрүүлэм зүйл байна. Тэгэхээр бид их хоцрогдож. Бид дэлхийн түүхийн талаар юу ч мэддэггүй юм байна” гэж бичсэн байдаг. Мөн “Ази болоод Зүүн Европын хөгжлийг ойлгохыг хүссэн хэн бүхэн монголчуудын түүхийг ойлгох шаардлагатай” гэж тэрээр хэлсэн. Энэ ойлголт явсаар дэлхийн томоохон судлаачдад нөлөөлж тэднийг гайхаж эргэлзүүлсэн. Сүүлдээ судлаачид Монголын соёл иргэншлийн талаар эсрэг ойлголттой болсон. <br />
<b></b><br />
<b>Дэлхийн эрдэмтийн гайхшрал эргэлзлээ үгүйсгэгдэж байгаа энэ үед монголчууд энэ ажилд яаж оролцох ёстой юм бэ?</b><br />
Өнгөрсөн жил “Азийн эзэнт гүрнүүд” гэдэг ном Лондонд гарсан. Сүүлийн мянган жилд оршиж байсан Азийн эзэнт гүрнүүдийн түүхийг энд бичсэн байна. Тэр эзэнт гүрнүүдээс хамгийн оргил нөлөөлөлттэй нь Монголын эзэнт гүрэн юм. Азид гарсан супер эзэнт гүрнүүдээс хамгийн супер нь Монголын эзэнт гүрэн гэж тэмдэглэсэн байна. Өнөөдөр бидний түүхийг дэлхийн эрдэмтэд судалж байна. Тэгэхээр ийм сонирхолтой түүхэн үе, түүх судлалын хүрээнд гарна гэдэг их ховор. Бид ховор үед зогсож байгаа. Үүний цаана нуугдаж буй хамгийн том зүйл юу юм гэвэл 18-р зууны төгсгөлөөс хойш 1980-аад он хүртэл Европчууд монголчуудыг хэн ч биш гэж үзэж байсан тэр үзэл нь өөрчлөгдөж байгаа юм. Энэ үед монголчууд хэрхэн оролцох вэ?. Дэлхий өөрөө түүхэн мэдээлэл, шинжлэх ухаанаар давалгаалаад ирж байна. Энэ үед бидний нэг хэсэг хэт их харь үзэлтэй болсон байна. Бид угаасаа л зэрлэг, хоцрогдсон хүмүүс юм уу, эсвэл бид тэнгэрийн амьтад юм уу. Энэ хоёрын аль нь ч биш. Тэгэхээр түүх хэтэрхий аазгай хүргэсэн зүйл болж хувирч байгаа юм. Тэр дундаа Монголын түүх. Монголын түүх зөвхөн монголчуудад сонин байгаа юм биш. Үүнийг мэдээгүй хүмүүс мэдэх гэж, мэдэж байгаа хүмүүс улам нарийн учрыг нь олох гэж оролдож байна. Түүхэн үзэл ойлголтын онцгой үе ирээд байна. Үүнд бид оролцох ёстой.<br />
<br />
<b>Яаж?</b><br />
Бидний судалгааны түвшин дэлхийн түвшинд байх ёстой. Хоёрдугаарт Евро Азид тархсан монголчуудын бүх өвүүдийн талаар нарийвчилж судлах ёстой. Дэлхийн түүхэнд тогтсон үзэл ойлголтуудын талаар үнэн эсэхийг магадлах ёстой. Дэлхийн түүх онолын хугацаанд Түвд үзлээсээ болоод гажуу бичигдсэн тохиолдолууд их бий. Аль ч түүхийн номыг сөхөөд харахад Монголын эзэнт гүрний талаар заавал бичсэн байдаг. Яагаад монголын эзэнт гүрний талаар тэнд бичсэн байна вэ?. Дэлхий дээр том хүчин зүйл болсон үйл явдлыг анзаарахгүй өнгөрөөж байгаа бол тэр гэнэн түүх эсвэл бодлого. Нүүдэлчдээс бүх хот суурингууд үүссэн. Гэтэл яагаад бид нар суурин иргэншлийг тээгээд үлдчихэв. Энд ямар учир шалтгаан байна. Бүр инээдэмтэй, балай дүнхүү амьтад учраас үлдсэн юм уу эсвэл юугаар ч орлуулашгүй өвөрмөц орон зай, үнэт зүйлс, үзэл ойлголт, амьдралын тогтолцоо, ахуй, эдийн засаг нь байсан болохоор үлдсэн юм уу. Үүнийг бид нар нотлох ёстой. Манай түүхчдийн үндсэн хүчин чармайлт бол Евро Азийн хээр тал тэр дундаа Төв Ази буюу одоогийн Монголын нутаг дэвсгэр дээр оршин тогтнож байсан бүх үеийн Морьт иргэншлийн хүчирхэг эзэнт гүрнүүдийн жинхэнэ амьдралын хэмнэлийг нээж олох ёстой. Монголчуудыг бүдүүлэг, зэрлэгүүдийн тоонд оруулж болохгүй юм. Энэ чинь өөрийн шашинтай, ертөнцийг үзэх үзэлтэй, өөрийн тогтолцоотой төрт улс байсан байна гээд одоо эрдэмтэд гайхшраад байж байна. Үүнийг тайлбарлахын тулд монголын судлаачид нарийвчилсан судалгаа хийх ёстой. <br />
<br />
<b>Ер нь нүүдэлчдийн соёлыг авч үлдэх нь тийм чухал уу?</b><br />
Би нүүдэлчдийн соёлыг авч үлдэх нь чухал гэж бодохгүй байна. Үүгээр амьдрах нь ч чухал гэж бодохгүй байгаа. Нүүдэлчдийн соёл энэ хугацаанд, энэ бүх том иргэншлүүдтэй зэрэгцээд, зөрчилдөөд ирсэн юм бол өөрөө маш сонирхолтой түүх болж байгаа юм. Энэ сонирхолтой бөгөөд адал баялаг байдал нь ямар ч хүний сонирхолыг татна. Ямар сонин түүхэн үйл явц, угсаатны хөдөлгөөн байсан юм бэ? Ямар нууц байна?. Үүнийг хамгаалах, танин мэдэх, түгээн дэлгэрүүлэх нь зөвхөн монголчуудын асуудал. Бусад нь өөрийн эрхгүй дэлхийн түүхэнд гарсан том нөлөө, хүчин зүйлийг судлахаар орж ирнэ. Өөрийнхөө юмыг хадгалах, хамгаалах, хайрлах, түгээн дэлгэрүүлэх нь бидний шинж чанар байх ёстой. Одоо монголчуудын оршин тогтнож байгаа нь нүүдэлчдийн үнэ цэнэ гэдэг зүйлтэй холбоотой. Хэрвээ энэ газар нутаг дээр монголчууд болон бусад угсаатан үе залгамжлан оршиж ирээгүй бол энд өөр нэгэн оршино. Аль ч иргэншил, аль ч амьдрал өөрчлөгдөж л байдаг. Одоо бол өөрчлөгдөхийн ирмэг дээрх үе. Сүүлийн хорин жил бид барууны соёлыг авсан. Бусдын соёлыг авах нь үндэстэн үнэт зүйлсээ хоёрдугаарт тавьж байна гэсэн үг. Нүүдэлчид хар аяндаа байхгүй болно. Хүний маш сайхан алгуур тайвнаар амьдарч болдог амьдралын хэв загвар нь ингээд үлгэр домог болж үлдэх юм. Тэр нь нүүдэлчин хүн. Нүүдэлчдэд цаг хугацаа нийгмийн түлхэлт, хариуцлага, дүрэм журам гэдгээс илүүтэй зөвхөн ёс суртахууны таашаал байдаг. Түүндээ туслах ёстой, тэрэндээ тэгэх ёстой гэсэн сэтгэл л тэдэнд байдаг. Ямар ч дүрэм байхгүй. Энэ бол байгалийн хуулиар амьдардаг хүмүүс. Энэ бол адгууслаг шинж чанар биш. Хамгийн дээд соёлт хүмүүс дүрэм журамд баригдаж биш байгалийн эрхшээлд нийцэж амьдардаг. Одоо хүмүүс нийгмийн эрхшээл, хүний эрхэнд нийцэж амьдарч байна. Ийм хоёр зүйлийг солих эсэх нь хамаагүй. Аль нь үнэтэй, үнэгүй нь ч хамаагүй. Энэ зүгээр бидний сонголтын асуудал. Сайн муугийн тухай ч ярьж байгаа юм биш. Би уламжлалт өвөг дээдсээс таньж мэдээгүй зүйлээ нэхэн таних гэж судалгаа хийж байна. Монголын эзэнт гүрэн Евро Азийг эзэлчихсэн газар нутаг, тэнгис далайн баримжаатай байх үед европчууд шашны нөлөөнд автсан, библийн сударт баригдсан байсан.Тэгэхэд барууныхан дорно зүгт хүн байддаггүй. Хүний мах иддэг, ганц хөлтэй мангас байдаг. Тэгээд цээжин дээрээ ганц нүдтэй, амтай, морь нь бас том биетэй модоор хооллодог гэсэн төсөөлөлтэй байсан. Монголын эзэнт гүрний үед ийм харанхуй Европ байсан шүү дээ. Тэгээд 16-р зуунаас сэргэн мандалт бий болчихоод одоо дэлхийг бүтээсэн мэт зарлаж байна. Энэ нь түүх динамиктай гэдгийг харуулж байна. Иргэншлийн онолын хамгийн зөрчилтэй зүйл бол болох Төв Азийн морьт иргэншлийг бие даасан иргэншил мөн гэдгийг онолын хувьд нотлохыг хүсч байна. Энэ их хэцүү ажил. Наад зах нь арван жилийн ажил болох зүйл. Энэ миний мөрөөдөл. Монгол судлалд өчүүхэн ч гэсэн хувь нэмэр оруулах юмсан гэж бодож байгаа. Жинхэнэ мэргэжлийн түүхчдийн дэргэд бол би хоббичин.<br />
<br />
<b>Одоо манай иргэншил ямар үедээ явж байна вэ?</b><br />
Одоо манай иргэншил сүүлчийнхээ үе дээр явж байгаа. Үүнийг их анхаарах хэрэгтэй. Аюул тулгарсан ийм зүйлийг судалж танин мэдэх, хадгалж хамгаалах, түгээн дэлгэрүүлэх хэрэгтэй. Үүнийг амжилттай хийж чадвал монголчууд оршиж байгаагийн гавьяа мөн. Үүнээс цааш нарийхан нүдтэй, нармигар хамартай америкчууд ч болж болно. Бид домгоо л үлдээчихнэ гэсэн үг. Эртний Ромтой л адилхан. Аажимдаа арай гэж танин ядах гэсэн соёл нь бүдгэрч эхэлнэ. Малчид нь морьдоо унахгүй, айрагаа уухгүй болно. Бэлчээрийн малчид байхгүй болно. Бэлчээрийн мэдлэг, уламжлал, дом шившлэг алга болно. Тэгээд яг Америкийн индианчууд хоторхог тосгон руу орж архидан суудагтай адил зүйл болно. Одоо бол монголчуудын дахин нээгдэх үе. Дахин нээгдэхдээ яаж нээгдэх вэ гэдэг нь их чухал. Энэ үед л хүн бүхэн түүхээ,судалж, мэдэж хамгаалах хэрэгтэй байгаа юм. Хүн болгон түүхтэй. Түүх рүү яваад л байвал та гэгээрч байна гэсэн үг. Сайн эрдэмтнийг жишдэг гурван том хүчин зүйл байдаг. Энэ бол гүн ухаан, түүх, хууль ёс. Энэ гурав бол аливаа юмны суурь. Энд математик, физик ярихгүй байна шүү дээ. Докторыг манайхан шинжлэх ухааны доктор гээд байгаа. Уг нь бол философийн доктор гэдэг утгатай юм шүү дээ. “Ph” гэдэг нь философийн доктор гэсэн үг. Философи мэднэ, судлана гэдэг бол ертөнц, нийгмийн бүхий л учир шалтгааны хэмжээнд өөрийгөө боловсруулсан гэсэг үг. Түүх гэдэг нь зөвхөн нийгмийн түүхийг хэлж байгаа юм биш. Шинжлэх ухаан ч бай, компьютер ч бай бүгд түүхтэй. Аливаа зүйлийг бүх залгамж халаанд нь авч үлдэж, харьцуулж чадах мэдлэгийн суурьтай хүнийг түүх мэддэг хүн гэнэ. Түүхэн мэдлэгээр хүнийг хэмждэгийн учир шалтгаан нь тэр. Түүх судлаагүй улс төрч гэж байх ёсгүй гэж нэг хэсэг үздэг байсан. Манай парламентын гишүүд бол салбарын хуулийн л мэдлэгтэй. Тэгээд эдийн засагч, физикч гэсэн салангид мэргэжилтэй хачин хүмүүс байгаад байна. Түүхээр хараад юмыг хийдэг хүн ховор байх.<br />
<b></b><br />
<b>Та судалгааны ажилтайгаа холбогдуулж аялж байна уу?</b><br />
Судалгааны ажилтайгаа холбогдуулж Герман яваад ирсэн. Германы Берлинд байдаг төв номын санд Ил хаадын үед хамаарах Перс номын чимэгийн 60 орчим зураг байна. Түүнийг өөрийн нүдээр үзээд ирсэн. Энэ нь судалгааны ажилд их чухал тэмдэглүүштэй, сэтгэл хөдөлгөсөн зүйл болсон. Ер нь чимэг зураг судалж байгаа хүн Франц, Турк, Их Британи, Иран, Энэтхэг гэсэн орнуудад очих шаардлагатай. Энэ судалгааны ажлаар Герман руу хоёр удаа очсон. Үүнтэй холбоотойгоор ганц нэг эрдэм шинжилгээний өгүүлэл хэвлүүлсэн.<br />
<b>Ярилцсан: Т.Хулан</b></div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-32087419510616201002012-09-10T16:19:00.000+08:002012-09-10T16:19:03.879+08:00Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа: Түмэн олон минь хүрээлж төр соёрхсон гэр бүл болсондоо төр түмний минь буян заяа түшсэн гэж сүсэглэж явдаг<div class="info_line"></div><div style="text-align: justify;"><i><img align="left" alt="" src="http://stat.chuhal.mn/news/2011/11/03/image/tsogzolmaa-1_2.jpg" style="height: 240px; width: 300px;" /><b>Жүжигчин Л.Цогзолмаа, Н.Сувд нарыг ард түмэн биширч хүндэлж явдаг билээ. Халхын сайхан бүсгүйчүүдийн манлайд явсан Цогзолмаа гуайг эмэгтэй хүний гоо үзэсгэлэн бүрдсэн сайхан эмэгтэй гэж Монголчууд маань хайрлаж хүндэлж “Зууны сайхан эмэгтэй”- гээр тодруулж өргөмжилсөн. Эдүгээ 87 насыг зооглож яваа Цогзолмаа гуай 73 жил урлагт зүтгэж, “Эртний сайхан чуулга”- даа уран бүтээлээ туурвиж, ануухнаараа үр хүүхэд, ач зээгээ тойруулаад сайхан амьдарч байна. Олон түүхт ой тохиож байгаа энэ үед Үндэсний их баяр наадмын өмнөхөн алдарт дуучин,жүжигчин Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин ТШ Л.Цогзолмаа гуайтай уулзаж туулж өнгөрүүлсэн амьдрал, уран бүтээлийнх нь талаар ярилцлаа. Тэрээр эмэгтэй дуучдаас “Хөдөлмөрийн баатар” цол хүртсэн хоёр хүний нэг юм.</b></i></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таны бие тэнхээ сайн уу? Нас сүүдэр хэд хүрч байна даа.</b></div><div style="text-align: justify;">Бие тэнхээ гайгүй шүү. Би ер нь өвдөж зовоод эмнэлэгээр нэг их явдаггүй юм. Бурхны аврал, үр хүүхдүүдийнхээ буянаар сайхан л амьдарч явна. Одоо ч миний үеийнхэн ховордоод байна шүү. Урлагийнхнаас хамгийн ахмадын тоонд Лха.Долгорын дараа л би орж байх шиг байна. Энэ жил олон түүхт ойнууд давхцсан өргөн дэлгэр наадам болж байгаа болохоор төрийнхээ сүлдэнд залбираад л сууж байна. Удахгүй баяр наадам өнгөрөөгөөд хүүхдүүд, ач зээ нартайгаа Архангай аймаг руу явж амрах төлөвлөгөөтэй байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таны ойр дотны ах дүүсээс олон хүн байгаа юу?</b></div><div style="text-align: justify;">Би чинь төрсөн эцэг эхээсээ дээрээ 2 ахтай айлын ганц охин байгаа юм. Намайг эхээс дөнгөж төрөхөд Сэргэлэн сумын Лувсанжамц гэж хүнд өргүүлсэн юм билээ. Төрсөн ээж минь намайг төрүүлээд удалгүй 1 сарын дараа өөд болсон гэсэн. Хоёр ахтайгаа олон жилийн дараа 1940-өөд онд 16 настайдаа анх нүүр учирч танилцсан. Том ах маань цэргээс халагдаж ирээд хотод Барилгын 3-р баазын даргаар олон жил ажилласан. Бага ах Дорж маань хожим улсын нэртэй ерөөлч болж “Наадмын ерөөл” зэрэг бүтээлээрээ алдаршиж Чойбалсан гуайгаас шагнал хүртэж байсан. Одоо ах нарын маань үр хүүхэд ач зээ гээд цөөнгүй хүмүүс бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><img align="left" alt="" height="300" src="http://stat.chuhal.mn/news/2011/11/03/image/tsogzolmaa-1_1.jpg" width="220" />Таны хань Намсрай гуай “Үнэн” сонины эрхлэгчээр олон жил ажилласан Монголын нэртэй сэхээтнүүдийн нэг байсан. Ханийнхаа талаар дурсахгүй юу? Та хоёр анх яаж танилцаж гэр бүл болсон бэ?</b></div><div style="text-align: justify;">За даа бидний үүх түүхийг хүмүүс сайн мэднэ дээ. Гэхдээ ханийнхаа талаар ярихдаа баяртай л байна. Үр хүүхдүүд ач зээ нар нь буурай аавыгаа байнга дурсаж явдаг юм. Миний хань чинь Баянхонгор аймгийн Жаргалант /хуучнаар Байдрагийн САА/ сумын уугуул хүн байсан юм. Би ханийгаа аав гэж дууддаг байсан. Хар багадаа өнчирч хоцорсон надад бурхан дэндүү ховорхон хань заяасан юм. Тэр хүний буянаар хэдэн үеэрээ манайхан сайн сайхан амьдарч яваа гэж боддог. Бүсгүй хүнд сайн хань эцэг эхийг нь орлодог. Хүмүүс намайг их азтай эмэгтэй гэдэг байсан. Бүсгүй хүн бүхэн над шиг ханийн тэнгэртэй,аз жаргалтай яваасай гэж залбирдаг юм. Намайг театрт байхад 1942-1943 оны үед ТХ-ны үзэл суртлын хэлтэс соёл урлагийн байгууллагуудын ажлыг шалгаж хянадаг байлаа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Тэгэхэд Намсрай маань Төв хороонд ажилладаг нүдэндээ шилтэй, их боловсон, дэгжин залуу театраар хааяа ирдэг байсан. Тэгэж бид анх зүс зүсээ харалцсан юм. Тэгээд 1944 онд цирк дээр болдог нэг үдэшлэг дээр хамт бүжиглэж арай дотно танилцсан. Танилцаад удаагүй байтал 1945 оны чөлөөлөх дайны үед өвгөн маань Өвөр монгол руу Монголын засгийн газрын төлөөлөгчөөр явсан. Тэнд байхдаа радиогор миний дуулсан “Хиен хуар” дууг сонсоод догдолсноо ирээд ярьж байсан. Бид хоёр 1946 оны 1-р сарын 5-нд дүн өвлөөр хуримаа хийсэн.</div><a name='more'></a><br />
<div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Тухайн үед торт гэдгийг хүмүүс бараг мэддэггүй байхад Цэдэнбал дарга орос тогоочоороо том торт хийлгэж өгснийг хүмүүс их сонирхож байлаа. Бидний хуримд тэр үеийн улс төрийн товчооны гишүүд Цэдэнбал, Ширэндэв Лодойдамба гээд их олон зочид ирсэн. Тэр өдөр би тоглолттой байсан болохоор хуримаа дөнгөж эхлүүлчихээд зочидоо орхиод Долгорсүрэн бид хоёр явж тоглолтондоо оролцчихоод ирээд хуримаа үргэлжлүүлж байлаа. Хурим өндөрлөхөд нөгөө хэд маань заншил ёсоор манай гэрийн өрхийг бүтээгээд хаалгыг том хар сүхээр даруулаад явсан. Энэ нь сүх шиг бөх бат гэр бүл болоорой гэж бэлэгдсэн хэрэг л дээ. Дараа нь маршал Чойбалсан гуай бид хоёрыг хүлээн авч баяр хүргэж бэлэг өгсөн. Тэрнээс хойш удалгүй ханийг маань Гэгээрлийн яамны сайдаар томилсон. Энэ цагаас хойш бид хоёр 5 сайхан хүүхдийн эжий аав болж 44 жил аз жаргалтай сайхан амьдарсан даа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Намсрай гуайн төрсөн ах Баттөмөр гэж хүн өмнө нь Гэгээрлийн сайд байсан гэдэг. Төрсөн ах дүү хоёр нэг албыг хашина гэдэг бас л ховор тохиолдол шүү.</b></div><div style="text-align: justify;">Тэгэлгүй яахав. Миний хань чинь ганц ахтай, 9 эмэгтэй эгч, дүүтэй айлын эрх танхи хүүхэд байсан юм. Баттөмөр ахынд нь Д.Нацагдорж Пагмадуламтайгаа, Сүхбаатар жанжин гээд тэр үеийн нэр төртэй хүмүүс их цугларч, орж гардаг байсан гэдэг. Их зохиолч Д.Нацагдорж тэднийд ирэхдээ баавгайтай чихрийн цасан дээр шүлгээ бичээд л сууж байдаг байсан гэдэг. Баттөмөр ахыг Лхүмбийн хэрэг гэгчид холбогдуулж 33-хан настай байхад нь цаазлачихсан гэсэн. Баттөмөр ах Гэгээрлийн яамны сайдаар хоёр удаа томилогдож ажилласан юм билээ.</div><div style="text-align: justify;">Цаазлуулсаных нь дараа өөр хүн сайдаар ажиллаж байгаад манай Намсрайг томилогдоод ажлаа хүлээж авахаар албан өрөөндөө ороход талийгаач ахынх нь сууж байсан ширээ сандал, бийр янтай бүх зүйл нь яг тэр хэвээрээ байсан гэсэн. Тэр үед хань маань ахыгаа бодож сэтгэл нь эмтэрч их уйлсан гэдэг. Аргагүй ч үгүй шүү дээ газар дээрх ганц ахыг нь хэлмэгдүүлж буудсан болохоор нэг хэсэг сэтгэл санаагаар их унасан даа. Хань маань 1930 онд энэ ахыгаа бараадаж анх хотод хөл тавьж ач ивээлийг нь их хүртсэн хүн байгаа юм. Хожим 1962 онд ахынхаа нэр төрийг сэргээж, цагаатгасан шийдвэр гарахад нь бичгийг хүлээж аваад бага ч аттугай сэтгэл нь амарсан даа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><img align="left" alt="" height="216" src="http://stat.chuhal.mn/news/2011/11/03/image/tsogzolmaa-2.jpg" width="300" />Ханийг чинь Цэдэнбал даргатай их дотно үерхдэг, алдаа дутагдлыг нь нүүрэн дээр хэлдэг ганц хүн байсан гэдэг юм билээ. </b><br />
Цэдэнбал дарга аав хоёр маань Улан-Үдэд рабфактад хамт сурч үй зайгүй үерхэж байсан болохоор дотно найзууд байсан юм. Хэлэх гэснээ нүүрэн дээр шууд хэлчихдэг байсан нь үнэн шүү. Даргыг эхнэр аваагүй ганцаараа амьдарч байхад нь бид хоёр гэр орноор нь очиж хонож өнждөг байсан. Филотова чинь анх хойноос ирэхдээ царай муутайдуу, туранхай жижигхэн шар хүүхэн байсан юм. Сүүлдээ таргалаад өнгө зүс ороод дажгүй сайхан эмэгтэй болсон. Цэдэнбал даргад их сайн, эхэндээ үгнээс нь гардаггүй байсан гэсэн. Манай нөхөр яагаад ч юм эхнээсээ Филотовад их дүргүй байсан. Сүүлдээ гэрт нь очих нь ч цөөрсөн. Авгай бид хоёрыг гэртээ байнга уриад очихгүй болохоор ирсэнгүй та хоёр гээд гоморхдог байсан.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Сүүлдээ авгайг Цэдэнбал даргын ажил төрөлд оролцож давилуун зан гаргаад эхлэхээр аав их дургүйцдэг байсан. Нэг удаа даргатай хамт Төв аймаг руу явахдаа тэнд очоод өрөөнд нь тухлаж суухдаа “Эхнэрээ дэндүү толгой дээрээ гаргаж байна. Тэрний оролцохгүй ажил бараг алга болж. Одоо бушуухан дарж ав” гэж зэмлэсэн гэсэн. Гараад иртэл үүдэн дээр зогсож байсан комиссарууд нь “таньд их баярлалаа Намсрай гуай” гэж байсан гэдэг. Тэр үед манай ааваас өөр үг хэлдэг хүн даргад байгаагүй гэж хүмүүс ярьдаг байсан. Дарга зарим үед сэтгэл санаагаар унасан үедээ аав руу утсаар ярьж “нэг юм аваад ирээрэй” гээд ганц лонх юм дундаа тавиад хамаг юмаа ярьдаг байсан юм. Тэр үед комиссарууддаа хэнийг ч оруулж болохгүй гэж захиад сэтгэлээ онгойтол ярьж суудаг байсан гэдэг.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Хожим даргыг бүгд шахуу муулаад сүйд болоход аав учиргүй уурлаж “Цагтаа бөгсийг нь арчсан цаасаар амаа арчиж байсан муусайн собакууд одоо ингэж байгаа юм даа“ гэж их бухимдаж өмөөрдөг байсан. Дарга манай Хуягааг төрөхөд “Намсрай маань хүүтэй боллоо” гээд баярлаж эвлүүлдэг тоглоомнууд, гоё хүүхэлдэй гээд зөндөө бэлэг сэлт өгүүлэхэд манай хүүхдүүд их баярлаж байлаа. Намсрайг маань 50 нас хүрэхэд Нүхтэд манай гадаа тусгай асар бариулж хүүхдүүдийг маань өдөржин тоглуулж, эрхлүүлж нэг нэгээр нь дуудаж дуулуулаад, хичээл номыг нь асууж “Улам сайн сураарай” гэж урамшуулж бэлэг өгч өдөржин хөгжөөж байсан. Хааяа дарга Намсрайгийнд очно гэж байна гэж сонсогдоно.</div><div style="text-align: justify;">Би дургүйцэж “битгий оруул, битгий оруул” гэнэ. Тэр том даргынхыг гэртээ оруулахгүй гэж байсан айл манайхаас өөр байсан ч юм уу. Нэг зун манайхыг Яргайтад зусч байхад дарга авгайтайгаа тэрүүгээр явж байгаад манайхааар орно гэсэн гэхээр нь “Яршиг цаашаа, битгий оруул” гээд буцаачихаж билээ. Тэр мэтээс болж Филотова бидэнд дургүйцдэг байсан байх. Тэрнээс биш өөрт нь сайн хандаад долигноод гүйгээд байсан бол би аль эрт “Ардын жүжигчин” болчих л байсан гэж боддог.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><img align="right" alt="" height="233" src="http://stat.chuhal.mn/news/2011/11/03/image/tsogzolmaa-3.jpg" width="350" />Цэдэнбал дарга гадаадад явахдаа таныг дагуулж явдаг байсан гэж яригддаг байсан. Танд сүүлдээ Филотова гуай таагүй ханддаг байсан гэдэг үнэн үү? </b></div><div style="text-align: justify;">Филотова гуай урлагт ойр болоод манай Сувд, Хуягаа бид нарт сайн биш ханддаг байсан. Хань минь өөрийг нь үл тоосон байдалтай ханддаг, бас олны дунд түгсэн Цэдэнбал дарга Цогзолмаатай суух гэж байсан ч бодлогоор орос авгай авсан гэдэг худлаа цуу яриа нөлөөлсөн байх гэж боддог. Эмэгтэй л хүн хойно тийм ярианд яаж таатай хандахав дээ зайлуул. Намайг тэр битгий хэл “Тэрний красавица ямар хамаатай юм. Олон хүүхэд цувуулахаас өөр юм мэдэхгүй амьтан” гэж хэлсэн гэж хүнээс дуулж л байлаа. Уг нь анх монголд бэр болж ирэхдээ Филотова гуай надтай хамгийн анх танилцаж дотносоод бэлэг сэлт өгөөд их сүрхий байсан юм.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Филотова гуай монголд маш их юм бүтээсэн хүн шүү дээ. Тэр хүний гавьяаг бид мартах ёсгүй. Ард түмний дунд Цэдэнбал дарга гадаадад явахдаа Цогзолмааг дагуулж явдаг гэсэн яриа гардаг байсан гэсэн. Үнэндээ тийм юм ерөөсөө байгаагүй шүү дээ. Хэн нэгний гаргасан цуу яриа л байсан байх. Би нэг удаа ч даргатай гадагшаа явж байгаагүй. Орос эхнэртэй болохоор даргыг Монгол эхнэр авсангүй гэж хүмүүс янз бүрээр ярьдаг байсан болохоос бидний хооронд тийм байхгүй шүү дээ. Харин аав минь л даргатай найз нөхрийн ёсоор уулзаж учирдаг байсан болохоос би тэр болгон тэдний гэр бүлтэй ойр дотно байгаагүй. Цэдэнбал даргын үед би алдар цол авч байгаагүй шүү дээ. Бодвол авгай өгүүлэхгүй байсан байлгүй дээ гэж боддог. </div><b>Танайх хэдийд орон сууцанд орсон бэ? Энэ байрандаа удаж байгаа байхаа.</b> <br />
<div style="text-align: justify;">Манайх анх Их сургуулийн ард Төв хорооны 23 айлын байранд орж байсан. Тэнд 5 хүүхэд маань төрсөн. 1964 онд энэ байрандаа орсноос хойш 47 жил болж байна. Би энэ байрнаасаа нүүхийг хүсдэггүй юм. Арай илүү агаар салхитай газар байранд орж болох ч олон жил амьдарсан дассан газраасаа явах дүргүй хүн дээ би. Манайхтай Сувд, Шүр хоёрынх ойрхон болохоор орж гарч байхад амар байдаг юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таныг Монголд анх удаа дуучдаас бие даасан тоглолтоо хийж Төрийн шагнал хүртсэн гэдэг. Шагналын мөнгөө юунд зориулж байсан бэ? Тэр үедээ л их мөнгө байсан байлгүй.</b></div><div style="text-align: justify;">Тэгэлгүй яахав. Анх шагналын мөнгөө авчихаад яаж барна даа л гэж бодож байсан. Хань маань 1947 онд орчуулгын бүтээлүүдээрээ Төрийн шагнал авсан. Дараа нь 4 жилийн дараа би бие даасан тоглолтоо хийж 1951 онд Төрийн шагнал хүртсэн. Сувд маань 38 жилийн дараа 1989 онд Төрийн соёрхол хүртэж энэ их хувь заяаны эзэд болсон. Түмэн олон минь хүрээлж төр соёрхсон гэр бүл болсондоо төр түмний минь буян заяа түшсэн гэж сүсэглэж явдаг. Биднийг шагнал авч байх үед Төрийн шагналыг 15 мянган төгрөг дагалдаж ирдэг байсан юм. Бид хоёр ихэнх мөнгөөрөө хонь худалдаж авч идээд л бараг дуусгасан даа.</div><div style="text-align: justify;">Манайхаар найз нөхөд, ажлынхан гээд хүний хөл тасардаггүй байсан болохоор 7 хоногт л нэг хонины мах дуусчихдаг байсан. Тэр үед одоогийнх шиг янз бүрийн хачир холих биш голдуу л бүхэл мах чанана. Намсрай маань махаа дуусахаар малын зах руу яваад хонь хөтөлж ирдэг. Нэг танил өвгөн маань хонь төхөөрч өгнө. Ямар сайндаа “Хонь иддэг Намсрайнх“ гэж нэртэй болохов дээ.</div><div style="text-align: justify;"> <b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>Таныг монголын анхны эмэгтэй саксфон хөгжимчин гэдэг. Дайны хүнд бэрх үед Орос руу явж тоглож байсан гэсэн.</b></div><div style="text-align: justify;">1942 оны намар манай циркийн уран бүтээлчид Орос руу явж Зөвлөлтийн улаан армийн дайчидад тоглохоор явсан. Тэгэхэд би анх удаа хилийн дээс алхаж байсан юм. Эндээс бид ачааны машинаар явж байлаа. Тэнд бид 1 сар тоглолтоо хийж цэргүүдийг хүнд үед нь сэтгэл санаагаар дэмжсэн. Бидний буцахад хэдэн хүнийг Буриадын дээд Зөвлөлийн “Хүндэт жуух бичиг”- ээр шагнахад би багтсан юм.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
<b><img align="right" alt="" height="304" src="http://stat.chuhal.mn/news/2011/11/03/image/tsogzolmaa-3-3.jpg" width="250" />”Цогт тайж” кинонд таны бүтээсэн Дулмаагийн дүр ард түмний сэтгэлд гүн хоногшсон шүү дээ. Энэ дүрд өөр хүн тоглох байсан гэдэг бил үү?</b></div><div style="text-align: justify;">Би 1944 оны сүүлчээр “Цогт тайж” кинонд Дулмаагийн дүрд тоглож залуу насаа мөнхөлсөн юм. Миний бүтээсэн дүрд гавьяат жүжигчин Рэнцэнноров тоглох байсан ч гэнэт хагалгаанд орох болоод амжаагүй юм. Тэгээд азаар би тоглосон доо. Алдартай олон мундаг жүжигчидтэй тоглосондоо бахархдаг. Манай кинонд тоглосон Ц.Цэгмид, Дамдинсүрэн, Цэрэндэндэв бид нарт БНМАУ-ын “Гавьяат жүжигчин” цолыг маршал Чойбалсан гуай гардуулж байлаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Саяхан “Цогт тайж” киног Францад аваачиж засварлах нэрээр хилээр гаргах гэж байгаад баригдсан гэсэн яриа гарсан. Энэ талаар та ямар мэдээлэлтэй байгаа вэ? Ж.Бадраа гуайн ач хүүг холбоотой гэж дуулдсан.</b></div><div style="text-align: justify;">Энэ сайхан түүхэн кинонд тоглосон хүмүүсийн ихэнх нь хорвоогийн жамаар буцаж дээ хөөрхий. Би энэ талаар нарийн юм мэдэхгүй байна. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр л сонссон. Арай ч үгүй хийчихгүй байлгүй дээ. Манай Бадраа гуайн ач хүүг холбоотой гэж сонин дээр гарсан байна гэсэн. Би өөрөө үзээгүй л дээ.</div><div style="text-align: justify;">Төр засаг маань түүхийн үнэт соёлоо дур мэдэн устгахгүй нь мэдээж. Яг хэн холбоотой, юу болсон талаар одоогоор тодорхой юм мэдээгүй л байна. Би энэ кинонд тоглохдоо хуучнаар филормоний байран дээр очиж зураг авахуулж байлаа. Би олныхоо хайр ивээлээр “ХХ зууны манлай сайхан” жүжигчнээр тодорч, миний оролцон тоглосон “Цогт тайж” кино “Зууны манлай кино”-гоор шалгарсанд их бэлэгшээж явдаг.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>Та олон орноор явж түүхэн хүмүүстэй цөөнгүй уулзсан байдаг. Хамгийн анх хаанахын ямар хүнтэй нүүр тулж уулзаж байв.</b></div><div style="text-align: justify;">Урлагийнхаа буянаар би дэлхийн олон оронд очсон. Хамгийн анх 1953 онд Хятадад айлчлахдаа Хятадын удирдагч Мао Зэдүн гуайтай уулзаж цэцэг барьж байсан. Дараа нь Энэтхэгийн Ж,Неру, Индра Ганди, Вьетнамын удирдагч Хо Ши Мин гээд цөөнгүй түүхт хүмүүстэй нүүр учрах хувь тохиосон юм. Хо Ши Мин гуай их жижиг биетэй, зөөлөн гартай хүн байсан. Манай аав хурал зөвөлгөөнд гадагшаа байнга явдаг байсан.</div><div style="text-align: justify;">Холбооны Бүгд Найрамдах Нигери улс, Итали, Финляндад ОУ-ын томоохон хуралд оролцож монголоо төлөөлж илтгэл тавьж явсан. Ирэх болгондоо надад монголд байхгүй гоё дэгжин хувцас авчирч өгнө. Урлагийн хүн болохоор намайг гоёх гэж их мэрийдэг байсан. Аав маань 1971 онд ОУ-ын парламентийн хуралд суухаар манай гэр бүлээс анх удаа Америкт хөл тавьсан түүхтэй. Нью-Йоркт очиж их юм үзээд ирсэн. Бас 1957 онд Исландад,1964 онд Израйльд, 1966 онд Куба улсын нийслэл Гавана хотод болсон шатрын олимпиадад оролцож байсан.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та олон алдартай дуучдыг урлагийн замд нь хөтөлж оруулсан гавьяатан. Сүүлийн үеийн дуучдыг бусдаасаа ялгарах гоц гойд чадваргүй, нэгэн хэвийн хэвшмэл дуучид олноор төрж байгаа гэж үзэгч сонсогчид шүүмжилдэг. Ахмад дуучны хувьд энэ тал дээр юу хэлэх вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Дээр үеийн дуучид үнэхээр өөр өөрийн өнгө тембртэй хэн ч сонссон өвөрмөгц хоолойтой байгалиасаа заяасан сайн дуучид байсан. Одооны дуучид голдуу хоолойны тавилттай болчихоор ижил төстэй дуулдаг юм уу гэж боддог. Гэхдээ сайн сайн дуучид зөндөө гарч ирж байна.Урлаг хөдөлмөрлөсөн хүнийг л гаргаж ирдэг. Хөдөлмөрлөх дургүй урсгалаар явдаг хүнийг хэдий сайн хоолойтой байсан ч хаячихдаг юм шүү дээ.Норовбанзад, Түмэндэмбэрэл, Дорждэрэм, Банзрагч, Оросоо, Нансалмаа, Хоролсүрэн, Адарсүрэн гээд өөрийнхээ авьяас чадлаар гарч ирсэн олон сайхан дуучид бий.</div><div style="text-align: justify;">Манай Норовбанзад анх Дундговийн Өлзийт сумаас жижигхэн шар охин ирж байлаа. Үнэхээр байгалиас заяасан гайхамшигтай хоолойтой дуучин байлаа. Би тэр үед МУИС-ийг төгсөөд Ардын дуу бүжгийн чуулгад уран сайхны удирдаач байсан болохоор урлагийн үзлэгээр тодорсон сайн ирээдүйтэй дуучдыг чуулгадаа авч гадаадад их наадамд бэлтгэж тайзны соёл, орж гарах ёсолгоо гээд бүгдийг заадаг байсан. Ардын жүжигчин Д.Жаргалсайхан Дорнодоос анх ирж их наадамд яваад медаль авч бидний нүдэнд өртөж байсан. Одоо ч том дуучин болж дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Эмэгтэй дуучдаас Норовбанзад гуай та хоёр л одоогоор “Хөдөлмөрийн баатар” хэмээх хүндтэй цолны эзэн болсон. Норовбанзад гуай шиг дуучин ойрын үед дахиж төрөхгүй гэдэгтэй та санал нийлдэг үү?</b></div><div style="text-align: justify;">Манай Норовоог аугаа дуучин гэдэгтэй хэн ч санал нийлнэ. Дахин давтагдашгүй авьяастай тийм хүн тэр болгон төрөхгүй шүү дээ. Ямарваа гоц авьяастан дахин давтагддаггүй болохоор яг Норовбанзад шиг дуучин дахиж төрөхөд хэцүү л дээ. Сүүлийн үед уртын сайн дуучид төрж байх шиг байна. Дуучин хүнд хоолойноос гадна маш их зүтгэл, уйгагүй хичээл зүтгэл хэрэгтэй. Гэхдээ Норовбанзад шиг том дуучинг бурхан багш, байгал эх л төрүүлдэг байх гэж боддог. Сод ухаантай суут хүн зуунд цөөн төрдөгтэй адил Норовоо шиг дуучин зуунд ч ховор төрнө гэж боддог. Тэр аугаа дуучнаар багш гэж хүндлүүлж явсандаа өөрийгөө би азтайд тооцдог юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Дуучин хүний хувьд хүний дуу дуулж нэрд гарсан дуучдын талаар ямар бодолтой явдаг вэ? Зарим хүмүүс шүүмжлэлтэй ханддаг юм билээ. Банзрагч агсны дууг дуулж олонд танигдсан залуу дуучин Банзрагчийн дууг та сонсдог уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Сайн уран бүтээлийг залуу хойч үе нь өвлөж, сэргээж дуулж, тоглодог жамтай. Дэлхийн сонгодог бүтээлүүдийг зуун зуун дамжуулж сэргээж тоглож байна. Тэрэнтэй л адил шүү дээ. Банзрагчийн дуулсан тэр олон сайхан дуунуудыг өнгөрснөөс нь хойш хэн ч дуулахгүй байж болохгүй л дээ. Уран бүтээл бол ард түмний өмч. Тэрнээс ганц хүнд зориулсан юм биш. Тухайн үед зохиогчид нь тэр хүнээр дамжуулж ард түмний сонорт хүргэж, олны хүртээл болгосон болохоор ямар ч уран бүтээлтийг анхны хүнээр нь хүлээж авдаг.</div><div style="text-align: justify;">Ер нь ижил төстэй тембртэй дуучид байдаг л юм. Яг хуулж дуулж болохгүй л дээ. Өөртөө тааруулж өвөрмөгц болгож ая данг нь алдагдуулахгүй дуулж бололгүй яахав. Зарим нэг хүмүүс залуу дуучин Банзрагчийг муулдаг л юм гэсэн. Энэ хүү анх дуулж гарч ирэхдээ Банзрагч агсны хэдэн дууг дуулж олонд танигдсан байж болно. Сүүлдээ өөрийнхээ замыг олоод л авна. Би Банзрагчийн дууг хааяа сонсдог л юм. Их хөдөлмөрч хүүхэд юм гэж боддог.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та төр засгаас олгодог бүх л том шагналыг хүртсэн хүн. Зарим нэг эзнээ олоогүй шагналын талаар хүмүүс ярьдаг. Авьяас хөдөлмөрөө үнэлүүлж чадаагүй хорвоогоос буцсан хүмүүсийн гэр бүлийнхэн их гомдолтой явдаг юм билээ. Ялангуяа урлагийнхнийг маш амархан шагнал авдаг гэж шүүмжилдэг. Эмч багш нарыг арай л дутуу үнэлээд байдаг юм шиг санагддаг. Ер нь шагнал азтай одтойд нь олддог юм болов уу, та юу гэж боддог вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Бидний үед шагналыг маш өндөр шалгуураар өгдөг байсан болохоор янз бүрийн яриа гардаггүй байсан. Шагнал авах гэж арын хаалгадаж, мөнгө төгрөг өгнө гэсэн юм байсангүй. Ажиллаж байгаа хамт олон нь тодорхойлолт гаргаж хамт олны хурлаар хэлэлцэж санал авч явуулдаг байсан. Би залуу хүмүүст шагнал өгөхийг буруутгадаггүй. Онцгой амжилт гаргасан урлаг, спортын алдартнуудыг цаг тухайд нь төр үнэлж урам хайрлах ёстой. Гэхдээ аль ч салбарт дор хаяж 10-аас дээш жил ажилласан хүмүүсийг төрийн дээд одон медалиар шагнадаг байх ёстой дэндүү эрт өгч байна гэж хүмүүс их шүүмжилдэг. Эмч, багш нар их сургууль төгсөөд ганц хоёр жил ажиллаад хэзээ ч гавьяат цол авдаггүй нь гэдэг үнэн.</div><div style="text-align: justify;">Урлагийнхан ялангуяа дуучид хэдэн дуу дуулаад л алдар цол авчихлаа гэсэн яриа гардаг болсон. Яахав үнэхээр түмэн олныхоо талархлыг хүлээсэн Жавхлан шиг хүнд цол өгөхөд буруу юм байхгүй гэж боддог. Зарим уран бүтээлчид заавал алдар цол авах ёстой мэтээр бодож өөрсдөө хөөцөлддөг болсон, мөнгө төгрөг өгдөг гэсэн яриа гадуур байдаг л юм билээ. Тэрийг нүдээр харж өгч авсныг нь үзээгүй болохоор худлаа яриад яахав. Манай ард түмэн сайхан дуулж байгаа дуучидаа гавьяат болоосой гэж боддог. Болгох гэж нутаг орныхон нь хөөцөлддөг нь буруу юм байхгүй л дээ. Бид чинь хамт олныхоо дэмжлэг тусаар өдий хүрсэн хүмүүс шүү дээ. Олны хүч оломгүй далай гэдэг сайхан үг байдаг. Шагналыг хийж бүтээсэн хүнд өгдөг болохоос зүгээр сууж байгаад аз од нь гийгээд авчихдаг юм биш байхаа. Одоо ажлын байр ховор болохоор мэргэжлийн дуучид голдуу чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллаж байна шүү дээ. Тэр хүмүүс өөрсдөө хөрөнгө мөнгөө гаргаад уран бүтээл хийж, ард түмэндээ урлагаар үйлчилж байна. Дэмжихээс яахав.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Танай хоёр хүргэн Ц.Балдорж агсан, зураач Мөнхжин хоёр гавьяат цолтон шүү дээ. Нэрт сэтгүүлч Ц.Балдорж агсны охидууд аавынхаа үзэг бийрийг гундаалгүй сайн авч яваа. Ач зээ өнөр олон болсон биз дээ.</b></div><div style="text-align: justify;">Одоогоор манай гэр бүлээс 3 гавьяат зүтгэлтэн төрөөд байна. Хадам аавынхаа араас хоёр хүргэн маань гавьяат цол хүртсэн. Балдоржийн маань хоёр охин аавынхаа ажил үйлсийг үргэлжлүүлж нэр төртэй авч яваад баярладаг. Авьяастай чадалтай аавын охидууд бүтээж босгосон ажлыг нь сайн авч явах ёстой. Намсрай маань Балдоржийнхоо том охин Нандинтүшигийг багад нь нэг улаан хүүхдийн тэргэнд суулгаад гадуур их салхилуулдаг байсан юм. Шүр маань “Аав та өдөржин гадаа суугаад бүр борлочихож, ядрахгүй байна уу гэхэд юундаа ядрахав дээ” гээд гадаа өнждөг байсан.</div><div style="text-align: justify;">Тэр үед тэтгэвэрт гарчихсан байсан болохоор зав зайтай, зээ охиноо харж байгаа нь тэр байхгүй юу. Манай Сувдын том хүү Бат-Оргил надад анх гучийн маань зулайг үнэрлүүлсэн. Тэрнээс хойш олон зээцэнцэртэй болж байна. Балдоржийн маань том хүү Солонгос бүсгүйтэй гэр бүл болж Монголдоо ирж хуримаа хийсэн. Одоо 3 хүүхдийн ээж аав болж Москвад ажиллаж амьдарч байна. Тэдний дунд хүү нь эмээ, буурай эмээ хоёр дээрээ очно гээд монголд ирэх их дуртай. Тэд нар маань амралтаараа эх орондоо ирж амардаг юм. Манай Солонгос худууд багш мэргэжилтэй их сайхан хүмүүс бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Нэг хүргэн чинь ихэр төрсөн болохоор нөгөөтэй нь андуурдаг байсан уу? Ялгахад бэрх биз.</b></div><div style="text-align: justify;">Манай Мөнхжингийн ихэр нь Энхжин Төрийн шагналтай зураач хүн бий. Аав нь Хөдөлмөрийн баатар, Ардын зураач, УГЗ хүн байсан. Ээж нь “Гавьяат багш” ануухан хөгшин байдаг. Анх би хүргэнээ нөгөө ихэрээс нь ялгахад бэрх л байсан. Сайн мэддэг хүн дээ тэр хоёр маань ялгаатай шүү дээ. Одоо улам л адилхан болоод байгаа юм даа. Манай хүргэнийнх нэг охинтой. Удахгүй доктор цол хамгаалах гэж байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Загвар өмсөгч, бүжигчин Баярзул танай бэр. Бие нь чилээрхсэн дуулдсан одоо гайгүй юу?</b></div><div style="text-align: justify;">Манай Баярзул маш чадалтай бүжигчин шүү дээ. Балдоржийн маань бага хүүгийн эхнэр байгаа юм. Эднийх ганц хөөрхөн хүүтэй. Баярзулын маань бие зүгээр болсон. Залуу хүн чинь ажрахгүй шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>”Зууны манлай эстрадын дуучин” УГЖ Б.Сарантуяа ганц хүүгийн чинь эхнэр байсан. Та нар одоо ямар харьцаатай явдаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Би ер урлагийнхантайгаа бүгдтэй нь сайхан харьцаатай явдаг. Сарантуяагийн хувьд чадалтай хоолойтой, сайн дуучин гэдгийг бүгд мэднэ. Миний хүүтэй ханилж явсан болохоор хүндэлж явдаг. Хуягаа Сараа хоёр хэдэн жил хамт амьдарч бие биенээ хөглөж, сайхан уран бүтээлүүд хийж явсан. Би Сараатай тааралдахаараа мэнд устай сайхан харьцаатай явдаг. Үр хүүхдүүд маань хүний өөрийн ялгаагүй эрүүл энх, сайн сайхан явбал бидний магнай тэнийнэ шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та бас Америк бэртэй болсон шүү дээ. Зээ нараа гадны хүнтэй гэр бүл болоход нь дургүйцдэг үү?</b></div><div style="text-align: justify;">Би ер нь үр хүүхдүүдийнхээ хувийн амьдралд оролцдоггүй юм. Бие биенээ хайрлаж хүндэлж амьдарч чадвал үндэс угсаа хамаагүй шүү дээ. Зээ нар маань анх ээждээ хэлээд ээж нь надад дуулгаж байсан. Сувдын маань бага хүү Америкт хөгжмийн мэргэжлээр сурч байгаа. Энд ирж хуримаа хийгээд буцсан. Бэр маань их эмч мэргэжилтэй, өндөр боловсролтой сайхан охин байна лээ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Та төрсөн нутгаараа очдог уу? Хамгийн сүүлд хэзээ явсан бэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Би анх 6 настайдаа төрсөн нутгаасаа гарсан хүн шүү дээ. Залуудаа тоглолтоор л их очдог байсан. Хамгийн сүүлд аймгийнхаа 70 жилийн ойгоор очиж сумдаар тоглолтоор явсан. Би чинь одоо төрсөн нутагтаа амьдарч байна гэж л боддог ш дээ.</div><div style="text-align: justify;"><b>Ярилцсанд баярлалаа!</b></div><div style="text-align: right;">Намдагийн УДВАЛ</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-52351103726469608372012-09-08T14:44:00.001+08:002012-09-08T14:45:17.415+08:00Л.Цогзолмаа: Хайртай байсан хvн бvртэйгээ гэр бvл болж чадахгvй шvv дээ. Эмэгтэй хvн бvрт сэтгэлд нь vлдсэн хайр сэтгэл гэж байдаг байх. <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgN-YgsFW3sdWmr4KrJv4iQotbI51TKHng6NOFKH-hlbp3NTtqbzV8oEPaMUxJoH6mfgvANu70id1Yq5j1TnJLEYrHVjK3VQZ_uBYrNPGaWLOZjyyuwEwILgpXhWAZQ9RvDXVAJ6EKa6poi/s1600/index.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgN-YgsFW3sdWmr4KrJv4iQotbI51TKHng6NOFKH-hlbp3NTtqbzV8oEPaMUxJoH6mfgvANu70id1Yq5j1TnJLEYrHVjK3VQZ_uBYrNPGaWLOZjyyuwEwILgpXhWAZQ9RvDXVAJ6EKa6poi/s1600/index.jpg" /></a></div><div style="text-align: justify;">Монголын соёл урлагийн ертєнцєд хvндтэй гавьяа байгуулсан тєрийн шагналт, ардын жvжигчин Л.Цогзолмаа гуайн ярилцлагыг хvргэж байна.</div><div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: justify;"><b>Б.Л: Та бид хоёр нэг аймгийн хvн. Таныг Манзуширийн хийд рvv морин тэргэнд суучихсан хєєрхєн охин явдаг байсан гэж настайчуул дурсах дуртай. Ер нь, та хэр бурханлиг хvн бэ. Танд бурхан ойрхон байдаг уу?</b><br />
-Мэдээж. Би л бурханд ойрхон байж таарна. Бурханд итгэдэг, байдаг гэж боддог. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л-Тэгвэл та уулга алдахдаа юу гэж хэлдэг вэ?</b><br />
-Ээ бурхан минь гэдэг байх аа. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А- Нэг vеийг чимж байсан таны талаар хvмvvс илvv олон зvйл мэдэхийг хvсч байгаа болов уу. “Цогт тайж”-ийн тэр сайхан гvнжийн дvрийг хэрхэн бvтээх болов. Энэ талаар эргээд дурсахгvй юу?</b><br />
-Уг нь, энэ дvрд Рэнцэнноров тоглох ёстой байсан юм. Хvvхэд нь хагалгаанд орсон болохоор надад аз тохиосон хэрэг л дээ. Тэр vед би чинь хєгжимчин байлаа. Дєнгєж театрт орж ирээд байсан vе. Кино гэдэг сайхан юм аа. Хvний залуу нас мөнхөрдөг. Залуу нас єєрєє их сайхан. Харамсалтай нь, хурдан єнгєрєх юм даа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хєт Б.Л-Залуу насанд хvн бvрийн нvдэнд єртсєн хєєрхєн, сайхан хvvхэн байх хэцvv юу?</b><br />
-Мэдэхгvй ээ. Залуу байхдаа хvн бvр л хvний сонирхлын тєвд байдаг шvv дээ. Бидний vед захидал их бичдэг байж билээ. Олон ч захидал авсан даа. Мэдээж одоо бол байхгvй л дээ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л -Таны vеийнхэн дотроос Ичинхорлоо гуайн хувь заяаг их гайхаж явдаг. “Гоолингоо” дууг сонсох бvртээ л энэ гунигтай хувь заяаны тухай боддог юм?</b><br />
-Ичинхорлоо, Ядамсvрэн гуай гайхалтай хос байсан. Ичинхорлоо гуай жаахан халчихаараа л Ядамсvрэн гуайн Манжуур руу явж хэлэлцээр хийх vедээ станц бvр дээрээс бичдэг байсан ил захидлуудыг нь харуулаад л уйлдаг байж билээ. Тэгээд уйлахдаа шанзаа дараад л дуулна. Тэр хоёрын Дарханд уулзан тэврэлдэж авахуулсан зураг байдаг юм. Дєнгєж Манжуураас ирээд хил дээр уулзаж байгаа vеийнх нь. Ядамсvрэнг хил дээрээс бариад явчихсан юм аа. Хамгийн сvvлд хэлсэн vг нь “Чи харьж бай. Санаа зоволтгvй” гэсэн байгаа юм. Буцаж ирээгvй л дээ. Тэр vед чинь Дэнсмаа гуайн нєхєр хvртэл хэлмэгдэж байлаа. Дэнсмаа гуайг Засгийн газраас єршєєл гуйж шатнаас нь биеэрээ єнхрөөд уначихсан. </div><div style="text-align: justify;"></div><a name='more'></a><br />
<b>Хєт Б.Л-Монгол аялгуу монгол хvн бvрийн цус маханд шингэсэн байдаг. Зарим хєгжмийн зохиолч “Учиртай гурван толгой”-г Ц.Дамдинсvрэн биш Смирнов бичсэн гэдэг яриа гарсан. Та тэр vед байсан хvн. Анхны Нансалмаад биш юм аа гэхэд та Монголын хоёр, гурав дахь нь яах аргагvй мєн. Тэгэхээр яг хэн нь бичсэн юм бол?</b><br />
-Дамдинсvрэн бичсэн байлгvй яахав дээ. Смирновын хувьд зєвлєж, хэлж єгч байсан болохоос биш бvгдийг нь Дамдинсvрэн бичсэн юм шvv. <br />
<div style="text-align: justify;"><br />
<b>-Хєт Б.Л-Дамдинсvрэнг амьд байхад нь vvнийг дуулиан болгоод сэтгэл санаагаар их унагасан. Їхэл том цагаатгал учраас нас барснаас нь хойш энэ яриа тасарсан?</b><br />
-Гарцаагvй Дамдинсvрэнгийнх гэдгийг нь амьд гэрчийн хувьд баталж чадна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А-Таныг саксофон хєгжим vлээдэг гэж сонссон юм байна?</b><br />
-1940 онд манай улсад цирк байгуулахаар Оросоос мэргэжилтнvvд ирсэн юм. Тэдний хєгжмийн удирдагчаар Галбирн гэдэг хvн ирээд нэг их гоё гялалзсан гаанс шиг хєгжим єгєєд тогло гэсэн. Тэгээд сурсан хэрэг. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л-Сайхан хvvхэнд та дуртай юу, дуртай<br />
Чи дуртай юу, дуртай<br />
Хамгийн сvvлд нь сайхан хvvхэн сайхан хvvхэндээ л дургvй байдаг юм гэхээр л vзэгчид алга ташаад сvйд болоод явчихдаг байсан. Ер нь, энэ vнэн vv?</b><br />
-Жаахан атаа жєтєє, бие биенээсээ дутахгvй байх гэдэг бодол эмэгтэй хvнд байдаг л байлгvй дээ. Сайхан зvйлийг хараад сайхан гэж хэлж чадахгvй бол ямар сэтгэлтэй хvн болж хувирах вэ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А-Б.Лхагвасvрэн гуайн бичсэн “Тамгагvй тєр” жvжигт эмэгтэй хvн гэдэг эрэгтэй хvний алганы хээг дагаж бємбєрсєн сувд гэж гайхалтай сайхан зvйрлэсэн байдаг. Энэ тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?</b><br />
-Эмэгтэйчvvддээ захихад сайн хань гэдэг их чухал. Єнчин би их сайн ханьтай учирсандаа их баярлаж явдаг. Аавын маань оронд аав, ээж, хань болно. Тийм учраас хань ижлээ зєв сонгож авна гэдэг их чухал юм шvv. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>-Хєт Б.Л-Тэгвэл эмэгтэй хvн сонгодог уу, сонгогддог юм уу?</b><br />
-Аль аль нь байдаг байлгvй. Ханийн маань эгч дурлал гэдэг айхтар зvйл гарсан юм биз дээ гэж байсан юм. Дурлал гэдэг чинь тэгээд сохор, доголон ч байсан хамаагvй суучихдаг юм уу гэж асууж билээ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А-Орчин vеийн гэр бvлийн амьдралыг харж байхад эдийн засгийн асуудлаа гол болгоод байна уу гэж ажиглагддаг. Энэ талаархи таны бодол?</b><br />
-Бидний vеийн хvмvvсийн эдийн засгийн ухаан муу байсан юм уу даа гэж боддог. Тийм ч учраас хайр сэтгэлээрээ л холбогдож гэр бvл болцгоодог байсан даа. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л-Чимид-Осор гэж гайхалтай жvжигчин байлаа. Тvvний “Зуны найртай єглєє” гэдэг дуу танд зориулагдсан гэсэн?</b><br />
-Хvмvvс тэгж ярьдаг л юм. Єєрєє надад зориулсан гэж хэлээгvй болохоор хэлж мэдэхгvй байна. Харин намайг сонирхдог байсан тал бий. Гэхдээ би нэг их сvрхий байгаагvй л дээ. Надад сайн байсан нь бол vнэн. Хєдєєний малчин хvvхэнд зориулсан гэж єєрєє нэг удаа хэлж байсан юм байна шvv. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А- Эмэгтэй хvн хэнд ч хэлээгvй нууцаа тээж явдаг. Энэ нь эмэгтэй хvний тавилан мєн vv. Та юу гэж боддог вэ?</b><br />
-Эмэгтэй хvнд байдаг л асуудал. Хайртай байсан хvн бvртэйгээ гэр бvл болж чадахгvй шvv дээ. Эмэгтэй хvн бvрт сэтгэлд нь vлдсэн хайр сэтгэл гэж байдаг байх. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А- Таны єнгєрvvлсэн амьдрал, цаг хугацаа єєрєє vлгэр дуурайлал. Дахин хэзээ ч давтагдахгvй гайхамшигтай орон зай гэж боддог?</b><br />
- Эмэгтэй хvн эмэгтэйгээрээ л байх хэрэгтэй. Зарим охин эрэгтэй хvн шиг болчихсон байдаг шvv дээ. Хvнийг хайрлах, энхрийлэх, хvний амьдралын нугалааг мэддэг байх хэрэгтэй л дээ. Ардын vгэнд сайн эм цуглуулдаг, муу нь тараадаг гэж байдаг. Тиймээс эмэгтэй хvн эр нєхрєє халамжилж, ах дvv хамаатан садантай нь эвлvvлж тvлхvvрдэж байх ёстой. Эмэгтэйчvvд чинь их ялихгvй зvйлд баярладаг юм шvv дээ. Их сайхан амттай хоол болж гэж хэлэхэд л баярлачихдаг. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л-Урлагт цаг наргvй ажилладаг эмэгтэйчvvдийг цалгар эх гэж ярьдаг?</b><br />
-Би ер нь их зав муутай ээж байсан даа. Миний ханийн эгч бvх хvvхдийг маань єсгєсєн. Тэр бvv хэл ач, зээ нарыг маань хvртэл єсгєж єгсєн. Тэр хvн байгаагvй бол би єдий зэрэгтэй явж чадахгvй байсан. Тийм ч учраас тэр хvн миний тєєрч тєрсєн ээж минь байгаа юм. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А- Мандухайн дvрийг таны охин Н.Сувд бvтээсэн. Энэ дvрд хэрхэн тоглосон гэж дvгнэдэг вэ?</b><br />
-Би эхлээд Мандухайн дvрийг авсан гэхээр нь их айж байсан. Бvр чадахгvй болов уу даа гэж бодож байсан юм шvv дээ. Сувд маань бусдыгаа бодвол жаахан хэнэггvй талдаа хvн. Гэхдээ яах вэ, санаснаас сайн тоглосон болохоор баярладаг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А-Таныг их сайхан инээмсэглэдэг гэдэгтэй олон хvн санал нэгддэг?</b><br />
-Хvмvvс манай гэрийнхнийг худлаа инээдэг гэдэг. Гэхдээ хvн худлаа инээгээд байхыг хvсэхгvй шvv дээ. Цаанаас нь л заяасан байхгvй юу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л-Эмэгтэй хvн насан туршдаа сайхан харагдаж байгаад дуусах дуртай, эрэгтэй хvн бяртай байж байгаад vхэх донтой гэдэг. Энэ vнэн болов уу?</b><br />
-Ямар ч эмэгтэй хvн биеэ сул хаячихаад яваад байхгvй. Архи уучихсан эрэгтэй хүнийг нэг их гайхаж хараад байдаггvй. Тэгсэн хэрнээ согтуу эмэгтэйг хачин их хараад байдаг. Эрэгтэй хvнийг дагуулах хvч чадал эмэгтэй хvнд л байдаг гэж боддог. Франц эмэгтэйчvvд нєхєртєє муухай харагдахгvйн тулд vргэлж буддаг, япон хvvхнvvд нєхєртєє хаягдахгvй гэсэндээ vргэлж хоолоор торддог, монгол эмэгтэйчvvд энэ хаашаа явдаг юм гээд унтаад єгдєг гэдэг онигоо бий. Онигоо ч гэсэн vнэний хувьтай гэж боддог. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт П.А- Эмэгтэй хvнд маш сайхан гоо vзэсгэлэн хэрэгтэй юу эсвэл боловсрол, оюун ухаан хэрэгтэй юv. Та юу гэж бодож байна вэ?</b><br />
-Хэчнээн гоё байгаад ухаан муутай бол хvнд тийм сайхан харагдахгvй л дээ. Миний хувьд ухаантай байсан нь дээр юм болов уу гэж бодож байна. Сэтгэлийн сайхан нь гадагшаа гарвал гоо vзэсгэлэн болдог гэж боддог хvн дээ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хєт Б.Л- Хар багаасаа нєхєрлєсєн найз биеийн єрєєсєн тал болчихдог гэж ярьдаг. Саяхан миний хайртай эгч, таны дотны найз тєрийн соёрхолт, ардын жvжигчин Дашдулам гуай бурхны оронд очлоо. Тэр хvний дайтай шанз тоглох хvн бурхны оронд хэрэгтэй байсан байж болно. Энэ хэд хоног танд хэцvv байсан байх?</b></div><div style="text-align: justify;"> -Єглєє сэрээд л нvдээ нээхэд заавал бодогддог. /нулимс унагав/<br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хєт Б.Л-Та Монголын маргааш мандан гарах наранд хандаж юу хэлэх вэ?</b><br />
-Одоо тєрж байгаа залуус их заяа буянтай юм. Бvхий л зvйл нь боломжтой, хийе гэсэн зvйлс бvгд л нээлттэй болж. Ер нь, одоо эзэн хvнээс л бvх зvйл шалтгаална. Тийм учраас эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэж хvмvvстээ хэлмээр байна. Бvгдээрээ л эх орныхоо тєлєє чин сэтгэлээсээ ажиллаж, хєдєлмєрлєж, бие биенээ vргэлж хайрлаж, хамгаалж яваасай гэж хvсч байна. </div><br />
<b>Хєт Б.Л-Ярилцлагынхаа тєгсгєлд бидэндээ удаан харагдаарай гэж ерєєе.</b><br />
-Баярлалаа. Та нарын ажил vйлс єєдрєг байх болтугай.<br />
ARDCHILALГантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-1352965391246867972012-09-07T16:01:00.000+08:002012-09-27T15:33:50.870+08:00И.Одончимэг: Гэнэт төрсөн мэдрэмжиндээ хөтлөгдөөд л гэртээ харингуутаа ээждээ кино драмын ангид орохоор шийдсэнээ хэлсэн<div class="left_area" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: justify;">
<img align="left" alt="И.Одончимэг: Амьдралынхаа хамгийн том бүтээлийг бүтээчихсэн, сэтгэл хангалуун байна" src="http://stat.gogo.mn/news/2010/4/6/odonchimeg-middle.jpg" /> </div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<b>Уран бүтээлдээ ороод багагүй хугацааг өнгөрүүллээ. Одоо тоглогдож байгаа шоу тоглолтноосоо гадна шинэ уран бүтээл хийж эхэлсэн?</b><br />
Яг одоо манай “Х түц” продакшны шинэ уран бүтээл болох “Амьдрах сайхан” инээдмийн шинэ шоу тоглолт үргэлжилж байна. Тоглогдоод 10 гаруй хонож байгаа ч дахиад мөн тэр хугацаанд тоглох байх. Энэ тоглолтынхоо дараа нэрийг нь арай өгч амжаагүй нэгэн шинэ тоглолтоо ирэх сард хийхээр бэлтгэл ажилдаа ороод байгаа.<br />
<b></b><br />
<b>“Odno”s talk show” хийх гэж байгаа гэж сонссон юм байна. Аль телевизтэй хамтран ажиллах гэж байгаа вэ?</b><br />
UBS телевизийн найруулагч Б.Чингүүн надад ток шоу хийх санал тавьсан. Түүнийг нь яалт ч үгүй зөвшөөрсөн л дөө. Ямар ч байсан шинэ жил хүртэл ажиллаад үзье. Үнэхээр барахгүй бол болино. Заавал хүн зовоогоод, чадахгүй байж хүнд тээг болоод яах вэ. Тэгээд нөгөө хэд маань надад итгэл хүлээлгэсэн болохоор хийгээд үзье гэж бодсон. Би өөртөө сайн итгэхгүй л байгаа. Тэгэхдээ ямар ч байсан ажиллаад үзье гэж бодоод зориг шулуудаад орсон. Чадна гэж хэлж чадахгүй учраас “Харъя, миний хүү” гэж л хэлсэн дээ.<br />
<br />
<b>Эхний дугаар нь хэзээ гарах вэ. Ямар нэг чиглэл барьж байгаа юу, эсвэл чөлөөтэй байхаар хийж байгаа юу. Бусад шоунаас ялгарах онцлогийн тухайд? </b><br />
Есдүгээр сард хийх ёстой дөрвөн хүнээсээ ярилцлагаа авчихсан байгаа. Эхний дугаар нь өнөөдөр /өчигдөр/ гарна. Долоо хоногт нэг удаа хийнэ. Бүх зүйл дээр чөлөөтэй, илэн далангүй байна. Хамгийн гол баримталж байгаа зарчим бол ерөөсөө л маскгүй байхыг эрхэмлэж байгаа. Телевизээр гарч байгаа ихэнх ярилцлагууд албархуу, хиймэл дүр төрхтэй байдаг бол энэ ток шоугаар тухайн хүнийг ямар ч максгүйгээр харуулахаараа онцлог. Найруулагч маань ерөөсөө л тухайн хүнийг хүнээрээ байх боломжийг харуулах гэж зорьсон юм билээ.<br />
<a name='more'></a><br />
<b>“Х түц” продакшныхан дэлгэцийн бүтээл хийлгүй нэлээд хугацаа өнгөрлөө. Хоёр жил гэдэг багагүй хугацаа шүү дээ. Ойрын үед дэлгэцийн бүтээл хийх төлөвлөгөө бий юу?</b><br />
Манайхан шинэ жил, цагаан сар гээд дэлгэцийн бүтээл рүүгээ орно л доо. Ирэх зунаас нэг сайхан дэлгэцийн бүтээл рүү орцгооно доо. “Болсон явдал”-аас хойш хоёр жил өнгөрсөн байна.<br />
<br />
<b>Жүжигчин хүн найруулагчаар ажиллахаар тэднийхээ дотоод сэтгэлийг илүү мэдэрдэг. Бусад найруулагчидтай харьцуулахад өөрөө жүжигчин учраас илүү дөхөм байдаг гэдэг яриа байдаг юм билээ. Үүнтэй та санал нийлэх үү?</b><br />
Тэгнэ л дээ, өөрөө энэ мэргэжлээр 20 гаруй жил ажилласан учраас аливаа нэг бүтээлийг найруулахдаа жүжигчнийхээ ажиллагаан дээр илүү их анхаардаг л юм билээ. Тэгэхдээ би дэлгэцийн бүтээлд илүү дуртай байсан. Бүр орь залуу байхын л кино хийх юмсан гэсэн мөрөөдөлтэй байсан. Тэр мөрөөдөлдөө хүрсэн. Өөрөө дуртай, сонирхолтой болохоор ч тэр юм уу, хүн бас сонирхдог л юм билээ. Тэгээд эхний “Сэргээш-3” маань амжилттай, хүмүүсийн ам гайгүй байсан болохоор урам зориг орж, “Миний хөрш чөтгөр”-ийг хийсэн. Ер нь цаашдаа кино хийе л гэж бодож байгаа.<br />
<b></b><br />
<b> Яг бүтээл дээр ажиллаж байх үед ч юм уу, аливаа зүйлээс шантрах тохиолдол гарч байсан болов уу?</b><br />
Хүн дуртай зүйлээ хийж байгаа учраас түүнийгээ бэрхшээл, зовлон гэж боддоггүй байх. Би ч гэсэн дуртай зүйлээ хийж байгаа учраас түүнийгээ зовлон гэж боддоггүй. Харин эсрэгээрээ дуртай зүйлдээ хэтэрхий автаад цаг нар өнгөрснийг ч анзаарахгүй, эрүүл мэндээ алдсанаа ч анхаарахгүй байх тохиолдол байдаг юм билээ. Бүх зүйл болоод өнгөрсний дараа эрүүл мэндээ алдчихсан байх, эсвэл ар гэртээ анхаарал халамж тавьж чадаагүй гэх зэргээр ихээхэн зүйлээр хохирч үлдсэн байдаг юм. Гэхдээ бүх л хүсэл сонирхол маань тэр дуртай зүйл рүүгээ төвлөрчихсөн учраас бусад зүйлүүдийг тоодоггүй юм шиг байгаа юм. Ер нь эмэгтэй хүнд жүжигчин гэдэг мэргэжил их хүнд хөдөлмөр шүү дээ. <br />
<br />
<b>САЯ АМАРЧ БАЙХДАА НЭГ ТОМ БҮТЭЭЛ ТУУРВИСАН</b></div>
<div style="text-align: justify;">
<b>Ерөнхийдөө өнгөрсөн жилүүдэд нэлээд амралтын байдалтай байсан. Энэ хугацаанд нэлээд хэдэн бүтээл туурвих хугацаа өнгөрсөн. Таны хувьд томоохон бүтээл туурвиж амжив уу?</b><br />
Би гэдэг хүн чинь сая амарч байхдаа нэг том бүтээл туурвисан. Том бүтээлээ тосч авах гээд, төрүүлснийхээ дараа анхаарал халамж тавих гээд жил гаруй хугацаанд ажил төрлөө орхисон. Одоо харин шуурхайхан шиг л ажиллаж байна даа.<br />
<br />
<b>Том бүтээл гэснээс “бүтээл” маань одоо хэдэн сар хүрч байна?</b><br />
Одоо миний охин чинь есөн сартай. Нэг үеэ бодвол хөөрхөн болж байна аа. Ээж ээ, аав аа, эмээ гээд…том болж л байна.<br />
<b></b><br />
<b> Аав, ээж хоёр нь урлагийн хүмүүс болохоор зав зай муутай байгаа байх. Ер нь хэн харж, өсгөж байна?</b><br />
Хэцүү, хэцүү. Ээж маань л харж байна. Амьтан, ах дүү гуйж харуулна. Тэгээд ер нь хүүхэд харуулах гэдэг чинь асар том ажил юм байна шүү дээ. Үүнийг мэддэггүй байлаа. Одоо л ийм хүнд хэцүү гэдгийг нь мэдэж байна. Манайхан чинь “Ээ дээ хүүхэд харах хэцүү шүү” гээд л байдаг байсан. Бид энэ талаар хоёр, гурван ч номер хийж л байсан. Яг өөр дээр минь тулаад ирсэн чинь үнэхээр л хэцүү юм байна.<br />
<b></b><br />
<b> Жил гаруй хугацаанд тайзан дээрээ гарахгүй байхаар төсөөрөх ч гэдэг юм уу, эвгүй санагдаж байв уу?</b><br />
Жил гаруй хугацаа өнгөрсөн хэдий ч завсардчихлаа, ажил мэргэжлээсээ хөндийрчихлөө, бие физиологийн хувьд бэлэн биш байна гэж байхгүй л дээ. Энэ бол бас л мэдрэмжийн л ажил шүү дээ.<br />
<br />
<b>Урлагийн хүмүүс олны нүдэн дээр байдаг болохоор хүүхдээ төрүүлснийхээ дараа ч биеийнхээ фигурыг хадгалах, жингээ барих гээд л янз бүрийн арга хэрэглэдэг гэдэг. Харин та ямар арга хэрэглэж байна?</b><br />
Би чинь одоо төрхөндөө арай л орж чадаагүй явна даа. Жирэмсэн байхдаа мундаг таргалсан. Тэгээд төрснийхөө дараа ч бас жин нэмсэн. Яалт ч үгүй хүүхдээ хөхүүлж байгаа болохоор сайн идэж уух хэрэгтэй. Сая бараг 75 кг хүрсэн шүү. Одоо л ажилдаа ороод 71 болж байна. Ажилдаа ороод хэдэн сар болж байхад дөнгөж гурав, дөрөвхөн л кг хасч байна. Тэгээд ч дасгал сургуулилт хийгээд, жингээ хасъя гэхээр үртэй хүүхэдтэй хүн чинь хүүхдээ бодмоор байна шүү дээ. Миний гоо сайхан байх, туранхай фигуртай байх бол хамаагүй гэж бодож байгаа. Хамгийн гол нь охиноо хоёр нас хүртэл нь хөхүүлчихмээр байгаа байхгүй юу. Түүний дараа л тэр турах, гоо сайхандаа анхаарах байх даа. Одоо бол хамгийн гол чухал зүйл бол хүүхэд минь байна. Эх хүнд үр хүүхэд нь зөв сайхан өсөх гэж боддог. <br />
Сүүлийн үед ажиглаад байхад хүүхнүүд маань аягүй эрт хүүхдээ хөхнөөс нь гаргаж байна. Хөхний хэлбэр алдагдана, хурдан турмаар байна гэх зэргээр хүүхдээ эрт хөхнөөс нь гаргаад байна. Ер нь бол эхийн сүүг орлох эрдэнэ гэж байхгүй шүү дээ. Хаана ч, хэзээ ч авч чадахгүй тэр аминдэм, эрдэс баялгийг хүүхэддээ өгье гэвэл хөхний сүүгээр хооллох хэрэгтэй л гэж боддог юм. Яах вэ дээ, хоёр жил тарган л явна биз. Тэр чинь ямар хэзээ ч турж болохгүйгээр мөнхлөөд, дархлаад үлдээчих биш. Тийм болохоор хүүхдээ л бодох хэрэгтэй. Хүмүүс намайг ямар аймаар таргалсан юм бэ гэж л байдаг. Би тоодоггүй юм.<br />
<br />
<b>Анхны охиноо төрүүлж байхдаа мэдээж баярлаж байсан байх. Гэхдээ хүн амьдрал үзээд, юмны учрыг олдог болсныхоо дараа хүүхэд гаргахаар үнэн голоосоо баярладаг гэж ярьдаг. Танд тэгж санагдсан уу?</b><br />
Цэл залуудаа мэдээж анхныхаа хүүхдийг төрүүлэхдээ баярлаж хөөрөөд хайрлаж л байсан. Гэхдээ яг энэ насны үед хүүхэд төрүүлнэ гэдэг чинь, бурхан минь… Хүүхэд гэдэг чинь ямар хөөрхөн, тэр хүүхдэд зориулах хайр энэрэл, эх үрийн холбоог бүр илүү мэдэрдэг юм шиг санагдсан. Залуудаа тэр их хайрыг сэтгэлийнхээ гүнд тэгтлээ мэдэрч байснаа би бас санадаггүй юм. Тэгэхээр 40 хүрчихээд, ийм насан дээр хүүхэд төрүүлэх чинь арай л өөр мэдрэмж төрүүлдэг юм байна. Тийм болохоор би хамгийн түрүүнд хүүхдээ бодох хэрэгтэй гэж бодож байгаа.<br />
<br />
<b>Таныг хөл хүнд болсноос хойш л хүмүүс янз бүрийн таамаг дэвшүүлж байсан. Т.Бархүү та хоёрыг тун удахгүй хуримаа хийх нь гэсэн мэдээлэл одоо хүртэл яваад л байна. Үүнд та хариулт өгөхгүй юу?</b><br />
Хүмүүс янз бүрээр л ярьдаг юм. Мэдээллийн сайтууд ч гэсэн янз бүрээр л бичсэн байсан. Намайг жирэмсэн байхад хэд хэдэн удаа ч төрүүлээд амжсан. Тэгэхэд нь би төрчихлөө гээд бэлгэшээж л байсан. Заримдаа муу муухайгаар бичсэн, гүтгэсэн л байдаг. Тэр үед нь зүрх шимшрээд л, гомдоод өнгөрдөг. Бид чинь хүмүүстэй л адилхан махан биетэй, сэтгэл зүрхтэй хүн шүү дээ. Манай хүн намайг интернэт рүү орж, элдэв мэдээлэл битгий унш, тайван байх хэрэгтэй гэдэг. Тэгээд ч тэр болгоныг уншаад суух хүсэл байдаггүй. Тэгсэн хүмүүс тэр мэдээллээс болоод хуримаа хийчихээд хэлсэнгүй гэж гомдоод сүйд болсон. Бүр хуримандаа өгөх бэлэггүй гэж бодоо юу гээд манай урлагийн настай хүн гомдсон байсан. Тэгэхээр бид хоёр хурим хийх бодолгүй байгаа. Юун хурим найр хийх, хоёр хүүхдээ л сайхан өсгөхөд анхаарч байна. Зав зай үнэхээр муу байна.<br />
<br />
<b>Ийм үед л ханийн түшиг, халамж хайр мэдрэгдэж байгаа байх?</b><br />
Тэр тал дээр манай Бараа ярих юм байхгүй. Энэ үед л би өөрийнхөө азтайг мэдэрдэг юм.<br />
<b></b><br />
<b> ЖҮЖИГЧНИЙ АЖИЛ ХАРАХАД АМАРХАН Ч ХЭРЭГ ДЭЭРЭЭ ТИЙМ БИШ</b><br />
<br />
<b>Ээж тань энэ мэргэжлийг эзэмшихэд их дургүй байсан гэдэг. Та ер нь яаж яваад жүжигчин болохоор шийдсэн юм бэ. Гэр бүлд тань урлагийн хүн байдаггүй санагдаж байна?</b><br />
Аав маань жолооч, ээж минь багш мэргэжилтэй. Намайг жүжигчин болно гэхэд хоёулаа л дургүй байсан даа. Би өөрийнхөө мэдрэмжээр энэ мэргэжлийг сонгосон гэж боддог. Багаасаа дуу хөгжимд их дуртай, арван жилийн сургуулийн дууны багш маань намайг кино драмд шалгалт өгвөл чи тэнцэнэ дээ гэдэг байсан юм. Бас болоогүй, ангийн багш маань намайг урлагийн авьяастай гэж ээжид минь хэлж, магтдаг байсан. Тэр бүхэн их дэмжлэг болсон. Тухайн үед би нийгмийн ухааны чиглэлээр шалгалт өгөхөөр конкурст бэлдэж байсан юм. Тэгээд нэг л өдөр урлагийн хүн болохоор шийдсэн. Би ер нь хичээлээ тарчихаад л автобусанд суугаад юм бодож явдаг хүүхэд байсан. Бүр хэдэн буудал ч хамаагүй ингэж явдаг байлаа. Тэгээд нэг өдөр автобусанд явж байгаад Сталины номын сангийн өмнө буугаад Драмын театр руу явсан юм. Хүүхэд юм болохоор драмын театрыг үзмээр санагдсан хэрэг л дээ. Тэгээд шинээр гарч байгаа жүжгүүдийн нэрийг хараад явж байтал “Гургалдайн дуут шөнө” гэдэг жүжгийн зар гарсан байсан юм. Тухайн үедээ зарлалын зурагт хуудсан дээр жүжигчдийнх нь зураг байсан юм. Тэрийг хараад зогсч байсан чинь араас нэг хүн хүрч ирж байна. Эргээд харсан чинь Ц.Гантөмөр гуай ирж явдаг юм байна. Тэр том жүжигчнээс айгаад ч юм уу, театрын баганы араар ороод нуугдчихлаа. Тэгсэн чинь Ганаа ах өөрийнхөө зургийг нэг их харж байснаа тачигнатал хөхөрч их л сэтгэл ханамжтай байгаа бололтой яваад өглөө. Энэ болгоныг харж байсан би гэдэг хүн нэг их уйлмаар санагдаж, ер нь жүжигчин л болъё. Жүжигчин болж чадахгүй бол насаараа шаналах байх гэж бодсон доо. Тухайн үед дөнгөж 18 настай, аравдугаар ангиа төгсөх гэж байсан үе л дээ. Гэнэт төрсөн мэдрэмжиндээ хөтлөгдөөд л гэртээ харингуутаа ээждээ кино драмын ангид орохоор шийдсэнээ хэлсэн. Ээж маань их гайхаж байсан юм. Гэхдээ ингэж шийдсэндээ алдаагүй гэж боддог. Ер нь хүний зөн мэдрэмж өөртөө зөвөөр мэдрэгдэх тийм үе байдаг юм шиг санагддаг.<br />
<br />
<b>Урлагийн ертөнцөд хөл тавьсан хүний анхны бүтээл ямар байхаас цаашдын зам зурайдаг гэдэг. “Сэрүүн дуганы мөхөл” ч таны анхны гол дүр бүтээсэн кино байх аа. Сонгон шалгаруулалтад орж байв уу?</b><br />
С.Эрдэнэ гуайн зохиол “Сэрүүн дуганы мөхөл” гэдэг кино байсан. Энэ киног манай ардын жүжигчин Б.Дамчаа гуай найруулж, кино хийсэн. Тэр кинонд тоглох завшаан олдсоноор миний уран бүтээлийн гараа эхэлсэн. Би сургуульд сурч байх үе. Нэг өдөр ангидаа орох гээд шатаар өгсч явтал Б.Дамчаа гуай шатны дэргэд зогсч байсан юм. Тэгснээ намайг харангуутаа “Энэ мөн байна” гэдэг юм байна. Юу мөн гэсэн юм бол гээд гайхаад харсан чинь “Миний хүү чи киноны пробод орох уу” гэж асуусан. Тэгэхээр нь “Багш нар л мэдэх байх даа” гэж хариулсан. Тэгээд манай тэнхмийн багш нартай уулзаад, Доржсамбуу багш маань зөвшөөрсөн учраас пробод орж, кинонд тоглосон доо. Гэхдээ түүнээс өмнө “Сүүлчийн улирал” гээд хамгийн анхны телевизийн кино жүжигт тоглосон юм. Театрт гэвэл Хүүхэд, залуучуудын театрт 1.6 жил ажиллаад, УДЭТ руу шилжсэн. Ингээд 2000 оны намар хүртэл драмын театрт ажиллаж байгаад 2001 оноос “Х түц” продакшндаа одоо хүртэл ажиллаж байна даа.<br />
<b></b><br />
<b> Сургуулиа төгсөөд л Хүүхэд, залуучуудын театрт ажилласан юм уу?</b><br />
И.Нямгаваа найруулагчийн урилгаар Хүүхэд, залуучуудын театрт ажиллахаар хуваарилагдсан юм. Энэ хүнд би үргэлж баярлаж явдаг. Намайг анх уран бүтээлч болоход, театрын тайзтай холбогдоход минь маш чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хүн. Анх театртаа очиход маш олон сайхан жүжигчид тосч авсан. Ажил хөдөлмөрийн анхны гараагаа эхэлж байсан хамт олон хүний сэтгэлд маш дотно үлддэг юм билээ. Тэгээд ч намайг жүжигчин болсны дараа ээж минь “Миний охин ямар азаар энэ мэргэжлийг сонгосон юм бэ, хүн зөв замаа сонгоно гэдэг ямар хэрэгтэй болохыг охиноосоо харж байна” гэж хэлж байсан юм. Би ч гэсэн жүжигчин болно гэж бодож байгаагүй. Хувь заяа л намайг хөтөлсөн дөө.<br />
<br />
<b>1990-ээд оны сүүл 2000 оны эхээр зах зээлийн нийгэмд шилжиж, тэр шуурганд урлагийнхан ч хөл алдаж байсан үе. Тэр үед та УДЭТ-т ажиллаж байсан байх аа?</b><br />
Намайг Хүүхэд залуучуудын театраас 1991 онд Драмын театр руу шилжүүлсэн. Тэр үе бол ид зах зээлийн үе. Тухайн үед театр 17 жүжигчинтэй үлдсэн байсан. Бид ч ид хийж бүтээхийн хүсэлд автсан залуу байсан учраас цалин мөнгө гэлгүй зүтгэж байлаа. Харин бидний дээд талын үеийнхэн гэр бүл, үр хүүхдээ авч явахын тулд гахай үүрэн наймаанд явж, урлагаа орхиж билээ. Одоо ч тэр завсрын үе байдаггүй. Ер нь жүжигчид үе үеэрээ төрдөг юм шиг санагддаг. Онон, Энхтуул, Өлзийхүү, Оюундарь, Дэмидээ бид нарыг Доржсамбуу багш маань дуудаж байгаад “Би Монголын урлагийг нэгэн үед авч явах хүмүүсийг цуглуулсан гэдэгтээ итгэлтэй байна” гэж хэлж байж билээ. Багш маань их алсын хараатай байж дээ. Тэгээд ч манай “Х түц”-ийнхэн анхнаасаа залуу уран бүтээлчдийг эгнээндээ нэгтгэж, тэднийг дэмжиж ажиллаж эхэлсэн. Бүр тэдэндээ зориулж уран бүтээл туурвиж байсан. Ерөнхийдөө бусад продакшнууд гэлтгүй манай продакшнаас төрөн гарсан уран бүтээлчид маань биеэ даагаад гарч л байдаг. Бид ч өд сөд нь ургаад гүйцсэн бол нисэхээс яах вэ, энэ бол амьдралын хууль гэж үздэг. Үүнд нэг их гомдоод бачуураад байх зүйл огт байхгүй. Энэ бол жамын юм жамаараа л болж байгаа хэрэг. Одоо ч гэсэн авьяаслаг, шинэ залуучуудыг авах юмсан гэж боддог. Гэхдээ санасны зоргоор тийм хүн олдохгүй байна. Авьяас гэдэг маань үйлдвэрлэл биш гэдэг шиг тэр болгон төрөөд байдаггүй юм байна. Манай Тэмка, Бараа, Нарансолонго гээд авьяаслаг залуучууд байгаа хэрнээ эд нарын дараа гарч ирж байгаа залуучуудыг харах гэхээр санаанд хүрэхгүй, мэдрэгдэхгүй байх шиг санагддаг. Одоо гэхэд дараагийн үе байхгүй л байна.<br />
<br />
<b>Улсын байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүс эрх дураараа байж болдоггүй, тэр дундаа урлагийнханд бол ямар ч дүрийг бүтээхэд бэлэн байх ёстой гэсэн хатуу дүрэм үйлчилдэг байсэн гэдэг. Та ер нь яагаад чөлөөт уран бүтээлч болохоор шийдсэн юм бэ?</b><br />
Анх сургуулиа төгсч байх үед л Батзаяа ах, Туяа эгч хоёртой хамт “Элдэв зураг”, “Бага тайз” гээд хошин үзүүлбэрүүдэд тоглож байсан. Тэгээд жилдээ нэг удаа шоунд орж тоглодог байлаа. Үүнээс болоод Драмын театрт байхдаа цалингаа 30 хувиар хасуулдаг байлаа шүү дээ. Бүр гурван сартай жирэмсэн байхдаа Драмын театраас хөөгдөж байлаа. Тавдугаар сард Олон улсын фестивальд явах байсан юм. Бэлдэж байсан жүжиг маань эрэгтэй, эмэгтэй хоёр гол дүртэй. Тэр үед намайг хүүхдээ авахуул гэсэн шаардлага тавьсан. Гэтэл миний анхны хүүхэд. Тийм учраас би хүүхдээ төрүүлнэ гэтэл тэгвэл чамайг хөөнө гэж хатуурхсан. Тэгэхэд нь “Урлаг миний толгойг түшихгүй, хүүхэд миний толгойг түшинэ” гэж хэлээд хөөгдөж байсан даа. Хэрэв тухайн үед охиноо төрүүлээгүй бол яах байсан бол гэж боддог юм. Хүүхэд гэдэг эмэгтэй хүнд хамгийн чухал. Тэгээд охиноо төрүүлчихээд жил гаруй болж байхад ажилдаа ор гээд дуудаж л байсан. Тухайн үед ажлаасаа гарсан учраас чөлөөтэй уран бүтээлээ туурвих хүсэлд автаж байлаа. Янз бүрийн юм тохиолдож байлаа. Бүр шантраад найруулагч дээр ороод театраас гармаар байна гэтэл “Ганцхан чи муу ингэж амьдраагүй. Цэрэнпагма, Цэвээнжав гэж сайхан жүжигчин байсан юм. Бүгд энэ амьдралаар амьдарсан юм” гэж загнасан. Найруулагчийг ингэж хэлсний дараа л би өөрөө их хүчтэй байж, хүмүүсийн муу үгийг чихнийхээ хажуугаар өнгөрөөж байх нь зөв юм байна гэж ойлгосон. Тэгээд 2003 оноос ер нь чөлөөтэй уран бүтээлээ туурвих нь зөв юм байна гэж шийдсэн. Драмын театрт байх сайхан л даа. Гэхдээ нэг гэм нь жүжигчин хүссэн хүсээгүй бүх уран бүтээлд орох ёстой. Тэр чинь их хэцүү шүү дээ. Тэгэхээр уран бүтээлчийнхээ хувьд их хэцүү байсан. Тухайн жүжигчинд таалагдахгүй байхад хүртэл оруулдаг. Үүнээс болоод Болд найруулагчтай хэрэлдээд, яасан их зантай жүжигчин бэ гэж хүртэл хэлүүлж явсан. Тэр үед арай л эрт дуугарсан байж магадгүй. Одоо бол уран бүтээлчид бүгдээрээ л энэ зүйлийг ойлгодог болсон. Тэгээд ч өнөөдрийг хүртэл хүсэл зориг нэгтэй хамт олонтойгоо ажиллаад сайхан л байна. Би алдаагүй л гэж боддог.<br />
<br />
<b>Жүжигчин хүн амьдралынхаа асар олон чухал зүйлүүдийг ардаа орхидог гэдэг юм билээ. Таны хувьд тэгж орхисон зүйл бий юу?</b><br />
Байлгүй яах вэ. Охиноо хүртэл өөрөө өсгөж чадалгүй аав ээж хоёроороо өсгүүлж байсан. Аав минь хавдартай болоод хагалгаанд орох гэж байхад би театрын тайзан дээр “Ромео Жульетта”-д тоглож байлаа. Хагалгаа маш удаан үргэлжилсэн. Гэтэл дараахан нь ээжийгээ хэвтэрт орчихоод өвчтэй байхад нь шинэ жүжгийн сургуулилалттай гээд хаяад явж байсан. Ээж, аав маань ажлыг минь ойлгож, ар талыг бүрэн хариуцдаг байсан даа. Хэрвээ гэр бүлийнхэн нь дэмждэггүй бол урлагийн хүн амжилт гаргахад амар байхгүй нь мэдээж.<br />
<b></b><br />
<b> Одоогийн залуус амар хялбар аргаар мөнгө олж, амьдралаа залгуулах гэсэн хүсэлтэй байх болж гэсэн шүүмжлэлийг байнга дагуулдаг. Тиймдээ ч бушуухан олны танил болж, од болъё гэх хандлага ч байдаг юм шиг санагддаг. Энэ тал дээр та ямар бодолтой явдаг вэ?</b><br />
Ер нь хүн нийгэмд байх ёстой байр сууриа олно гэдэг их чухал. Бидний тэр үе ч гэлтгүй одоо ч гэсэн хүүхдүүдээс чи ямар мэргэжилтэй болох гэж байна гэж асуухад тоймтой хариулт хэлж чаддаггүй. Гэхдээ хүмүүсийн харж байгаагаар жүжигчний мэргэжил их амархан юм шиг санагддаг байх. Хэцүү шүү дээ. Урлагийнхан дотроо ч бас амархан гэж боддог байж магадгүй. Тэгэхээр их л амархан гэж бодож байгаа бол тэр авьяасгүй л байна гэсэн үг. Авьяастай хүнд амархан зүйл биш байхгүй юу. Бидэнд амралтын цаг гэж байдаггүй. Бүр шөнө унтаж байхдаа хүртэл тархин дотор ажиллаж л байдаг. Тархи ерөөсөө амардаггүй, тийм болохоор энэ чинь оюун санааны болоод физиологийн хувьд их ачаалалтай, цаагуураа хүн маш их ядардаг. Үүнийг хүмүүс мэддэггүй байх. Аргагүй, дуртай юм болохоор л түүнээсээ энергиэ авдаг байх даа. Мөн хүмүүс сайхан хүлээж авбал, тэр сайхан халуун дулаан уур амьсгалаас энерги авдаг. Өөрсдөө ч их алддаг, бусдаас ч их авдаг мэргэжил дээ.<br />
<br />
<b>-Та амьдралын сайхныг юу гэж боддог вэ?</b><br />
-Ямар ч хүн өөрийгөө муу гэж боддоггүй. Тэгэхээр хүний өөрийн мөн чанар сайн сайханд тэмүүлэмтгий, аз жаргалд дуртай, гоё сайхан юманд дуртай байдаг. Сайхан хоол идэх дуртай, сайхан амьдрах дуртай, сайхан сэтгэл гаргах дуртай. Хүн тийм л сайхан тэмүүлэмтгий амьтан. Тэгэхээр би амьдралдаа ч сайхан амьдрахсан гэж боддог. Миний амьдрал ажил, гэр бүл, хамт олон ойр орчин тойронд байгаа бүхий л юмс сайн сайхан байгаасай гэж боддог. Аливаа зүйл сайнтай муутай байдаг болохоор би туйлширч, бүх юмыг нэг талаас нь авч үздэггүй. Тийм болохоор би амьдралдаа эрүүл сэтгэлгээтэй зөв амьдрахыг боддог. Би өөрийнхөө уран бүтээлд ч гэсэн тэгж ханддаг.<br />
<div style="text-align: right;">
<b><i>Э.Энх</i></b></div>
</div>
<div style="text-align: right;">
<b><i>http://news.gogo.mn </i></b></div>
Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-29697814060477006412012-07-08T10:46:00.000+08:002012-07-08T10:46:10.284+08:00МУГТ Ч.Цэвээнпүрэв: Хөдөлмөрлөж байгаа хүн үр дүнд заавал хүрдэг гэдэгт би итгэдэг.<div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><i>Дэвжээнд гарахдаа заавал үнэгэн малгай духдуулж, төрийнхөө далбааны өнгө бүхий хувцас өмсөн “Монголын<img align="right" alt="Цэвээнпүрэв, мэргэжлийн бокс тамирчин" height="450" src="http://mongolnews.mn/uploads/assets/image/khartsaga%20box98-1.jpg" style="padding-left: 10px;" width="300" /> дайчин” хэмээн омгорхдог, миний судсаар монгол цус гүйж байгаа хэмээн цээжээ “дэлддэг” нэгэн бол боксчин Ч.Цэвээнпүрэв. Заримд нь дэндүү үндсэрхэг, нөгөөд нь хэтэрхий сагсуу ч юм шиг санагдаж магадгүй. Гэхдээ л тэр омогших, бардамнах гавьяатай. </i></span> </div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><i>Дөч гарсан эр, дөрөө дарсан ат хэмээх эртний үг бий. 42 настай тэрбээр мэргэжлийн бокст 41 тулаан хийхдээ хамгийн сүүлд WBC-гийн мөнгөн бүсний төлөөх тоглолтод ялалт байгуулсан билээ. Цаашид алтан бүс эзэгнэх зорилготой тэрбээр Лондоны олимпод өрсөлдөх дөрвөн дүүгийнхээ цамцны захыг мушгих болсондоо олзуурхаж яваа. Танилтай бол талын чинээ гэгчийн үлгэрээр Цэвээнээ ах мэргэжил нэгтнүүддээ Лондонд бэлтгэл хангах клубүүд болон бас бус асуудлаар туслалцаа үзүүлэх үүрэг аваад байх үеэр нь уулзаж ярилцсан юм.</i></span><br />
<span style="font-size: small;"><i> </i> </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><b>Манай улсад мэргэжлийн бокс 1996 оноос хойш буюу гавьяат тамирчин Д.Лхагвааг тулааны талбарт хүч сорьж эхэлсэн үеэс хөгжлийн үндсээ тавьсан. Гэтэл өнгөрсөн 16 жилийн хугацаанд хуруу дарам тамирчин мэргэжлийн талбарт тулаан хийж байгааг харахад мэргэжлийн спорт манайхны өмнө хаалттай ертөнц юм шиг санагддаг юм. Та энэ бодолтой санал нийлэх үү?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> Тийм ээ. Мэргэжлийн бокст хүч сорьсон монголчуудын буухиа мэдээж Д.Лхагваагаас эхэлсэн. Түүнчлэн Д.Оюунболд багш маань энэ спортын клубийг байгуулж, Б.Олзод багш мэргэжлийн боксын холбооны тулгын чулууг тавилцсан түүхтэй. Харамсалтай нь 2012 оныг хүртэлх хөгжлийг нь харахад мэргэжлийн бокс Монголд гавьтай дэлгэрээгүй байгаа нь үнэн. Тиймээс ч бид Мон гол туургатны мэргэжлийн бок сын холбоог бай гуулаад энэ асуудлаар БТСГ-т хандахад нааштай хүлээж авсан. Манай холбооны тэрг үүлэгч гишүүнээр БТСГ-ын дэд дарга Д.Сүрэнхорлоо сонгогдон ажил лаж байна. Өөрөөр хэлбэл, мэргэжлийн спортыг төрийн бодлогоор зохицуулах хэрэгтэйг хол богдох байгууллагууданхааралдаа авсанд бид баяртай байгаа. </span><br />
<a name='more'></a><br />
<b><span style="font-size: small;">Мэргэжлийн бокс бол спортын томоохон төрөл. Гэтэл БТСын тухай хуулинд “Мэргэжлийн тамирчин ашиг хонжоо хөө сөн хүмүүс” гэсэн утгатай тодорхойлолт байдгийг юу гэж ойлгох вэ? Шигшээ багт харьяалалтай , бэлтгэлээс өөр ажил хийдэггүй тамирчид мэргэжлийнх биш гэж үү? </span></b><br />
<span style="font-size: small;">Эдгээр ялгааг сайн ялгаж салган ойлгох хэрэгтэй.<b> </b></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><b>Танаас гадна мэргэжилд хүч сорьж байгаа Монголын хэчнээн ширэн бээлийтэн байдаг бол? 15 жилийн тэртээ манай олон тамирчин энэ спортын мөрийг хөөж байсан тухай сонссон юм байна?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> АНУ-д, Англид хэд хэдэн боксчин бий. Тэдний ихэнх нь тухайн орондоо иргэншилтэй болчихсон. Харин миний хувьд Монголынхоо паспортоор гоёдог. Харьяалалдаа авах хүсэлтээ илэрхийлсэн хэд хэдэн улс бий. Гэхдээ Монголоо гэсэн үзэл цусанд минь шингэсэн болохоор, эх орныхоо далбааны өнгө бүхий хувцсаар гангарч явдаг учраас өөр гүрний иргэншил авна гэхээр сэтгэлд багтдаггүй юм. Харин эх нутгаа дэлхийд таниулах спортын нэг төрөл мэргэжлийн бокс гэдэгтэй санал нийлнэ. Миний сүүлчийн тулааныг телевизээр шууд дамжуулахад баруун Европод 60 сая хүн үзсэн гэсэн судалгаа бий. Гэтэл Монголд хэдэн хүн үзсэн бол? Энэ спортыг хөгжүүлэх, хойч үеэ бэлтгэх цаг болжээ. </span><br />
</div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><b>Та гарын шавиа бэлтгэж эхэлсэн үү?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> Мэргэжлийн боксын төрөлд хойч үеэ бэлтгэх тал дээр төлөвлөсөн ажил их. Мэргэжлийн спорт гэж юу болохыг бие сэтгэлээрээ мэдэрсэн болохоор Монгол туургатны дунд тэмцээн зохиож, дэлхийн хэмжээний тамирчин бэлтгэх зорилго өвөрлөн ажиллаж байна. Манай холбоо ОХУ, Халимаг, Их Британи, Европын боксын зарим холбоотой харилцаа тогтоосон. Би багш биш, тэгээд ч гарын шавь гэхээсээ илүү тухайн хүүхдийг зөв хүн болж төлөвших, нийгэмд байр суурь эзлэх тал дээр юуны түрүүнд анхаарах хэрэгтэй гэж боддог. Багшаа гэж дуудсан бүхэнд зөвлөгөө өгч, урам зоригоор дэмжихийг хичээдэг. </span><br />
<br />
<b><span style="font-size: small;">Боксчин хэдэн настайгаасаа мэргэжилд орох нь тохиромжтой вэ? </span></b><br />
<span style="font-size: small;">Тухайн хүнээс шалтгаална. Бага залуугаасаа энэ төрөлд бүхнээ зориулсан нэгэн байхад 30 настайдаа мэргэжилд орсон хүн ч байна. Саяхан АНУ-ын 55 настай, өнгөт арьст боксчин анхны тулаандаа ялалт байгуулсан тухай мэдээлэл уншсан. Тэр хүн шоронд байхдаа боксыг судалж, мэргэжлийн тамирчны хэмжээнд өөрийгөө бэлтгэсэн нь сонирхолтой. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><b><img align="left" alt="Цэвээнпүрэв, мэргэжлийн бокс тамирчин" height="267" src="http://mongolnews.mn/uploads/assets/image/_MG_6525-1.jpg" style="padding: 5px;" width="400" /> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Лондоны олимп дөхсөн энэ үед уулзаж байгаагийнх “Бээжин-2008”-д Э.Бадар-Ууганыг аваргалахад төрсөн тэр үеийн сэтгэгдлээ хуваалцана уу? </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">2008 оны олимпийн үеэр Англид байсан болохоор боксын бүх жингийн тоглолтыг үзсэн. Олимпийн аварга цолтон боксын төрөлд мэндлэхэд баярын нулимсаа барьж чадаагүй. Монголчуудын хүртсэн олимпийн медалийн дунд боксын хоёр хүрэл байсан бол алт, мөнгөн медаль нэмэгдэхийг харсан бид бүгдээрээ азтай хүмүүс. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Бадар-Ууган, Сэрдамба нартай хамтран бэлтгэл хийж байсан үеэ дурсахад ч бахдалтай. Лондоны олимпод залуучууд маань өндөр амжилт гаргана гэдэгт итгэлтэй байна. Аль ч улсын тамирчид олимпийн бэлтгэлээ сайн хангаж байгаа. Их Британийн боксчид гэхэд л Роберт Макракен хэмээх мэргэжлийн боксын дасгалжуулагчийн удирдлагад бэлтгэл хийдэг. Түүнийг шигшээ багийн дасгалжуулагч болоход сонирхогчийн биш, мэргэжлийн спортын мэргэжилтэн сонголоо гэх мэтээр багагүй эсэргүүцэл гарсан удаатай. Гэхдээ Их Британийн боксчид бэлтгэл сайтай байгаа. </span></div><div style="text-align: justify;"><br />
<span style="font-size: small;"><b>Ингэхэд та жилийн хэдэн өдрийг Их Британид өнгөрүүлдэг вэ? </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Британид суурьшин амьдарсан үе бий. Одоо бол ирэн очин байдаг. Тэмцээний үед болон бэлтгэл хийх зорилгоор Англид очдог. Тэндхийн боксын клубүүд, дасгалжуулагчдыг сайн мэднэ. Танилын хүрээ өргөн болохоор боксчдодоо чадах чинээгээрээ тусална. Ер нь нутгаа их санадаг болчихож. Монголдоо хийх ажил их байна, эх нутгийнхаа эзэн нь юм шиг амьдармаар байна. Гадаадад байвал эндэхээс хавьгүй илүү цалин авна гэж залуучуудын ихэнх нь боддог. Гэхдээ хүний дарамтад амьдрах хэцүү биз дээ. Үүнийг би л лав эрх чөлөө гэж хэлэхгүй. Тиймээс эхнэртэйгээ хамт байгуулсан “Эв найрамдлын хүч” гэсэн төрийн бус байгууллагаараа дамжуулан залуучууддаа эх орноо сурталчлан, эрүүл мэндийг сэргийлэх тал дээр ажиллаж байгаа. Бид тодорхой судалгаа хийж, хоёр дахь зөвлөмжөө гаргасан. Манай байгууллага 2012 онд Засгийн газартай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан ч энэ хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж хараахан эхлээгүй байна. Шинэ юм гэж хуучны мартагдсан зүйлийг хэлнэ гэсэн үг бий. Монгол уламжлалаа сэргээх нь туйлын чухал.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> <b> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Таны сүүлийн тулааныг 60 гаруй сая хүн үзсэн гэж ярилаа. Тэгэхээр их орлого олжээ? </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Өндөр борлуулалттай телевизтэй гэрээ хийвэл тулааны ханш өндөр. Сүүлийн тулааныг Английн “Премьер спортс” суваг авсан ч уг телевизийг Sky Sport, ESPN-тэй яаж зүйрлэх вэ?</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> <b> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Таны промоутер англи хүн үү? </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Тийм ээ. Бид мэргэжлийн боксыг Монголдоо хөгжүүлж, аваргуудыг эх орондоо тордон гаргавал илүү амжилтад хүрнэ. Энэ спортын хөшигний цаана маш нарийн нууц оршдог. Харин би өөрийгөө золиосны тамирчин гэж хэлнэ. Учир нь мэргэжлийн боксыг жинхэнэ утгаар нь мэдрэхэд олон жилийг зарцуулахдаа бүхнийг золиосолж байж, өдий зэрэгт хүрсэн. Англид очсоноор энэ спортыг яс махаараа мэдрэх нэгэн орчин бүрдсэн хэрэг. Кубын боксчид яагаад мундаг байдгийг, ямар учраас Англид бэлтгэл хийдгийг хүртэл эндээс ойлгосон. </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Д.Лхагваагийнхаа араас арав гаруй тамирчны хамт БНСУ-д очоод мэргэжлийн боксын зах зухаас мэдэрч билээ. БНСУ-аас ирээд Монголын кикбоксын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга Алтанпүрэвтэй уулзаж, улмаар Англид очсон явдал миний өмнө томоохон ертөнц нээж өгсөн. Цаашаа Швед, Норвег, Дани хүртэл явж билээ. Энэ бүхэн надад спортын төдийгүй амьдралын туршлага хуримтлуулжээ. </span></div><div style="text-align: justify;"><br />
<span style="font-size: small;"><b>Та WBC-гийн алтан бүсний төлөөх тулаанаа хэзээ хийх вэ?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> Боломж гарахгүй л байна. Алтан бүсний төлөө Мексикийн Жони Гонсалестай тоглох юм. </span></div><div style="text-align: justify;"><br />
<span style="font-size: small;"><b>Танд олимпийн наадамд оролцож үзсэн бол гэсэн бодол төрдөг үү?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">Үгүй дээ. Би энэ талаар огт боддоггүй. Ер нь “Би тэгсэн бол, тэгэх байсан юм” гэсэн яриа хийсвэр, зохиомол санагддаг. Харин мэргэжлийн бокс Монголд хөгжихгүй байгаад л сэтгэл гонсойдог. Яагаад энэ том спорт Монголыг тойроод байна вэ.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> <b> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Та 42 настай, гэтэл мэргэжлийн дэвжээнд 41 тулаан хийжээ. Дэндүү чамлалттай тоо биш гэж үү?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> 41 тулааныг олон жилийн завсарлагатай хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, 7-8 жил алдсан үзүүлэлт бий. Зарим жилд нь тэмцээн олдохгүй, эсвэл хоёр жилд нэг тулаан хийх жишээтэй. 100 тулаан хийх хугацаа байсан. Хөлөө хугалсан, гэмтэл авсан, солонгосчуудтай таараагүй гэх мэт олон шалтгаан тоочиж болох. Гэхдээ би дээр хэлсэн дээ, тэгэх байсан гэж ярих амархан тухай. Эцсийн дүнд юу хийж бүтээсэн нь л чухал. Би алдартай тамирчин биш, гэхдээ боксчин Цэвээнпүрэв гэхээр цөөн ч гэсэн хүн таних байх. Харь газар хүнд ажил хийж байгаа нэгэнд миний тулаан хүч нэмдэг ч юм бил үү? Өөрийнхөө амьдралын тухай цуврал нэвтрүүлэг, дурсамж ном хийж эхэлсэн. Өөрийгөө сурталчлах биш, хойч үедээ үлгэр дууриалал үзүүлээсэй гэсэндээ энэ бүхнийг хийж байгаа юм. Англид хийсэн сүүлийн тулаанд мөнгөн бүсний аварга болоод зогсож байхдаа Лондоны олимпод оролцох тамирчдын амжилтын буухиа болог гэж бэлгэдсэн шүү.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> <b> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Их Британид олон жил амьдарсан юм чинь англи хэлэнд ус цас байх...</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> Харилцааны хэлтэй. Төгс бус ч гэсэн бүх талаар өөрийгөө ойлгуулж чадна. Мэдээж хэлний авьяастай хүний дэргэд миний англи хэлний чадвар гэж юу байх вэ? </span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"><b><img align="left" alt="Цэвээнпүрэв, мэргэжлийн бокс тамирчин" height="267" src="http://mongolnews.mn/uploads/assets/image/_MG_6522-1.jpg" style="padding: 5px;" width="400" /> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Танд кинонд тоглох санал ирсэн гэл үү?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> “Төмөр лам” хэмээх кинонд монгол залуугийн дүр бүтээх санал ирэхэд нь хүлээж авсан. Мөн саяхан АНУ-ын нэгэн витаминыг сурталчилсан. Энэ бүх мэдээллийг миний цахим хуудаснаас үзэх боломжтой.</span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> <b> </b></span><br />
<span style="font-size: small;"><b>Та хоёр хүүхэдтэй бил үү? </b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;">14 настай охиныг минь Энхдолгор, таван настай хүүг минь Батхаан гэдэг. Хүү минь Их Британид төрсөн, тиймээс баруун Европыг байлдан дагуулсан Батхааны нэрээр нэрлэсэн юм. </span></div><div style="text-align: justify;"><br />
<span style="font-size: small;"><b>Та хэд хүртлээ мэргэжлийн дэвжээнд хүч сорих вэ?</b></span></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small;"> 50 хүртлээ тоглох бодолтой. Надад бокс тоглох нэг хувийн авьяас заяасан байж магадгүй. Харин тэр авьяасаа 90 гаруй хувийн хөдөлмөрөөр тордсон гэж боддог. Хөдөлмөрлөж байгаа хүн үр дүнд заавал хүрдэг гэдэгт би итгэдэг. Харин нас гэгч богинохон. Анзааргагүй явахад 20, 30, 40, 50 гарчихсан, дараа нь таяг тулсан явах нь энүүхэнд байх. Тиймээс цаг хугацаатай өрсөлдөн ажиллахыг залуустаа уриалья. Мөн спортын мэдээллийг шуурхай хүргэдэг Монголын спортын цорын ганц сонин “ТЦ”- ийнхаа хамт олонд уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье. </span></div><div style="text-align: right;"><br />
<b><span style="font-size: small;">Ярилцсан: Б.ӨЛЗИЙТОГТОХ</span></b></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-70416780478655473412012-04-02T09:29:00.001+08:002012-04-02T10:12:45.237+08:00Ч.Ичинхорлоо: Өглөө дуртай ажилдаа гэрээсээ аз жаргалтай гарч, үдэш хайртай гэр бүл рүүгээ яаран очихоос илүү жаргал үгүй<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWTDNzA5Q5qd7h6dmFnjd-MxmK-hxCjTrBHHKfARj_zo_5WdANozoHM670DLbPn7PEjISieVGxYZ14ZJCcJbXtZ8cfDP7cLVAH7CHsj2tpejWet8i5oW9y8837XYStcxCUl-LqINQlj9j3/s1600/timthumb.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWTDNzA5Q5qd7h6dmFnjd-MxmK-hxCjTrBHHKfARj_zo_5WdANozoHM670DLbPn7PEjISieVGxYZ14ZJCcJbXtZ8cfDP7cLVAH7CHsj2tpejWet8i5oW9y8837XYStcxCUl-LqINQlj9j3/s320/timthumb.jpg" width="157" /></a></div><div style="text-align: justify;"><i>Эфирт өмсөх цагаан хүрмээ барьсаар мэнд чилсэн энэ бүсгүйн хоолойг сонсоход өөрийн эрхгүй цэнхэр дэлгэцийн өмнө суугаа юм шиг сэтгэгдэл төрснийг нуух юун.</i></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та долоо хоногт хэдэн удаа мэдээ уншдаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Хоёроос гурван удаа. Урьд нь илүү ачаалалтай ажилладаг байсан. Одоо бол гайгүй ээ. Нэвтрүүлэгч цөөн байвал долоо хоногтоо эфирт тав, зургаан удаа ч гарах тохиолдол бай даг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Мэдээ хөтлөхөөс гадна кинонд дуу оруулах уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Одоо бол больсон.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Гэхдээ та их л завгүй байх юм. Гадуур олон үйл ажиллагаанд уригдах юм уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Ажил ихтэй шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Жүжигчний мэргэжлээсээ яагаад нэвт рүүлэгч рүү “урвачихав” аа?</b></div><div style="text-align: justify;">Нэвтрүүлэгч болох хүнд хэрэгтэй суурь мэдлэгийг кино драмын ангид заадаг. Төгсөх дамжаанд байхад тайзны ярианы багш маань “Монгол телеви зэд нэвтрүүлэгч шалгаруулж авч байна. Та нар очоод шалгуул” гээд манай ангийн Чимгээ, Отгонбат бид гурвыг явуулсан. Багшийнхаа зөвлөсний дагуу ирж шалгалт өгсөн. Нэлээд олон шаттай шал галт өгч байсан санагдана. Эхний шатны шал гаруулалт нэгд үгээр сард эхэлсэн. Сарын зайтай гурван шатны шалгалт өгч тэнцэж байсан.</div><div style="text-align: justify;"><b><a name='more'></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Ер нь багадаа сургуулийн арга хэм жээ хөтөлдөг байв уу, эсвэл дуул даг бүжиглэдэг байсан уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Үгүй. Ёстой тийм юм байгаагүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Тэгвэл спортод авьяастай байв уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Долдугаар ангид байхаасаа гар бөм бөг жаахан оролддог болсон. Сагсан бөмбөгт бол “А” ч байхгүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Багадаа их хөдөлгөөнтэй, олон нийтийн ажилд оролцдог байсан хүмүүс л ихэвчлэн жүжигчний мэргэжил сонгодог шүү дээ. Та тийм даруухан байсан юм бол яаж яваад энэ мэргэжлийг сонгочихов оо?</b></div><div style="text-align: justify;">Их сонин түүхтэй. 20 нас хүртлээ богино банзал өмсөж үзээгүй, үсээ хоёр салаа сүлждэг, номын санд байнга сууж ном уншдаг, тийм л даруухан охин байлаа, би одоо ч гэсэн ном унших дуртай. Аравдугаар анги төгсөөд Анагаахын дундад суралцаж, дараа нь дээд сургуульд орох урилга авчихсан, онц сурлагатан байлаа. Яг тэр зун нэг эгчмэд бүсгүй гудамжинд намайг дагаад л яваад байсан. Тэр үед кино театрт энэтхэг кино их гардаг байлаа. Тэр эгчид би энэтхэг киноны жүжигчинтэй адилхан харагдсан учраас намайг дагаад явсан байж таарсан. Шинэ танил маань намайг дагуулж кино театрт нөгөө киногоо үзүүлээд “Чи жүжигчин л болох ёстой хүн, жүжигчин болооч” гэж чин сэтгэлээсээ гуйсан. Тэр үед нийгэм арай өөр гэгээлэг байсан үе. Одоо бол танихгүй хүн дагаж кино үзээд, зөвлөгөөг нь дагана гэж юу байх вэ. Тэр эгчийн урамшуулсанд санаа шулуудаж кино драмын ангид шалгалт өгч тэнцээд орсон. Харин гэрийнхэн маань намайг жүжигчин болно гэхэд их л гайхаж билээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Даруухан охин хэдийнээс нээлттэй болж өөрчлөгдөв?</b></div><div style="text-align: justify;">Би их шулуухан, нийтэч зантай. Гэхдээ задгай биш. Кино драмын ангийн хичээл, ангийнхны уур амьсгал нөлөөлс өн үү, нэгдүгээр дам жаанд ороод илүү нээлттэй болсон.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таны хоолойны өнгө угаасаа л ийм байсан уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Мэдэхгүй ээ, минийх өөр байна уу?</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Яг л нэвтрүүлэгчийн хоолой ийм байдаг санагдах юм.</b></div><div style="text-align: justify;">Багадаа ямар байсныг нь санахгүй байна. Оюутан байхад багш нэр заагаад “шалгуул” гэснийг бодоход жаахан суурь байсан юм болов уу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Монголын үндэсний олон нийтийн телевизийн нэвтрүүлэгчид цэвэр халх аялгатай байх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг байх аа?</b></div><div style="text-align: justify;">Шалгаруулалтыг шүүж байсан хүмүүс их няхуур, мэргэжлийн өндөр мэдрэмжтэй байсан. Намайг яриад эхлэнгүүт шүүгчид “Чи баруун аймгийн хүүхэд байна” гэж билээ. “Би Улаанбаатарт төрж өссөн” гэхэд “Ээж аав чинь баруун аймгийнх уу” гэж асууж байсан. Манай аав Завхан, ээж Ховдынх. Тэгж сайн ялгадаг мэргэжилтнүүд байлаа. Баруун аймгийнхан хос, урт эгшгийг хольж хэлдэг талтай гэсэн. Одоо ч надад тэр аялга ажиглагддаг. Цусанд нь шингэчихдэг юм шиг байгаа юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Мэргэжлийн хүмүүс л тэр нарийн ялгааг ажигладаг байх даа.</b></div><div style="text-align: justify;">Тийм шүү. Манай ахмадууд мэргэжлийн маш өндөр шалгуур тавьдаг гайхамшигтай хүмүүс.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Тухайн үед текстээ цаас наас шууд харж уншдаг байсан уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Тийм байсан. Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ж.Батбаяр ах бидэнд “Та нар эхний мөрөө хараад уншихдаа дараагийн хоёр мөрөө нүдэндээ тогтоосон байх хэрэгтэй” гэсэн шаардлага тавьдаг байсан. Нэвтрүүлэгч хүний харааны ой тогтоолт сайн байх хэрэгтэй байдаг. Зарим үед би хүний нэр санахг үй тохиолдолд нүдээ аниад бодоход нүдэнд тусаад л нэр нь ороод ирдэг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Шууд эфирт гарах хэцүү юү?</b></div><div style="text-align: justify;">Хэцүү, асар их хариуцлагатай, бас стресстэй ажил. Шууд эфирт алдаа гаргавал залруулах боломжгүй. Бичлэг бол дахиад бичнэ гэхсэн. Шууд эфирт үг үсэг сольж уншихад улс төрийн алдаанд ч орж болно. Биднийг та нар төрийн өмнөөс дуугарч байгаа учраас хариуцлагатай бай гэсэн шаардлагыг байнга тавьдаг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таны гаргаж байсан хамгийн том алдаа юу вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">2000 оны эхээр АНУ-д сурч ирээд ажлаасаа багагүй төсөөрсөн байсан. Нэлээд хугацаанд эфирт гараагүй болохоор үзэгчдэд багагүй хүлээлт үүссэн байсан. Тэгсэн эфир явж байтал найруулагчийн буруугаас болж гэнэт текст солигдоод “Юу болов оо, яачихав аа?” гэдэг үгийг би англиар “what what happened” гэж хэлээд эвгүй байдалд орж маш их ичиж билээ. Гарч ирээд л “Та нар яаж байгаа юм бэ?” гээд их гомдож уйлсан. Хүн тухайн орчинд нь байгаад байхаар хэрэглээний үг аманд хэвшчихсэн байдаг юм билээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Америкт сурч байгаад ирсэн гэл үү?</b></div><div style="text-align: justify;">Эхний жил хэлний курст сураад дараа нь коллежэд сэтг үүлзүйн чиглэлээр сурсан.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Нэвтрүүлэгч хийсээр байгаад жүжигчний мэргэжлээсээ хөндийрч, сэтгүүлзүй рүү орж байх шиг байна. Тийм үү?</b></div><div style="text-align: justify;">Би жүжигчний мэргэжилдээ их хайртай байсан учраас нэвтрүүлэгч болох дургүй байсан. Багш нар ч намайг “Сайн жүжигчин болно, театрт ажиллаарай. Телевизээр яах вэ” гээд өөрсдийн мэргэжлийнхээ сайхан талыг ярьдаг байсан. Тэгэхэд их л эргэлзэж байлаа. Ээж маань телевиздээ ажилла гэж бат зогссон тул ажиллах болсон. Гэхдээ огтхон ч харамсдаггүй. Сайхан ажилдаа хайртай.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Гэхдээ хэд, хэдэн уран сайхны кинонд тоглож байсан байх аа?</b></div><div style="text-align: justify;">Би оюутан байхдаа дөрвөн кинонд тоглож байсан. Сурч байхад киноны урилга их ирдэг байлаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Сайхан бүсгүй шалгаруулах тэмцээнд хүчээр шахуу орсон гэл үү?</b></div><div style="text-align: justify;">1991 онд Монгол туургатны оюутан мисс шалгаруулах тэмцээнд Байгаль бид хоёрыг Хайдав багш сургуулийн нэрийн өмнөөс ор гээд, хичээл тарангуут авч яваад зочид буудалд 10 гаруй хоног байлгаад тэмцээнд оруулж байсан. “Та нарыг орохгүй бол сургуулиас хөөнө” гэж айлгаж байлаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Загвар өмсөхсөн гэж бодож байсан уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Хүмүүс “Өндөр юм чинь загвар өмсдөг байгаагүй юу?” гэдэг л юм. Ер нь би загвар өмсөгч болох юмсан гэж бодож байгаагүй юм байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Олны хараанд өртөж амьдрах танд ямар санагддаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Хүндтэй сайхны зэрэгцээ хариуцлага өндөртэй. Буруу гишгэж болохгүй. Зан харилцаа, биеэ авч явах байдалдаа байнга анхаарч, үг хэлээ цэгнэх шаардлагатай болдог. Зарим хүн “Бусдад ямар хамаатай юм бэ, би өөрийнхөөрөө байх дуртай” гэж ярьдаг бол бидэнд тийм эрх байдаггүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хамгийн хэцүү нь юу вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Сонин, хэвлэлд худлаа гүт гүүлэх нь хэцүү. Гэхдээ саараасаа сайн тал нь хамаагүй илүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Биеийн галбираа байнга сайхнаар нь хадгалж явах нь таны үүрэг гэж боддог уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Энэ бол ажлын маань зайлшгүй нэгэн хэсэг. Эфир өн дөр соёл, тодорхой дэг жаяг шаарддаг. Үзэгчдээ хүндэлж тэр шаардлагыг биелүүлэх нь бидний үүрэг. Ялангуяа дэлгэц аливааг өргөн харагдуулдаг. Ширээ дүүрэн том хүн эфирт суувал таатай биш шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таны жин хэдэн килограммд хэлбэлздэг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Миний жин хэлбэлзээд байх нь гайгүй. 18, 19 настайгаасаа жингээ мэдэж, хянадаг болсон гэж үзвэл сүүлийн 20 жил 57-60 кг-ын хооронд л байсан.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Эмэгтэй хүн гоо сайхнаа хэдэн нас хүртлээ хадгалах боломжтой юм шиг санагддаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Хүний амьдралын хэмнэл, ахуйн дэглэмтэй холбоотой. 70 шахсан хэрнээ сайхнаараа яваа хүмүүс олон бий. Харин манай зарим бүсгүй нэг хүүхэд гаргаад 20 гаруйхан насандаа өөрийгөө зөнд нь орхичихдог сул талтай.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та ямар хэмнэл, дэглэм баримталдаг вэ, 10 жилийн дараа ч энэ хэвээрээ байх уу?</b></div><div style="text-align: justify;">Байна гэж л боддог. Байхын төлөө хичээнэ. Зөв хооллолт, эрүүл амьдралын хэмнэл, байнгын идэвхтэй хөдөлгөөн хамгийн чухал санагддаг. Би их хурдан хөдөлгөөнтэй. Мөн сэтгэл санаа өөдрөг, амьдралыг гэгээлгээр харж байх хэрэгтэй. Зарим бүсгүй тийм юм идэж, уувал үлгэрийн юм шиг гэнэт сайхан болно гэж ярьдаг ч би түүнд итгэдэггүй, дагадаггүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Сэтгэл өөдрөг явахад гэр бүлийн амьдрал чухал нөлөөтэй юм шиг ээ.</b></div><div style="text-align: justify;">Чухал. “Эмэгтэй хүний амьдрал нүүрэн дээр нь бичээстэй байдаг” гэж хүмүүс ярьдаг. Жаахан гундуу царай зүстэй явбал “Энэ маань амьдрал нь жаахан бүтэлгүй байна уу даа” гэж хардаг. Би сайхан гэр бүл, үр хүүхэдтэй, азтай эмэгтэй. Өглөө дуртай ажилдаа гэрээсээ аз жаргалтай гарч, үдэш хайртай гэр бүл рүүгээ яаран очихоос илүү жаргал үгүй. Аз жаргал энгийн зүйлээс мэдрэгддэг. Түүнээс биш даашгүй эд баялаг цуглуулж, зүйрлэшгүй гоо үзэсгэлэнтэй болсноороо жаргана гэдэг юу л бол.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Танд цаг хугацааг ухраах боломж олдвол юуг өөрчлөхийг хүсэж байна вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Сонин асуулт байна. Хэрэв тийм боломж байвал намайг бага байхад талийгаач болсон ахыгаа л босгож ирэхийг хүснэ. Тэр ах маань ухаалаг, гоё сайхнаараа гайхагдсан хүн байсан. Ленинградын нисэхийн академийн төгсөх дамжаанд сурч байхдаа өөд болсон юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та эхээс хэдүүлээ вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Манайх хоёр охин, хоёр хүүтэй айл байв. Ахыг өнгөрсний 49 хоног дээр эмэгтэй дүү маань төрсөн. Одоо нэг эгч, эрэгтэй, эмэгтэй хоёр дүүтэй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Ном унших дуртай гэсэн. Хамгийн сүүлд ямар ном уншсан бэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Их уншдаг шүү. Хамгийн сүүлд Барак Обамагийн намтрын тухай дахин нэг сэргээж уншсан. “Ардыг тэтгэх рашааны дусал” гээд Нагаржунайн онолын тайлбартай, үлгэрчилсэн номыг байнга ширээн дээрээ байл гадаг. Хэд дахин уншаад ч уйддаггүй гайхамшигтай ном. Хүүхдүүддээ ч бас байнга уншиж өгдөг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Чөлөөт цагаараа юу хийх дуртай вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Чөлөөт цаг ховор. Гур ван хүүхэдтэй ээж, айлын эхнэр хүнд ажил мундахгүй. Улсын ажил, хувийн ажил гээд л дор дороосоо ундарна. Гэр бүлээрээ салхинд гарах, ээж аавтайгаа цагийг өнгөрөөх дуртай.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Бага нь хэдтэй вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Гурван нас хагастай. Бага хоёр маань таван насны зөрүүтэй, том охин арваннэгдүгээр ангид сурдаг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хүүхдүүддээ юуг илүү захиж, сургадаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;">Хаана ч хэний ч туслалцааг үй бие дааж амьдарч сурахыг зөвлөдөг. Мах, гурил байсан ч нийлүүлээд хэдэн төрлийн хоолоо хийгээд идчихдэг, хувцсаа угаагаад өмсчихдөг, хүлээсэн үүргээ яг биелүүлдэг, амьдралд хариуцлагатай, өөрт өө арчаатай байхыг л сургадаг. Хамгийн гол нь хүнлэг сэтгэлийг гээж болохгүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><i>Бидний яриа 18.00 цагийн мэдээ эхлэхтэй зэрэгцэн өндөрл өсөн юм. Монголын сайхан бүсгүйчүүдийн нэг хэмээн зүй ёсоор нэрлэгдэх энэ эмэгтэйд хүнийг ялгах, ихэрхэх сэтгэл үгүй их л энгийн санагдлаа. Халуун дулаан яриа, сайхан инээмсэглэлээс нь ямар ч хүн эрч хүч мэдэрмээр санагдсан. Тэрбээр 600-гийн студи рүүгээ орохдоо “Би энэ студидээ орж ирэнгүүтээ л эрч хүч мэдэрдэг. Тэтгэвэртээ гарсан ч хааяа ирж энерги авч байна гэж боддог” хэмээн ярьж байлаа. 18.00 цагийн мэдээ дууссаны дараа Ихо, 20.00 цагийн мэдээндээ бэлтгэхээр хоёр давхрын шат руу түргэн алхалсаар одсон. Их ажил, өрнүүн амьдралаа энэ хурдан алхаагаараа тэр гүйцэхээр яарсан нь энэ.</i></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Ярилцсан: Ж.Солонго</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-30884380460712461402012-03-21T21:05:00.004+08:002012-04-02T09:33:02.389+08:00С.Гүржав: Алтайн нуруугаар шугам давуулсан аавын хүүхдүүд бол монгол эр хүний тэсвэр тэвчээрийг харуулсан хүмүүс<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEir_FA2J2ZVNruRPKcU-JV_vATP8xDVjPCIxmVT81MxJ3GGuSO8Nwyw45Kl1latj0437JZDWNFpVrUljtFzM9H2kWWptDS8kqkzcKE4yo6DzcisKRxVSrXcb2N-5mcVMYeH4AY6qvl_RGhu/s1600/6030.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEir_FA2J2ZVNruRPKcU-JV_vATP8xDVjPCIxmVT81MxJ3GGuSO8Nwyw45Kl1latj0437JZDWNFpVrUljtFzM9H2kWWptDS8kqkzcKE4yo6DzcisKRxVSrXcb2N-5mcVMYeH4AY6qvl_RGhu/s320/6030.jpg" width="238" /></a></div><div style="text-align: justify;"><i>Монгол эрчүүдэд дийлэхгүй "юм", чадахгүй ажил гэж байдаггүйг тэд харууллаа. Алтайн их уулсыг давуулан анх удаа өндөр хүчдэлийн шон татаж тэнд амьдарч буй иргэдэд гэрэл цахилгаан түгээлээ. Ийм ажлыг олон улсад наад зах нь нисдэг тэрэг, орчин үеийн техник технологийн хүчийг ашиглан хийдэг болжээ. Харин тэгтэл монгол залуус улаан гараараа, удмын эр зориг, тэсвэр тэвчээр, авьяас чадлынхаа хүчээр амжуулж байна. Монголд урьд нь хийгдэж байгаагүй энэхүү хүнд нүсэр ажлыг удирдан зохион байгуулсан Хилийн цэргийн орлогч дарга асан, хошууч генерал С.Гүржавтай та бүхнийг уулзуулъя.</i></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та эхлээд өөрийгөө танилцуулна уу?</b><br />
Миний бие Завхан аймгийн Отгон сумын харьяат. Хилийн цэргээс төрсөн генералуудын нэг. Бага байхдаа аав ээжээсээ өнчирсөн нь амьдрал дахь хамгийн хүнд үе байлаа. Багаасаа сургууль соёлын мөр хөөсөн. 1977 онд Москва хотын Хилийн цэргийн дээд сургуульд явсан. Таван жил суралцаж ирээд Дорноговийн Улаан-Уулд офицероор томилогдсон юм. 1982-2000 он хүртэл хилийн цэрэгт зүтгэжээ.</div><a href="http://www.blogger.com/post-create.g?blogID=6172978810957500443" name="more"></a><br />
<div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хошууч генерал цолыг хэзээ авсан юм бэ?</b><br />
Хилийн цэргийн орлогч дарга бөгөөд хилийн цэргийн штабын дарга байхдаа хошууч генерал цол авсан. 39 насандаа авч байлаа. Тэгээд 42 насандаа тэтгэвэрт суусан. Өнөөдөр л миний үеийнхэн генерал цолонд хүрч байна. Сая генерал болдог Д.Энхбаатар, Ганхүү хоёр чинь миний үеийнхэн. Тэтгэвэрт гарсан гээд зүгээр суугаагүй, ХЦДС-д эрдэм шинжилгээний ажилтнаар очсон. Хилийн цэргийн командлагч байсан Арвай генерал бас тэнд очсон. Бид хоёрыг нэгэн дэд хурандаа даргалдаг байлаа. Цэргийн өндөр дээд цолтой хүмүүсийг дэд хурандаа даргалах нь хэцүү, амьдрал дээр байхгүй юм болсон л доо.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Яасан эрт тэтгэвэрт суугаа вэ?</b><br />
Би уг нь аль эрт 1987 оноос л ардчиллын өнгө аястай нийтлэлүүдийг цэргийн хэвлэлд бичиж байлаа. Мэдэх хүмүүс нь бүгд мэднэ. Ахлах дэслэгч цолтой ингэж эхэлсэн (тухайн үед хэвлэлд бичиж байсан нийтлэлүүдээ үзүүлэв. сурв). Ажлаа өгөхөд юм юм л нөлөөлсөн дөө.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Энэ сэдвийг дараа үргэлжлүүлье. Таны өнгөрсөн онд амжуулсан нэгэн бахархам үйлсийн талаар ярилцах гэсэн юм. Монголын хамгийн өндөрлөг хэсэг болох Алтай нуруун дээгүүр өндөр хүчдэлийн шугам давуулж чадсаныг мэргэжлийн хүмүүс "Монголд урьд хийгдэж байгаагүй, хийх ч боломжгүй ажил байлаа" гэж ярьж байх юм.</b><br />
Хөвсгөл, Завханы нутаг уулсын бүсэд шугам тавьсан туршлага манай "СММС" компани, манай хамт олон, залууст маань байсан юм. 2007 онд миний багын найз А.Содном гэж эрчим хүч, барилгын компанийн захирал нөхөр минь надтай хамт ажилла гэж санал тавьсан. Ингээд хоёулаа эрчим хүчний шугам барьж эхэлсэн дээ. Таны асууж буй чинь Ховдын Дуут сумаас Баян-Өлгийн Булган сум руу Алтайн нуруу давуулан татсан эрчим хүчний шугам юм. Хүний санаанд багтамгүй, нүсэр, сүрдэм, халгам ажлын ард хэдэн сайхан залуугийн хамт гарчихаад сууж байна. Энэ шугам 102 км урттай. Монголд анх удаа далайн түвшнээс дээш 3200 метр өндөрт эрчим хүчний шон татна, утас татна гэхээр мэргэжлийн хүмүүсийн санаанд буухгүй байх шиг байсан. Гэвч монгол залуус чадсан.<br />
<br />
<a name='more'></a> </div><div style="text-align: justify;"><b>Энгийнээр хэлбэл далайн түвшнээс дээш гурван км гаруй өндөрт шугам тавилаа гэсэн үг үү?</b><br />
Тэгж л таарна даа. Дээр нь эгц өндөр, хад асгатай гээд бэрхшээл ярина. Бид Хөвсгөлийн тайга, Завханы уулсад далайн түвшнээс дээш 2500 метрийн өндөрт шугам тавьж байхдаа амь наана, там цаана үзэж тарж байлаа. Гэтэл энэ удаагийн шугам илүү хэцүү бэрхийг үзүүллээ. Ховдын Дуут сум бол Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн далайн түвшнээс дээш хамгийн өндөрт байгаа сум юм. "Хэрэв энэ шугамыг татчих юм бол хамраа огтолж өгнө" гэсэн том дарга нар байсан шүү гэж шугамыг ашиглалтад өгөх ёслолын ажиллагаан дээр Баян-Өлгийн Засаг дарга Хавел ярьж байна лээ. Хүн хамраа огтолно гэж ам өгөхийг бодоход хэцүү ажил байсан нь тодорхой. Яамны дарга нарын зүгээс "Барах уу" гэсэн ганцхан үгийг л Содном захирал бид хоёроос асуудаг байсан юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Энэ шугамыг татах тендерт мэдээж олон компани өрсөлдсөн байх?</b><br />
Монголын эрчим хүчний ихэнх компани орсон. Эцсийн бүлэгт тэдгээр компаниуд газар орных нь нөхцөлийг судалж үзээд "Энэ бол хэзээ ч бүтэшгүй шугам байна. Амь насаа алдаж ч мэднэ. Ийм өндөр бүсэд тавих шугамыг бусад улс оронд тухайлбал Оросын Сибирт нисдэг тэрэг ашиглаж тавьдаг" гэхчлэн баахан тайлбар яриад тендерээс сайн дураараа гарсан. Ингээд ганцаараа үлдсэн. Манай залуус "Үзээд алдъя л" гэсэн. </div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Газар дээр нь очлоо. Баахан зовлон бэрхшээл л угтсан байх даа? </b></div><div style="text-align: justify;">Анх уулын тагтанд зургаа гаргахаар очоод л зүдэрч эхэлсэн. Наад зах нь цасан шуурга нүүр нүдгүй шуураад. Нисч үхчих гээд. Шугамын зургийг гаргахаар очсон компанийнхан "Энэ ёстой бүтэхгүй юм байна. Бид зургийг нь хийх боломжгүй. Аминаасаа уйдсан хэн байх юм" гээд шууд буцах юм ярилаа. Содном захирлын таньдаг, хамтарч ажилладаг нөхөд нь байсан болохоор үнэндээ шууд л тулгасан. Уурлаж үзэж, гуйж үзэж, үнэ хөлсийг нь нэмж үзэж янз бүрээр оролдсоны эцэст зургийг нь гаргахаар боллоо. Мөн ЭБЭХЯ-аас ажлын хэсгийнхэн шалгахаар очлоо. Бүгдийнх нь даралт ихсээд, зүрх нь өвдөөд... юун шалгах, амьд дээрээ шалавхан буцацгаасан. Сүүлдээ яамнаас энэ шугамыг шалгахаар явах хүн олдохгүй түвэгтэй байгаа дуулдсан. Хэцүү л дээ, гэнэт цус харваж болно, зүрх нь өвдөнө. Бидний хувьд ажлынхаа хажуугаар албаны хүмүүст санаа зовох гэж хэцүү. Албаныхан хийгээд бусад хүмүүс ууланд ажиллаж байгаа залуус дээр очих гэж хичнээн мачийгаад чадахгүй болохоороо нэг л үгийг хэлээд буцацгаана. "За үүгээр шугам давуулна гэдэг бол түүхэнд байхгүй юм байна. Энэ бүтэхгүй ажлаа эртхэн боливол яасан юм. Хүмүүсийн амь нас үрэгдэж мэдэх юм байна" гээд Сибирийн жишээг ярина. Тэгээд "Та нар өөрсдөө яаж болдог юм бэ?" гэнэ. Манай залуус бол тоохгүй шүү дээ. Тэд тэсвэр тэвчээр, дасан зохицохын гайхамшиг болсон монгол эрчүүд.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyfkmTH_Yvq0-5Wuq9O78j7Tb3R51d6D0F7bfOeKakgCm_Iaec6cw5_S1h8b1-Toc4dtZGEqmqea3K9eWgMNjFoEqHx6VOMG6nkqizALwpIgLtAu1fsxMRaLIooyh6nOJNKFXgP2JvYXI8/s1600/6032.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="185" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyfkmTH_Yvq0-5Wuq9O78j7Tb3R51d6D0F7bfOeKakgCm_Iaec6cw5_S1h8b1-Toc4dtZGEqmqea3K9eWgMNjFoEqHx6VOMG6nkqizALwpIgLtAu1fsxMRaLIooyh6nOJNKFXgP2JvYXI8/s320/6032.jpg" width="320" /></a></div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Өдөр тутмынх нь ажлын өрнөлийг товчхон ярьж өгөөч?</b><br />
Зургадугаар сарын 20-доор гурав дөрвөн хүн тэр ууланд хөлдөж нас барсан тийм газар. Шугам тавьсан 102 км-ийн хамгийн их зүдрээсэн хэсэг нь хоёр даваа юм. Хамгийн чанга нь цуутай "Улаан даваа" байлаа. Жараад оны үед хоригдлуудын амь насыг золиослон байж машин зөрөхөөргүй нарийнхан зам тавьсан юм билээ. Сая залуус тэрхүү бүдэг замыг баримжаалан шугамаа татаж, материалаа дээш нь зөөсөн. Энэ зөрөг замаас өөрөөр Улаан даваагаад зүтгэх ямар ч боломжгүй. Ядаж шугамын зураг төсөл нь замаасаа нэг км алсуур. Зам дээр арайхийн хүргэж хаясан 250-500 кг жинтэй цутгамал суурь, шонгуудыг залуус маань тросс, өөр хүлэг баглаа ашиглан хар бор аргаар зөөнө. Том том үхэр чулуун дээгүүр дамнуулан дүүжин даажин шиг тэнцүүлж нэг үзүүр нь газар буунгуут тэр эрчээр нь цааш давуулан дараагийн үхэр чулуун дээгүүр тэгнүүлэх маягаар явуулна. Хэн нэг нь хөл алдвал шондоо дарагдах юм уу, шонтойгоо хамт уулын уруу руу, ангал руу явна. Энэ бол ажлын зөвхөн нэгээхэн хэсэг нь байгаа юм. Ер нь явган явахад ч хэцүү газар. Нүдээр харсан хүмүүс л зовлонг нь ойлгох байх. "Яаж амжих юм бэ" гэж уулга алдах байх. Гэр шиг, хамгийн багадаа томоохон ширээний хэртэй ургаа хад, үхэр чулуунууд дүүрэн. Тэр их хадны зай завсар, хормой бэлийг нь хэлтлэн, өрөмдөн нүхээ ухна. Үндэсний телевизийнхэн зураг авахаар тэнд очсон юм. Тэгсэн шугам барьж буй тэр газарт хүрэх гээд чадахаа байгаад хальтирч нисчих гээд, эсвэл толгой тархи нь эргээд... ингээд бэлээс нь зураг авалт хийж яриа хөөрөө аваад буцсан даа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Өвөл ажиллаж байсан юм уу?</b><br />
Зуны гурван сар л ажиллах боломжтой. Зун хэрнээ зургаа, наймдугаар сард цасан шуурга тавиад байдаг газар. Наймдугаар сарын сүүл гэхэд цасан шуурга гурван өдөр дараалан нүүр нүдгүй нүдээд аргаа бараад бид бэл рүүгээ буцаад нүүх жишээтэй. Гэвч "СММС" ХХК-ийн залуус боломжоосоо давсан ажил хийж байсан. Арванхоёрдугаар сар хүртэл ажиллаж чадаж байлаа. Цасан шуурга шонгийн хоорондох 70 метр зайд ажиллаж байгаа хэн нэгнийг харахгүйд хүргэж байхад л ажиллаж байлаа. Дөрвөн метр 50 см цементэн хөлөн дээр залгасан есөн метрийн шонг газарт суулгах ажлыг нүдгүй шуурганаар амжуулсан. Хамгийн хэцүү нь шондоо даруулчих гээд, эсвэл шонтойгоо хамт ангал руу явчих гээд. Цементэн хөлний жин нь 500 кг, шон нь 250-300 кг, зам дээр буулгасан нэг шонг 10 гаруй залуу нийлээд чирэхэд сайндаа 20 метр явна. Амрахаас өөр аргагүй. Сүүлдээ 10 метр яваад амарна, таван метр яваад зогсоно, ингээд метр метрээр ахиулсаар байгаад аваачна даа. Дөчөөс дээш насны хүн тэр өндөрлөгт ажиллавал ухаан алдаад уначихна. Гурван жилийн хугацаанд зургаан хүн ухаан алдаж унаад буцсан. 20 настай залуугийн цусны даралт 170 хүрч толгой нь өвддөг тийм л уулсын дунд гурван жил ажилласан юм шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Эдгээр залуусыг та хаанаас олсон юм бэ. Амиа золиослох шахан ажилласан эдгээр залуусаар бахархах сэтгэл төрж байна шүү?</b><br />
Манай компанийн л ажилчид. 15 настайгаасаа намайг дагасан, ажилд сургасан тийм залуучууд. Хөвсгөл, Завханы шугам дээр ясаа цайтал үзсэн, шалгарсан хүүхдүүд байгаа юм. Алтайн нурууны ажил анх эхлэх үед 50 гаруй хүн ажиллахаар ирсэн юм. Ингээд шалгарал явагдсан даа. Үнэндээ тэсвэр тэвчээр шаардсан ажил. Бие нь муудна, зүрх нь өвдөнө, даралт нь ихэснэ, хүйтэн нойтонд даарч хөөрнө, за тэгээд амь нас яаж ч эргэж болох учраас ихэнх нь замын дундаас буцсаныг нуугаад яахав. Алтайн уулсаас өндөр, Алтайн уулсаас хэцүү цаг агаартай нутаг Монголын хаана байгаа юм. Байхгүй ш дээ. Манай залуусаас илүү гарч ажиллах эрчим хүчний мэргэжлийн ажилтнууд өнөөдөр байхгүй байх аа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Шугам тавьж байхад хамгийн аюултай газрууд нь хаана байв?</b><br />
Аюулгүй газар гэж Алтайн нуруунд байдаг юм уу. Наад зах нь шугамын 40 км нь мөнхийн цэвдэгтэй. Залуус өдөр шөнөгүй гал түлэх газар нь түлж, хуруу хумсаа хугалах хуйхлах шахан байж шонгийн нүхнүүдийг ухсан. "Улаан даваа" гэдэг эгц өндөр даваан дээгүүр шугам давуулахын тулд 10 гаруй км-т улаан гараараа ажилласан. Сүүлд биднийг ажлаа хүлээлгэж өгчихөөд Булган сумын гэрлийг асаачихаад буцаж явахад нутгийн хөгшин малын зах дээрээ таараад уйлахад нь сэтгэл хачин оргиж байна лээ. "Улаан даваа"-ны наана Хөндлөнгийн даваа гэж үйл үзсэн газар бас байна. Ингээд яриад байвал ер нь хэцүү бэрхээс өөрийг би ярихгүй юм байна даа. Өөрсдийгөө хөөргөөд байгаа ч юм шиг санагдах чинь.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Монгол эрчүүдийн үнэлэмж яригдах болсон энэ цаг үед харин ч яримаар байна. Монгол эр хүний бие мах бодийн тэвчээрээс урьд оюун санааны бяр чадлын тухай та бид хоёр ярилцаж байна?</b><br />
Сэтгэлийн хат, тэвчээр юм даа. Мөнхийн цэвдэгтэй газарт шугамын нүхийг хоёр метр ухна. Даарна, хөрнө, нүдээд нүдээд 1 см ахихгүй байгаа газрыг яахав. Няцаад хойшоо суусан аавын хүү гараагүй л юм. Доод тал нь 5-6 удаа гал түлж байж ухна. Нэг нүхийг хоёр өдөр ухна. Хад асга чулууны талаар яриад ч хэрэггүй. Чулуу л нэвтэлнэ. Зарим газар нүх ухах газар олдохгүй. Намаг шалбааг най байхгүй. Залуус маань өглөөний 6.00 цагт ажилдаа гараад шөнийн 2.00 цагт бууж ирнэ. Хорин хэдтэй шижигнэсэн залуус.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Тэр өндөр ууланд 10 гаруй метр өндөр шонг яаж босгох вэ. Кран бол тэнд очихгүй?</b><br />
Кран очихгүй. Эрсдэлтэй л юм хийнэ дээ. Эхлээд нүхэндээ шонгийнхоо хөлийг хийчихэж байгаад олсоор татна. Ингээд яг гозойгоод босоод ирэхээр нь тал тал тийш нь тэвхдээд зэрэг татна. Нэг тал нь алдвал нөгөөгийнхөө дээр унах учир асар хариуцлагатай ажил. Арван зүгээс нь олсоор татаж тогтоосны дараа шугаманд оруулж эгцэлнэ, шонгоо чигчинэ, цементэлнэ...цаг минут, секундтай уралдсан ажил. Тэгэхгүй бол өнөө хэдийн маань гар цуцна. Тээр дээр, миний толгой дээр шахуу, хадны орой дээр дэндийтэл зогсчихсон, хөлөөрөө тэрүүхэн тэндээ жийгээд шон ороосон олсоо шүд зуун гэдийн татах залуусаа харахад их эвгүй. Шон нэг л хазайвал татагдаад доошоо ниснэ. "Бурхан минь..." гээд залбирах үе надад олон байсан. Ер нь аймаар... амь дүйсэн ажил. Энэ хугацаанд, энэ ажлыг ганц хүүхдийн гарыг шалбалалгүй дуусгасандаа бахархаад л сууж байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Одоо залуус хаана байна?</b><br />
Хотод ирсэн. Эцэг эхчүүд нь ярьдаг юм. Миний хүү ямар сайхан төлөвшиж байна вэ. Амьдралын төлөө гэсэн сэтгэлтэй, баргийн юманд уурлаж бухимдахгүй, бүгдийг болгоно оо ааваа, ээжээ гэсэн нуруутай сайхан эр хүн болж байна даа гэж. Хүнд хүчир хөдөлмөр, түүний амт шимт гэдэг эр хүнийг ингэж л төлөвшүүлдэг юм байна. Өнөөдөр тэднийг маань өөр эрчим хүчний компаниуд ажилд урин ажиллуулж байх жишээтэй. Мөн Эрчим хүчний удирдах газраас манай хүүхдүүдийг багаараа Завханы Тэлмэнд баригдах дулааны цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтад оролцох урилга өгсөн. Мэргэжлийн ажилтнууд болцгоосон хэрэг. Ер нь бол орон нутгийн хүмүүс харж байсан, мэдэж ч байгаа, залуучууд маань хүний боломжоос давсан, бүр хэтэрсэн... ингэж ажиллаж болдог юмаа гэж толгой сэгсэрмээр ажилласан. Тэр ууланд шинээр авсан байсан "Зил 31" гэдэг машин маань л хөдөлнө. Өөр техник явах боломжгүй. Сая Алтай давуулсан шугамыг Ховд аймгийн эрчим хүчнийхэн ирж шалгахдаа "Ярих юмгүй сайн болжээ" гэж дүгнэсэн.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Ингэхэд та өөрөө яаж болдог байв. "Дөч гарсан хүн тэнд ажиллах аргагүй" гэж яриад байгаа хэрнээ та чинь өөрөө 50 нас гарчихсан хүн шүү дээ?</b><br />
Сэтгэл зүйгээ захирах, удирдах гэж армиас сурсан нэг юм надад байна. Миний хувьд бие эвгүй байсан ч зүгээр юм шиг л залуучуудынхаа дэргэд зогсож байна. Бүр эвгүйтээд байвал эм, элдэв эмийн ургамал юмнуудаа ууна даа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Ийм хүнд нөхцөлд хөдөлмөрийн хөлс, цалин хангамж ямар байх вэ?</b><br />
Боломжийн өгнө шүү. Ганцхан цалин гэлтгүй ажилчдаа гэр оронтой болгоно. Гурван ч залуудаа унаа машин авч өгсөн байх жишээтэй. Ер нь компанийн зүгээс тал талаар туслахыг хичээнэ. Алтайн нуруугаар шугам давуулсан аавын хүүхдүүд бол монгол эр хүний тэсвэр тэвчээрийг харуулсан хүмүүс гэж хувьдаа бодож, дүгнэж байгаа. Очсон хүмүүс наанаас нь уулсыг хараад л ямар аймаар юм бэ гэдэг байсан. Дээр нь ийм том шугамыг арван хэдэн хүн тавьсан гэхээр итгэхгүй байгаа юм. Ер нь бол анх ажил эхлэхэд цэргүүдийн хүчийг хүртэл ашиглана гэж ярьж байсан юм. Гэвч чадварлаг хамт олон, цөөн хүчээр их ажлыг амжуулж болдгийг харууллаа. 2009 оны зургадугаар сард эхэлсэн 102 км урт, 1330 ширхэг шон орсон шугамыг далайн түвшнээс дээш 3200 метр өндөрт монгол аавын 15 хүү тэсвэр тэвчээрийн гайхамшгийг үзүүлэн ажилласаар 2011 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд хүлээлгэж өглөө. Хэзээ ч гэрэл цахилгаантай болохгүй гэгдэж байсан Алтайн цаадхи казах, урианхай түмнийг ийнхүү монгол зоригт хөвгүүд байнгын гэрэл цахилгаантай болгож өглөө гэдгийг бахархалтайгаар хэлэх байна даа, ах нь.</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-35661078670976444362012-03-19T13:02:00.002+08:002012-03-19T13:02:00.793+08:00Ү.Хүрэлбаатар: Хайр гэдэг өөрийгөө мартатлаа өрөөлд уусахын нэр<div class="post-body entry-content"><div align="justify"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDtp1YP8lCkSIBCG2J3lMHYAv9CQtceXBjIe11hDtD2pdzNlfhgvfwLSttXspDcWGuK662JEPSZROqMjgSfK-Mx1LGzsnXw5gshVvqUFgj2PcBXwgoDyFmMoUOTzA9SaVs-GQeJxzCRbmk/s1600/400d776ef1d25a25e4e233e119d2fb82b2f33d96.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDtp1YP8lCkSIBCG2J3lMHYAv9CQtceXBjIe11hDtD2pdzNlfhgvfwLSttXspDcWGuK662JEPSZROqMjgSfK-Mx1LGzsnXw5gshVvqUFgj2PcBXwgoDyFmMoUOTzA9SaVs-GQeJxzCRbmk/s1600/400d776ef1d25a25e4e233e119d2fb82b2f33d96.jpg" /></a></div><b>Сайн байна уу, сайхан хаваржиж байна уу ?</b><br />
Сайхаан сайхан. Онд мэнд тарган сайхан оров уу, хаваржаа тавлаг уу?<br />
<br />
<b>Д. Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал хүртсэнд баяр хүргэе. Энэ хаанаас олгодог ямар утгатай шагнал юм бэ, та хэд дэх нь вэ?</b><br />
<span id="fullpost">БСШУЯ-наас олгодог Засгийн газрын шагнал юм. Д. Нацагдорж бол монголын орчин үеийн утга зохиолыг үндэслэгч суут зохиолч. Тэгэхээр энэ хүний нэрэмжит шагнал гэдэг бол зохиолч хүний хувьд мэргэжлийн хамгийн дээд үнэлгээ байж таарна. Тэр тусмаа надад “Д. Намдагийн туршиц туурвил зүй” бүтээлийг минь нэрлэж олгосонд үнэхээр баярласан. Д. Нацагдорж, Д. Намдаг хоёр “Би биш” жүжгийг хамтарч бичиж, “Учиртай гурван толгой” жүжгийг зохион, найруулж тоглуулсан уран бүтээлийн андууд төдийгүй хэлмэгдлийн хар шуурганд хамтдаа өртөгсөд байсан нь хожимын олон учралын зангилаа болсон. Миний энгэр дээр их Нацагийн бүрх малгайтай хөрөг наран мэт гэрэлтсэнд Донровын Намдагийн гарын шавь хүний хувьд тэр хоёр их хүний учирлын нэгэн зангилаа энэ байж гэж бодсон шүү. Хэд дэх хүн болж шагнагдсаныг хэлэхэд хэцүү гэмээр нэгэн учир байна. Ё. Отгонбаяр сайдын гарын үсэгтэй үнэмлэх дээр 55, энгэрт минь зүүж өгсөн тэмдэг дээр 47 гэсэн дугаар байсан. Чухам аль нь зөв болохыг мэдэхгүй.<br />
<br />
<b>Их зохиолч хоёр хүнийг уулзуулсан энэ шагнал мэдээж таны уран бүтээлд их урам зориг, онгод хийморийг авчирах нь дамжиггүй юм. Таны олон сайхан дуу байдаг. Тэр бүхнийг үзэхэд хайр сэтгэлийн сэдэвтэй дуу их байх юм. Таны бодлоор хайр гэж юу вэ?</b> </span><br />
<span id="fullpost">Хайр гэдэг бол өөрийгөө мартатлаа өрөөлд уусахын нэр юм. Уусна гэдэг нэгдэнэ, нэгэн бие болно гэсэн үг биз дээ. Тиймээс хайр сэтгэл гэгч нь тэнгэр газар хоёр тэврэлдэн үнэсэлцэх тэр агшин мэт, наран саран хоёр ертөнцийг ээлжлэн гэрэлтүүлэх тэр гэгээн уулзварын эгшин мэт, аав ээж хоёрын минь миний биед нэгдэн шингэсэн тэр арга билгийн зохирол мэт санагддаг. Би хайр сэтгэлийг ингэж “хүнд” хүлээж авдаг учраас заримдаа шүлэг маань хүндэрчихгээд байдаг. Гэтэл хайрын дуу гэдэг гүн ухаанчилсан хандлагаас илүү алган дээр байгаа мэт их ойрын бишрэл, хүндэтгэл, халуун сэтгэлийн торгон мэдрэмж шаарддаг. Чухамхүү энэ мээдрэмж л хайр сэтгэлийн дууны шавхагдашгүй эх булаг болдог байх аа.<br />
<a name='more'></a><br />
<b>Тэгэхээр хайр сэтгэлийн энэ “хүнд” зүйлийн гэгээн сайхан нь чухам юунд оршдог бол. Яруу найрагч хүнд яаж мэдрэгддэг вэ</b>?<br />
Сайхан юм сайхандаа, гэгээн юм гэгээндээ өлгийдөн байршиж байж оршдог тогтдог гэж боддог. Хайр сэтгэлийг хайр сэтгэл л нялхамсаг болгодог. Тэгэхээр хайрыг хайр л олж таньж, солонгын өнгө нумран цугларах шиг бүрдүүлж, бас аргамжин тогтоодог. Их зохиолч Ч. Лодойдамба “Сайхан хайр гэж байдаг юм шүү. Олвол алдаж болохгүй” гэсэн алдарт үгээ жүжгийнхээ баатраар л илэрхийлсэн. Уран бүтээлч хүн өөрийнхөө санааг энэ мэтээр уран бүтээлдээ шингээдэг. Миний хувьд ч ялгаагүй. Хүн хамгийн ойрхон зүйлээ, хамгийн сайн мэддэг зүйлээ л бичдэг. Миний хайрын дуунууд миний хайр сэтгэлийн тусгал байж таарна. Тэгэхдээ хайрын сэдэвт дуу бүхнийг зохиогчийн өдрийн тэмдэглэл, болсон үйл явдал гэж ойлгож болохгүй. Хайр сэтгэл гэдэг нь хүмүүн заяатны сэтгэл, мэдрэмжийн гоо сайхан учраас тэр нь хүн бүхний шумбан сэлдэг аз жаргалын урсгал юм.<br />
Яруу найрагч хүнд хайр сэтгэлийн гэгээн сайхан нь яаж мэдрэгддэг вэ гэж Та асуулаа. Энэ маш сонирхолтой асуулт байна. Яруу найрагч хүний онгодын цагаан хүлэг ямагт хайр сэтгэлийн уяан дээр үүрсэн зогсч байдаг. Тэр хүлэг морины ган дөрөөний ханхийх чимээ бүсгүй хүний онгон зүрхийг хэрхэн цочоон баясгаж байгаа тухай Бэгзийн Явуухулан ямар уран сайхан бичсэнийг бид мэднэ. Яруу найрагчийн мэдрэмж гэдэг үүнийг л хэлдэг. Гэвч тэр мэдрэмж нь дандаа гэгээн сайхан байдаггүй. Хайр сэтгэлийн халуун янагийн зэрэгцээ хагацалын нулимс, харууслын сүүдэр яруу найрагчийн зүрхийг дайран өнгөрдөг.<br />
<br />
<b>Миний хайрын дуунууд миний хайр сэтгэлийн тусгал гэж Та хэллээ. Ханьдаа зориулсан дуугаа нэрлэнэ үү. Нууц биш бол зарим нэг сонирхолтой зүйлийг дэлгэхгүй юу?</b><br />
Гэгээн хайрын тухай дуунуудын маань ихэнхийн нь эх дүр яахын аргагүй эхнэр маань учраас тэр бүхнийг нэрлэхэд гар хөлийн хуруу лав багадна. Эхнэрийг маань Эрдэнэ гэдэг. Миний дуунуудад энэ үг их олон янзаар давтагдсан байдгийг зарим нэг гярхай хүн ажигласан л байдаг юм билээ. Зууны манлай дуучин Б. Сарантуяагийн гайхамшигтай сайхан дуулсан “Чам руу над руу урсана” гэдэг дуу бий. “Санан санан санан байна, саран нар шиг тодхон байна, саяхны юм шиг илхэн байна” гэж эхэлдэг энэ дууны дахилтанд “Өдөр нь санан шөнө нь зүүдэлсэн хайрт минь миний эрдэнэ, өглөө нь золгож үдэш нь залбирсан хань минь дэлхий эрдэнэ” гэж байдаг. Эрдэнэ гэсэн үг бүрийг эхнэрийн маань нэртэй холбоод байж болохгүй боловч ихэнх тохиолдолд би энэ үгийг хэрэглэхдээ сэтгэлийн дотоод чанадад ханиа хайрлан байж бичсэн нь бас үнэн юм.<br />
Үнэнхүү гавъяатын дуулсан “Нүд хөмсгийг чинь харъя л даа” гэдэг дуу бий дээ. Тэр дууг бичсэн түүх сонин. Нэг өдөр хөгжмийн нэрт зохиолч Баттөмөр ажил дээр ирж “Эмнэлгээс дөнгөж сая гарлаа. Нүд хөмсөг болсон нэг сайхан сувилагч бүсгүйтэй танилцлаа. Түүнд дуу зориулна гээд амлачихсан. Яахав” гэдэг юм байна. Тэгээд бид хоёр дуу зохиох юм болов. Би тэр дор нь нэг нарийхан цаасан дээр балын харандаагаар эхний бадгийг дахилттай нь бичээд өгчихөв. Маргааш нь Баттөмөр маань утасдаж байна. Ая хийчихсэн, дараагийн бадаг хаана байна гэж нэлээд тулгах аястай нэхэж байна. Юмаа санаандаа тултал хийчихсэн хүн бардам байлгүй яахав. Тэгээд бид хоёр Хөгжим бүжгийн дунд сургууль дээр очиж Насанбатын өрөөний төгөлдөр хуур дээр “Нүд хөмсгийг” анх удаа сонсдог юм байна. Дараагийн бадаг ч яв цав таарчээ. Тэр үед дуучин Үнэнхүү ёстой л үнэнхүү моодонд орж байсан цаг. Энэ дууг Үнэнхүүгээр дуулуулъя гэсэн саналыг бид хоёр нэг хүн шиг зэрэг шахам гаргав. Юм эзнээ олох сайхан л даа. “Хүрээний хөөрхөн Дэнсээ юу”, “Нүд хөсмгийг чинь харъя л даа” хоёр дуу түүнийг гавьяатын өндөр босгыг давахад их дэм болсон доо. Хоёрдугаар эмнэлэгийн нэгэн сувилагчид зориулсан энэ дууг Баттөмөр, Үнэнхүү, бид гурав бас эхнэртээ ихэд саймширч “Чамд зориулсан” гэж хэлсэн билээ. Тэр тухайгаа бид хоорондоо ярьж хөгжилдөн инээлдээд өнгөрсөн бөгөөд эхнэрүүд маань ч тэгж л бодсон. Үнэндээ үүнд буруу юм байхгүй. Миний л хувьд гэхэд нүд хөмсөг болсон сувилагчийн оронд эхнэр маань л сэтгэлд харагдаж байсан. Угаасаа миний эхнэр нүд хөмсөг болсон сайхан бүсгүй л дээ.<br />
<br />
<b>Би таниас нэг дууны дахилтын учрыг асууя гэж боддог байсан. “Ойртох тусмаа холддог орчлон, оройтох тусмаа нялхардаг хайр аа” гэсэн энэ үг олон хүний сэтгэлд их ойрхон буусан. Үүний учрыг тайлж өгнө үү ? </b><br />
Утгыг нь тайлчих юм бол утгаггүй болчихно. Чам шиг ингэж бодож яваа олон хүн байх тусам сайхан байхгүй юу. Ерээд оны дундуур зохиогдсон “Үггүй хайр” гэдэг дууны дахилт л даа, энэ чинь. Дуучин Ч. Амаржаргал өөрөө аяыг нь зохиож дуулсан. Тэр үедээ ёстой “хит” болж байлаа. Амраа маань ч эхэн үедээ “Хүмүүс энэ үгийг асуугаад байх юм, юу гэж хэлэх вэ” гэдэг байсан. Тэгэхээр нь би “үггүй хайр гэсэн үг гээд хэлчих” гэдэг байсан. Үнэндээ энэ дууны агуулга нь миний уран бүтээл, тэр тусмаа дууны яруу найргийн үзэл баримтлалын нэгэн чухал улаан шугам минь байгаа юм. “Үгүй гэвч үгүйсгэж болдоггүй үйлийн үр”-ийн тухай дуулна гэдэг хүний дотоод мөн чанарын гүн рүү нэвчинэ, нэвтэрнэ гэсэн үг. Сэтгэл чимчирсэн ийм шорвог нулимс л амьдрал, аз жаргал, хайр дурлалын жинхэнэ амтыг мэдрүүлдэг. Тэр тумсаа “ойртох тусмаа холдог орчлон”-г залууст мэдрүүлэхэд тэдний хайр дурлалын халуун түүх их нөлөөтэй байдаг. Гэрээсээ ажил руугаа алхсан нэг алхам газар гэрээсээ нэг алхам холдсон бус иргэж ирэхэд нэг алхам ойртсон гэж ухаарах үед л “ойртох тусмаа холддог орчлон”-гийн тухай ойлгож эхэлнэ. Шинэ жилийн баяраар нэг нас нэмлээ гэж хөөрөх үе алсарч нэг нас хасагдлаа гэж бодлогоширох үе ирдэг л юм даа. Хайртай болох амархан. Анхны харцаар ч дурлаж болно. Харин тэр сайхан хайраа насан туршдаа хадаглаж, хайрлаж, түүндээ жаргаж явна гэдэг хавьгүй хэцүү зүйл. Хайрын шалгах шалгуур нь хайртай гэж хэлэх тэр үг бус хайртай гэдгээ нотлох он жилүүд л юм. Үнэндээ хүний хайр гэдэг асаж буй лаатай яг адил. Лаа өөрийн биеэр гэрэл болж, өөрөө хайлан урсаж бусдад гэрэл гэгээ түгээдэг. Тиймээс би хайр гэдэг нь өөрийгөө мартатлаа өрөөлд уусахын нэр гэж хэлээд байгаа юм.<br />
<br />
<b>Хайрын тухай сайхан яриа болж байна. Хайрын дуу гэдэг таны хувьд орчлонг танин мэдэх арга юм байна гэж ойлголоо. Энэ зөв үү?</b><br />
Яг тийм. Дуу гэдэг нь өөрөө урлагийн хураангуйлсан хэлбэр юм. Утга зохиол, урлагийн элементүүд нэлээд төгс хэлбэрээр бие биедээ уусан найрсаж байж нэгэн цул уран бүтээл болж дуу төрдөг. Дууг зохиоход яруу найраг, хөгжмийн ая эгшиг арга билэг мэт хоёр багана болдог бол түүнийг хүнд хүргэх зам нь түүнээс дутуугүй хүнд замыг туулдаг. Дуучны уран чадварт зөвхөн авъяас төдийгүй жүжиглэлт, дотоод сэтгэлийн илэрхийлэлийн их ур ухаан шаарддаг. Хөгжимчид, хөгжмийн найрууллага өнөө цагт дуу амьдрах гол амин сүнс нь болж байна. Энэ бүхний эцсийн үнэ, үнэлгээг тавьдаг хэрэглэгч нь үзэгч, цаг хугацаа хоёр юм. Үзэгчид бас савалгаатай. Тухайн үеийн үзэгч гайхалтай сайхан хүлээн авсан олон дуу мартагдаж, бас огт хүлээн аваагүй уран бүтээл дараа үедээ алдарших тохиолодол ч бас байдаг.. Харин цаг хугацаа гэдэг яалт ч үгүй харгис шүүлтүүр юм. Цаг хугацааны “есөн эрүү”-г давсан уран бүтээл л ардын дуу болон эзэн юүгээ шилгээн онголсон хүлэг мэт давхидаг. Тэгэхээр дууг хэн зохиосон нь гол бус олны сэтгэлд хадагдаж, аманд хүлхэгдэж ямагт шинэ мэт уламжлагдах тэр чадвар л чухал юм билээ. Тэгэхээр дан ганц хайрын дуу ч бус цаг хугацааг туулан гарч ирсэн дуу бүхэн орчлонгийн хэрэг явдлыг танин мэдсэний дуун түлхүүр байж таарна.<br />
<br />
<b>Уг нь таньтай Мартын наймны тухай ярилцах гэсэн юм. Гэтэл хайр сэтгэл, дууны тухай яриа болчихлоо. Энэ сайхан яриаг өөр бусад сэдэвтэй холиод ч яахав дээ?</b><br />
Юу гэж байгаа юм. Энэ чинь нэг зүйлийн хоёр тал шүү дээ. Мартын наймны тухай би ярилцах дуртай байна. Юу асуух гэсэн юм, асуу л даа.<br />
<br />
<b>Нэг хэсэг Мартын наймныг хориглож зургадугаар сарын нэгэн рүү шилжүүлж Эх үрсийн баярын өдөр болгоход ихээхэн эсэргүүцэж байсан хүний нэг нь та байсныг би мэдэх юм. Энэ тухай ярихгүй юу?</b><br />
Тийм ээ. Тэр үед би “Улаанбаатар” сонины ерөнхий эрхлэгчээр ажиллаж байсан юм. Би сайн санаж байна. 1995 оны эхэнд УИХ хууль гарган Хөдөлмөрийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж жил бүрийн 3-р сарын 8-ыг Олон улсын эмэгтэйчүүдийн өдөр болгон тэмдэглэж, бүх нийтээр амардаг байсныг болиулж 6-р сарын 1-нд шилжүүлж Эх үрсийн байр болгон өөрчилсөн юм. Энэ нь амьдралд нийцээгүй шийдвэр байсан тул нийгэм хүлээж аваагүй. Харин ч хэдэн жил Эмэгтэйчүүдийн баярыг хоёр удаа тэмдэглэдэг болчихсон. Тэгээд л түүнийг залруулахыг хүсч сониндоо Ил захидал хүртэл нийтэлж байсан. Олны энэ байдал хуучин хэлбэрт эргэн шилжихэд хүрсэн юм. Олон улсын эмэгтэйчүүдийн тэмцлийн өдрийг баярын өдөр болгон анх шийдвэр гаргаж нийгэмд хэвшүүлсэн нь өөрөө сонин шийдэл байсан. Нэгэнт хэвшсэн тэр зүйлийг өөрчлөх нь олон сөрөн зүйлийг агуулсан бүр ч ойлгомжгүй зүйл байсан юм.<br />
<br />
<b>Мартын найманд эхнэрээ хэрхэн баярлуулдаг вэ?</b><br />
Онцгой юм үгүй л дээ. Бусдын жишгээр л байдаг. Тэр өдөр гэр бүлээрээ хамтдаа байж сайхан гэгч амардаг. Би чинь гал тогооны өрөөнд бараг ордоггүй хүн. Харин Мартын наймнаар яалт ч үгүй нэг орно доо. Шар тос хөвсөн, борцтой хариулсан цай хийнэ. Манай хүн, бас хоёр охин маань үүнд дуртай. Миний хүү одоо гадаадад сурч байна. Тэр маань байхдаа бүр ч илүү сонин сайхан зүйл олныг сэдэж ээж, эгч, дүүгээ баясгадаг. Бэлэг сэлт авахдаа үнийг нь бус үнэн сэтгэлийг чухалчилдаг. Харин мартын найман бүхэнд сайхан бүсгүйн тухай шүлэг бичдэг.<br />
<br />
<b>Бусад бүсгүйчүүдэд хандан энэ өдрийн тухай юу хэлмээр байна ?</b><br />
Энэ өдөр зөвхөн чиний л өдөр. Бүсгүй чи энэ өдөр ертөнцийн гоо сайхны тэнхлэг болж, зөвхөн чамайг тойрч нар сар эргэж байна гэж бод. Яагаад эцэг дэлхий гэдэггүй эх дэлхий гэдэг юм. Эмэгтэй хүн, эх хүн гэдэг чинь өөрөө эх дэлхийн эх ургамал болохоор л тэр юм. Аминаасаа амь тасалж биеэ хуваан хүн төрүүлнэ гэдэг гайхамшиг. Тиймээс энэ өдөр бол бүсгүй хүний гоо сайхны баяр юм шүү гэж хэлмээр байна. Аз жаргал гэдэг чинь зөвхөн тансаглал биш, архидалт бүр ч биш. Энэ өдөр сэтгэлийн амар амгаланг бүсгүй хүн өөрөө өөртөө бий болгож чадна гэдэгт би итгэж байна. “Болно болно, бүгд болно. Болохгүй юм гэж орчлонд хаа байна” гэж Мишигийн Цэдэндорж хэлсэн биш үү.<br />
<br />
<b>Та сүүлийн үеийн уран бүтээлээ сонирхуулахгүй юу, уран бүтээлийн тоглолтоо хэзээ хийх вэ ?</b><br />
Уран бүтээлийн тоглолтын тухай сүүлийн үед надаас сурвалжлагч бүхэн асууж байна. Тоглолт хийх тохироо нь бүрдэж байгаа, хүлээлт бий болсон гэсэн үг л дээ. Уран бүтээлийн сайхан тоглолт хийх нь миний сэтгэлийн дагуул болсон мөрөөдөл. Тиймээс хийнэ. Харин хавар уу, намар уу гэдэг нь цаг хугацааны асуудал болчихоод байна. Сүүлийн үеийн уран бүтээлийн тайлан энэ болох байх. Мэдээж шинэ дуунууд бичиж байна. Хамгийн сүүлд “Хатан Туулын нулимс” дуу бичсэн. Нүдэн дээр минь шингэрч ширгэж байгаа ижий Туулынхаа тухай харуусан харуусан бичсэн. Аяыг нь хөгжмийн зохиолч Б. Цэрэндондов зохиосон. Уран бүтээлчдийн нийгмийн үүрэг гэж бий. Байгал орчны сэдэв үнэхээр сэтгэл түгшээж байна. Шимжирч хайрлана гэдэг бас их чухал. Эх байгалийнхаа тухай их бичнэ ээ.<br />
<br />
Ярилцлага хийсэн Н.Туяагэрэл</span></div></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-44777531267330790112012-03-15T14:14:00.000+08:002012-03-15T14:14:41.217+08:00С.Сүхбаатар: Дэлхийн хамгийн бага цалинтай манай Монгол хамгийн өртөг өндөртэй улс болжээ.<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-0OKMpk4xqM9iM8DnrgAZ4Q7IaSW9ZBK9Pjj36l2RWbrcX25168Rh9054DkP9JP_Dl1Oj4D8LqNGIV5TnJr10dOLFGYRPad-QdYeMrZfuD6wC8ufEtR5VPBbOsDRO7jM_Q6Tp4-HsIZ2a/s1600/%D1%81%D2%AF%D1%85%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-0OKMpk4xqM9iM8DnrgAZ4Q7IaSW9ZBK9Pjj36l2RWbrcX25168Rh9054DkP9JP_Dl1Oj4D8LqNGIV5TnJr10dOLFGYRPad-QdYeMrZfuD6wC8ufEtR5VPBbOsDRO7jM_Q6Tp4-HsIZ2a/s320/%D1%81%D2%AF%D1%85%D0%B1%D0%B0%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_1.jpg" width="244" /></a></div><div style="text-align: justify;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglxcmkxELuDzpinwoXu1vYMwsS7zEYwamtQaRsUY1qY9p86PW-J1nocSdJKWWxeAmCWKoyxOvj3CRMnsV1V6K6djU4AETpGCh0fc6EZBy_tcgDYoGbC1JjaiiRwgLN77-DCxU4g0Bk204A/s1600/09080004.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><i><b>Сэвжидийн Сүхбаатар гэх энэ эрхмийн өдрийн талыг хажуугаас нь мэдрээд өмнөөс нь толгой эргэчихсэн. Концерт найруулаад хэн нь хаашаа яаж харах, хаанаас гарах, юу өмсч, яаж бүжиглэх гээд 300 хүнтэй микрофон барьчихсан үзэж тарж байх юм. Өдгөө 60 насны сүүдэр зооглож, эцгээсээ өвлөсөн монгол бүжгийн эх түүхийг өөрийнхөөрөө бүтээлцэж яваа түүнийг өд хатгасан бүрх малгай, дэгжин ороолт, сэнгэнэсэн сүрчиг нь одоо ч тодорхойлсоор…<br />
20 жилийн тэртээ холын Америкт зүгийг нь зааж, дөрөөг нь мялааж үдсэн шавь нарынхаа урилгаар С.Сүхбаатар гуай cap гаруй аялаад иржээ. Холын сонинг нь хуваалцахаар түүнтэй ярилцлаа.</b> <b></b></i><br />
<i><b><br />
</b> </i><br />
<b>Таныг Америкаар их адал явдалтай яваад ирсэн гэсэн. Холын сониноос хуваалцаж болох уу?</b> </div><div style="text-align: justify;">20 жилийн өмнө анх тухайн үеийнхээр хөрөнгөтөн орон Америкт МУ-ыг төлөөлж АЖ, төрийн шагналт, зуунь манлай бүжиг дэглээч Сэвжидийн нэрэмжит чуулгын бүжигчид циркийнхэнтэй хамтран аялан тоглож байлаа. Тухайн үеийн улс төр, Монголын ахуй байдал ороо бусгаа цаг үе байсан. Энэ цагаас хойш Монголын урлаг соёл, Япон, Солонгос, Европын орнуудад тоглон сурталчлагдах зам нээгдсэн юм.Үүний өмнө Италид “Монгол бүжгийн гайхамшиг” аавын маань удирдлагаар тоглож байсан. Сая Америкт 20 жил уулзаагүй шавь нартайгаа уулзлаа. 20 настай явсан нь 40 настай, 40 настай явсаннь 60 дөхчихсөн байна. Харь оронд 20 жил ажиллаж амьдарч байгаа тэдэнтэйгээ уулзаж, Монголынхоо ахуй амьдрал, бүжгийн хөгжил урлаг соёлын талаар ярьж хөөрч яваад ирлээ.<br />
Тэд маань ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн “Монголдоо цуглаж ажиллаж амьдарцгаая” гэсэн уриалгыг маш их догдлон хүлээн авчээ. Харь гүрэнд ажиллаж амьдрахдаа олж мэдсэн сурснаа Монголдоо нэмэрлэхэд бэлэн байна. Тэнд авдаг хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээгээ бас эндээс авч чадвал эх орондоо очиход бэлэн байна гэж ярьж байна.Бүжигчид маань АНУ-ын 6 хотоор намайг аялахад маршрут, үзвэрийг маань бүгдийг нь бэлдчихсэн байсан. Америкийн алдартай цирк, театруудад Монголын уран бүтээлчид чадварлагаар үнэлэгдсэн байна. Тэндэхийн урлагийн 5 том театрын тоглолтыг үзлээ. Монголд тэр сайхан театр нь байвал тийм хэмжээнд тоглох ур чадвар манайханд бий.<br />
15 жилийн өмнө би Америкийн шоу бизнес, урлагийн чадавхийг ярихад хөрөнгөтний нийгмийн сонин сэтгэхүйг чи Монголд сурталчилж яах нь вэ гэж зэмлэж байсан. Би бол гэрэл техник, урлагийн хөгжил, хөрөнгө хүчийг л гайхан шагшиж байсан юм. Монголын төр урлагаа дэмжээсэй, тэгж чадвал манайд хаа ч гологдохгүй урлаг байна.</div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>20 жилийн өмнө залуу охидыг тэнд үлдээж байхад С.Сүхбаатар зарчихлаа шахуу хэл үг босч байсан байх аа?</b> </div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Тийм ээ. Анх Америк явахад нэлээн нарийн шалгуураар явж байсан. Хань нөхөр нь ч явуулах дургүй байсан. Японд явлаа гэхэд л чи хүүхэн худалдлаа гэж байсан. Миний эгдүү хүрээд “Тэгвэл эхнэрээ хүртэл худалдаж чадсан намайг сайн худалдаачин гэж бодоорой” гэсэн. Тийм бурангуй атаач удирдлагууд өнөөг хүртэл байсаар ирсэн.<br />
Хань, үр хүүхдээсээ хол хүний нутагт зовж яваа урлагийнхан энд үлдсэн ар гэрээ тэжээж тэтгэж байгаа. Сүхбаатар тэргүүтнүүд янхан бэлдэж явуулаагүйг гадаадад байгаа урлагийнхан маань 20 жилийн дараа нотолж байна. Тэнд байгаа урлагийнхан энд ирээд бүхэл бүтэн байгууллага удирдаад менежментийг нь аваад явчих туршлага хуримтлуулж, сайн бизнес, сайхан амьдралыг бий болгож чаджээ.<br />
Лас Вегаст очоод дэлхийн зартай зугаа цэнгээний хот казиногийн орон гэхээсээ дэлхийн сонгодог уран бүтээлчдийн, хөгжингүй урлаг соёлын төв болохыг нь мэдэрлээ. Тэр зэргийн жижиг хотыг дэлхийн хэмжээний хот болгож чадаж байхад бид яагаад чадахгүй гэж? Манай томчууд их очдог юм билээ. Газар шороон дээрээ эртний ахуй амьдрал соёл урлагаа харуулсан тийм хот байгуулвал дэлхий нийт наашаа эргэнэ гэх сэтгэгдэл надад төрж явлаа.<br />
<br />
<b>Өчигдөр өдрийн тал концерт бэлтгэхийг чинь харахад наадмын талбайд 5000 хүнтэй яаж нервээ барсан бол гэж эрхгүй бодогдсон?</b> </div><div style="text-align: justify;">300 гаруй хүүхэдтэй ажиллаж ийм концерт найрууллаа. Нэлээн хүч хөдөлмөр зарж ажиллаж байна. Найруулагч хүн гэдэг тайван бодно, унтаж байхдаа ч ажлаа зүүдэлнэ. Хүнтэй ажиллана гэдэг чинь их нерв бардаг ажил. Тархины мэдрэхүй, уур уцаар, нервээ барна. Үүнтэй адил олон төрийн концерт, наадмыг найрууллаа.<br />
Тэр олон хүнийг нэг зүгт эвлүүлж бүтээл гаргах нь нөр их хөдөлмөр. Заримдаа би “Хүн маллаж байснаас малчин байсан нь арай дээр байж” гэж хэлдэг. Мал дотроос жимээрээ сайн явдаг нь үхэр байдаг. Идэш хоолоо олж идчихээд бэлчээрээсээ буцахад ч удирдагч байдаг. Хүний өмнөөс амар тайвнаа алдах, эвсэж хийлгэх хувь тавилан надад оноогдсон учраас энэ ажлыг би хийх ёстой.<br />
Энэ жил 4 их ой давхацсан төрийн наадмаа уламжлалт урлагаа орчин үеийнхтэй хослуулж хийж чадлаа. Монгол эхийн сүүний мялаалгыг бид агуулгаар нь илэрхийлж хийсэн. 10 жилийн өмнө би 80 жилийн ойг 5000 хүнтэйгээр хийе гэхэд “Чи дандаа болох бүтэхгүй юм сэтгэж байх юм” гэж гайхаж байсан. Онгоц нисгэх зардал хаа байна? “Чи сэтгэнэ сэтгэнэ гэхэд хэтэрхий сэтгэж байна. Галзуу солиотой” гээд л байсан.<br />
Би чинь “Уяхан замбуу тивийн наран” дууг дуулуулж онгоцноос буулгана, М үсэгтэй бөмбөлөг хөөргөнө” гээд солиорч байлаа. Энэ жил зориод хийсэн. Миний жинхэнэ зөвлөгч, урлагийн тогоонд зовж шаналж, хүнд муу хэлүүлж хамтдаа зүтгэж ирсэн журмын нөхөр Д.Сосорбарамтайгаа баруун зүүний магнайд төрийнхөө наадмын хүндэтгэлийн тоглолтыг зохион байгуулж чадлаа.<br />
Дараагийн наадмын сценарыг би биччихсэн байгаа. Хийнэ гэж би хэлэхгүй. Миний шавь нар гэж агуу бүжиг дэглээчид, найруулагч нар төрчихсөн байгаа.<br />
<br />
<b>Таны 60 насны ойд зориулсан DVD-г шавь нар чинь сюрприз болгон бариа юу?</b> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglxcmkxELuDzpinwoXu1vYMwsS7zEYwamtQaRsUY1qY9p86PW-J1nocSdJKWWxeAmCWKoyxOvj3CRMnsV1V6K6djU4AETpGCh0fc6EZBy_tcgDYoGbC1JjaiiRwgLN77-DCxU4g0Bk204A/s1600/09080004.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglxcmkxELuDzpinwoXu1vYMwsS7zEYwamtQaRsUY1qY9p86PW-J1nocSdJKWWxeAmCWKoyxOvj3CRMnsV1V6K6djU4AETpGCh0fc6EZBy_tcgDYoGbC1JjaiiRwgLN77-DCxU4g0Bk204A/s1600/09080004.jpg" /></a> </div><div style="text-align: justify;">ҮДБЭЧ миний чуулгадаа бүтээсэн бүтээлүүдээр DVD гаргасан гэсэн. Би бол үзэж амжаагүй байгаа. Надад гол нь хүний нас бол чухал биш. Надад 80 настай, 10 настай ч найз бий. Хүн төрөлхтөн насаараа биш, оюун ухаанаараа бие биедээ хань түшиг болж нөхөрлөдөг. Би урлагт 40 жилийн амьдралаа зориулжээ. Тиймээс уран бүтээлийн тайлангаа хийнэ гэсэн бодол байсан боловч чадсангүй.Энэ нь тайз олдоогүй гэх юм уу? Атаач хүмүүсийн нөлөөгөөр болов уу гэсэн асуудал яригдаад байгаа. Гэхдээ би бол “Даравч дардайна. Булавч бултайна” гэгчээр улам бүтээж, зүтгэсээр байх болно. Уран бүтээлч байж үзээгүй, юу ч хийж үзээгүй хүмүүс уран бүтээлч биднийг дарж чаддаггүй юм. Ямар ч байсан би ард түмэндээ өртэй. 40 жил бүжиглэсэн их цэнгүүнээ би тоглох болно, үзүүлэх болно. Энэ бол миний том зорилго.<br />
<br />
<b>Монгол бүжгээр таны өмнө хөндөлсөх, сөргөөцөлдөх хүн байдаг юм уу?</b> </div><div style="text-align: justify;"> Миний аав монгол бүжгийн хаан гэж ард түмэнд үнэлэгдэн мөнхөрлөө. Сүхбаатар миний бие тэр хүний үргэлжлэл, төрсөн хүү нь хэдий боловч МУ-ын гайхамшигтай удирдагч Ю.Цэдэнбалын гэргий А.И.Филатова төрийн концертонд 1976 онд “Шигширэгт” гэх бүжиг хиихииг үзээд дэглэсэн залууг нь Москвад театр урлагийн дээд сургуульд явуул гэдэг үүргийг өгснөөр би бүжгийн найруулгын школыг том гүрэнд эзэмшсэн.<br />
Миний олон шавь нар чуулгыг шинэчлэхээр онгодоор дүүрэн байна. Шинэ үе бол тэд. Би монгол бүжгийг хөгжүүлэхийн тулд авьяастнуудтайгаа хамтран тэмцэж, сайхан бүтээлүүдийг хийдэг. Үүний эсрэг ямар ч уран бүтээл хийж үзээгүй дарганцарууд биднийг ад үздэг. Бид шударга үнэнч хийдэг. Тэд эсрэгээр нь худал бичиг баримтаар авьяастай уран бүтээлчдийг ажлаас нь хөөж халж нам дарах ажлыг хийдэг.<br />
Үүнээс болж Монголын олон чадварлаг уран бүтээлчид урлагийн тайзнаас хасагдсан байдаг. Би энэ талын тодорхой мэдээллийг өгөх нь зүйтэй юм байна гэж бодож байна. Яагаад гэвэл зөвхөн С.Сүхбаатар миний бие уран бүтээл хийгээд яваад байх биш төрөө харж, нийгмээ мэдэрч эв нэгдлээ шингээж хийж чаддаг. Одоо би дарга гэдэг хүн гарын үсгээ зураад хөрөнгөө гаргаад хийхэд бэлэн бүтээлээ жил нухаад дуншиж байна.<br />
“Монголын ноёдын зуун” гэж АУЗ Б.Лхагвасүрэн гуайн цомнолоор хийсэн бүтээлээ хийж чадаагүй алдсан.<br />
<br />
<b>Таны ууган хүү Амараа “Би Монгол хүн” тоглолтоо хийж таныг өмнөө сөгдүүлсэн. Таны сэтгэл тэр үед их хөдөлсөн байж таарах нь?</b> </div><div style="text-align: justify;">”Би Монгол хүн” гэдэг үгийг агуу эх орончид сэтгэл зүрхнээсээ хэлдэг. Эх орон, ард түмнээ хамгаалж олон сайхан баатарлаг эрс амиа өгсөн. Орчин цагт миний хүү энэ үгийг омог бардам зарлан тунхаглаж чаддаг болсон нь миний удмын гайхамшиг. Тийм учраас би хүүдээ аавын хувьд сөгдсөн. Хүний өмнө сөгдөхөд насны хязгаар байдаггүй. Хүмүүс намайг хүүдээ сөгдлөө гэсэн.<br />
Өвдгөн дээрээ сөхөрч суугаагүй би мөргөсөн. Мөргөнө гэдэг би өөрийн адисаа хүүдээ өгч байгаа юм. Энэ бол миний бодлын нэгэн ухаан. Үүнтэй адилаар жижиг Амраа “Аав аа би зүгээр нэг уран бүтээлч байхгүй. Ирээдүйн Монголын урлагийг хөгжүүлэхэд менежмент дутагдаж байгаа учраас би гадаадад сурна” гэж тулгаад хэлчихсэн байгаа.<br />
Би бол тэр хүүхдийг морин хуурч, хөгжмийн зохиолч болгоно гэж бодсон. Гэтэл менежмент дутагдаж байгааг олж харна гэдэг бол үнэлүүштэй, эх оронч сэтгэл юм. Би бол улсын хөрөнгөөр сурсан хүн. Би чинь 9 найзтайгаа хөрөнгөтний замаар явъя гэж шийдэж байсан. П.Очирбат, Ш.Отгонбилэг агсан нар уг нь дэмжиж байсан ч би авьяасаа дагаж амьдарсан. Бага хүү маань “Хатариш” гэж дууг саяхан дуулсан. Багаасаа бараг тайзан дээр мөлхөж өссөн хүүхэд.<br />
<br />
<b>Танайхыг гэр бүлийн тоглолт хийнэ гэсэн яриа байгаа. Та эхнэр хүүхдүүдтэйгээ ярьсан уу?</b> </div><div style="text-align: justify;">Би чинь их өнөр гэр бүлтэй. Бүжиг гэдэг агуу том гэр бүл байдаг. Сэвжид багшийн маань цогцлоосон агуу эвсэг гэр бүл дэлхийд амьдарч байна. Хүн төрөлхтний амьдралыг мөнхийн хөдөлгөөнөөр илэрхийлж байгаа Монгол бүжгийнхэн маань хамтдаа хөлс, цусаа урсгаж гэмтэл бэртлээ ч үл тоодог. Энэ хэсгийн хэлтэрхий сая намайг АНУ-д хүлээн авлаа. Миний өөрийн гэр бүл энэ том гэр бүлийн эс.<br />
<br />
<b>Та хоёр хүүгийнхээ хамт дуучин Д.Болдын клипэнд тоглосон?</b> </div><div style="text-align: justify;">Төрийн соёрхолт Д.Болдын “Миний хоёр эрдэнэ” дууны клипэнд тоглосон. Түүнийг төрийн соёрхол авахад олон хүн дургүйцэж байсан ч дэмжиж байсан хүний нэг нь би. Миний хүүтэй хамт нэгэн үед монгол поп урлагийг хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэсэн хүн. Монгол дээлээ өмсөж орчин үеийн урлагтай уран бүтээлээ хослуулсан нь олон залуусыг үндсэрхэг үзлээр байлдан дагуулсан. Бид гурвыг клипэнд тоглохоор очиход тэнд байсан хүмүүс “Аль нь “Хар сарнай”-н Амраа, аль нь жижиг Амраа, аль нь Сүхбаатар вэ?” гэж асууж байсан л даа.<br />
Энэ бол Сүхбаатарыг үрчийчихээд орж ирж байхад танихгүй байна гэсэн үг биш л дээ. Нэгэн удмын цус гүйж байгааг л мэдрүүлсэн хэрэг. Биднээс шадар гурван цэрэг гэдэг шиг бүтээл гарах байх аа. Онгироо, сагсуу, хүнлэг, галзуу, эх оронч гэдгээрээ олонд хэлэгддэг Дэлгэрмөрөн, “Харанга”-ын Лхагваа, Амраа гурвын уран бүтээл гарлаа шүү дээ. Манай уран бүтээлчид огцом хурц сэтгэгдлээ илэрхийлдэг. Эмоцитой, гомдоно, уйлна, уурладаг, үнэнийг хэлдэг хүмүүс.<br />
<br />
<b>Амраа таныг оройтож өвөө болголоо. Ач охиноо хараад ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ Аав болоод хэр өөрчлөгдөж байна?</b> </div><div style="text-align: justify;">Их сонин учрал байдаг юм байна. Амраа маань залуу насандаа гэрлэж амжсангүй. Идэр насандаа гэрлэж аав боллоо. Миний ач охин 3-р сарын 1-нд төрсөн. Амраа маань найз нөхдийнхеө хамт яаж догдлон хүлээж байгааг би төрөхийн гадаа тэр орой очиж мэдэрсэн. Ач охин маань миний туулай жилд төрсөн учраас Бүжин гэж нэр хайрласан.<br />
Бас л миний удмын үргэлжлэл гэдгээ тэр охин төрөхдөө хэлж байна. Би эхийн цагаан сүүгээр амлаж өсөөд Хатан Туулынхаа усаар ундаалж амьдарч байна. Бэрийг маань Туул гэдэг. Туулай жилд бурханчлан тахиж явах нэгэн Бүжин төрлөө. Амраа аав болоод хүн өсгөнө, тэжээнэ, боловсролтой болгоно гээд хариуцлага гээч юмыг мэддэг боллоо.<br />
Яамай даа гэж би бодож байгаа. Хүн өсгөхийн жаргал, зовлонг Амраа гуай мэдэрчихсэн Монголын алдартай эцэг болох гээд охиндоо юм л бол хөгжим сонсгоод мөрөн дээрээ суулгачихсан эцэг хүний намба зааж байгаа.<br />
<br />
<b>Та үндсэрхэг үзэлтэй хүний хувьд хэрхэн шинэлдэг вэ? Ууцгүй цагаан cap гээд уриалга хүртэл гарч байна?</b> </div><div style="text-align: justify;">Би наадмаа хийхдээ хэлсэн. Эхийн цагаан сүүний мялаалга гэж. Эхийнхээ сүүгээр амлуулж өссөн Монголчууд эвтэй бай гэсэн бодол ухааныг би монгол хүн бүр тээж яваасай гэж би хэлмээр байна. Ерөнхийлөгч маань “Сүүтэй уриалга” гаргасныг би бас наадмын нээлтэнд хийсэн юм. Зарим хүмүүс ядаргаатай цагаан сарыг болимоор байна гэдэг.<br />
Тэгвэл тэр ядаргаатай харь орны Валентины өдөр, 12сарын 31-нд баяр тэмдэглэхээ больё. Европын баахан дурлалаа, хайллаа гээд бэлэг өгдөг, өвлийн евгөн ирлээ гээд хийсвэр сэтгэхүйд нь бас л хөрөнгө мөнгөө гүйлгээд байдгаа болих хэрэгтэй. Эхийн цагаан сүүгээр амлаж өсчихөөд цагаан сараа больё гэдэг нөхдүүд өөрсдийгөө буудаад алчихсан нь дээр.<br />
Цагаан cap бол алдаа оноогоо дэнслэн, гомдол гунигаа тайпж, идээ будаагаа дэлгэж энх мэндээ илтгэж байдаг ах ихсээ хүндэлдэг баяр. Ахмад залуу үеийн холбоосыг бий болгосон 12 жилийн агуу сэтгэхүй дэлхий ертөнцийн эргэх холбоог бэлгэдсэн баярыг үгүй хийе гэж байгаа бол өөрсдийгөө буудаад алсан нь дээр. Кимчи гээд Солонгосын өмхий байцааг идсэн Монгол эрчүүд өвдөг тойг нь өвддөг өвчтэй болсон байгаа.<br />
Монгол хүний бие организмд кимчи их хөнөөл учруулж байгаа учраас үүнийг сурталчилдаг байгууллагууд боль гэж хэлмээр байна. Америкт би сая нэг зүйлийг анзаарлаа. Дэлхийн хамгийн бага цалинтай манай Монгол хамгийн өртөг өндөртэй улс болжээ. “Ханбүргэдэй” гэж дэлгүүрээс би нэг костюм авахад сая төгрөг болдог. Гэтэл Америкаас 300 долларт авч байх жишээтэй.<br />
Манай улс төрч, эдийн засагчид энийг бодох ёстой. Америкчууд маш энгийн хямд хувцас өмсөх юм аа. Гэтэл манай монголчууд их эрэмгий, дундаж ажилтан гэхэд л булган шуба өмсчихсөн. Агуу үнэтэй гутал ч өмсдөг хувцасны чамин соёлтой хүмүүс. Америкчууд монголчуудын хөөрүү цагаан сэтгэл биднийг их татдаг гэж ярьж байна. Би америк монгол хүргэнийдээ зочилж явахад хүнлэг, ажилсаг занд нь болж монгол бүсгүйчүүдтэй гэрлэснээ ярьж байсан.<br />
Америк кинон дээр гардаг шиг нийгэм биш байна. Өнөөдөр Монгол хамгийн замбараагүй нийгэмтэй, хууль нь амьдралд хэрэгждэггүй. Тэнд 21 настай хүнийг л бааранд оруулдаг юм байна.<br />
<i><b><br />
Эх сурвалж: “Монголын нэг өдөр”</b></i></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-55155045906747336022012-03-12T12:40:00.001+08:002012-03-12T12:40:00.554+08:00Ү.Хүрэлбаатар: “Болор цом”-д борог өвсний шүлэг хэзээ түрүүлэх вэ?<div class="post-body"><!--break--><strong></strong><br />
<strong><span lang="MN">Нэг. “Болор цом”-ын наадамд шүлэг яагаад хасагддаг вэ?</span></strong><br />
<div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"> <span lang="MN">Шигшмэл хорьд үлдээд хасагдсан МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Базарсадын Баттулга енгэнэтэл уйлаад сууж байх юм гэнэ. Яав гэтэл “Би хорин минут уйллаа, одоо гучин минут уйлна” гэж байх юм гэнэ. Өхөөрдмөөр ч юм шиг, өрөвдмөөр ч юм шиг. Өхөөрдөхийн учир нь “Болор цом”-руу тэмүүлэх залуу яруу найрагчийн омголон хийгээд гэгээн тэмүүлэл, өрөвдөхийн учир нь наадам, тэмцээн хоёрын дунд тэлэгдсэн сэтгэлгээ юм. “Болор цом” бол найргийн наадмын дэвжээ болохоос начны найраа хийдэг наадмын тавын даваа биш. Одоо тэр цолны бохир наймаа бараг үгүй болсон. Тиймээс хасагдсандаа шарлахах бус шүлгэндээ харамсах нь зүй зохистой мэт. Б.Баттулгын тухайтад дунд дүйзэд шөвгөрөөд “Гэнэтийн орчлонд” шүлгээ уншсан бөгөөд тэр нь өмнөх даваанд уншсан “Эх орон” шүлгээ гүйцсэнгүй. Уг нь гоо чиний даашинз дээр хатгасан янзага гэнэт амилах мэт... гэгээн Монгол минь ...ертөнцийн их ариусгал болно гэх сайхан шүлэг байсан ч “цуугчсан бодол” ч гэх шиг хэлбэржиж амжаагүй хэллэг зэрэг нь нялх занг илэрхийлж байх шиг санагдаж байлаа. Тэгээд л боловсорч амжаагүй сайхан санаа, өмнөх даваанаас суларсан ур хийц нь авах ёстой оноог нь доош дарж шүүгчдийн нийлбэр дүнгээр их дүйзээс хасагдсан хэрэг. Ийм байдал ганц Б.Баттулгад ч байсан юм биш. Даваа даваанаас шивхэрч хасагдсан яруу найрагчид өөр өөрийнхөө шүлгийг ийм хоёр шүүлтүүрээр шүүгээд үзэх хэрэгтэй. Шүүгчдийг өнгөрсөн зууны үлэг гүрвэлийн ордныхон гэхчилэн элдвээр гоочилохоос өмнө өөрсдийгөө гоочилж үнэнийг тунгаавал ихэд хол давхихын шинж бүрдэж байгаагийн зам мөр болно. <a name='more'></a></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Бага дүйз буюу дөчин зургаад шалгарч хоёрын даваанаас хасагдсан яруу найрагч М.Амархүү “Болор цом”-ын тайзнаа бохир агсан тавив. Хараалын үг хэлж хачин муухай аашлав. Үзэгч олноо нулимж үг сэггүй загнав. Үгүй энэ чинь хэн болчихоод хаана, хэнд юун агсан тавина вэ? Түүний уншсан “Дайны цагийн захиа” учир зүйн алдаатай тааруухан шүлэг байсан. “Эзэнгүй захиа ээж аавд нь хэрэггүй. Эр зориггүй цэрэг эх оронд нь бүр хэрэггүй” гэсэн мөр тэр шүлэгт нь бий. Эзэн нь үгүй болсон захиа байхаас “эзэнгүй захиа” гэж байдаггүй. Эр зориг гэдэг нь эрсдэж үхэхийн нэр гэж муйхарлах буюу “сүүгээр бичсэн захиа”-ны хариуг ”цусаараа бичих”-ийг тулган шаардчихаад “Нутгаас нь ирсэн захиа цус битгий үзээсэй” гэж түүнээ тайлах нь үнэндээ шүлгийн өөрийн нь учир шалтгааны гүн ухаадас бус харин “Болор цом”-ын үзэгчдийн цөсийг нь хөөргөх гэсэн угаадас байсан юм. Шүлгээ бус үзэгчдээ бодож бичдэг нь гагц М.Амархүү бус “Болор цом”-д оролцогчдын нийтлэг эмгэнэлт дүр төрх болчихоод байна. Тиймээс “Болор цом”-ын шүлгүүд гэх алга ташилтын шүлгийн бүхэл бүтэн ай сав бий болчихоод байгаа бөгөөд хачирхалтай нь түүнээс салах эрмэлзлэл яруу найрагч, шүүгч, үзэгчдийн алинд нь ч алга. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Яруу найргийн наадмын явцад хасагддаг өөр нэг шалтгаан нь өрсөлдөгчид болон<span> </span>даваа гүвээгээ буруу тооцож сайн шүлгээ нөөцлөөд алддаг гэм ялангуяа залуу яруу найрагчдад их тохиолдох юм. Яруу найрагч М.Амархүү гэхэд “Амьдралын хуудас” гэх “сүүдэртэй, мадагтай ч сүүний үнэртэй” шүлгээ үл нөөцлөн уншсан бол дараагийн даваад архиар бус шүлгээрээ агсан тавих боломжтой байсан. МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч С.Амартайван бас нөөцөлж байж алдаж байгаа харагдсан. Түүнд өөр гал цогтой шүлэг лав байсан байх. Түүний уншсан “Харь аялгатай бүүвэй” нийтлэл шүлэг нь үгийн цэцтэй боловч шинэ уран санаагүйгээс “уулс нойрсоно, улс нойрсоно, хэзээ сэрэхийг хэн мэднэ” гэхчилэн энгийн хүүрнэхэд хүрснээс яруу найргийн үнэлэмжийг бууруулсан юм. Ай.Төмөр-Очирын хувьд ч энэ алдаа давтагдсан. Сүүлийн жилүүдийн “Болор цом”-ын шигтгээ болж буй энэ эрхэм найрагч улс төр, гоморхол хосолсон нэгэн хэвийн шүлгийн сэдвээс хальж чадахгүй байгаа нь шөвгийн дөрөвт шөвгөрөхгүй байгаагийн гол шалтгаан болсоор байна. Жилээс жилд уран бүтээл нь жигдэрч, бас өсч хөгжиж байх нь “Болор цом”-ын болор толинд тусгалаа олж байвал сайнсан.</span><strong><span lang="MN"></span></strong></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><strong><span lang="MN"><br />
</span></strong></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><strong><span lang="MN">Хоёр. “Болор цом”-ын тусгал тунгалаг байх учиртай</span></strong></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом” хорин найман удаа зохиогдохдоо өөрийн уламжлалаа нэгэнт тогтоосон юм. Мэдээж түүнийг нь дэвсгэрлэн хадгалахын зэрэгцээ үеэ өнгөрөөснийг нь өөрчилж, өнөөгийн шаардлагын дагуу шинэчлэл хийх нь зүй ёсны үйл явц юм. Гэтэл сайн уламжлал нь саармагжиж муу зуршил нь өвлөгдөх гэм байсаар байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом”-ын эзэн дараагийн цомоо нээж мялаалгын шүлэг уншдаг хэвт ёсон Л.Хасарын үеэс алдарсан. Энэ жил “Болор цом-28” яруу найргийн наадмыг нээх эрэмбэтэй байсан Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар суун таслана гэдэг шиг байн таслан хөлчүүрхээд<span> </span>мялаалгын шүлгээ уншаагүй. Тэгсэн атлаа “Болор цом-28”-ын салхи хагалах шүлэг гэх тодотголтойгоор “Уулын хотын өглөө” хэмээн мялаалгын шүлгээ “Утга зохиол, урлаг” сонинд ичих ч үгүй хэвлүүлсэн байх юм. Цаашид ийм томорхол тогтох нь л дээ. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Ер нь “Болор цом”-ын эзэд<span> </span>алдар хүндийн оргилд гарсан мэт мансуурах, бие тоох хандлага сүүлийн үед хавтгайрах болсныг Ш.Лхамноржмаагийн давилуун хөлчүү байдлаас харж болох юм. Ж.Наранцацралтын нэрэмжит утга зохиолын баяр Дундговь аймагт болоход тайзан дээр согтуу гарч агсан тавьж хашгирч гуугчин шившгээ дэлгэж байсан нь “Болор цом”-ын эзэн гэсэн их мансуурлын дэлбэрэлт байсныг би энэ хоёр циймрээрээ харсан азгүй амьтан л даа. Тэгтэл сая Дарханы “Болор цом” дээр мялаалгын шүлэг уншихдаа дэндүү давилуун, халамцуу сагсуу байхыг бас хардаг юм байна. АНУ, Францад байгаа “Болор цом”-ын эзэд Б.Ичинхорлоо, Л.Хасар нарт мэндчилгээ дэвшүүлэх нь зүй боловч сургуулийн реклам, өөрийн реклам хоёроо хэтрүүлээд зогссонгүй<span> </span>“Бэр гуйж бичсэн шүлгээ” бэрээ төрхөмд нь буцтал<span> </span>ширүүн дориун уншсан нь “Болор цом”-ын эзэн дэвжээгээ хүндлэхгүй байна даа гэх бодлыг надад л лав гүн төрүүлсэн юм. Дэвжээгээ эс хүндлэнэ гэдэг найргаа эс хүндэлнэ гэсэн үг.<span> </span>Энэ нь бас хорт хавдар шиг тархдаг юм байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом”-ын цомыг олон жил зүүдэлж яваа яруу найрагчийн нэгэн болох Д.Энхболдбаатар тайзнаа хөтлөгчийн дуудлагыг үл сонстол дүлийртлээ унтаж шившгээ тарихад өмнөөс нь яс хавталзаж дарханчуудаас босч уучлалт гуймаар санагдаж байлаа. Яруу найрагч гэхээр ширэлдсэн урт үс, байнгын салга согтуугаар төсөөлдөг ойлголт үеэ өнгөрөөсөн атал бас ч зохиолчдынхоо өмнө хариуцлага хүлээсэн сонгуульт албан тушаалтан ийн үлгэрлэх нь мөнөөх л хуучин муу зуршлын улбаа шинэ залуу үеэ хордуулсан хэвээр байгааг харууллаа.<span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом” бол үнэндээ яруу найргийн уншлага юм. Тиймээс “Болор цом”-ын эзэд наадамдаа оролцох, мялаалгын шүлгээ унших нь уншигчдын хүсэн хүлээдэг сайхан зүйл. Тиймээс “Болор цом”-ын эздэд өөрийн тааллаар оролцох давуу эрх ямба олгосон байдаг. Энэ нь дархан аваргын ам авах дархлаа шиг гойд чамин эрхэм эрх юм. Гэтэл “Болор цом”-ын эзэд наадамдаа оролцох нь бүү хэл мялаалгын шүлэг унших нь өдрийн од мэт ховордсон. Цомын эзэн Ц.Чимиддорж, Б.Ичинхорлоо, Д.Төрбат, Г.Мөнхцэцэг, Б.Галсансүх<span> </span>нар ойрын жилүүдэд сураггүй. П.Бадарч хөтлөгчөөсөө, Ш.Гүрбазар дэвжээнээсээ зодог тайлсан. Ахмад, дунд үеийн ихэнх яруу найрагчид эчнээ зодог тайлсан мэт таг чиг. Энэ орон зайн дээр залуу цомын эзэд тоглож азрагалах болсон нь дээрх давилуун байдлыг үүсгэх нэг шалтгаан болсныг хэлэх хэрэгтэй. Тэр ч байтугай “Болор цом”-ын эзэн бус зохиолчид наадам дээр мялаалгын шүлэг уншиж дэг зөрчих, тэр тусмаа шүлэг гэхэд даан ч хэцүү сулхан юм хэлээд тайзнаас салж өгөхгүй байхыг хараад уур ч хүрэх шиг, инээд ч хүрэх шиг. Эрхэм анд Л.Одончимид, Дарь.Сүхбаатар нарын мялаалга өргөсныг энд хэлж байна. Мялаалга нэртэй мэндчилгээ, зар сурталчилгааг цаашид болих хэрэгтэй. Ер нь ”Болор цом”-ын дэвжээнд<span> </span>их шөвөгт шалгарах шүлгийн түвшинд л мялаалгын шүлэг уншихгүй юм бол мялаалга бус нялаалга болох бус уу. “Болор цом”-ын тусгал тунгалаг байх учиртай.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><strong><span lang="MN">Гурав. “Болор цом”-ын ханш шинэчлэлээр хэмжигдэнэ</span></strong></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом”-ын ханш хаданд гарав. Болж байна. Түрүүлэх хүнд нутгийн зөвлөл нь хэдийнэ бэлэг бэлдэж, өргөмжлөлөө хэвлүүлчихсэн байх, орон сууц, унаа машин өгөх хүртэл нутаг нуга, ахан дүүсээрээ хөл болох, “Болор цом”-ын эзэн гэхийг Төрийн шагнал, Ардын уран зохиолчоос дээгүүр цол хэргэм гэж үзэх зэрэг нь “Болор цом”-ын ханш өндөрсөж байгааг илтгэнэ. Үүнд баярлахгүй байхын аргаггүй. Гэвч баярлах гэдэг нь бархирахын нэр биш. Яруу найргийн яруу алдрын оргилд гарсан мэт бие тоож хаданд гарахын нэр бүүр ч биш. Их мөнгө, их хүндэтгэл бас сөрөг үйлдэл дагуулдаг нь бодит байдал. Үнэндээ яруу найргийн наадмын бай мөрий нэмэгдэж, нэр хүнд өсч, зохион байгуулах хэлбэр өргөжиж, үзэгч түмний хүндэтгэл нэмэгдэхийн хэрээр яруу найргийн хөгжил түргэсч, шүлгийн чанар сайжирч байна уу гэвэл харамсалтай нь тийм биш байна. Нөгөө дэлхийн дэвжээнд дэвэх монгол яруу найргийн хөтөлбөр энүүхэндээ “Болор цом” хавьцаа ийн унаж байгаад сэтгэл зовохгүй байхын аргаггүй. Тийн ахуйд “Болор цом”-ын шүлгийн уран чадварын ханш ямар байгааг өөрийн эрхгүй эргэцүүлэхэд хүргэнэ. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом-28” яруу найргийн наадамд ирсэн хэдэн зуун шүлгээс эхний шалгаруулалтад тэнцсэн гэх 46 шүлгийг Дархан хотноо хоёрын даваанд шүүгчийн хувьд сонсч суухад нүүр халуу оргимоор сул дорой юмс цөөнгүй байсанд гайхсан. Бас ерөөс энэ үеийн яруу найрагчдын шүлгийн түвшин ийм болчихсон юм уу гэх гунигт бодол төрсөн. Үнэндээ энэ хоёрын алиных ч бус анхан шатны шалгаруулалт хариуцлага муутай байсных л даа. Ер нь “Болор цом” яруу найргийн наадмын яруу ханшийг их шөвөгт үлдсэн, үзүүр түрүү авсан шүлгүүд өргөж харин найргийн наадамд ар өврийн хаалга ч гэх нь хаашаа юм<span> </span>ямар нэг байдлаар шүүлтүүр муутай орж ирсэн шүлэг, шүлэгч хоёр гутаагаад байгаа нь нууц биш. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом” нь үзэгч, зохиолч хоёрыг холбосон гайхамшигт хөгнө, аргамжааны нэгэн хэлбэр юм. Өнөөгийн зохиолчид үүнээс өөр сүр дуулиантай яруу найргийн наадмыг бодож олоогүй байна. “Болор цом” яруу найргийн наадам сүүлийн зогсоол, сурталчилгааны хэрэгсэл хараахан биш тул байгаа зүйлээ додомдон өөд татах нь бидний эрхэм зорилго. Гэтэл ил, далд хэл ам татлаагүй “Болор цом”-ын тэмцээн ер болсонгүй. Шалтгаан нь “Болор цом”-ыг нэр алдарт хүрэх гишгүүр мэт наагуур ойлгох завсрын олдмол гэмээр цөөн хүмүүсийн “би”-гээр өвчилсний гор, атаа шөтөө, сүнс сүүдэр юм. Яруу найрагчдийн атаа бол цагаан атаа л даа. Гэхдээ түүнийг нь дэврүүлж сэгэн дээр нь хооллодог сэтгүүлч, сонин хэвлэл бишгүй бий. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Яруу найрагч хүн омголон халуун байх, өөрийнхөө ертөнцийн эзэн хаан, хатдын жишгээр аяглах нь ерийн үзэгдэл. Омголон байх нь давилуун байхын шинж бус, эрхэмсэг байх нь этгээд гажууд төрх огт биш. Тийм үгүй аваас өргөн орчлонг өөрөөр харж, өрөм шигийг нь дээжлэх үнэнийг яахан яруусан дуулах билээ. Тиймээс тэдний ааш араншинг засч, хусч болохгүйн нэгэн адил бас хэвлэж хувилж болдоггүй. Гэхдээ “Болор цом”-д хүндэтгэлтэй хандах, дэг ёсыг нь чанадлан сахих, зорилгыг нь хэрэгжүүлэхэд хүн бүхний хүчин чармайлт үнэхээр хэрэгтэй. Шүлэг бичдэггүй ч шүлэг шиг сайхан сэтгэлтэй хүмүүсийн авч өгсөн бэлэг, хандив, өргөж дээдэлсэн хүндэтгэлээр манай яруу найрагчид дутаагүй. Дархан-Уул аймаг байгуулагдсаны 50 жилийн ойд зориулан УИХ-ын гишүүн, “Төвшин сэтгэл” сангийн ерөнхийлөгч Д.Хаянхярваагийн санаачлагаар МЗЭ-ээс зохион байгуулсан Уран үгсийн чуулган, утга зохиолын өдрүүд, “Болор цом-28” яруу найргийн наадмын их хүндэтгэлийг энэ өдрүүдэд бид гүн мэдэрсэн. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Яруу найргаар ард түмэн цангаж, утга зохиолын шинэ залуу үеийг хичнээн их хүсэн хүлээж, монголын утга зохиолын энэ цагийн амьд бурхад болсон ахмад зохиолчдод ямар их хүндэтгэлтэй ханддагийг биеэр мэдрэх тэр агшинд уран бүтээлийн чанар, шалгуур, зохиолчийн ёс зүй, сайхан сэтгэл, халуун дулаан үг ямар их үнэ ханштайг ухаарч байлаа. “Болор цом”-ын ханш мөнгөн дүнгээр бус найргийн шинэчлэлээр хэмжигдэх учиртай.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><strong><span lang="MN">Дөрөв. “Болор цом”-д борог өвсний шүлэг хэзээ түрүүлэх вэ?</span></strong></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом”-д түрүүлсэн шүлгүүдийг ажихад тухайн уран бүтээлчийн сорууд нь байх юм. Ардын уран зохиолч Д.Пүрэвдорж “Би амьдралдаа хоёрхон шүлэг бичсэн. Нэг нь “Хүн төрөлхтөнд хүргэх үг” нөгөө нь “Чингис” гэж хэлэхийг сонсч байсан. Үнэхээр “Болор цом”-ыг санаачлагчийн хувьд тэрбээр тухайн яруу найрагчийн сүлд шүлгийг бичүүлэх, шалгаруулах далд мөрөөдлийг тээж явсан нь энэ наадмын анхны түрүү магнай шүлгээ өөрөө ийн өргөн үнэлснээс тодорхой харагдаж байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом”-ын гурван удаагийн шагналт Б.Лхагвасүрэнгийн “Ижийтэйгээ байхад би баян байсан”, Д.Цоодолын “Миний муусайн найз нар”, “Болор цом”-ын хошой шагналт Ц.Чимиддоржийн “Малчин”, Б.Ичинхорлоогийн “Тэнгэр”, Ц.Хулангийн “Ганцхан ээждээ унших шүлэг”, “Болор цом”-ын эзэн Т.Очирхүүгийн “Чулууны магтаал”, П.Бадарчийн “Тэмээ”, Т.Галсангийн “Жирмийн сүлжээ”, Б.Доржпаламын “Хөөрлийн шүлэг”, Д.Төрбатын “Сүү”, Г.Мөнхцэцэгийн “Чамаасаа олсон эх орон”, Ц.Бавуудоржийн “Хүрэл чоно”, А.Эрдэнэ-Очирын “Зам”, Д.Урианхайн “Мөнхийн шалтгаан”, Ж.Баяржаргалын “Дарангуйллын хаан оршил”, Ж.Мөнхбатын “Бурхан хүсэл”, Б.Галсансүхийн “Англи хэлэнд итгэж зориулав”, Ш.Лхамноржмаагийн “Хуульгүй амраг”, Л.Хасарын “Миний нэг өдөр ингэж санагдаад”, Х.Эрдэнэбаатарын “Зуун дамжсан суварга үгс”<span> </span>зэрэг цомын эзэн аль ч шүлгийг үзэхэд гайхам бөгөөд үнэхээр энэ шүлгийг нь ярихгүйгээр тэдний уран бүтээлийг хэлэлцэхийн аргагүй сор бүтээлүүд нь байдаг нь “Болор цом”-ын нүнжиг юм. Тэгэхээр Д.Пүрэвдорж өвгөн найрагчийн өнийн хүслэн биелсээр явна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">Харин эдгээр уран бүтээлүүдийг судлахад ихэвчлэн хүн төрөлхтөн, орчлонгийн жам ёсыг өгүүлсэн далайцтай иргэний уянга, бодол бяслагалын өнгө аястай шүлгүүд байх бөгөөд монгол ахуй, сэтгэлгээ, борог өвсний далд чанадыг өгүүлсэн энгийн гоо дүр дүрслэлтэй монгол шүлэг харьцангүй цөөн байна. Энэ бол тохиолдлын зүйл биш бөгөөд “Болор цом”-ын наадмын өөрийн нь араншин, дүр төрх, хэв маяг нь юм. Чухам энэ байдал нь “Болор цом”-д ордог, ордоггүйгээр нь<span> </span>яруу найрагчдыг хоёр хувааж орхисон юм. Үнэндээ Данзангийн Нямсүрэн “Болор цом”-д ганцхан удаа орж нэгийн даваанаас эхлэн бичигч мэт өчиггүй хасагдаж байсан. Тэр уншсан нь түүний уран бүтээлийн гайхамшигт ертөнцийн гурван баганын нь нэгэн болох “Цас” шүлэг байсан юм. Тэгэхээр мэдрэмжийн шүлэг, гүн ухааны шүлэг, монгол ахуйн борог өвс мэт дүрсэл бүхий шүлэг “Болор цом”-д хол давхихгүй нь дэндүү ойлгомжтой болсон юм. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN">“Болор цом” ингэж зарим талаараа яруу найргийн өнөөгийн өсөлт хөгжлийг чөдөрлөж, басхүү гай тарьж байгааг олж харахад төвөггүй. “Болор цом”-ыг яруу найргийн эцсийн хэмжүүр, нэр хүндийн дээд оргил, уран чадварын тэхийн зогсоол гэж үзвэл алдас болно. “Болор цом”-ын 28 түрүүг 20 хүн эзэмшиж буй боловч эхэн үеийн аваргууд ээлж дараалан давхар эзэгнэж, сүүлийн жилүүдэд тийм дархлаа хэрэг дээрээ үгүй болсон үйл явцыг бид харж байна. Энэ нь ная, ерээд оны үед “Болор цом” сонгодог утгаараа машид өрсөлдөөнтэй явагдаж байсныг харуулна. Тиймээс цөөвтөр яруу найрагчид мөнөөх хоёр Мөнх шиг бусдаасаа тасарч түрүү өрсөлдөөн нь зөвхөн тэдний хооронд өрнөх тийм өндөр түвшинд байсан юм. Харин хоёр мянган он гараад ганц ч удаа хошой төрөөгүй нь шинэ үе гарч ирлээ гэхээсээ ижил түвшинд туурвиж буй нэгэн хэвийн уйтгарт дүр төрхийг илэрхийлнэ. Шинэ үеийн яруу найраг гэж хэлбэр хөөцөлдөх, сонгомол монгол шүлэг гэж хуучин дүрсэлтэйгээ зууралдахын аль аль нь туйлшрал бөгөөд дэлхийн дайдад сэтгэж, тэдэнд хүлээн зөвшөөрөгдөх яруу найргийг хүн ард маань хүлээж байна. Монголчуудын “Хүн төрөлхтөнд хүргэх үг” нь чухам яруу найраг юм. Ийм чиг хандлагаар “Болор цом” яруу найргийн наадмыг шинэчлэн зохион байгуулах нь өнөөгийн тулгамдсан асуудал болоод байна.<strong> </strong>“Болор цом”-д борог өвсний шүлэг хэзээ түрүүлэх вэ?</span></div><span lang="MN"><span style="font-weight: bold;">2010 он</span></span></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-86608010544008709732012-03-10T18:16:00.000+08:002012-03-10T18:16:43.477+08:00Төр барьсан эмэгтэй удирдагчид<div style="text-align: justify;">Эмэгтэйчүүдийг хүүхэд харах, хоол хийхээс өөрийг хийж чадахгүй хэмээн боддог хун олон байдаг байх. Гэхдээ энэ нь өрөөсгөл ойлголт юм. Учир нь дэлхийн улс оронд эмэгтэйчүүд шинийг бүтээж байна. Зарим нь төрийн тэргүүн болж эрчүүдээс дутахааргүй явна. Тэдний заримаас танилцуулъя.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Кыргызийн Ерөнхийлөгч Роза Отунбаева</b></div><div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="" src="http://stat.gogo.mn/news/2011/1/7/roza.jpg" width="200" /></div><div style="text-align: justify;">Тэрээр улсынхаа хуулийг дээдлэн, улс төрийн шинэ соёл бий болгоно хэмээн амласан байдаг. Роза Отунбаева Кыргызийг парламентийн засаглалтай болгож, түүхэндээ шинэ хуудсыг нээсэн эмэгтэй юм. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Тэрээр би нийт ард түмэн, улс төрийн нэгэн санаатныхаа дэмжлэгт гүнээ найдаж, шүүмжлэгчид, сөрөг хүчнийхэн биднийг ойлгон ажиллахыг хүсэн хүлээдэг тухайгаа нэг бус удаа хэлсэн байдаг.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
<br />
<br />
Аргентины Ерөнхийлөгч Кристина Фернандес де Киршнер</b></div><div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="" src="http://stat.gogo.mn/news/2011/1/7/kristina.jpg" width="200" /></div><div style="text-align: justify;">Кристина Фернандес де Киршнер нөхрөө өндөр албан тушаалаас буусны дараахан Ерөнхийлөгч болсон түүхтэй. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Тэрээр улсынхаа хоёр дахь эмэгтэй Ерөнхийлөгч бөгөөд бүх нийтийн сонгуулиар энэ албан тушаалд сонгогдсон цорын ганц эмэгтэй юм. Хуульч мэргэжилтэй Кристина өмгөөлөгч, намын зүтгэлтэн байсан ч гэр бүлийн амьдралаа орхиогүй байна. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Нөхөр Нестор Киршнертэйгээ суусныхаа дараа хоёр хүүхэдтэй болжээ. Кристина Киршнер жинхэнэ хатагтай төдийгүй улс төр дэх хамгийн үзэсгэлэнтэй эмэгтэйн жагсаалтад багтдаг байна.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
<br />
Энэтхэгийн Ерөнхийлөгч Пратибха Патиль</b></div><div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="" src="http://stat.gogo.mn/news/2011/1/7/pratibha.jpg" width="200" /></div><div style="text-align: justify;">Энэтхэг бол парламентын засаглалтай орон. Ерөнхийлөгч нь ерөнхийдөө бэлгэ тэмдгийн чанартай.Энэтхэг эмэггэйчүүдийн хувьд Пратибха Патиль жинхэнэ итгэл найдвар болж чаджээ. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Энэтхэгт төрийн гүйцэтгэх албан тушаалыг Ерөнхий сайд болсон Индира Ганди өмнө нь хашиж байсан билээ. Пратибха 1972 онд Ерөнхийлөгчөөр сонгогджээ. Тэрбээр өмгөөлөгч байсан бөгөөд 27 настайдаа улс төрд орсон байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Коста-Рикагийн Ерөнхийлөгч Лаура Чинчилла</b></div><div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="" src="http://stat.gogo.mn/news/2011/1/7/laura.jpg" width="200" /></div><div style="text-align: justify;">Коста-Рика улс анхны эмэгтэй ерөнхийлөгчөө Лаура Чинчилла. Тэрээр Үндэсний хөдөлгөөн намын тэргүүн бөгөөд 48 хувийн саналаар тэргүүлсэн байна. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Лаура Чинчилла нь Коста-Рикагийн Улсын Их Сургууль, Жожртауны их сургуулийг улс төрч мэргэжлээр тус тус дүүргэжээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Бразилийн Ерөнхийлөгч Дилма Руссеф</b></div><div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="" src="http://stat.gogo.mn/news/2011/1/7/dilma.jpg" width="200" /></div><div style="text-align: justify;">Бразилийн Ерөнхийлөгчийн хоёр дахь шатны сонгуулиар 55 хувийн санал авч, ялалт байгуулж төрийн тэргүүнээр сонгогдлоо. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Дилма Руссеф өмнөх Ерөнхийлөгч 63 настай Инасио Лула да Сильвад талархаж байгаагаа онцолсон байна. </div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Бразилийн анхны эмэгтэй Ерөнхийлөгч тэрээр да Сильвагийн Засгийн газарт таван жил ажилласан нэгэн юм. Хатагтай Дилма Руссеф хорт хавдартай хэдий ч ажлаа хийсээр байгаа ажээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Б.Сэлэнгэ</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-20325865444948770292012-03-09T09:30:00.005+08:002012-03-12T13:38:47.417+08:00Ц.Эрдэнэбат : Одоогийн залуучуудад сэтгэлийн ухаан дутаад байна<div style="text-align: justify;"><img align="left" alt="Эрдэнэбат" border="0" hspace="10" id="17567" src="http://resourcep.sodonsolution.com/unen/photo/2012/1/116be6722d2e993f/6114e91e28ff8888big.jpg" style="height: 300px; width: 192px;" vspace="5" /><br />
<b><i>Хүн хүнээрээ байхын ухааныг олсон цагт өөрийн гэсэн үнэн ертөнцийг бий болгодог аж. Шинэ оны анхны зочноор сайтынхаа үнэн хүмүүс буландаа Монголын тэр дундаа барилгын зах зээлд өөрийн орон зайг бий болгож чадсан “Дельта констракшн” ХХК-ийн захирал, зөвлөх инженер Ц.Эрдэнэбатыг урьж түүний бизнесийн ололт болон өнөөгийн залуучуудын сэтгэлгээний цар хүрээний талаар хэдэн хором ярилцсан юм.</i></b><br />
<br />
<b>Юуны өмнө танд шинэ оны мэнд хүргэе. “Дельта констракшн”-ы хувьд хуучин оноо хэрхэн үдэж, шинэ оноо хэрхэн угтан авч байна вэ? </b><b><i></i></b><br />
Шинэ жил, шинэ он гэдэг хэн бүхний хувьд дурсамж дуртатгалаас гадна хийж бүтээхийн их хүсэл тэмүүлэл дагуулж ирдэг . “ Дельта констракшн” ХХ компанийн хувьд ч мөн адил Сая та нарыг орж ирэхэд бид инжененрүүдтэйгээ 2012 оны 8-р сард хийгдэх ажлуудыг ярьж суулаа<br />
<br />
<b>Хүн болж төлөвших, амжилтанд хүрэхэд мэдээж хэрэг суурь хүмүүжил чухал байдаг. таны бага насны төлөвшил эцэг эхийн зааж сургадаг байсан чиглэл юу байв?</b><br />
Аан за. Би Архангай аймгийн Чулуут суманд төрж, бага наснаасаа буурал аав, ээж, нутгийн хөх өвгөдийнхөө энгэр нөмөрт үг сонсож өссөн Тухайн үед өвгөчүүд хүүхэд багачуудад үг хэлдэг, зэмлэдэг, буруу зөвийн дэнсийг ялгаж салгаад өгдөг байж, энэ ч утгаараа буурай аавын минь, буурай ээжийн минь үг сургаал сэтгэлийн хүч болж ирж байсан учраас хүн талдаа, төлөвшил талдаа сэтгэлийн хүмүүжлийг илүүтэйгээр амсаж өссөндөө азтай гэж өөрийгөө тоодог юм. Ер нь бол хүн гурван ухааны амьтан. Биеийн, сэтгэлийн, оюуны гэсэн ийм гурван тулгуур ухаан байдаг. Бид нарын хүүхэд насанд хүнийг хүн болгох сэтгэлийн ухааны хүмүүжил ноёлодог байждээ. <br />
<a name='more'></a><br />
<br />
<b> Тэгвэл одоогийн залуучуудад сэтгэл дутагдаад байна гэсэн үг үү? Хөдөлмөрийн амт гэж чухам таны бодлоор?</b><br />
Намын үүд битгий сахь. Намын үүд сахина гэдэг бол яаж хямдхан, аятайхан аргаар эрх мэдэлтэй, мөнгөтэй болох уу гэсэн хомсхон бодол. Өнөөдөр бизнесийн мянган боломж, түмэн нөхцөл байна. өөрийнхөө хөдөлмөрөөр өөрөө хэнээс ч үл хамаарах эрх чөлөөг бий болгох хэрэгтэй. Энэ чинь жинхэнэ амьдралын гоо сайхан. Нэг намаас, нэг эрх мэдэлтнээс, эсвэл эдийн засгаас нэг бол хэн нэгнээс хамаарсан хөдөлмөр эрхэлж явах амьдралын гоо сайхан биш, жинхэнэ эрх чөлөө ч биш. Санхүүгийн болон дотоод сэтгэлийн эрх чөлөөтэй байя гэвэл өөрийн үнэнийг босгох хэрэгтэй. Өөрөө дэлхийн хүн болтол хөгжих боломж Монголд байгаа. Яагаад Монголд байна гэхээр нэг хэсэг манайд наймааны алтан үе хүч түрж байсан. Одоо бол бүтээн байгуулалтын алтан үе эхэлж байна. Ямарч залуу хүн ямарч төрлийн бизнес эрхлэх бололцоо боломж байна. Тухайлбал : зөвхөн манай компанид л гэхэд өдөрт 200 аяга халуун аарц нийлүүлэх хүн байна уу? энэ чинь юу гэвэл бизнес, асар том бизнес. Мөн манай компианид жилдээ 12000ширхэг бээлий хэрэгтэй байдаг. Хоёр хүн л бээлий үйлдвэрлье. Нэг бээлийнээс л 100 төгрөгний ашиг олно тэгвэл жилд 12 сая төгрөгний ашигтай ажиллана. Энэ мэтээр хязгааргүй боломж үйлдвэрлэл ихсээд, барилга угсралтын ажил, хөнгөн хүнсний үйлдвэрийн ажлууд, уул уурхайн ажлууд ихсээд ирэхээр өргөн боломж нээгдэж байна гэсэн үг. Энэ бүхнийг олж харах хэрэгтэй. Одоо тэгэхээр залуу хүн зөвхөн толгойгоо ажиллуулах өөрийнхөө төлөө зүтгэх л үлдэж байна. Гэтэл яг шударгаар хэлвэл одоогийн залуучуудын хувьд бүх зүйлийг бэлэн авах гээд байдаг болсон. Бэлэн ажил, бэлэн барилга, бэлэн компани авах гээд байдаг. Ингэснээр тэр хүн шавар намагт л байгаа хэрэг. Яагаад намагт байна гэвэл өөрөө хүсэл мөрөөдлөө олж хараагүй, хийж бүтээхийнхээ замыг мэдэхгүй. Тэгсэн мөртлөө өндөр боловсролтой залуучууд зөндөө байна. Тэднийг намагт байна гэхээс өөр юу гэхэв. Сугарч гаръя гэвэл өөрийн ухаан бодол, булчин шөрмөсөө ажиллуулах хэрэгтэй. Нэг өдөр зүгээр өнгөрөөнө гэдэг 50 мянган төгрөг гаргаад цацсантай адилхан. Өдөр бүр хөдөлмөрлөхгүй бол өдөр бүр дундарч байдаг гэдгийг ухаарах хэрэгтэй. <br />
<br />
<b>Ажил амьдралынхаа гарааг юунаас эхэлж байв? </b><br />
Анх би 2000 онд Улаанбаатар хотод ирж байсан. Тухайн үед компанийн захирал байсангүй, хэн ч намайг таньж мэддэггүй жирийн л барилгын инженер ирж байлаа. Гэхдээ би хамгийн сайн гэсэн барилгын зөвлөх инженерийн гар хөлийн үзүүрт зарагдах замыг эхний нэг хоёр жилдээ сонгосон. Үүнийгээ ухамсартай сонгосон. Яавал би Монголын барилгын зах зээл дээр хэрэгтэй эрэлттэй хүн болох вэ гэж бодсон. Тиймээс жил хагасын хугацаанд таньдаг таньдаггүй бүх зөвлөх инженерүүдтэй танилцах аргыг л хайж байсан. Ингэхдээ би нэг ч удаа цалин өгөөч гэж гуйж байгаагүй. Гэхдээ Зөвлөх инженерүүд хүнийг үнэ хөлсгүй ажиллуулах хүмүүс биш гэдгийг мэдэж байсан лдаа Ганц л юмыг гуйж байсан. Та намайг барилга дээрээ ажиллуулаач гэж. Эндээс л миний бизнесийн ажил эхэлсэн. Мэдээж хэрэг цаг нь ирээд нөгөө ажиллаж тусалж явсан зөвлөх инженерүүд маань эргээд намайг дэмжсэн. Энэ компаниа байгуулахад минь маш их тус болсон. Би, намайг хэн нэгэн эрх дархтан татах байх гэж хүлээгээгүй. Надад хэн ч туслахгүйдээ гэж гуньж гутраагүй. Өөрөө зүтгэж хичээсэн учраас намайг татах хүнийг би өөрөө олоод татуулсан. <br />
<b><br />
Мэргэжил бүхэн сайхан гэдэг. Таны мэргэжлийн онцлог юу вэ?</b><br />
Бидний хийж байгаа үйл болгон буян юм. Бидний үйлдэл тэр чигээрээ гэрэл гэгээ, баяр баясгалан ийм л зүйлийг хүмүүст хүргэдэг. Үнэн хэрэгтээ хөдөлмөр нь өөрөө аз жаргал. Бусдын төлөө ажиллаад бусдын төлөө бий болгоод тэдний илчинд өөрөө жаргаж амьдарч байгаа юм. Мөн бодит секторт ажиллаж байгаа. Энэ утгаараа хийсэн бүтээснээ харна гэдэг маш их сэтгэлийн таашаал. Нөгөө талдаа бизнесийн маань, мэргэжлийн маань хамгийн том давуу тал, онцлог бол олон хүний бүтээл учраас би маш олон хүний уур амьсгал, халуун дулаан энерги дунд ажилладаг. Мөн би удирдагч хүнийхээ хувьд юм бүхний тэргүүнд явж байдаг алдсан ч оносон ч миний нэр л түрүүнд нь нэрлэгдэнэ. <br />
<b><br />
Мэдээж энэ олон хүмүүсийг удирдаж залаад явна гэдэг өндөр хариуцлага . Ямар зарчмаар удирдан чиглүүлж ажиллаж байна вэ?</b><br />
Тийм шүү. Манай “Дельта констракшн” 50 гаруй инженер, 650-аад ажилтантай. Ерөнхийлэн ярьвал би өөрөө захиран тушаадаг нийгмийн хүн. Социолист нийгэмд 10 гаруй жил ажилласан. “Чи үүнийг гүйцэтгэ, чадахгүй бол яв” гэсэн хандлагаар ханддаг байсан. Гэтэл өнөөдөр эсэргээрээ мөнгөний нийгэмд амьдраад байна. Тухайн хүний хөдөлмөрийг хэрхэн үнэлж байна гэдгээс л бүх зүйл хамаарна. Ийм нийгэм гэдгийг одоогийн бизнесийн удирдагчид одоо л ойлгож эхэлж байна. Үнэн хэрэгтээ одоо бид нар хүндээ, хүн ёсоор хандах хэрэгтэй. Социолизмын үеийн нийгмийн бодлогод зохицуулагдах, хөдөлмөрөө үнэгүйдүүлэх цаг өнгөрсөн.Энэ ч утгаараа манай компани инженерүүддээ хямдралтай орон сууцны төслийг эхэлж байна. Хүн унах унаатай, орох орон, сэтгэл хангалуун цалинтай бол тэр хүнээс хүссэн үр дүн, тэр хүний дотоод сэтгэлийн хүчийг уудалж гаргаж авч болно. Энгийн энэ гурван нөхцлийг бүрдүүлээгүй байж хүссэн үр бүтээлийг гаргаж авч чадахгүй. Ихэнх том компаниудын хувьд менежмент нь үе дамжсан өөрийн хүмүүсийн үзэл бодлыг гаргаж ирэхэд чиглэгдэж байна. Ингэхдээ хэн нэгэн шууд гаргаад ирж байгаа юм биш. Гадаад орнуудын менежментийг харьцуулж өөрийн хөрсөн дээр суулгах, түүнийгээ бордох шаардлага бий болж байгаа. Тиймээс энэ жилээс цалин хөлсний тогтолцоот системийг зах зээлийн харилцаанд оруулъя. Хөдөлмөрийн харилцааны шинэ зах зээл рүү нь оръя. Яагаад манай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг бодит секторын салбарт тал бүрийн ажиллах хүч дутаад байна. Яагаад ажиллах хүчний залуус гэр бүл, эрүүл мэндээ золин золин Солонгосд очоод нохой шиг зүтгээд байна гэдгийг бодох хэрэгтэй. Ердөө л сая вон авах гэж. Тэдний хүчийг монголдоо эх орныхоо бүтээн байгуултанд зориулылдаа. Сая воныг нь сая 200 болгоё. Энэ бол бидний нийгмийн хөгжилд оруулж буй хувь нэмэр. <br />
<b><br />
Өөрийн ур ухаан, хүч хөдөлмөрөө шингээн барьсан барилгууд нь үр хүүхэд шиг нь санагддаг байх л даа. Ойролцоогоор хичнээн хүүхэдтэй болж байна?</b><br />
Их гоё асуулт байна. 30 жил энэ салбарт ажиллахдаа Улаанбаатар хотод 47 барилга өлгийдэж авсан бол 100–гийн талыг наслахдаа Монгол улсын нутаг дэвсгэр дээр 200 шахам барилгын ажилд гар бие оролцжээ. Миний хувьд барилга гэдэг нэг насны үйл, бүхий л ажил амьдралаа зориулсан зүйл. Мэдээж хувийн өмч учраас цаашид үе дамжаад явна. Тиймээс Монголдоо ч үр хүүхэддээ ч бат суурьтай сайн зүйл үлдээхийг зорьдог. Сайн үйлд садаа мундахгүй гэгчээр барилгын салбарт олон асуудал байгаа. Ардчилал бидэнд сайнын ч саарын ч өгсөн. Улс төрийн тогтолцоонд байгаа буруу зөрүү ойлголт, авилгалын систем зэрэг нь барилгын салбарт гарч байгаа хөрөнгө оруулалтын 10 хувийг үгүй болгодог. Эндээсээ үүдээд мкв–ын үнэ нь өсдөг. Зах зээл дээр 50 саяар зарагдаад байгаа барилга чинь өөрийн өртгөөрөө 20-30 саяд л босдог. Гэтэл яагаад 20,30 саяар нэмэгдээд байна гэдгийг би мэдэхгүй. Хувиараа хөрөнгө оруулалт хийгээд бизнес эрхэлж байгаа хүмүүст ч буруу өгөхгүй. Гол дутагдал нь улс орны удирдлагууд Улс төр бизнесийн бүлэглэлүүдийн оролцоо хэтэрч байгаа явдал. Бизнесийн бүлэглэлийн эрх ашигт нийцүүлнэ гэдэг нийтийн эрх ашигт халдаж байгаа хэрэг. Залуучуудаа хямд орон байртай болгох үүрэг төрд байгаа. залуучууд маань шаардах хэрэгтэй. Төрийн буруу бодлогыг залруулахад оролцох ёстой. Төр нь хоёр л зүйлийг шийдээд өг. Газрыг нь шугам сүлжээг нь мөн хөнгөлттэй зээлийн асуудлыг шийдвэрлээд өгвөл орон сууц бариад өгөх барилгын компаниуд байна ш дээ. <br />
<br />
<b>Маш сайхан ухаарал хайрлахуйц ярилцлага боллоо. Ярилцлагынхаа төгсгөлд залуучууддаа хандаад сайхан уриалга хэлээч гэж хүсэх байна.</b><br />
<br />
Уриалга ч юу байхавдээ. Сэтгэл дундуур байгаа нэг зүйл гэвэл бүх хүмүүсийн өмнө бололцоо нээгдсэн байхад хүмүүс шал өөр юм руу зүтгээд байгаа. Өөрийнхөө аягатай хоолыг бус хүний аягатай будаанд дурлаад байдаг. Дээр ч хэлсэн дүүрэн боломж намрын навчис шиг хийсч байхад яагаад олж харахгүй байнаа. Хэтэрхий хөнгөн хийсвэр амьдралд дурлаад бүтээн байгуулалтын салбарт ажилладаггүй. Аль болох гар хөл хөдөлгөдөггүй, оюун ухаанаа сорьдоггүй ажилд санаархдаг. Энэ сэтгэхүйгээ өөрчилж чадаагүй байхад улс орон хөгждөггүй. Угаас хүмүүс бүтээн байгуулалтын салбарт ажлаагүй цагтаа улс орон хөгжлийн тухай ярьдаггүй. Дандаа хөөсөн хөгжил байдаг. Хэзээ ч нураад унахад бэлэн. Бүтээн байгууллалтын салбарт ажиллана гэдэг дундаж орлоготой иргэд өөрсдөө төрөөс хамаардаггүй орлоготой иргэдийн тоог нэмнэ гэсэн үг. Ингээд ярианыхаа төгсгөлд хэлэхэд өөрт дутсанаа бусдаас битгий хайгаарай. Өөрөөсөө олоорой. Анхны бэрхшээлээс няцах хэрэггүй, тэвчээртэй, туйлбартай, шантрашгүй зүтгэл буян хишгээ заавал хайрлана гэж хэлье.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Сурвалжлагч: Э.Сайнбаяр</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-69788383214287242542012-03-08T22:01:00.000+08:002012-03-08T22:01:23.455+08:00Н.Сувд: Эмэгтэй хүн ухаан богино, хүч чадал муутай гэдгийг би хүлээн зөвшөөрдөггүй<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuTjqoNOxoJj5GsfOA3hzU0u2q1f_J9zLenwZpSHSwesvXDyYPP4thrLzhWti_r15Gf9eT9gUgrE3-WY5BeopCxnpmr7OdeVHwD49__L5Kj_cfNPKqC5QVqTySvl7zb2W8fN7757EHOegE/s1600/suvdaaa.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuTjqoNOxoJj5GsfOA3hzU0u2q1f_J9zLenwZpSHSwesvXDyYPP4thrLzhWti_r15Gf9eT9gUgrE3-WY5BeopCxnpmr7OdeVHwD49__L5Kj_cfNPKqC5QVqTySvl7zb2W8fN7757EHOegE/s1600/suvdaaa.jpg" /></a></div><div style="text-align: justify;">Төрийн соёрхолт, Ардын жүжигчин Намсрайн Сувдыг булангийнхаа зочноор урилаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Уран бүтээлийн тань талаар яриагаа эхэлье гэж бодлоо. Жүжигчин хүн ямар ч үед эерэг болон эсрэг талын дүрд тоглоход бэлэн байдаг уу?</strong><br />
Мэдээж жүжигчин хүн янз бүрийн дүрд хувирч, түүнийхээ дотоод мөн чанарыг үзэгчдэд хүргэх гэж хичээж явдаг. Тиймээс үргэлж эерэг юм уу эсрэг талын дүрд тоглохгүй шүү дээ. Найруулагч ямар ч дүр оноосон бай, хамаагүй. Тухайн дүрийн онцлог, мөн чанарыг нь өөрийнхөө хэмжээнд амилуулах нь чухал. Миний хувьд, хатны дүрд цөөнгүй удаа тоглосондоо олзуурхаж явдаг. Гэвч хатан бүр хоорондоо адилгүй. Нэг хатны дүр төрх, хэв маягаар бусад хатныг илэрхийлж болохгүй учраас тус бүрт нь хувирч чаддаг байх ёстой. Тухайлбал, Мандухай цэцэн хатан ганцхан хувь байх хэрэгтэй. Өүлэн эх ч бас өөр байх нь тодорхой. Жүжигчин хүнийг бүтээл, бүтээсэн дүрээр нь овоглоно гэдэг хамгийн том шагнал юм. Найруулагчид томоохон бүтээлдээ намайг сонгосны хүчинд би хэд хэдэн томоохон дүр дээр ажиллаж, тоглохыг хичээсэн. Миний ажилдаа хандаж байгаа хандлага ч найруулагч нарт нөлөөлдөг байх.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Тайз, дэлгэцийн олон сайхан бүтээлд дүрээ мөнхөлсөн туршлагатай жүжигчний хувьд, ямар ч үед барьц алдахгүй байх гэж боддог?</strong><br />
Яалаа гэж, харин ч бүр улам ихийг шаардаж байна. Сувд гэдэг хүн ганцхан хувьд шүү дээ. Өнөөх л дүр төрх, дуу хоолой, үг яриа, үйл хөдлөлөө 30, 40 жилийн турш хувиргаж яваа хүн. Тиймээс жүжигчин хүний хувьд хувьсан өөрчлөгдөх шинж чанар маань улам бүр хомсдож байгаа хэрэг. Амьдрал баялаг, бас барагдашгүй боловч миний ухаан түүн шиг өргөн хүрээтэй байж чадахгүй. Адаглаад л, насны онцлогоос хамаарч царай төрх, бие галбирын хувьд ч өөрчлөгдөж байна. Үүнд жүжигчний мэргэжлийн хүнд хэцүү нь оршдог юм болов уу гэж боддог доо. Цаашид ахмад уран бүтээлчдийнхээ нэгэн адилаар тухайн цаг үе болон өөрт тохирсон дүрийг гаргахын төлөө чармайж ажиллах биз ээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><a name='more'></a><br />
<div style="text-align: justify;"><strong>Ээжийгээ хөтлөөд театрт хөл тавьсан тухайгаа та нэгэнтээ дурсч байсан. Таныг урлагийн гэр бүлийн хүн гэдэг?</strong><br />
Тийм ээ, би соёл урлаг давамгайлсан орчинд төрж өссөн. Ээж дуучин бас жүжигчин, аав маань сэтгүүлч, орчуулагч. Хэдийгээр миний аав эдийн засагч мэргэжилтэй ч урлагт элэгтэй хүн байсан. Энэ ч утгаараа, манай гэр бүлийн уур амьсгал соёл урлагт ойр байсан нь намайг урлагийн ертөнц рүү чиглүүлсэн байх гэж боддог. Амьдралд байр сууриа олоход гэр бүлийн хүмүүжил асар их үүрэгтэй. Сайхан аав ээж, ухаант буурай маань миний амьдралд итгэл үнэмшлийг өгсөн юм. Урлагийн хүнийг цаг үргэлж гоё ганган хувцастай, найр наадамд уригдан, инээж хөхөрч явдаг мэтээр төсөөлөх нь буруу. Хүний л амьдрал хойно, сэтгэлээр унаж шантрах ч үе таарна. Бас сэтгэл хангалуун, жаргалтай ч үе бий. Тиймээс би жүжигчнээс гадна хувь хүнийхээ хувьд ч тэр. Өөрт оногдсон тавилангаар амьдралын нугачааг туулж явна. Аз болоход, өнгөрсөн хугацаанд алдсан гэж амаа барьдаггүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Театрт ажиллахын хажуугаар урлагийн сургуульд багшилж байгаа. Хэдий хүртэл тайзан дээр “амьдрах” вэ гэж бодож байв уу?</strong><br />
Хэзээ ч үгүй. Тайзан дээр хэдий хүртэл оршин тогтнох эсэх нь нь тухайн хүний авьяас, хөдөлмөр зүтгэлээс хамаарна. Үнэхээр чадвар нь хүрэхээ болиод цаг нь ирсэн бол хүссэн хүсээгүй тайзнаас бууж л таараа. Мундаг жүжигчид 90 нас хүртлээ тоглож байхад зарим нь 60 хүрээд үгээ цээжилж чадахаа больдог шүү дээ. Энэ бол хувь хүний байгалиас заяасан бие махбодь, ухаан санаа, эрүүл мэнд, чадвараас шалтгаална. Надад байгаа бүх зүйл театрын урлагтай холбоотой. Энэ ертөнцөд амьдарч хийж бүтээсэн алдаа оноо бүгд ажил хөдөлмөртэй минь холбоотой гэсэн үг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Сүүлийн үед гарч ирж буй залуу жүжигчдийн талаар ямархуу бодолтой явдаг бол?</strong><br />
Уран бүтээлчид үе үеэрээ төрдөг бичигдээгүй хуультай. Драмын театрын алтан тайзнаа яг нэг үеийн авьяаслаг залуу жүжигчид хаврын ногоо шиг ургаж, урины шувууд шиг ганганаж эхэлж байна. Эдгээр залуусын нуруун дээр театрын хүнд ачаа яваандаа ирэхийг тэд сайн мэдэрч байгаа. Манай театр дэлхийн хэмжээнд хүрсэн. Тэр тусмаа жүжиглэх ур чадвар, жүжигчдийнхээ авьяасаар бол нэлээд дээгүүрт ордог юм. Өнөөдөр соёл урлагийн салбар хүрээгээ тэлж янз бүрийн хамтлаг, студи, театр олширсон. Манайд маш чадварлаг, сайн дүр бүтээсэн залуу жүжигчин олон бий. Цаашид бүр олон чадварлаг жүжигчин төрөөсэй гэж хүсч явдаг юм. Тайзан дээр гарч байгаа тоглолт болгон үзэгчдийн өмнө өгч байгаа шалгалт гэсэн үг. Тиймээс дандаа сайн үнэлгээ үзүүлж байхын төлөө маш их уншиж, судалж, хүч хөдөлмөр гаргаж ажиллах шаардлагатай. Хэнэггүй, зориггүй, зорилгогүй залуус мэдлэг чадвараараа үеийнхнээ байлдан дагуулж яваа бусад залуусаас үлгэр дуурайлал авч, эн зэрэгцэхийн төлөө зүтгээсэй гэж хүсдэг. Харин ямар ч үед өөртөө сэтгэл ханаж болохгүй. Аливаа зүйлд сэтгэл хангалуун, бүх зүйл нь бэлэн байх нь хүнийг амархан өтлүүлж, үхүүлдэг гэж боддог юм. Амьд явна гэдэг зөвхөн зугаа цэнгэл, жаргал хөөхийн нэр биш. Ажил хийх, аливааг бүтээх, шинийг нээх гэдэг нь хүний амьд яваагийн утга учир юм. Гэхдээ зөвхөн үеийнхэн бус ахмадуудаас ч их зүйлийг сурч мэдэх боломжтой шүү дээ. Биологийн утгаараа, нас бол хүний амьдарсан хугацааны тоо болохоос биш, хөгшин залуугийн хэмжүүр гэж би боддоггүй. Залуу хэрнээ оюун ухаан, санаагаараа өтөлчихсөн, үхчихсэн хүмүүсийн дэргэд 70, 80 хүрчихсэн хэрнээ сэтгэх, бодох, эрэх хайх, сэтгэхүйгээрээ ямар ч залуу хүнээс илүү хүн байдаг шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Нэлээд хэдэн жилийн өмнө та УИХ-д нэрээ дэвшүүлж байсан. Улстөрч болчихвол хэрхэх нь сонин байна л даа?</strong><br />
1996 оны УИХ-ын сонгуульд намаас өгсөн үүргийн дагуу нэр дэвшсэн минь үнэн. Гэхдээ одоо эргээд санахад, УИХ-ын гишүүнээр сонгогдоогүй нь зөв ч болсон. Би улстөрч болохын төлөө тэгж их их зүтгээгүй. Харин урлаг бол миний амьдралын салшгүй нэг хэсэг. Монголын драмын театрыг хөгжүүлэхэд оруулах миний хувь нэмэр УИХ-д сууж хууль батлахаас ч илүү байсан. Тэгээд ч би өөрийгөө сонгуульд ялагдаагүй гэж боддог. Ялагдаж сурна гэдэг ялж сурахын нэр. Одоо дахин улс төрийн ажилтай зууралдахгүй ээ. Өөрт байгаа хамаг цаг заваа урлагт зориулж явна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Авьяас чадвар, гоо үзэсгэлэнтэй жүжигчин эмэгтэйн хувийн соёлыг сонирхох хүн цөөнгүй байгаа байх. Гоо сайхан, стиль имижээ хэр зэрэг анхаардаг вэ?</strong><br />
Сэтгэл, сэтгэхүйн гоо сайхан хүнийг залуу, сайхан харагдуулж, чимдэг болов уу. Би гоо сайхандаа их мөнгө зарж, толины өмнө суудаггүй. Бусдын адил нүүрээ арчилж, тэжээлийн тос хэрэглэдэг. Гоо сайхны хагалгаа, будаг шунх ашиглаад ч сэтгэл нь “хиртэй” бол тэр хүн яаж өөдтэй харагдах билээ. Хүн гадна талдаа хичнээн сайхан будчихсан, цэцэг хуар шиг байлаа гээд дотроо юу ч үгүй цаасан цэцэгтэй адил бол ямар ч хэрэгцээгүй шүү дээ. Гаднах сайхан өнгө нь дотроосоо цэнэглэгдэж, үзэмж нэмж байх ёстой. Хэрвээ дотроо муухай байвал гаднах сайхан өнгө үзэмж нь аяндаа өөрөө өнгөгүй, үхмэл болно. Хүний дотоод энерги их чухал шүү дээ. Тэр энерги нь эерэг байж гэмээнэ, хүнийг их сайхан харагдуулдаг гэж би боддог. Урлагийн хүн учраас үс, зүсээ сайхан байлгах хэрэгтэй. Миний хувьд, гоо сайхан болон үсний хэв маягтаа өөрийнхөө хэмжээнд анхаардаг. Салонд тухалж, үсчин рүү явах зав бараг гардаггүй гэх үү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Сүүлийн үед амьдралын ихэнх ачааг эмэгтэйчүүд үүрч байна гэлцэх болсон. Та энэ талаар юу гэж боддог вэ?</strong> </div><div style="text-align: justify;">Тийм ээ, үнэн. Эмэгтэй хүн ухаалаг, өрөвч нинжин сэтгэлээрээ маш олон жижиг асуудлыг шийдэж чаддаг. Амьдралын хэцүү бэрх цаг үед эрчүүд маань түшиг тулгуур, ноён нуруу нь болж яваасай гэж хүсдэг юм. Нэг нэгэндээ итгэлтэй, найдвартай хань, түшиг тулгуур нь байж чадвал амьдрал сайхан болно шүү дээ. Намайг залуу байхад эмэгтэй хүн өөрийн хүч, оюун ухаанаар байр сууриа олж чадах ёстой гэж үздэг байсан. Харин нас ахиад ирэхээр эрэгтэй хүний туслалцаа, дэмжлэг, түшиг тулгуур, ноён нуруу, алсын хараа их хэрэгтэй байдаг юм байна гэдгийг ойлгосон. Бидний залуу үе, энэ цаг үеэс эрс тэс ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл бүх хүн тэгш хувь хүртдэг, ахуй нөхцөл нь тийм л хэм хэмжээнд байлаа. Харин тухайн цаг үед эмэгтэйчүүдийг хөгжүүлэхэд зорилт дэвшүүлж, тэдний боловсрол, мэдлэгийг дээшлүүлэхэд тусгайлан авч үзэж, бодлого боловсруулан үүнийхээ дагуу олон ажил хэрэгжүүлдэг байсан. Өнөөгийн монгол эмэгтэйн мэдлэг боловсролын төвшин дэлхийн бусад орны эмэгтэйчүүдтэй харьцуулан үзэхэд огтхон ч доогуур орохгүй. Мэдлэг, чадвар, ажил, уран бүтээлээрээ улс орондоо төдийгүй дэлхийд танигдсан монгол эмэгтэйчүүдээр бид бахархах ёстой. Эртнээс монгол бүсгүйчүүд нийгэм, гэр бүлдээ онцгой байр суурь эзэлж, хариуцлагатай үүрэг хүлээж, оролцож ирсэн уламжлалтай ард түмэн. Монголын түүхэнд монгол бүсгүйчүүд, эхчүүд, хатдын гүйцэтгэсэн үүрэг өндөр байр суурь эзэлдэг. Төрийн өндөрлөгт гарсан, төрийн түшээд болсон эмэгтэй хүн, эрчүүд шиг тийм олон тоогоор гарч байгаагүй ч гэсэн, үе үеийн Монгол төрд эмэгтэйчүүдийн гүйцэтгэж байсан үүрэг их. Тийм ч учраас монгол эх, эмэгтэйчүүдийн улс орныхоо төлөө онцгой гавьяатай үйлсийг монголчууд марталгүй үеэс үед хадгалж ирсэн түүхтэй. Харин орчин үеийн монголчуудын хувьд эмэгтэйчүүдээ үнэлэх үнэлэмж, тэднийгээ хайрлах халамжлах, эрхээ эдлэх боломжоор хангах асуудалд дэвшилттэй зүйл ч байгаа, ухарсан нь ч бий. Өнөөдөр эрхээ эдэлж чадахгүй доройтож ядуурсан нүд хальтрам бүсгүйчүүд бий болсон нь харамсалтай. Тухайлбал, траншейныхан, архинд донтсон гээд эрх зөрчигдсөн эмэгтэйчүүд байна. Үүний зэрэгцээ үнэхээр биширмээр, бахархмаар эмэгтэйчүүд ч бас олон бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Тэгвэл та энэ асуудалд анхаарал тавьж, “Саран ээж” нийгэмлэгт ажилладаг болсон хэрэг үү?</strong><br />
Тэгж ойлгож болно. “Саран ээж” нийгэмлэгт би сонгуульт ажилтай. Монголын түүхэнд гавьяатай эхчүүд, эмэгтэйчүүд, хатдыг сурталчлан таниулахын сацуу өнөөгийн нийгэмд амжилт гаргаж буй ажил хэрэгч, бизнесмэн бүсгүйчүүд болон хийж бүтээсэн ажил, уран бүтээл, эрдэм чадлаараа үлгэр дууриал болж яваа охид, эмэгтэйчүүдийнхээ хөдөлмөр, бүтээлийг олон түмэнд хүргэдэг. Үүнээс гадна би “Эх үрс-Энэрэлт хөдөлгөөн” гэж ТББ-д ажилладаг. Бид өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, ядуу гэр бүлийн гишүүдэд мэргэжил олгох, нийгмийн асуудлаа болон амьжиргаагаа дээшлүүлэхэд туслах зорилготой юм. Эмэгтэй хүн ухаан богино, хүч чадал муутай гэдгийг би хүлээн зөвшөөрдөггүй. Эрэгтэйчүүдтэй яг ижил эрхтэй, үүрэгтэй, хүчтэй, чадалтай. Зарим талаар эрчүүдээс ухаанаар, хүч чадлаар дутуу байж болох ч өвчин даах, зовлонг давж гарахдаа тэсвэр, тэвчээрийн хувьд хавьгүй илүү. Бүр зарим талаар эмэгтэйчүүд эрчүүдээс илүү ноён нуруутай. Яагаад гэвэл, олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд эр хүнээс дутахгүй өрх гэрээ авч явна. Хүүхдээ улс орондоо тустай, хариуцлагатай, чадвартай үлгэр жишээ иргэн болгон хүмүүжүүлж, гэр орноо өөд татаад явж байгаа олон эмэгтэй бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Амьдрал танд олон зүйлийг өгсөн нь мэдээж. Тэр бүхэн ч бас арвин туршлага болдог байх?</strong><br />
Хүлээлт, тэвчээр гэдэг зүйл жаргал зовлон ээлжилдэг хүмүүний хорвоод ямар чухал болохыг мэдэрсэн. Хүнд сөхрөх, бууж өгөх үе байдаг. Гэхдээ аль болохоор хүний сэтгэлийг зовоосон, сөхрүүлсэн зүйл хүнд ховор тохиолдоосой гэж боддог. Миний хувьд “Үүнээс хэцүү үе надад ирэх ч юм билүү, тэвчих хэрэгтэй” гэж өөрийгөө зоригжуулдаг. Надад тохиолдож буй зовлонгоос хэцүү зүйлийг хүн энэ ертөнцөд туулж гарсан л байдаг. Хүний амьдралд юу ч тохиолдохыг таашгүй. Тэр болгонд хүн сайтар бодож, зовлон дундаас ухаарлыг авч гарах нь чухал юм болов уу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Өнгө мөнгийг шүтэх шахсан хүмүүс цөөнгүй байхад хөгжил дэвшлийн тухай яриад ч нэмэргүй гэлцэх юм?</strong><br />
Мөнгө, алдар хүнд, албан тушаалын төлөө зорих нь утгагүй зүйл. Хүний ур чадвар, мэдлэг, дотоод сэтгэл ариухан, арвин байвал энэ бүгд юу ч биш. Ийм цаг зуурын зүйлээр өөрийгөө хуурч байснаас хичээл зүтгэлээ сайжруулж, хөдөлмөрийг урьтал болгох хэрэгтэй. Чөлөөт цагаа хүртэл үр дүнтэй, өөрт хэрэгтэй байдлаар өнгөрүүлж сурах нь чухал. Би залуу байхдаа юм оёж нэхдэг, нарийн боов, ундаа хийх дуртай байлаа. Сүүлийн үед шинээр гарч байгаа ном зохиолыг сонирхож худалдаж авч унших дуртай болсон. Энэ мэтээр өөрийгөө хөгжүүлж, цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэн алхаж явна. Харин шашин шүтлэгийн тал дээр тааруу. Яахав, сэтгэлдээ сүсэглэдэг бурхан бий. Зав гарвал Гандантэгчилэн хийдээр орж бурханд мөргөж залбирдаг юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><strong>Театрт ажиллаж эхэлсэн үе, тайзан дээр бүтээсэн анхны дүрээ эргээд санахад сайхан байдаг байх даа?</strong><br />
Тэгэлгүй яахав. Би 1970-1973 оны хооронд Кино үйлдвэрт, 1973 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл Драмын театрт ажиллаж байна. Кино үйлдвэрт анх ирэхэд манай ахмад үеийнхэн болох Бадамгараваа, Цэнд-Аюуш, Дамчаа, Осор гуай байсан. Кино үйлдвэрээс театрт 1973 оны эхээр ирэхэд Долгорсүрэн, Т.Хандсүрэн, Лха.Долгор, Цэвээнжав гуай байсан. Одоо эргээд бодоход би ямар онцгой хувь заяатай, ямар том азтай хувь тавиланд төрсөн хүн бэ гэдгээ ойлгож байна. Энэ бол миний ээж, аавын хишиг буян юм. Дамиран гуай Хүүхдийн театрт “Болд хэрхэн хатаагдсан нь” жүжигт тоглуулж байсан. Дараа нь Э.Оюун, Ц.Доржпалам гуай нар намайг театрт анх авчирч байлаа. Маамхүү найруулагчийн найруулсан “Инжгүй хүүхэн” жүжгийн Ларисад тоглуулсан. Энэ жүжигт анх удаа тайзан дээр дуулж үзсэн дээ. Анхны жүжигт Г.Гомбосүрэн, Д.Цэрэндулам, Ц.Гантөмөр, 3.Шагдаржав, Т.Латиф, Д.Норолхоо гээд алтан үеийнхэн хамт тоглож билээ. Г.Гомбосүрэн, Д.Цэрэндулам гуай нар надад үнэхээр түшиг тулгуур болж, алхах гишгих бүрийг минь зааж өгдөг байсан юм. Ахмадуудынхаа гараар нухлагдаж, боловсруулагдаж тэдний ивээл, хатуу шалгуур, шаардлага дунд өсч хүмүүжин өдий зэрэгтэй болсон гэж бахархаж, шүтэж, биширч, итгэл найдварыг хөсөрдүүлэхгүй явахсан гэж бодож ирсэн. Би өөрөө ахмадуудын алган дээр өсч өндийсөн болохоор залуучуудаа дэмжиж, тэдэнд хүч тэнхээ, итгэл найдвар өгөх юмсан гэж хичээдэг. Урлаг, спорт бол үзэгч дэмжигчдийн өмнөх өрсөлдөөн. Энэ өрсөлдөөнд хүн чанараа алдахгүй, ноён нуруутай явна гэдэг тэвчээр ухаан шаардах зүйл.</div><div style="text-align: right;"><i><b>Сурвалжлагч: Р.МӨНГӨН</b></i></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-17796254197464501532011-12-01T10:16:00.002+08:002011-12-01T10:19:58.392+08:00Б.Лхагвасүрэн: Баярлах зовох хоёртоо л ноён нуруугаа алдахгүй явбал хорвоод хүн болсны чинь утга учир шүү дээ<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDIWP1N_MdwlkY0cOquhvNanmkEhLGwaMifyRkBlGLHvOPTa48VkCRyANvuX3m77Acg1yY3ImRoqDvw5T-gdMUHu7a7GFoh0zhhIlg062TXM2NbxqC3hTm5kj-IYyV_jXR0pGP5KDyJ0cp/s1600/dscn0292_59212182.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDIWP1N_MdwlkY0cOquhvNanmkEhLGwaMifyRkBlGLHvOPTa48VkCRyANvuX3m77Acg1yY3ImRoqDvw5T-gdMUHu7a7GFoh0zhhIlg062TXM2NbxqC3hTm5kj-IYyV_jXR0pGP5KDyJ0cp/s320/dscn0292_59212182.jpg" width="320" /></a></div><div style="text-align: justify;">Аравдугаар ангид байхдаа “Уянгын тойрог” номыг уншчихаад хүнээс ямар уянгагарч болдгийг гайхан биширч билээ. <span id="more-135335"></span>Урьд нь ном уншдаг байсан ч тэр жижигхэн яруу найргийн түүвэр намайг жинхэнэ “Номын цагаан солиотон” болгосон юмдаг. Манай гэр Баянхошуунд байлаа. Автобусаар таван буудал явж сургуульдаа хүрдэг байв. Автобусанд ороод гайгүй шиг завсар зай олдвол өнөөх л “Уянгын тойрог”-оо харж явдаг байсансан. </div><div style="text-align: justify;">Номонд, үгийн шидэнд тийм их хүч чадал байдгийг мэдрүүлж өгсөн ачтан минь өдгөөгийн Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Бавуугийн Лхагвасүрэн гуай юм. Буурал гэзгээ илбэсэн энэ цагийн суутан тантай амар мэндийн хадаг барин учралдан хөөрөлдсөн нь ийм бөлгөө.</div><div></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хаврын улирал шувтарч зуны эхэн cap айлчлан ирлээ. Яг энэ цаг үед танд юу бодогддог вэ?</b><br />
Хаврын улирал надад аз жаргал мэдрүүлдэггүй юм. Хамгийн уймраа улирал. Сайхан зун болох нь мэдэгдэхгүй, хэзээ түрүүчийн ногоо цухуйхыг мэдэхгүй хамгийн ааштай улирал. Сэтгэл хамгийн их урагддаг улирал шүү дээ.Намар бол сэтгэл налайдаг улирал. Өнөөдөр хариад зурагт үзэхээр булхайтай хэдэн гишүүн харагдана, суваг солихоор талбай дээрх жагсаал харагдана. Эднийг харж байснаас түрүүчийн цэцэг дэлбээлэхийг харсан нь жаргал. Маргааш яах бол гэсэн л улирал байдаг юм даа.</div><a name='more'></a><br />
<div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>Намар цаг аргагүй л дурсамж хөврүүлдэг. Таны хувьд өнгөрсөн намар ямар дурсамж үлдээсэн бол?</b><br />
Ноднин намар би их зав муутай байсан. Хоёр жүжиг бичлээ. Тэгээд үлдсэн цагт нь үр хүүхдүүдтэйгээ налайгаад л өнгөрөөлөө дөө. Бас бие жаахан чилээрхээд гэрээрээ голдуухан байлаа. Харин хэдэн сайхан хүүхэд өсгөж тэд минь хүний дайтай л амьдарч явааг мэдэрлээ дээ, ах нь. Өвдөж ядрахын цагт хүн улам ихийг боддог юм байна. Хэдийгээр би өвдөж зовсон ч намрын улирал гэдэг цаагуураа дэвсгэр нь зөөлөн юм даа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Хотын хүн буцаж яваа шувуудыг харах биш дээ. Дурсамж, дурдатгал л их бодогдох юм. Өчигдөр инээгээд уулзаж байсан сайхан нөхөр минь өнөөдөр байхгүй болсон гашуун мэдээг сонсч л суулаа. Малгай хийсээд ойчих салхигүй тэр цагаар байж байгаад байхгүй болсон хүмүүсээ л их бодох юм. Монгол Улс орондоо гэхээсээ илүү үр хүүхэд, ач зээ нартаа үгүйлэгдэх орон зайг нь боддог доо, би. Аливаа юм үнэтэй газраа л үнэтэй байдаг.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Үр хүүхдүүдийн минь сэтгэлд орших миний орон зайг юугаар ч хэмжишгүй. Би эх орондоо үгүйлэгдэж явах юмсан гэж зүтгэсээр ирлээ. Хэзээ нэгэн цагт өртөнцийн хуулийг дагана. Тэр цагт Бавуугийн хүү байсан юм гэдгийг шүлэг зохиол минь л харуулах байх. Эх орон гэдэг “Үгүйлэхийн, эс үгүйлэгдэхийн” хуультай байдаг. Эх орон гэдэг агуу том юм. Миний тухай сайнаар ч, муугаар ч дурсах эрх нь ард түмэнд минь бий. Олон жил жаахан дарга хийлээ.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Гэхдээ энэ бол ард түмний минь буян юм. Газрын татах хүч намайг чангааж л байх шиг байна, хүн улам л жаахан болж байж дэлхийдээ уусдаг юм шиг байна. Гэхдээ ах нь өдөр болгон амьд байх юмсан гэж, өглөө болгоны алтан нарыг харахсан гэж зүтгэж явна. Амьдралд хоргодож л явна. Харин яг цаг нь ирвэл амьдрал гэдэг тийм ч хорогдоод байх зүйл биш. Үхлийг хамгийн амар амгалан тосох ёстой гэж боддог.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Яг одоо сурагч, оюутнуудын төгсөлт болж байгаа. Ууж иддэг цаг нь л даа?</b><br />
Сургууль төгссөн, амьдралын зах зухаас шүүрсэн гэсэн баяр баясгалан юм даа. Яах аргагүй дотроос нь огшоож өгдөг том баяр. Баяраа яаж эдлэх вэ гэдэг нь насанд хүрсэн хувь хүний асуудал юм. Бид залуу байж үзсэн. Уусан, идсэн. Одоо харж байхад харамсах нь бага юм. Гэхдээ Монголын залуу насыг ямар нэгэн баяр тэмдэглээд ”элийрч, балайрч” явахаа болиосой гэж боддог. Хайран сайхан үр хүүхэд минь.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Баярлах зовох хоёртоо л ноён нуруугаа алдахгүй явбал хорвоод хүн болсны чинь утга учир шүү дээ. Хүн гэдэг амьтан нэг нь баярлахад дагаад баясч байдаг. Хашгирахад уул талын цуурай шиг адилхан л цуурайтаж байдаг. Бие биеэ дагаад дарвиж, хөөрцөглөж байна гэдэг хувь хүн өөрийгөө олоогүй байна л гэсэн үг. Өөрийгөө олно гэдэг энэ ертөнцөд хамгийн хэцүү. Зөв л баярла. Инээд баяр бахдалдаа хахаж цадсан өдрүүд урд минь байгаасай л гэж боддог юм даа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Урсаад өнгөрсөн он жилүүдийн өндөрлөгөөс эргээд дурсахад алдсан өдрүүд нь олон байж уу, оносон нь их үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Алдаагүй хүн гэж байхгүй. Би ч алдаж л явсан. Цаг хугацааг бол харамсмаар их алдсан. Харин амьдралаа бол алдаагүй. Би 1962 онд анхныхаа шүлгийг хэвлүүлсэн хүн. Тэр үед гайхмаар авьяастай хүүхэд гарч ирлээ гээд шуугиж л байсан юм. Түүнээс хойш 20 жил номоо гаргаж чадаагүй. Үзэл суртлын хувьд болохгүй л гэдэг байсан. Аргаа бараад “Наран тэнгэр Ленин” гэдэг ном бичиж байлаа. Хуурч Жанцанчой гуай хуурдаж тэр шүлэг минь тэргүүн байранд орж байлаа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би тэр үед хэнээс ч айж хулчийж явсангүй. Найз нөхдөө худалдаж идсэнгүй. Гэхдээ тэр цаг үеэ би “алдас” гэж боддог юм. Хайран сайхан цаг үе минь байсан юм аа. Тэнэг залуу насандаа бичсэн шүлгүүд минь их бадрангуй, гэгээн гэрэлтэй байж. Одоо гэхдээ муу юм хийгээд байгаа юм алга. Харин “Амьддаа үхэх шиг муухай юм алга” гэж боддог. Амьд ахуйдаа муу уран бүтээл хийгээд эхэлбэл тэр хүн зуурдаар өнгөрчээ л гэсэн үг.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Тэнэгхэн, иртэй цагтаа бичсэн шүлгүүд минь одоо үзэхэд сайхан байдаг юм. Тэр л үедээ ахиухан шүлэг бичихгүй яав даа гэж одоо боддог л юм.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>”Уянгын тойрог” гээд таны номыг булаацалдан уншдаг байлаа. Яагаад тэгтлээ их сэтгэлд хүрсэн юм бол?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Миний ухаарсан, хатуужсан сэтгэл хамт бичилцсэн юм аа. Тэр үед миний бичсэн болгоныг хэвлүүлдэггүй, хянаж цагддаг байлаа шүү дээ. “Уянгын тойрог” бол жинхэнэ миний халуун цус булгилж байхад бичсэн шүлгүүд. Тэр үед хавчигдаж, гадуурхагдаж явсан юм бол бий. 20 жил номоо хэвлүүлж чадахгүй явж байлаа. Эхнэр минь миний төлөө найдвартай зогсч байсан тулдаа л энэ бүхнийг давсан юм. Би хүнд хэрэгтэй ганц үг хэлж чадахгүй болтлоо бичнэ.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Энэ миний үүрэг. Өнөөдөр надад өгсөн алдар гавьяа гэдэг миний насан туршдаа “ичиж явах хүндэтгэл” юм даа. Чадаж байгаа цагт нь урам юм. Шагналдаа тэнцэхгүй амьдарвал уйтгар юм.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>”Бодол үсэндээ дарагдсан найрагч” гээд Болор цом дээр уншигдаж байсан даа?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би хэзээнээсээ л үсээ ургуулсан хүн. Энэ чинь миний эрх чөлөө юм. Монголчуудын “Тархиан ширгэтэл үс ургаж, чөмгөөн ширгэтэл хумс ургана” гэж үг бий. Бурхан болооч болсон хүнийх ургадаг л юм байна билээ. Тэгэхээр энэ бол миний эрх чөлөө юм. Үсээ бол чамайг төрөөгүй байхаас эхэлж ургуулсан. Тэр социализмын хатуу бэрх цагт би үр хүүхэд хань ижлээ өлсгөж зовоогоогүй, өөрөө ч бас өлөн гундуу явж үзсэнгүй.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Унших номтой, дандаа дээд зэргийн үзэг барьсаар өнөөдрийг хүрлээ шүү. Харин надтай хамт нэг цаг дор явсан зарим хүнийг одоо би өрөвддөг юм. Ерөөсөө аль нэг тал руу туйлширдаг хүмүүс гэдэг эмгэнэлтэй, бас хортой байдаг. Эргэцүүлэн бодохгүйгээр хүн дагаж дарвих шиг ёс бус, гажиг юм гэж байхгүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>Та их бууралтжээ. Хүүхдүүд тань хаана юу хийцгээж байна вэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би найман хүүхэдтэй. Бүгдээрээ л уран бүтээл хийгээд явж байгаа даа. Хүнээс яаж байгаад ахиухан юм авчих вэ гэсэн, хэдэн төгрөгийн наад цаадахыг харсан хүн надаас гараагүй юм байна. Их муугаар яривал жаахан арчаа муутай, гэгээн сайхан сэтгэлтэй хүмүүс юм даа, миний хүүхдүүд. Манайхаар орж гарч байсан хүмүүс тийм л болохоор “За өнөөдөр болж л байвал болоо доо” гэсэн хүмүүс байх юм байна шүү.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би өнөөдөр хүүхдүүд минь хоол авч ирж өгөөд жаргаж байна гэж хэлэхгүй. Би өөрийнхөө залуу насыг уучилж байгаа шиг хүүхдүүдээ уучилдаг. Эрүүл байцгаах юм даа миний хүүхдүүд. Бас хэл ам тарьж хэрүүл шуугиан тарьж байгаагүй юм. Ач гуч минь арван хэд боллоо.Тэд минь миний нүдэнд алаглаад харагдаж байх шиг жаргал өнөөдөр хаана байна вэ.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Баасан эгч та хоёр өнөөдөр жаргаж байна уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Бурхан үзэг. Арван хэдэн ач, зээ нараа тойруулаад жаргаж суунаа ах, эгч хоёр нь. Улам л урт амьдармаар санагдах юм даа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таныг тамхиа татаад, бодлогоширч суугаа төрхөөр тань л төсөөлөх юм. Таны хувьд тамхи чухам юу вэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Тамхи юм бодоход их нэмэртэй юм. Сэтгэлийн завсарлага юм даа. Ганц янжуур асаагаад, бодоод суухад хүний нэг насны амьдрал багтдаг юм шүү дээ. Хүний амьдрал богинохон юм. Тамхи бол миний хувьд их ойрын хэрэглээ. Архи, тамхины эсрэг нийтээрээ тэмцэж байгаа энэ үед миний үг болохгүй, муу үг байх л даа. Гэхдээ би тамхинаасаа гарч чадахгүй байх. Миний өвөг эцэг “Эр хүн хэрэглэж байгаа юм аа хэрэглэж байгаад л дуусдаг юм” гэж хэлж байсан юм. Би тамхинаасаа урвахгүй. Гэхдээ энэ минь “Хүүхдүүд минь та нар над шиг тамхи татаад бай” гэсэн үг биш.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>П.Бадарч гуай нэгэнтээ “Манай Лхагвасүрэн хамгийн үнэтэй тамхи татдаг” гэсэн байсан. Танд тамхийг үнэлэх өөрийн үнэлэмж байдаг уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Байна. Хямдхан тамхи ядаж л өмхий байдаг. Гэр орон, хувцсанд хүртэл шингэчихсэн байдаг. Би хар залуугаасаа тамхи татсан. Харин хэзээ ч хямдхан, муу тамхи татаж байгаагүй. Би ямар архи уух биш. Гоёж гоодоод гүйх биш. Гэр амьтай хүн. Айлд очоод, наргиж цэнгээд явж ерөөсөө сураагүй хүн. Хамгийн эхлээд “Луна” гэдэг Болгарын тамхи татсан. Тэгээд “ВТ” татсаар байгаад сүүлдээ “Marlboro” татсан. Өнөөдөр энэ “Кеmel”-тай зууралдаж сууна. Нэг насны минь дагуул болж дээ энэ тамхи.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Таныхаар шагнал гэдэг юу вэ?</b><br />
Чадаж байгаа үед минь урам юм, нөгөө талаар”айдас ичвэр” юм даа.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>”Миний муусайн найз нар” гэдэг нэвтрүүлэг байдаг. Танд тэр нэвтрүүлэгт орох таалагддаг уу, гэртээ үзээд сууж байх сайхан уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">За даа, гэртээ үзэхийг нь сонгоно доо. Тэр нэвтрүүлэгт орсон хүмүүсийг гэв гэнэтхэн аваачдаг юм билээ. Тэнд жинхэнэ хар багын миний найз орхигдоно шүү дээ. Би нэг удаа тэр нэвтрүүлэгт орсон. Харин хар нялхын ганц хоёр найз минь гомдсон байна билээ</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Та ер нь хэзээ нэгэн цагт найз нөхдийнхөе өмнө гэм, зэмтэй явж байв уу. Найз нөхөд гэдэг таны хувьд юу вэ?</b><br />
Би нөхдийнхөө өмнө хэзээ ч буруутай явж үзээгүй. Найз нөхдийнхөө өмне хэзээ ч нүүр бардам байж чадна. Цөөхөн ч гэсэн чансаатай найзтай хүн. Хар багын хэдхэн найз бий дээ. Би өөрөө их сонин хүн. Зожиг, нэг их нийтэч биш. Өглөө юм иддэггүй, өдөр бас сүйдтэй юм идэхгүй. Орой хариад л муу хөгшнийхөө гарын хоолыг иддэг хүн. Хүний ганц хүү болоод нэг жаахан зожиг өсчээ.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Хүнд хайрлуулах, хүнийг хайрлах гэдэг таныхаар ямар ойлголт вэ?</b><br />
Би худлаа маяг сураагүй хүн. Хэзээ ч илүү хайрлуулах гэж гоё ганган явж үзсэнгүй. Хар аяндаа байгаагаар минь намайг ойлгож, хүлээж авбал тэр жинхэнэ сэтгэл. Намайг ил далд хаана ч ярилаа гэсэн адилхан байвал тэр хамгийн чухал ойлголт. Хэн хаана ч байсан баггүй л байх хэрэгтэй. Тэгвэл та хүн. Хэн хүнд тоогдохын тулд биш, байгаагаар минь хүлээж аваасай гэж явбал буян тэр. Яг уран бүтээл хийж суухдаа өөрөөсөө бусдыг тоож үзээгүй. Би үнэхээр том юм аа гэж л бодож бичдэг.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>А.Пушкин “Хүний гараар бүтээшгүй хөшөө дурсгалаа босголоо би” гэж амьд сэрүүндээ бичсэн байдаг. Та тэгж хэлэх үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Үгүй. Би болоогүй байгаа. Хөшөөг үлдсэн хүмүүс нь босгодог л доо. Тэр бол сайхан омог бардам шүлэг. Яруу найрагч хүн омог бардам хэлэх ёстой юм. Гэхдээ уруул давахгүй үг, хэлж болохгүй цаг гэж байна.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Сэтгэлийн амар амгалан гэж юу вэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би өөртэй чинь яриад сууж байгаа минь л амар амгалан юм. Ойрдоо ингэж сайхан яриа өрнүүлж сууснаа санахгүй юм. Чиний ах миний шавь “Паанан” Энхболдыг бодохоор миний залуу нас санагддаг юм. Омголон, хамгийн гол нь хэтийдсэн авьяастай. Одоо Аюурзана, Галсансүх, Мягмаржав энэ хэд л байна даа. Хайрламаар авьяастай хүмүүс. Ах чинь чамайг дагуулаад Цагаан сараар манайд ирж золгож байлаа. Чи хариугүй жаахан юм байсан. Өнөөдөр би ахыг чинь үгүйлж л суудаг. Тэр Америкаасаа нэг л өдөр ирэх байлгүй.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Би залуу зохиолчдын ном болгоныг заавал уншдаг. Огт танихгүй хүнтэй бол хэзээ ч ингэж ярьдаггүй. Өнөөдөр өөртэй чинь ярихад сэтгэл их амар байнаа. Лхагвасүрэн гэдэг хүн чинь ийм л хүн. Би өнөөдөр өндөр их мэдлэгтэйдээ дарга хийгээд яваа юм биш. Хүн шиг хүн тулдаа л улсын ажлыг авч яваад хийгээд байгаа юм.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Д.Энхтүвшин</b></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-51060921241890691832011-11-07T17:35:00.001+08:002011-11-07T17:38:10.103+08:00Ц.Нямдорж: “Аав Ээж хоёр”-ыгоо ганц сайхан дуулчихаад Н.Энхбаярын шүүхээр буудуулна даа<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"></div><div class="separator" style="clear: both;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqun38WMyZqVq9ZUnutr21eGJe38WqReGsDwVnxzzxqVCLqGicyC7IvYddSdyUFLRX1R3fr7Sj-2zrvZfto5IWeQ-zMUZACxXtJh7GVLM1uQP1aVzB7BoCI8ph3HF5RlCsAjo3D_i3221C/s1600/b7fc002798bc4452great.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqun38WMyZqVq9ZUnutr21eGJe38WqReGsDwVnxzzxqVCLqGicyC7IvYddSdyUFLRX1R3fr7Sj-2zrvZfto5IWeQ-zMUZACxXtJh7GVLM1uQP1aVzB7BoCI8ph3HF5RlCsAjo3D_i3221C/s320/b7fc002798bc4452great.jpg" width="267" alt="Ц.Нямдорж" /></a></div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqun38WMyZqVq9ZUnutr21eGJe38WqReGsDwVnxzzxqVCLqGicyC7IvYddSdyUFLRX1R3fr7Sj-2zrvZfto5IWeQ-zMUZACxXtJh7GVLM1uQP1aVzB7BoCI8ph3HF5RlCsAjo3D_i3221C/s1600/b7fc002798bc4452great.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><br />
</a><br />
<div style="text-align: justify;"><i><b>“Ярилцъя” булангийн хойморт Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.НЯМДОРЖ уригдлаа. Бидний яриа бүхэлдээ халуухан сэдвүүдээр өрнөсөн тул илүү тайлбар зүүлт хийхээс татгалзаж байна.</b></i><br />
<br />
<b>-Ц.Нямдорж сайд тантай улс төрийн амьдралын тань янз бүрийн цаг мөчүүдэд олонтаа ярилцаж явлаа. Өөрөөр хэлбэл, цаг үеийн халуурсан үйл явдлуудын дунд дальдчиж зугталгүй, хатуу ширүүн мэдэгдлүүдээрээ өөрийгөө тодорхойлж байдаг улстөрч өмнө минь дандаа сууж байдаг байсан. Харин өнөөдөр олигархи гэх шинэ нэрээр цоллуулж буй огт танихгүй хүн байж байх шиг?</b><br />
-Бат-Үүл, Дэмбэрэл бид хэдийн олигархи ч гэж юу байхав. Миний ойлгож байгаагаар наадах чинь нөгөө “Ард түмний шүүх”-ээр буудуулах 15 хүний нэрсийн жагсаалт. Энхсайхан, Энхбаяр хоёрын зохион байгуулж байгаа “Ард түмний их хуралдай” гэдгээс энэ нэрсийг гаргаж ирсэн. Би бол харин ч бахлуур 5-д багтсандаа баярлаад байгаа шүү. Нэг талаас харахад амны билгээс ашдын бэлгэ гэдэг биз дээ. Нөгөө талаас харахад Энхбаярын шүүхээр буудуулах эхний хэдийн нэг болсондоо баярлаж сууна. Ямар ч байсан “Аав ээж хоёр”-ыгоо ганц сайхан дуулчихаад Энхбаярын шүүхээр буудуулна даа. 1922 оны наймдугаар сард буриад Элбэгдорж Ренчино 13 хүний нэрс гаргаж, Д.Бодоо сайдтай хамт буудан хороосноор коминтерны их алан хядлага Монголд эхэлсэн юм шүү дээ. Ерэн жилийн дараа дахин Монголын төрийн тэргүүн, Ерөнхий сайд байсан хүмүүсийн турхиралтаар “Ард түмний шүүх” байгуулах санаачилга гарч байгаа нь өөрөө дэндүү балмад бөгөөд увайгүй явдал. Ард түмнийг гэгээрсэн, ухаажсан ийм үед төр тэргүүлж байсан, засаг тэргүүлж байсан хоёр хүн нийлчихээд ерөнхийдөө мэдрэлийн хувьд хэвийн биш үзэгддэг арваад хүмүүсээр санаагаа дайлгаж, шинэ зууны хэлмэгдүүлэлтийг эхлүүлэхээр санаархаж сууна. Энэ утгаар нь л би хүлээж авч байна. Өөрөө энэ ярилцлагаа “Аав ээж хоёр”-ыгоо ганц сайхан дуулчихаад Энхбаярын шүүхээр буудуулна даа гээд гарчиглачихаарай.</div><a name='more'></a><br />
<b>-Уг нь ч сайхан дуу шүү. Гэхдээ арай билэггүй юм биш үү?</b><br />
-Зүгээр ээ. Энэ улсад адгийн шударга бус нь арай шударгаа ялладаг болж байгаа юм бол үйлээрээ болог.<br />
<b><br />
-Сүүлийн үеийн гудамжны улс төрөөс большевизм гэх мартагдсан үнэр танар илүүтэй ханхлах болсныг ажиглагчид хэлж байгаа. Таны амнаас М.Энхсайхан гэх нэр гарч байна. Түүний оролцоо нэг их байгаа юм уу даа. Сүүлд нэг ярилцлагыг нь уншсан?</b><br />
-Байлгүй дээ. Наад “Их Хуралдай” гэдэг юм чинь түүний удирдаж байгаа намын санаачилга биз дээ. Түүний намын дарга Цолмон, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Уянга, Энхбаярын “нам”-ын Цог, Удвал нар “Их Хуралдай”-г удирдсан биз дээ. Наад Энхсайхан чинь ухаангүй хүмүүсээр үйлдэл хийлгэчихээд ялд унах болохоороо тэднийгээ түлхчихээд өөрөө сугарч үйлддэг аргад үнэнхүү гаршсан хүн шүү дээ. Нөгөө Баатарыг яалаа. Одоо юм нь бүтэлгүй болоод ирэхээр зугтаж эхэлж байхгүй юу. Энхсайхан дандаа ийм хоёр үзүүртэй улс төр хийдэг хүн.<br />
Хариуцлагын тухай асуудлыг эд нар одоо их ярьж байна. Ялангуяа энэ ашигт малтмал тойруулаад баахан юм ярьж байх шиг байна лээ. Тэрэндээ хүрч ярих юм бол энэ салбарт хуримтлагдсан бүх увайгүй явдлын улс төрийн гол хариуцлагыг хүлээх ёстой хоёр хүн нь энэ Энхсайхан, Энхбаяр хоёр өөрсдөө шүү дээ. 1994 онд баталсан Ашигт малтмалын хууль гэж байлаа. Хурц гуай, Чимид багш нар голлож ажилласан хууль л даа. Тэр хуулийг М.Энхсайхан Ерөнхий сайд байхдаа хүчингүй болгуулаад оронд нь ерэн долоон оны ашигт малтмалын хуулийг батлуулсан. Тэр хуулийн ерөнхий үзэл санаа нь ерөөсөө ашигт малтмалын лицензийн наймааг түгээн дэлгэрүүлэх. Анхны өргөдлөө авч ирэхэд нь л өг гэсэн зарчимтай тийм хууль л даа. Тэр хуулиар 7000 орчим лиценз тардаг юм биз дээ. Саяхан би нэг тоо хараад сууж байсан чинь 5000 гаруй лиценз нь Н.Энхбаярыг Ерөнхий сайд байхад нь тарсан байх юм. Өөрөөр хэлбэл, бодлогыг нь Энхсайхан гаргаж, хэрэгжилтийг нь Энхбаяр гүйцэтгэсэн гэсэн үг. Ийм юм хийсэн улсууд өөрсдөө гэнэт тэнгэрээс бууж ирсэн юм шиг аашилж байгааг харахаар зэвүү хүрээд байх юм. Би хэлье гэснээ хэлье. Монгол Улсын сүүлийн 20 жилийн улс төрийн гол будлианыг хутгасан хоёр хүн бол М.Энхсайхан, Н.Энхбаяр хоёр. Хоёр биенээ үзэж чаддаггүй байсан хүмүүс өнөөдөр нийлчихээд юу ярьж, хийж явааг монголчууд харж л байна. Энхбаяр сонгуульд ялагдчихаад юу хийж байна. Дэндүү увайгүй мэдэгдлүүдийг удаа дараа хийлээ. Сүүлдээ Үндсэн хуулийн бус аргаар төрийн эрхийг авах, хууль бус шүүх байгуулах тухай ил цагаан ярьж, нийгмийг турхирч эхэллээ. Даанч дээ. Үндсэн хууль дээр гараа тавьж байгаад тангараг өргөсөн Ерөнхийлөгч байсан хүн шүү дээ. “Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй” гэдэг лоозон Энхбаярынх биз дээ. Эсвэл Энхбаярыг төр зайдагнаж байхад эвтэй байж бусдынх нь үед алалцаж байх хувь тавилантай ард түмэн болж байна уу. Ингээд байхаар нь хамаг нуугдмал маскийг нь ураад хаячихмаар санагдах юм. Асуудал иймдээ хүрч Энхбаяр Монгол төрийн гал голомтыг самрах гэж байгаа бол тэр бид хоёрын хэдэн жил хамтарч зүтгэсэн нь хэнд хэрэгтэй юм. Естой үзэлцэж өгнө дөө.<br />
<b><br />
-Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар намаа болон тухайн үеийн дарга С.Баярыг өөрийнхөө эсрэг ажилласан гэж Н.Энхбаяр хэлдэг. Гол хонзон нь энэ. Үнэхээр С.Баяр дарга нэр дэвшигчийнхээ эсрэг ажиллаад унагаасан хэрэг байж болох уу?</b><br />
-Наадах чинь өөрөө инээдтэй асуулт, эрүүл бус сэтгэхүйтэй хүн л ийм хөгийн юм бодож, хэлж чадна. Эрүүл хүн хэзээ ч ийм юм бодож чадахгүй. Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн ч бай ер нь сонгуульд алдсан л бол тэрний ялыг намын дарга л үүрдэг шүү дээ. Ийм ялыг үүрэх гэж хүсдэг хүн байдаг юм уу. Эрүүл эсэхэд нь эргэлзмээр юм сүүлийн үед их ярьж байна даа. Бөгс долоодог л гэнэ, баасыг нь цэвэрлэсэн, шээсийг нь зөөсөн л гэнэ. Хэнээр яаж бөгсөө долоолгож, хэний баас, шээсийг зөөж байснаа одоо эзэнтэй, нэртэй нь хэлэх хэрэгтэй. Өөрийнх нь төлөө зүтгэж, Монголын төрийн бүх өндөрлөгт хүргэсэн Ардын намын 160 мянган гишүүнийг доромжлох эрх Энхбаярт байхгүй. Доромжлуулж сурсан нь доромжлуулдаг юм байлгүй. Би л лав чадахгүй.<br />
<br />
<b>-Сонгуулийн үр дүнд мэс засал хийх санаархал цухалзуулахаар нь нам болоод түүний удирдлага хөдлөөгүй байж болох. Одоо түүний барьж авсан сэдэв “Долдугаар сарын 1”. Ёстой бусдыг ороох гээд голдуу өөрийгөө ороосон аймшигтай мэдэгдлүүд хийж байна уу гэж харагдах юм. Харин та энэ “Долдугаар сарын 1” гэсэн сэдвээр огт ярьдаггүй?</b><br />
-”Долдугаар сарын 1" чинь нэг талаас өдөөгчтэй, хатгагчтай, хамтрагчтай, гүйцэтгэгчтэй, нөгөө талаас нь харах юм бол гаргасан шийдвэртээ хяналт тавих үүрэгтэй эзэн нь тодорхой хэрэг шүү дээ. Монголын ард түмэн телевизээр бүтэн өдөр энэ эмгэнэлт самууныг харсан биз дээ. Зүгээр л телевизийн бичлэг харж байгаад гол эздийг нь бариад авах хэрэг. Гэтэл шалгаж байгаа газар нь тойроод л байна.<br />
<b><br />
-Ингээд л болоо юу. Тухайн үед та хууль зүйн яамыг толгойлж байгаагүй л дээ. Гэхдээ энэ нь хэрэг явдлын талаар ярихгүй байх тийм том шалтгаан мөн юм уу?</b><br />
-Шалгагдаж байгаа хэргийн материалыг уншаагүй байж дүгнэлт хийх нь ёстой боловсролгүй хүний хийдэг ажил. Яривал би улс төрийн талаас нь л ярина. Улс төрийн талаас нь хариуцлага хүлээх нэг гол хүн бол Энхбаяр өөрөө. Сүүлийн үед Энхбаяр эр зоригийн тухай гэнэт их ярьдаг болж. “МАХН” гэгчийн хурал хийхдээ ч, сая “Их хуралдай” гэгчээ хийхдээ ч “эр зоригтой хүмүүс” энд цуглачихлаа гэж ирээд ярьж байна лээ. Энхбаяр тийм их эр зоригтой юм бол нийслэл нь улаан галд автах гэж байхад гарч ирээд тэр галдан шатаагчидтай ингэж болдоггүй юм аа гээд улаан нүүрээрээ уулзаж, зогсоох нь яасан юм. Эрхбиш Ерөнхийлөгч гараад ирэхээр тэр хүмүүс нэгийг бодох байсан биз. Нөгөө талаас, Энхбаяр зарлиг гаргаж, түүнийг хэрэгжүүлж эхэлсний дараа буун дуу гарч, хүний амь эрсэдсэн нь хэн ч үл маргах үнэн биз дээ. Ийм зарлиг гарахаар чинь ердийн хуулийн үйлчлэл зогсч, зарлигт хамрагдсан газарт зөвхөн зарлиг үйлчилж, уг зарлигыг хэрэгжүүлэх ажлыг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гартаа авдаг юм. 1995 онд баталсан Онцгой байдлын тухай хуулийн заалт, нөхцөл ийм. Гэтэл Энхбаяр одоо хэнээс хариуцлага асуугаад байна аа. Тэр “Их Хуралдай” гэгчийнхээ индэр дээрээс “Ард түмнээ бууддаг төртэй болсон”, “Таван хүний аминд хүрсэн” гээд л авч өгсөн байна лээ. Үнэхээр гайхмаар. Тэгэхээр бид энэ хүнийг тэр үед төр толгойлж байснаа мартчихсан юм байна гэж үзэх үү. <br />
<br />
<div style="text-align: justify;"><b>-Ер нь С.Баяр даргыг л шахаж дарамтлаад байхаар нь зарлиг гаргачихсан гээд байгаа шүү дээ. Онц байдал тогтоохгүй байх байсан гэж тайлбарлаад байна гэж сүүлдээ ойлгосон?</b>-Баяр буу барьж зогсчихоод Энхбаярыг зарлигт гарын үсэг зур, тэгэхгүй бол буудлаа гэж хэлээгүй байлгүй. Тэгсэн бол баримттай нь гаргаад тавих хэрэгтэй.<br />
<b><br />
-Ер нь онц байдал тогтоосон нь зөв юм уу, буруу юм уу?</b><br />
-Өөр хувилбар байхгүй. Онц байдлыг харин хожуу тогтоосон. Зүй нь байшинг шатааж, цагдааг сүвлэж эхлэнгүүт нь тогтоох байсан юм. Гэтэл өөрөө бүрэнхий болох, шатаж дуусахыг нь хараад л телевизийн өмнө намуудтай уулзаж, хэрүүл хийгээд л байгаад байсан. Шууд галдан шатаагаад эхлэнгүүт нь тэр онц байдал гэдэг юмаа зарлаад, цэрэг цагдаагаа оруулах байсан. Ингэж чадсан бол хүний амь үрэгдэхгүй ч байсан байж болох шүү. Ардын намын байранд нэг л том дэлбэрэлт болж, эргэн тойронд нь их хэмжээний гал авалцсан бол Улаанбаатар хотын төв хэсэг байхгүй болох нөхцөл бий болсон байсан шүү. Тийм том галыг унтраах хүч хэрэгсэл манайд бараг байхгүй гэж хэлж болно.<br />
<b><br />
-Ер нь “Долдугаар сарын 1” гэх энэ хэрэг С.Зоригийн хэрэг шиг л Монголын улс төрийг зовоох нь дээ. Энэ хэргийг аль ч нам хүчин, хэн нэг этгээд ашиглахгүйгээр хааж үлдээгээд, цаашаа явахаа бодвол яадаг юм бэ. Сая Японд юу болов. Жинхэнэдээ тэд дотоод юмаа ямар түвшинд хөндөж байна. Гадагшаа ямар өнгөтэй мэдээллүүд цацаж байна. Фүкүшимагийн гамшгийг бүх нууцтай нь тэнд нь булаад дээрээс нь мод тарихаар шийдэж дээ л гэмээр харагдах юм даа?</b>-Долдугаар сарын 1-нийг тасалж хараад байгаа юм. Монголын улс төрд хүчирхийлэл хэрэглэсэн тохиолдлын эхнийх нь 2004 оны сонгуулийн дараа болсон. АН-ын баахан нөхдүүд Монгол телевизийн хаалгыг хэмх цохиж ороод, одоо энэ TV9-ийн захирал Ц.Энхбатыг цамцыг нь ураад зулгааж байсныг түүх мартах болоогүй. Дараа нь сонгуулийн хороон дээр очиж Сонгуулийн хорооныхныг баахан дарамтлаад, сүүлд нь М.Энхсайхан тэргүүтэй хүмүүс ордон руу дураараа орж ирж УИХ-ын гишүүдийн картыг хурааж аваад зогсохгүй, ховч авгай шиг Н.Багабандид аваачиж өгч байсныг мартсан уу. Тэрнийгээ хаячихаад эд нар тасалж яриад байгаа юм. Тэгж хүчирхийлэл эхэлсэн. Дараа нь энэ иргэний хөдөлгөөний нэртэй хэдэн балмад нөхөр Ардын намын байрыг нэг эзэлж авсан байх аа. Мартаагүй биз. Шатдаг байрны том заалыг эзэлж авчихаад хэн хэрхэн өвчигнөж байсан нь одоо ч нүдний өмнө харагдаж байна. Ингэж хүчирхийлэл явсаар байгаад “Долдугаар сарын 1” болсон. Олон хавар нэгэндээ гэдэг л энэ. Ажаад байхад энэ хэргийн учрыг олохгүй бололтой. Гол гэрчүүдийн заримыг нь асуулгүй гурван жил болж байна. Хэн ч байсан дуудаж мэдүүлэг авах ёстой биз дээ. Хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй гээд Үндсэн хуульд заасан байдаг биз дээ. Яагаад дөлөөд байна.<br />
<br />
<b>-Телевиз рүү орсон явдал бол Энхбаярын удирдаж байсан МАХН Үндэсний телевизийг дэндүү эрхшээж байсан учраас хүмүүс бухимдсан. Бас тэндээс эхэлж ярих ёстой байх л даа?</b><br />
-Юунаас аа?<br />
<b><br />
-МАХН Монгол телевизийг үеийн үед л толгойг нь базаж байсан шүү дээ?</b><br />
-Базахаа хүрвэл бүгдээрээ л баздаг шүү дээ. Ардчилсан нам ч ялгаагүй.<br />
<br />
<b>-Одоо ч гэсэн тийм байна л гэж хүмүүс хараад байдаг?</b><br />
-1996 онд Ардчилсан холбоо эвсэл сонгуульд ялчихаад л хамгийн түрүүнд “Ардын эрх” рүү дайраа биз дээ. Тэрний дараа МҮОНТ-д дуртай болгоноо л тавиа биз дээ. Ер нь бол энэ эрх барьж байгаа хүмүүс телевизийг, хэвлэл мэдээллийн бусад хэрэгслийг гартаа барих гэж их л зовох юм. Надад бол ёстой сонин биш. Хол байх ёстой л гэж боддог.<br />
<b><br />
-Таныг хувьдаа телевизтэй гээд л далд ярьцгаадаг юм билээ. Элдэв сайтуудаар явж байгаа мэдээллүүдийг та ер нь хардаг уу. TV 5-ын далд эзэн гээд л бичдэг юм байна лээ?</b><br />
-Далд эзэн болоод удаж байна. “25 дугаар суваг” телевизийг хүртэл Ц.Нямдоржийн телевиз гээд гарсан шүү дээ. Би хэвлэлийнхэнтэй нэг их зууралддаггүй. Энэ салбарт гол бусармаг ажлуудыг хийж байсан хүмүүс нь өнөөдөр шударгын дүрд тоглоод байхаар л ой гутах юм. Өчигдөр хулгайч байсан хүмүүс өнөөдөр “Эд нар хулгай хийж байна” гэж орилоод дайраад байдаг. Хулгайч хүн өөрөө л “Тэр хулгайч шүү” гэж хамгийн их орилдог гэж үнэн юм шиг байна шүү. Энхбаяр сэнтийнээсээ бууснаас хойш ТВ-9 телевиз, “Зууны мэдээ” сонин зүгээр л алуурч ялааны үүрэг гүйцэтгэж байна. Энэ хоёр хэвлэл яаж Энхбаярын эзэмшилд очсоныг би мэднээ. Яг талийгаач Энхбатыг гадаадаас хулгайлдаг шиг л юм болсон. Ичдэг ч болоосой.<br />
<br />
<b>-Сүүлийн үед Энхбаяр луйврын сонгууль, хууль бус төр засгийн тухай сэдвээр их ярих боллоо. Энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?</b>-2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Элбэгдорж Ардын намтай нийлж сонгуулийн дүнг луйвардсан учраас Ерөнхийлөгч хууль бус, 2008 оны УИХ сонгууль бас луйврын үр дүн, хамтарсан засаг нь хууль бус. Иймд бүгдийг нь хөөж, тараагаад жинхэнэ ард түмний засаг байгуулна гээд байгаа биз дээ. Ард түмний засаг гэдэг нь Энхбаяр өөрөө гэсэн үг. Өөр хэн ч биш. Ийм логик явж байна. Үүндээ хүрч ярих юм бол нэгдүгээрт, Энхбаяр 30 мянган хүний саналаар сонгуульд ялагдаж түүнийгээ хүлээн зөвшөөрч, өөрөө хэвлэлийн хурал хийж, сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрсөн мэдэгдэл хийгээд ажлаа өгсөн. Одоо бас арай Баяр дарамталж хэвлэлийн бага хурал хийлгүүлсэн гэхгүй байлгүй дээ. Хоёрдугаарт, 2008 оны УИХ-ын сонгуулиар сонгогдсон гишүүдийн жагсаалтыг Энхбаяр өөрөө оруулж ирж, тангаргийг нь өргүүлсэн. Луйвар байсан юм бол оруулж ирэхгүй байх нь яасан юм бэ. Гуравдугаарт, Баяр хамтарсан засаг байгуулахдаа сайд нэг бүрийг Энхбаяртай зөвшилцөж томилуулсан. Хууль бус байсан бол тэр үед Энхбаяр татгалзах нь яасан юм. Хориг тавих эрх түүнд байсан шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүд ч тэр, Засгийн газрын гишүүд ч тэр “эзэн” Энхбаярын өөрөө шүншиглэж, аравнайлсан этгээдүүд. Одоо юун луйвар, хууль бус төр, засгийн тухай яриад эхлэв ээ. Ингээд бодохоор Энхбаярын тархин доторхи ой санамж байхгүй болсон, эсхүл одоо элдэв юм яриад байгаа энэ хүн жинхэнэ Энхбаяр биш, дууриамал Энхбаяр шиг санагдаад байх боллоо. Нөгөө “Ичээнд нь” киноны хуурамч Дамбийжаа шиг.<br />
<br />
<b>-Ямар ч байсан МАХН тарж байна. МАН гэдэг нэрийг авсан та нөхөд дотор сууцгааж, МАХН-аа санагалзаж, сэргээхийг хүсэмжилсэн бас нэг хэсэг нь гадаа орилоод л явж байна. Энэ үзэгдлийг зарим ажиглагч их гүехэн тайлбарлаад байдаг юм. Нөгөө л Баяр, Энхбаярын зөрчил энэ намыг хуваалаа гэж. Яг үнэндээ бол Багабанди, Энхбаяр гэдэг хоёр хүний гүн гүнзгий зөрчил явсаар энэ намыг хуваалаа. Яагаад Багабанди гэдэг тоглогчийн нэр дандаа далд яваад байгаа юм бэ гээд асуучихаж болох уу?</b><br />
-Нэгдүгээрт, Ардын нам хоёр хуваагдсан юм байхгүй. Наадах чинь бол үлгэр. Ардын намд байсан цөөхөн хүн л гарсан. Араасаа цөөхөн хүн дагуулах гэж оролдож байгаа. Үндсэн масс нь хэвээрээ л байна. Тэр ч бүү хэл батлах солих үед 13 мянган хүн нэмж элссэн. МАХН гэгчийн удирдах бүрэлдэхүүнийг хар. Ногоон намын С.Молор-Эрдэнэ, Монголын бүх намаар дамжсан Л.Цог гээд л. Хаанахын ч гэж хэлмээр юм бэ дээ, тийм нөхдүүд л байгаа. Хаана тэр хуваагдсан юм нь байгаа юм. Ер нь бол намаас цөөн хүн гарах нь байдаг л асуудал шүү дээ. Тэр жил Багабанди ерөнхийлөгчийг сонгуульд нэр дэвшиж байхад баахан хүн гарч байсан. Дараа нь Багабандийг Ерөнхийлөгч байх үед “Эх орон” гэж хөдөлгөөн байгуулагдаад “Эрэл”-ийн Эрдэнэбатыг нэг хэсэг нь баахан дэмжиж давхисан. Тэглээ гээд юу өөрчлөгдсөн юм. 2000 онд 70 суудалтай л үлдсэн биз дээ. Энхсайхан Ардчилсан намаас тасарч Үндэсний шинэ нам байгуулсан. 2008 онд АН нүд аниагүй биз дээ. Тэгэхээр наадах чинь мэгдэж адгаад байх зүйл биш.<br />
<b><br />
-Ер нь тэр МАХН гэдэг нэрийг нь өгчихөж болдоггүй юм уу. Хамгийн том тээг болоод байгаа хүмүүсийн нэг та юм биш үү?</b><br />
-Би тээг болж юу шалиав гэж. Ямар Дээд шүүхийг би удирдах биш. Асуудал надад биш хуульд байдаг юм. Энхбаяр Ардын нам гэдэг нэрийг авахын тулд угсраа хоёр акц хийсэн юм. Нэгдүгээрх нь, талийгаач Баасан лам тэргүүтэй хэдэн хүний байгуулчихсан байсан Ардын намыг татан буулгах ажлыг Энхбаяр өөрөө зохион байгуулсан юм. Хоёр хүнд албан тушаал өгсөн. Нэг нь энэ манай түүхийн Өлзийбаатар /Ардын намын дарга байсан/, нөгөөх нь тэр Ардын намд байсан Энхээ гэдэг хүнд дүүргийн татварын хэлтсийн дарга өгч байж тэр Ардын намыг буулгуулсан юм. Хоёр дахь акц нь 1991 оны тавдугаар сарын 16-ны Улс төрийн намын хуулийг 2006 онд шинэчилсэн юм. Тэр шинэчилсэн хуулийнх нь 15.6-д нам нэрээ сольсон бол уг шийдвэртэй санал нийлээгүй тухайн намын гишүүн болон бусад иргэд уг нэрийг ашиглах эрхгүй гэж нэг шигтгээ хийгээд, урд талд нь тэр Цэцээр ордог зургадугаар зүйлийн заалтыг хийсэн. Нэрээ сольсон намын хуучин нэрийг 24 жил хэрэглэж болохгүй гэсэн тэр хаалтыг шүү дээ. Ийм л юм болсон. Тэгэхээр шинэ “хувьсгалч” Шинэбаяр энэ бүхний хариуцлагыг надаас биш удирдагч Энхбаяраасаа асуух хэрэгтэй.<br />
<b><br />
-Өөрөөс нь үү?</b>-Тийм. Одоо Шинэбаяр надаас хариуцлага нэхээд гүйгээд байх шиг байна. Энхбаяраасаа асуух хэрэгтэй. Би энэ түүхийг мэднэ шүү дээ. Элбэгдорж, Энхбаяр хоёр 2005 онд улс төрийн нэг тохиролцоо хийсэн юм. Нэг нь бол МҮОНРТ-ийн хууль. Энэ хуулийг нь бол Элбэгдорж гаргая гэсэн. Намын хуулийг нь Энхбаяр гаргая гэсэн. Намын хуулийг бол УИХ дээр хийчихээд, яамдад өгч санал авалгүйгээр шууд Засгийн газрын хуралдаан дээр оруулж дэмжүүлээд УИХ-аар батлуулсан. Ажлын хэсгийг нь одоо энэ Дэмбэрэл ахалж байсан. Тэгэхээр наадах чинь ойлгомжтой байгаа биз. Энхбаярын өөрийнх нь хийсэн ажил шүү дээ. Хэрвээ энэ хуульд гомдож байгаа бол өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр л гэдэг болж байна. Дээд шүүх, Цэцийг ил далдуур дарамтлах биш буруу юм хийсэн бол хариуцлагаа өөрөөсөө асуух нь шударга ёсонд нийцнэ. Энхбаяр одоо их шударга ёс яриад байдаг болсон юм билээ.<br />
<br />
<b>-Тэгвэл танай намын хэдэн залуус баахан МАХН гэсэн дөрвөн үсгийн томъёололтой нэр хууль бусаар авсан гэж бөөн шуугиан дэгдсэн. Энэ чинь юу юм бэ. Тийм айдас байх шалтгаангүй л юм байна шүү дээ?</b><br />
-Тэд буруу зүйл хийсэн. Үүнийг нь удирдлагуудад хэлсэн. Дахин ингэж алдахгүй байх. Тэвчихийн аргагүй жудаггүй юм хийгээд байхаар нь тэгсэн юм байлгүй. Тэд байтугай мань мэт нь барьц алдахаар балмад юм хийгээд байхаар яалтай ч юм билээ.<br />
<br />
<b>-Саяын ардын шүүхээр “буудуулах” 15-д У.Хүрэлсүхийн нэр орсон уу?</b><br />
-Ороогүй.<br />
<br />
<b>-Яагаад У.Хүрэлсүх үлдчихэв. Энхбаярын хамгийн их үзэн ядаж байгаа хүмүүс тодорсон гэцгээх юм?</b><br />
-Тэрийг би яаж мэдэх вэ дээ. Урьдчилж жагсаалтаа бэлтгүүлчихээд түүнийгээ зарласан байх магадлалтай. Хурал дээр тараасан хуудсаа нуучихна биз дээ. Яаж ч бодсон жишээ нь тэрэнд Дэмбэрэл орохгүй. (инээв) Сүүлд нь нээрээ Энхсайхан болон хурлынх нь бусад төлөөлөгч гайхаад ярилцлага өгөөд байсан шүү.<br />
<br />
<b>-Д.Дэмбэрэл, Э.Бат-Үүл нарын сүүлийн 20 жил ард түмний нүдэн дээр амьдарчихсан, дэндүү мэдэх ийм “шалдан” улстөрчдийн нэрсийг оруулж ирснээрээ жагсаалт нь өөрөө инээдэм, доог тохуу болж байгаа юм биш үү?</b><br />
-Тэгнэ л дээ. Угаасаа л хөгийн юм хөгийнөөр дуусдаг.<br />
<br />
<b>-М.Энхсайхан ярилцлагадаа Э.Бат-Үүлийн нэрийг хараад инээд хүрсэн гэж хэлсэн байсан?</b>-Тэр хүн бүтэлгүй болсон сценарийн араас тиймэрхүү үг дайхаа мэднэ.<br />
<br />
<b>-Н.Багабанди гуайн “Титэм үг” гэж улайссан ширэм рүү тос хаялсан, зарим нэгийг нь илт ташуурдсан хорон гэж харж болохоор юм их шидлэх юм. Тийм таагүй байгаа юм бол далдаас биш ил гарч ирээд Н.Энхбаяртай “ярих” хэрэгтэй бус уу. Дараа үеэ ингэж хөлдөө тарамдуулж болдог юм уу гэж учир мэдэх хүмүүс хэлж байгаа сонсогдох юм?</b><br />
-Багабанди, Энхбаяр хоёрын тухай зөв л асуулт тавьж байна. <br />
<br />
<b>-Танд би дотроо эгдүүцэж байна. Та ярилцлага өгөхдөө өөрийнхнөө их бага ярьдаг. Тэгсэн хэрнээ хаа байсан Энхсайханыг болохоор хатуу үгээр булаад байдаг. Үнэн хэрэгтээ танайхны л явдал шүү дээ. Багабанди, Энхбаяр хоёрын гүн гүнзгий зөрчил сүүлийн 20 жилийн далд дайн дажныг өдөөсөн гэдгийг мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа хүн шүү дээ, та?</b><br />
-Намын дотор ийм нөхцөл байдал үүссэн нь эцсийн дүндээ 1996 оноос хойш Багабанди, Энхбаяр хоёрын хоорондоо хийсэн зарлаагүй дайны үр дагавар. Дэлгэрүүлж яривал зөндөө юм бий. Жишээ нь, 2000, 2004 оны УИХ-ын сонгуульд Багабанди айлын талд ажилласныг хэн ч худал гэж хэлж чадахгүй. Яасан ч дуусдаггүй дайн, төгсдөггүй хонзон гэж ийм байдаг юм. Би эвлэрүүлэх санаатай яваад дийлээгүй шүү. Танайхан танайхан л гэх юм. Манайхыг нүдэх хүчин хангалттай байна. Би үүн дээр тос нэмээд яахав. Гэхдээ би гол юмаа хэллээ. Одоо бол аль аль нь больчихоосой гэж дотроо залбирах юм. Ерөнхийлөгч байсан хүмүүс эвийн цагаан тагтаа болж үлдэх ёстой юм. Картерыг хар. Хэнээс нь ч ийм ухаан гарахгүй байна.<br />
<br />
<b>-Та нар тэгээд Багабандийгаа болохоор Монголын хамгийн өндөр цалинтай ТУЗ-д оруулж ирчихээд, цагтаа дээлэндээ багтаж явсан Энхбаярыгаа болохоор ягаан байшиндаа чимээгүй суу гээд байгаа юм уу. Энэ тань шударга биш явдал биз дээ?</b>-Энхбаярыг ч гэсэн НҮБ-ын орон тооны бус нарийн бичгийн даргаар томилуулах тохироог манай нөхдүүд хийчихээд өөрт нь хэлсэн чинь “холдуулах гэлээ” гэж жигтэйхэн загнасан гэнэ лээ. НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бан Ги Мүн Монголд айлчлахдаа Энхбаярын “шилтгээн”-д зочилсон зураг сонинд гарсан байх аа. Энхбаяр ерөнхийлөгчөөс буусныхаа дараа эр хүн шиг байсан бол, монгол төрийн тэргүүн явсан хүн шиг байсан бол ийм юм болохгүй шүү дээ. Хааяа бидэн дээрээ ирж амьдрал ахуй ярьчихаад, биллъярд цохиж, хэдэн аяга кофе уучихаад хүний ёсоор явсан байсан бол ийм байдалд хүрэхгүй байсан гэдгийг баталгаатай хэлж чадна. Харамсалтай нь, өнөөдрийн энэ хэрүүлийг өөр хэн ч биш Энхбаяр өөрөө эхлүүлсэн.<br />
<br />
<b>-Хэт залуу байна шүү дээ. Шууд зуслангийн байшин бараадаад хэвтчихнэ гэхэд боломжгүй залуугаараа байна. Хүнийх нь үүднээс ойлгох хэрэгтэй юм биш үү?</b>-Залуудаа больж магадгүй гэдгээ өөрөө тооцох л ёстой шүү дээ. Хэн ч гуйгаагүй шүү дээ. Өөрөө л дэвшинэ, ерөнхийлөгч болно гээ биз дээ.<br />
<br />
<b>-Тэгсэн ч Элбэгдоржийг танайхаас хэн ялах юм бэ. Жишээлбэл, энэ Нямдорж ерөнхийлөгч болох санаатай байгаа юм биш биз гэсэн баахан дайрлага явсныг санаж байна. Тэр үед тантай уулзаж ярилцаж л байлаа. Яг цаг нь болоход өөр кандидат гаргаж ирэхгүйгээр л Энхбаярыгаа явуулчихсан биз дээ?</b><br />
-Нэр дэвшээд ялах бүрэн боломжтой хүн, тухайн үед байж л байсан шүү дээ. Тухайлбал, Баяр ерөнхийлөгчид нэр дэвшсэн бол зовлонгүй л гарах байсан. Өөрөө л хүсээгүй болохоос. Би өөрт нь хэлж л байсан. Өөрийн чинь хувилбар байгаа шүү гэж. Би бол үгүй гэдгээ эрт хэлсэн хүн.<br />
<br />
<b>-Тэгвэл таныг яагаад ерөнхийлөгчид санаатай байна гэж хардсан юм бол. 40 жил дөрвөд хүн толгой дээрээ тахисан. Одоо л үгүй шүү гэсэн ил далд, аман суртал баахан явсныг мартаагүй биз дээ?</b><br />
-Тийм юм байнга л явдаг шүү дээ. Энэ нөхөр нэр дэвшиж магадгүй гэж урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч байхгүй юу. Халх хүн төр барьж чадахгүй гэж Нямдорж TV 5 телевизийнхэнтэй Увсад явахдаа хэлсэн гэж нэг цуурхал тараав аа. Тэр л явж эхэлж байсан хэрэг шүү дээ. 2009 оны хавар Нямдоржийг дахиад Цэцэд өгчих гэсэн захиалга иргэний хөдөлгөөний нэг нөхөрт очсон. Тэр хүн нь хөдөлж өгөөгүйг би мэднэ. Чааваас Ерөнхийлөгчид өрсөлдөж магадгүй гэж хардсандаа тэр.<br />
<b><br />
-Тиймэрхүү хардлага яваад эхлэнгүүт “Миний сэтгэлийн гүнд тийм юм алга” гээд та хэлчихдэг. Яах гэж тэгж хэлдэг юм бэ. Төвөгшөөдөг юм уу. Эсвэл хувь заяагаа мэддэг юм уу?</b><br />
-Ерөнхийлөгч болохын тухайд уу?<br />
<b><br />
-Тийм ?</b><br />
-Хувь заяа яаж эргэхийг хэн мэдлээ. 2009 оны сонгууль хүртэл үгүй гэдгээ явсан газар болгондоо хэлж явсан. 2009 оны эхээр уулзалт хийж байхад “Та ерөнхийлөгчид нэр дэвшихгүй юм уу” гэж асуухад нь “Би одоохондоо титэм үг бичих цаг болоогүй” гэж хариулсан. Ер нь бол энэ ерөнхийлөгчийн суудлын үнэ цэнийг ойлгох ёстой юм. Ямар ч байсан миний харж байгаагаар бол учир начир үнэ цэнийг нь ойлгож чадахгүй байсаар л хугацаагаа дуусгаад байх юм.<br />
<br />
<b>-Насных нь босго тойрсон нэг бодол одооноос хүмүүст төрөөд эхлэх шиг боллоо. Хэт залуудаа улсын Ерөнхийлөгч болдог, бас хэт залуудаа бууж улс төртэй учраа олох олохгүйн зовлонд унадаг энэ байдлаас болоод?</b>-Алдартай уяач Даваахүү хэдэн жилийн өмнө телевизэд ярилцлага өгөөд сууж байхдаа нэг айхтар үг хэлсэн юм. Ер нь энэ залуу хүмүүсийг ерөнхийлөгчөөрөө тавьж болохгүй юм байна. Нас нь тогтчихсон П.Жасрай гуай мэтийн хүн тавьчих юм бол сүрэнд нь залуучууд дарагдаад төр тогтож магадгүй гэж. Одоо Элбэгдоржид хоёр хувилбар л байгаа. Дахиад нэг сонгогдох хувилбар байна. Сонгогдохгүй байх бас нэг хувилбар байна. Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгчөөсөө буусныхаа дараа мөн ч их бужигнуулна даа. Энхбаяраас ч илүү бужигнуулж магадгүй. Харж л байгаарай. Натур нь тийм юм чинь.<br />
<b><br />
-Ц.Элбэгдоржийн буухиаг таслахад хэцүү л дээ. Чадах ч үгүй байх?</b><br />
-Буухиаг тасална гэдэг нь юуг хэлээд байгаа юм?<br />
<br />
<b>-Дараагийн сонгуульд тэр чигээрээ л гарна шүү дээ?</b><br />
-Ээ дээ, мэдэхгүй. Энхбаярыг манайхан бас л тэгж ярьж байсан. Хотод наад хүн чинь хэцүү гэж ганцаараа эргэлзэж байсан нь би.<br />
<br />
<b>-Хоёр өөр ерөнхийлөгчийн идеал шүү дээ. Энхбаяр юм юм руу орж байлаа. Түрүүчээсээ өмчийн зарим хэрэг нь хүртэл сөхөгдөөд шалгагдаж байна?</b><br />
-Тэр цагийн тэнгэр мэдэх болтугай. Албин зан үйл, уран цэцэн үгээр нэг удаа, нэг өдөр ард түмнийг хуурч болно. Үргэлж хуураад байх нь юу л бол. Энэ Монголын ард түмэн бол сонгуулийн ер бусын мэдрэмжтэй ард түмэн дээ. Олон олон сонгуулиар бодож байснаас өөр шийдвэр гаргаад байгаа. Жишээ нь 1996 оны сонгууль байна. Эрх баригчдад 50-ийг өгөөд, Ардын намд 25-ыг өгөөд дундуур нь Дашбалбар гэдэг углуургаар хавчуурга хийж байх жишээтэй. Эрх баригчид 100 хувийн шийдвэр гаргахад нэг санал дутдаг. Сонин сонгууль болсон байгаа биз. Ингэж л эрх мэдлийг нь хуваарилж өгч байсан. Энхбаярын хувьд 2009 онд гарах нөхцөл нь бүрэн байсан шүү дээ. Зүгээр л ажлаа хийгээд л, хааяа нэг телевизээр гарчихаад сууж байсан бол гарчих л байсан. Гэтэл хэвлэлийн штабтаа нөгөө талд мэдээлэл дамжуулах сувагтай этгээдүүдийг байлгаж гол ажлаа хийлгүүлж, Элбэгдоржийг Солонгосоос мөнгө авсан, эрлийз, хурлийз гэсэн хоёр нэвтрүүлэг цацаад л унасан. Намын хэвлэлийн алба, хувийн хэвлэлийн алба гэсэн хоёр салангид бүтэц ажилласан. Ингэж сонгууль хийнэ гэж байх уу. Бүр бүлгийн гишүүдийг Ерөнхийлөгчтэй шууд харьцах эрхтэй, эрхгүй гэж ялгаварласан гээд бод доо.<br />
Би бол жишээ нь сонгуульд мөнгө, хүч хэрэглэдэггүй. Ганц хөл дүүжлэх унаа, хуудас сонин байхад надад хангалттай. Тэгээд л болоо.<br />
<b><br />
-Одоо наад хэлбэр тань явахгүй л дээ?</b><br />
-Явна. Нэр дэвшигчид нь хүнд, сонгогчдод итгэдэггүй учраас л баахан юм тараадаг. Би мөнгө, элдэв зүйл тараахыг сонгогчдыг басамжлан доромжилсон хэрэг гэж ойлгодог хүн.<br />
<b><br />
-Технологи бүрэн солигдчихлоо шүү дээ, сайд аа?</b><br />
-Солигдоогүй. Солигдсон бол би 2008 оны сонгуулиар унах л байсан.<br />
<br />
<b>-Жишээ нь, танай тойрог дээр хамгийн их мөнгөтэй хоёр залуу очоод арван хэдэн жил тогонд холбож чадаагүй байсан сумдыг хувиасаа мөнгө гаргаад л тогонд холбочихсон гэсэн биз дээ?</b><br />
-Наадах чинь худлаа. Энэ хоёр залууг нэр дэвшиж очихоос өмнө Увсын бүх сум тогонд холбогдчихсон байсан. Хамгийн сүүлийн есөн сумыг би өөрөө УИХ-ын дарга байхдаа холбуулсан.<br />
<br />
<b>-Хэдэн зуун мянган доллар дундаасаа гаргаад л тогийг нь холбосон гээд байсан худлаа юу?</b><br />
-Худлаа. Энэ хоёр бол тогтой, гар утастай аймагт очсон.<br />
<b><br />
-Тэгсэн ч таныг мөнгөтэй залуучуудын хөлд чирэгдэж баларч байна гэсэн мэдээ л ирж байсан. Үнэн шүү дээ?</b>-Ер нь бол их мөнгөний дунд орох эвгүй юм билээ. Дорлигжавыг мөнгөгүй л байсан гэж чи бодож байна уу. Гол нь сонгогчдод хүнлэг л хандах ёстой. Манайхан дандаа хүнлэг бусаар ханддаг. Үнэнээ хэлээд, энэ төрийн зовлон нь ийм ийм юмандаа байна. Энэ ажлыг хийж болж байна, энэ ажлыг нь хийж болохгүй байна гэдгийг үнэн нүүрээрээ, чин сэтгэлээсээ хэлээд явах юм бол хаана ч ойлгодог. Зөвхөн Увсад ч биш. Өөдрөг юм чин сэтгэлээсээ ярихаар хүмүүс хичнээн баярлана гээч.<br />
<br />
<b>-Монголчууд бүгдээрээ л “Хоёр толгой”-гоо ярьж байна. Хөдөлгөөнүүд болохоор эргэж цуцлах ёстой гэж үздэг. Тэр Оюутолгойн гэрээ тийм жогорхойтой гэрээ болчихсон юм уу?</b><br />
-Миний мөрөөдөл бол Монголын эдийн засаг дөрвөн “мотортой” болохыг үзэх. “Эрдэнэт” унахаар Монгол уйлдаг, “Эрдэнэт” сэхэхээр Монголын зовхи сэргэдэг. Ийм л байдалтай бид 40-өөд жил явлаа. Алийн болгон энэ үйлдвэрийг мөлжиж амьдрах юм. “Эрдэнэт”-тэй адилхан буюу түүнээс том дөрвөн үйлдвэртэй болчихвол монгол хүн эх орондоо хүн шиг амьдарч, Монгол орон цаашаа зовлонгүй хөгжөөд явах болно. Тэр утгаар нь Оюутолгой, Тавантолгойг хөдөлгөхийг би хэзээ ч эсэргүүцэж байгаагүй. Эцсийн дүндээ татвараа л авч чадвал бусад нь сонин биш. Хувийнх байна уу, хувьсгалынх байна уу. Яагаад вэ гэхээр, Үндсэн хуульд өмчийн тэгш байдлыг зарласан. Энийгээ их улс төр ярьдаг хүмүүс ойлгож байна уу, үгүй юу. Алийн болгон баялгаа хав дараад гуйлгачин амьдралаар амьдрах юм. Энэ ард түмэн чинь хүн шиг амьдрах эрхтэй юм байгаа биз дээ.<br />
<br />
<b>-Н.Энхбаяр “Тавантолгой”-г 100 хувь ард түмний мэдэлд өгөх ёстой байсан гэж ярьж байгаа. Уг нь хадгалж хамгаалж, улсад лицензийн татварыг нь төлж ирсэн хэдэн бизнесменээс бараг булааж авсан дээрмийн шинжтэй үйлдэл хийгдсэн. Одоо давраад бүр л өөр өөр юм яригдах юм аа даа?</b><br />
-Энхбаяр Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч байхдаа Тавантолгойг ард түмэндээ хуваагаад өгчих нь яасан юм. Энхбаярын үед ч Тавантолгойн лиценз байж л байсан ш дээ. Жаргалсайхан гэж Ашигт малтмалын газрын дарга байсан нэг хүн байдаг даа. 1997 оны хууль батлагдаж байх үед тэр Жаргалсайханыг Ашигт малтмалын Хэрэг эрхлэх газрын даргаар Энхсайхан тавьсан. 2000 онд Энхбаярын Засгийн газар байгуулагдсаны дараа одоо энэ “Эрдэнэт”-ийн Ганзориг Үйлдвэр худалдааны сайд байхдаа энэ нөхрийг солих гэж хоёр удаа Засгийн газрын хуралдаанд оруулаад дийлэлгүй 2004 оныг дуусгасан. Энэ их лицензийг тараасан гол нөхөр л дөө. Яаж ч яваад хоёр өөр намын хоёр Ерөнхий сайдын таалалд нийцсэн юм, бүү мэд. Сонин байгаа биз. Арын хэлхээ холбоо нь ядах юмгүй ил уншигдаж байгаа биз дээ. Энхбаяр яаж ийм юм ярьж чаддагийг би огт ойлгохгүй юм. Тэрэндээ хүрч ярих юм бол Оросын их өрийг төлөх гэж байхдаа шөнөжин тэр Фрийдланд руу утасдуулж байгаад 50 сая доллар зээлдэж их өрөндөө өгөөд сүүлд нь буцааж өгсөн түүх байдаг юм ш дээ. Одоо яагаад Оюутолгой руу дайраад байна. Тийм л сайн юм бол Оюутолгойн гэрээг ашигтай хийх хангалттай хугацаа Энхбаярт өөрт нь байсан. Битгий хий гэж түүний гарыг хэн ч бариагүй. Ийм хуншгүй, жудаггүй байж болохгүй биз дээ.<br />
<b><br />
-С.Баярыг лицензийн эзэмшигчидтэй хэлэлцээрт орж, төрд “Тавантолгой”-г эргүүлэн авч байх үед бид эргээд хувийн өмч рүү халдаж байна, нийгэмчлэх гэж байна гээд л түүнийг шүүмжилж байсан?</b><br />
-Миний ойлгосноор бол тэдний нэг хэсэг нь шахуулж байж өгсөн байх. Гэнэт “Энержи ресурс” консорциум гээд арван хэдэн хүний нэр гараад ирсэн. Тэр дотор нь манай бас нэлээд хэдэн хүн байсан. Би зарим руу нь утасдаж, та нар ийм юманд хутгалдахгүй явж болдоггүй юм уу, турж үхчих гээд байна уу гэж асууж л байсан. Тэгээд сүүлд нь гарах нь гарч, үлдэх нь үлдсэн.<br />
<br />
<b>-Ганц нэг нь улс төрийн нэр хүнд рүү нь халдах дайрлагаас айгаад л хямдхан үнээр шахаанд ороод зараад гарч байсан. Тэгж улс төрийн соёл гаргаж, тухайн үеийн Ерөнхий сайдын бодлогыг дэмжиж шийдвэр гаргасан хүмүүсээ харин эргэж танай нам хэр бодох бол?</b><br />
-Хоорондоо зарсан ч юм уу, яасан ч юм, хэн мэдлээ. Ер нь бол энэ ашигт малтмалын сэдвээр улс төр хийдгээ болих хэрэгтэй. Энэ салбарыг улс төржүүлсэн гол хүн нь Энхсайхан. 2005 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихдээ ч “Газрын баялгийг ард түмэндээ өгнө” гэж энэ далд дажинг эхлүүлсэн байх аа.<br />
<br />
<b>-Бид хувийн өмчид шилжээд 20 жил болж байна. Хүний хувийн өмчийг буцааж нийгэмшүүлнэ, булааж авна гэж их хашгирах юм. Бүх ард түмнээр сонгогдсон 76 гишүүнийг буцааж тараана л гэдэг. Ийм нэг дур зоргын улс төр их явах юм. Нийт нийгмийн маань суурь соёл хэзээ тогтож төлөвших бол?</b><br />
-Яг нарийндаа бол монгол хүн харийнхны оролцоогүйгээр төр удирдах, хууль тогтоох ажлаа 20-хон жил хийж байна. Сүүлийн 300-гаад жилийн хугацаанд шүү. 1696-1921 он хүртэл Манжийн эрхшээлд явсан. Дургүй нь хүрвэл хүүг нь Бээжинд аваачиж толгойг нь авчихаад, эцгийг нь араас нь дуудаж хүүгийнх нь толгойг үзүүлдэг байсан үе. 1921-1922 он хүртэл буюу Б.Бодоо сайд буудуулах хүртэл ганц жилийн хугацаанд гэх юм уу даа өөрийнхөөрөө байсан. Тэгээд сүүлд нь хойноос Элбэгдорж Ренчино гэдэг буриад ирээд цэргийн зөвлөл гэдэг юм байгуулж тэрнийхээ даргаар тавигдаад Д.Бодоо сайдыг буудсанаас хойшхи хугацаанд коминтерн большевизмын нөлөөнд 70 жил явсан. Цэдэнбал даргын хувь заяаг Москвад шийдэж тэр их хүн амьдралынхаа сүүлчийн жилүүдийг Москвад өнгөрөөсөн нь тэр үеийн бидний тусгаар тогтнолын хэмжээ. Энд биш Москвад асуудал шийдэгддэг байсан үе. 1990 оноос хойш болсон ч болоогүй ч хүний эрхэнд жаргахаар өөрийн эрхэнд зов гэдэг л болж байгаа юм. Ийм учраас төр тогтох, хууль тогтох хоёр процесс явж байна гэж би хэлээд байгаа юм. Энийгээ бид харж чадаж байна уу үгүй юу. Шинэ цагийн Монгол төр хуульт ёстойгоо хамт тогтох энэ процессыг бусниулах оролдлого их явж байна. Энэ “Их хуралдай” гэгчийн ард явж байгаа хүмүүс дандаа сонгуульд ялагдсан нөхдүүд байгаа биз. Тэр Батцогт, Цолмон, Цог, Уянга, Энхсайхан гээд. Гол толгойлж байгаа хоёр хүн нь хоёулаа ерөнхийлөгчийн сонгуульд унасан хоёр хүн. Монголд улс төрийн соёл гэдэг юм төлөвшөөгүй байгаагийн л илэрхийлэл нь. Сонгуульд унасан нь ялсныгаа яллаад хөөж явуулаад байвал төр тогтоох уу. Үгүй биз дээ. Байгалийн баялаг цөөхөн хүний гарт төвлөрлөө гээд л тэр Шинэбаяр гэдэг этгээд яриад л байна лээ. Дорнодод байгаа “Адуун чулуу”-ны уурхайг туучихсан л нөхөр ш дээ. Тэгж л бүх баялгийг ард түмэндээ хувааж өгөх гэж байгаа юм бол Шинэбаяр энэ уурхай болон аймгийн төв дэх захаа Дорнодын ард түмэнд буцааж өгөх хэрэгтэй. Тэгсэн цагт энэ этгээдийн хэлсэнд итгэнэ. Бусад нөхцөлд цусаар уйлсан ч итгэхгүй.<br />
<br />
<b>-Төрд ажиллаж байхдаа аваагүй л дээ?</b><br />
-Энхсайханы Ерөнхий сайд байхдаа эхлүүлсэн “Их хувьчлал” гэгчийн үр дүнд ард түмний хөрөнгө цөөхөн хүний гарт төвлөрч, дийлэнх нь ажилгүй болж ядуурсан. Энэ хувьчлал намын харъяалал, арын хаалга, танил тал, арга заль гэсэн шалгуураар явагдсан. Шинэбаяр энэ л категорид багтах этгээд. Түүнийг хүрз барьчихаад өдөр шөнөгүй “Адуун чулууны” уурхайд нүүрс ухаж байгаад уг уурхайг авчихсан гэж дуулаагүй биз дээ. Ард түмний баялаг олигархиудын гарт төвлөрчихлөө гэж байгаа бол энэ “Олигархи маягийн нөхөр” өөрийнхөө авсныг буцааж өгчихөөд шударга ёсны тухай ярих хэрэгтэй.<br />
<b><br />
-Ер нь л тэр хүний хамаг юмыг нь “авчихаж” байгаа юм биш үү. Танай намынхныг Ц.Шинэбаярыг боймлоод, оролдоод байгаа дуулдсан шүү?</b><br />
-Шинэбаярыг хэн тоож боймлох юм. Дорнодын өнгөтэй өөдтэй болгоныг туусан нөхөр юм билээ. Чи Дорнодод очоод захаар нь ороорой. Далай шиг том зах Шинэбаярынх гээд байж байгаа. Сонгуульд гурван удаа унасан нөхөр л дөө. Дөрөв дэх дээр нь арай ядаж гарч ирчихээд одоо дэмий юм яриад явж байна. Шинэбаярын ярьж байгаа юман дотор хоёр гурван эвгүй юм байгаа. Большевизм цэвэр үнэртэж байгаа. Монголоос амьд мэнд дээрээ гар, хугацаа өгч байна, гарахгүй бол үр хүүхэдтэй чинь хариуцлага тооцно, хөрөнгийг чинь хурааж авна гэсэн большевизмын улайрсан санаа Шинэбаярын тунхаг дотор явж байна. Гэхдээ зайлуул тэр Шинэбаяр тийм дайны юм бичихээр этгээд биш. Хууль ярих ч этгээд биш. Шинэбаяр бол хүний гарын үзүүрт мод чулуу л болж бичиж өгснийг нь уншаад явж байх л дайны амьтан ш дээ. Одоо ч хөөрхий нүүрээ бараад дуусч байх шиг байна.<br />
“Адуун чулуу”-ны уурхайн эдэлбэр газар Шинэбаярт байсан. Тэр газрынх нь гадна талаар тойрсон хэсгийг Ц.Шинэбаяртай хамтардаг байсан, уг уурхайн бараг 60 хувийг эзэмшдэг нөхөр нь “МАК”-ийн Нямтайширт өгчихсөн юм байна лээ.<br />
<br />
<b>-Найзтайгаа “Адуун чулуу”-г эзэмшдэг гэдэг нь үнэн. Тэр найз нь тэгээд хувиа зарчихсан юм уу?</b><br />
-Шинэбаярыг муриад Нямтайширт эдэлбэр газрын нь тодорхой хэсгийг өгчихгүй юу. Шинэбаярыг “хувьсгалч” болгосон гол шалтгаан нь ердөө л энэ. Дэндүү өчүүхэн байгаа биз. Энэ нөхөр Баярыг Америкт эмчилгээнд явсны дараа түүн лүү дайрч давшилсан ярилцлага өгдөг юм. Тэр үед чинь Баяр үхэл амьдралын зааг дээр байсан үе шүү дээ. Үнэхээр муухай санагдаж байсан. Энэ нөхрийн ямар өвчин хөдлөв, цаад талд нь хувийн л нэг юм байгаа даа гэж бодоод сураг ажиг тавьсан чинь саяын асуудал гарч ирж байгаа юм. Зайлуул, юмаа алдсаныхаа төлөө л өдөр шөнөгүй дайн хийж байх шив дээ.<br />
<br />
<b>-Шинэ мэдээ байна. Танай намынхныг л хувийн бизнес элдэв юмаар нь оролдоод байна гэж л сонсч байсан?</b><br />
-Юу гэж. Дотроосоо л мурчихгүй юу.<br />
<br />
<b>-Гадаа нь тагнаад л, машин тэрэг дагаад л, их л хэцүү байдаг гэж дуулдсан?</b><br />
-Шинэбаярыг хэн тоож дагах юм, хүн дагуулаад байхаар том амьтан биш ш дээ.<br />
<br />
<b>-Авлигатай тэмцэх газрын талаар та юу хэлмээр байна. Энэ одоо юу болоод байна вэ. Авлигын тухай амтай болгон хашгирч байж ийм нэг газар байгуулсан. Анхны дарга нь зүй бусаар хүний газар өнгөрсөн. Дараагийнх нь шоронд хоригдож байдаг?</b><br />
-Яг үнэнийг хэлэхэд шүүхийн гаргасан шийдвэрт буруу зөв гэж дүгнэлт өгмөөргүй байна. Улс төрийн шалтгаанаар анх Сангарагчааг оролдож эхэлсэн гэдэг л үнэн.<br />
<b><br />
-Мэдэхгүй, санал нийлэхгүй байна?</b><br />
-Яагаад нийлдэггүй юм. Үнэн л юм ярьж байна. Би эзэнгүй, баримтгүй юм ярьдаггүй. Миний л зарчим. Үүгээрээ олон “найз” далладаг юм.<br />
<b><br />
-Өөрөө хууль зөрчсөн биз дээ. Ажилтнуудаа хууль бусаар тагнаж чагнасан. Тусгай үүргийн хэрэгсэл авах ёстой төсвийн мөнгийг хувьдаа байр авахад зарцуулчихсан гээд ноцтой юмнууд гарсан биш бил үү?</b><br />
-Тэр тагнаж чагнахаас чинь өмнө зөндөө юм болоо биз дээ. Хөөсөн туусан, өргөдлөө өг гэж шахсан явдал гарсан биз дээ. УИХ-ын зарим гишүүн өөрийнхөө гараар бичиг үйлдэж өгч хүртэл өмч хөрөнгө идлээ гэж шалгуулсан.<br />
<b><br />
-Үгээрээ байж өгдөггүй нэг гүйцэтгэх ажилтнаараа оролдож байгаад нөгөөдөх нь эргэж хөдлөөд унагачихаж байгаа ч юм шиг?</b><br />
-Хүссэн ч, эс хүссэн ч, наадах чинь улс төрийн өнгө ороод явчихсан л хэрэг. Улс төрийн өнгө орсон хэрэг хэзээ ч зөв шийдэлтэй байдаггүй.<br />
<br />
<b>-Төгсгөл нь үү?</b><br />
-Төгсгөл нь.<br />
<br />
<b>-Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга Д.Сандаг-Очир генералыг Авлигатай тэмцэх газрын дарга болох гэнэ. Цагдаад хөдөлгөөн орох гэнэ гэсэн “бор шувуу” нэлээн хэдэн сар нислээ. Энэ ямар учиртай юм бэ?</b><br />
-Намайг мэдээгүй байхад л Д.Сандаг-Очирыг олон удаа “халж” байна даа.<br />
<br />
<b>-Н.Энхбаяр “ерөнхийлөгч” цагдаагийн тэр үеийн өмнөх даргатай холбогдолтой мэдэгдэл хийгээд байдаг. С.Баяр ЦЕГ-ын дарга Ганболдыг хууль бусаар огцруулсан гээд. Тэр юу юм бэ. Ер нь долдугаар сарын 1-нд хамгийн их хохирол амссан салбар цагдаа болж үлдэх шив дээ?</b><br />
-Хоёр талтай л асуудал. Би энэ Д.Сандаг-Очирыг солих гэж байхад нь наадах чинь буруу гэдгийг хэлж байсан. Одоогийн түвшинд нийгмийн нөхцөл байдал, хэв журмын нөхцөл ийм байгаа тохиолдолд Д.Сандаг-Очироос өөр хийчих хүн байхгүй л дээ. Би Ч.Амарболдыг буцаагаад Цагдаагийн газрын дэд даргаар тавих гэж байхад нь тухайн үеийн засгийн удирдлагад хэлж л байсан. Ч.Амарболдыг цагдаад тавьж болохгүй дээ гэж.<br />
<br />
<b>-М.Энхболдод уу?</b><br />
-Тийм гэсэн үг. Наад хүнээ та нар дуртай юмандаа тавь. Цагдаад л битгий тавь. Алдаа болно шүү гэсэн боловч зөрөөд л тавьцгаасан. Тэгээд адаг сүүлд нь “долдугаар сарын 1”-ний гол ял Цагдаагийн байгууллага дээр, тэр үед толгойлж байсан Ч.Амарболд дээр унаж байх шив дээ. Харамсч л байна. Зөв удирдахгүй бол цагдаа өөрөө их эвгүй. Даргаа дагаад хуйлраад байдаг. Дарга нь дөлгөөн, асуудалд нуруугаа барьдаг элдэв улс төрийн хаялгатай юмнаас хол байдаг хүн байхаар тогтуун байдаг. Даргаар нь сэлэм эргүүлдэг хүн тавьчихаар ийш тийшээ дайвж ороод, дотроосоо элдэв асуудал үүсгээд байдаг. Жасрай гуайн үед цагдаа Засгийн толгой дээр гарчихсан байсан. Багабанди, Даш-Ёндон, Энэбиш нарын ойр дотнын хүмүүсийг ээлжлэн барьж хориод л. Үүний дараа цагдаагаар дэмжүүлсэн эрүүгийнхэн нэг хэсэгтээ л төрийн толгой дээр суусан даа. Зарим нь Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын гэрт тухалж, хуулийн сайдыг нь зүгээр л олны өмнө зодож уйлуулаад л, тэр нь Их тэнгэрт айлд хоног төрүүлж, зугтаагаад л. Миний 2000 онд хүлээж авсан цагдаа энэ. Эвгүй байгаа биз.<br />
Намайг 2008 онд эргэн ирэхэд цагдаа, прокурорын хооронд зарлаагүй дайн дахин эхэлчихсэн байсан. Арай гэж намжаасан.<br />
<br />
<b>-Цагдаа хүн буудсан нь тогтоогдсон юм уу, тогтоогдоогүй юм уу. Хоёр янзын мэдээлэл хариуцлагатай хүмүүсийн амнаас унаад үнэхээр толгой эргээд байна?</b><br />
-Тэрийг би мэдэхгүй. Ер нь бол хуулийн хувьд нэг буруу юм болсон. Хүн буудагдлаа гэдэг асуудал үүсэнгүүт хэргийн газрын үзлэг дээр прокурорынхон, Галдаагийн толгойлдог мөрдөн байцаах албаныхантай очих байсан. Энэ чинь албан үүргээ гүйцэтгэж байхдаа цагдаа, прокурор, шүүгч, АТГ-ынхан гэмт хэрэг үйлдвэл тэрийг шалгах зориулалттай байгуулсан байгууллага шүү дээ. Эмх замбараагүй байдлыг таслан зогсоох ажил дээр цагдаа ажилласан, тэр үед галт зэвсэг хэрэглэн, бас хүний амь хохирсон. Ийм нөхцөлд анхнаасаа цагдаа биш прокурор нь шалгаж эхлэх ёстой байсан. Үүн дээр алдаа гаргасан. Анхнаасаа хэрэг буруу мөрдөөд явчихаараа дараа дараачийнх нь буруу л явдаг. Тийм учраас л анхнаасаа цагдаа буу хэрэглэсэн, хэрэглээгүй, жирийн хүн хэрэглэсэн, хэрэглээгүй, цагдаад байдаггүй сум, галт зэвсгээр буудсан, буудаагүй гээд бөөн маргаан болоод явчихсан. 1998 онд С.Зоригийн амь нас хохирсон хэрэг явдал байна. Хэргийн газрын анхны үзлэг зөв суурьтай явсан бол одоо ингээд 10 жил илрүүлж чадахгүй суухгүй байсан. Хэргийн газрын үзлэг дээр “бурхан багш ирсэн ч битгий оруул” гэж би цагдаагийнханд захидаг юм. Зөвхөн мөрдөн байцаагч, прокурор, шинжээч орох ёстой.<br />
<br />
<b>-Сэтгүүлчид хүртэл орсон байдаг биз дээ?</b><br />
-Тийм. 70-аад хүн ороод гарсан гэсэн тооцоо байдаг. Бас болоогүй шалгаж дөнгөж эхэлтэл “Улс төрийн аллага” гэж зарлаад л тагнуул, цагдаа нар тус тусдаа ажлын хэсэг байгуулаад л. Ингэж буруу замаар будаа тээсэн дээ.<br />
<br />
<b>-”Долдугаар сарын 1 “ гэж хэн дуртай нь ашиглаж байдаг дуусашгүй хэрэг бий боллоо. Таван хүний амь үрэгдсэн эмгэнэлт явдал. Нөгөө талд нь үүрэг гүйцэтгэж яваад эргэж буруудан зовлонд унаад байгаа цагдаагийн алба хаагчид. Цагдааг улс төр ашиглаж ашиглачихаад эргээд золигт гаргасан гэж ч хэлж болмоор?</b><br />
-Ер нь бол хуулийнханд заримдаа хэтэрхий хатуу хандаж байгаа нь үнэн. Энэ төрийн хамгийн хүнд ачааг хуулийнхан үүрдэг. Хуулинханд 100 хувийн сэтгэл ханамжтай үлддэг үйлчлүүлэгч гэж угаасаа энэ ертөнцөд байдаггүй. Сайн даа л 50:50 байдаг. Ялагдсан нь дандаа гомдолтой гардаг. Ялсан нь хүртэл гомдолтой гардаг. Тийм учраас хуулийн байгууллагын ажлыг хөндлөнгийн этгээд үнэлэх ёсгүй юм. Одоо үнэлэгчид нь шүүгчдээсээ олон болчихоод байна. Шүүх шударга биш л гэнэ, цагдаа шударга биш л гэнэ. Тийм хатуу юм бариулчихаад, дургүй нь хүрвэл ташраар нь гудамжинд гаргаад байвал энд хүн тогтох уу. Дурын авгай очоод л цагдаа заамдаж байдаг.<br />
<b><br />
-Энэ хэргийн эцэст цагдаагийн нүднээс ч гэсэн нулимс гарсан л гэж хэлэх гэсэн юм?</b><br />
-396 цагдаа, онцгой байдлын цөөн хүн гэмтсэн тоо байдаг. Ерөнхийдөө бол хохирлыг хуулийг нь гаргуулаад өгдөг хэдэн төгрөгийг нь өгсөн л дөө. Авсан гэмтэл нь цаашдаа амь амьдралд нь ямар ул мөр үлдээхийг одоо таах арга байхгүй. Манайд бол их сонин юм ажиглагдаад байгаа юм. Бараг л цагдаа хүн биш гэх юм ярьчих гээд байна аа даа. Бид ард түмэн учраас цагдааг зодох эрхтэй гэж ярьчих гээд байна ш дээ. Тийм юм байхгүй. Цагдаагийн албан хаагчид дотор олон хүн урттай богинотойн үлгэрээр бас болохгүй юм байдаг. Заримдаа осол гаргачих юм, Заримдаа эрүүлжигдсэн хүнийг харж хандахдаа анхааралгүй хандаж, алдаж эндчих юм.<br />
<br />
<b>-Хүн юм чинь алдаж болно. Гагцхүү өөрсдөө хүнийхээ хувьд хазайж хальтирна гэдгээ мэдэхгүй дэндүү увайгүйтдэг нөхдүүд ч байдаг. Шууд бусдыг мөрдсөөрөө түрий бариад гүтгэн гүжирддэг цагдаагийн ажилтнууд ч бий. Тиймдээ ч нийгэмдээ хүндлэгдэж чаддаггүй. Зарим нь бүр шууд бие биенээ гүтгэж хорлодог юм билээ. Ийм улс сэжигтнийг гүжирдээд хэрэг тохох юу ч биш биз дээ?</b>-Хааяа хааяа алдаа эндэгдэл гараад зовлонтой үедээ зовлонтой ш дээ. Гэхдээ ерөнхий том массаараа бол цагдаа үүргээ гайгүй сайн биелүүлж байгаа. Яг чин үнэнийг хэлэхэд сүүлийн 20 жилд цагдаа шиг үүргээ сайн биелүүлж ажилласан байгууллага ховор байх. Ярилцлагаа дуусгах уу. Цаг болохоо байлаа.<br />
<br />
<b>-Ярилцлага хүссэн ч, эс хүссэн ч Энхбаяр гэсэн сэдэв рүү түлхүүхэн яваад орчихлоо. Яах вэ? </b>-Тийм үү. Тэгвэл нэмээд ч хэдэн зүйл хэлье. Ер нь наад Энхбаяр чинь аман дээрээ “Надад албан тушаал хэрэггүй” гэх атлаа үнэн хэрэгтээ ямар ч үнээр хамаагүй түүндээ хүрч, дахин Монголын “эзэн” болохыг тэчъяадан мөрөөдөж, юу ч хийхээс сийхгүй болсон байна. Чингэлтэйн тойрогт нэр дэвших гэж бөөн дажин дэгдээсэн. Тэр нь болоогүй болохоор Ардын намыг задлах гэж оролдоод бүтэлгүйтэхээрээ МАХН гэгч байхгүй намын “дарга” болчихоод, одоо “Их хуралдай” гэгчийг удирдаад, санхүүжилтийг нь зохицуулаад явж байна. Ингэж яваад дахин “эзэн” болчихвол “Би өөрөө хүсэхгүй байсан юм, даанч ард түмэн шаардаад болсонгүй” гэх ухааны юм ярина даа. Сая өөрөө зохион байгуулж хөөцөлдөж байгаад МАХН гэгчийн “дарга” болчихоод “Намайг ард түмэн улс төрөөс гаргахгүй юм байна” гэсэн тайлбарыг хээвнэг хэлнэ лээ.<br />
Үнэнийг хэлэхэд, миний хувьд энэ ярилцлагыг өгөхөд тун амаргүй байлаа. Магадгүй амьдралдаа хийж буй хамгийн хүнд ярилцлага энэ шүү. Хүний ёсоор бодоход. Гадаадын тагнуул болчихоод чиний ярилцлагад орж байхад хамаагүй амар байсан юм. Гэвч Энхбаяр нэгэнт Төрийн эрхийг хууль бусаар авах, ард түмний шүүх байгуулж, хэлмэгдүүлэлт хийхээ ил тод, өдөр шөнөгүй зарлаж байгаа учраас ийм ярилцлага өгөхөөс өөр арга байсангүй.<br />
1930-аад онд Германд ийм увайгүй явдал гаарч байхад төр засаг нь арчаагаа алдаж Гитлерийг Ерөнхий сайдаар томилсон. Тэр хүн 50 сая хүний цусаар гараа угаасныг дахин нэг санахад илүүдэхгүй.<br />
<br />
<b>-Тийм ээ. Та энэ удаа хатуухан ярилцлага өглөө. Цаашид юу болдог бол?</b><br />
-Дэндүү ойлгомжтой. Миний муусайн “найз”-ууд дахин цугларч ТВ-9 телевиз, “Зууны мэдээ”-гээр хагас сар над руу дайрна. Нэр хүнд нь огцом унаж байгаа улстөрчдийг өрсөлдөгчгүйгээр толгойлно. Энэ бол баараггүй. <br />
<br />
<b>-Хөгжилтэй юм аа, хагас сар дайраад байх даа яахав дээ?</b><br />
-Үгүй тэгнэ ш дээ. Гадаадын тагнуул, тагнуулд явж байхдаа архи ууж бөөлжсөндөө хутгалдаж хэвтсэн, боловсролгүй, ааш муутай, бодлогогүй гээд л авч өгнө дөө. Боловсрол гэснээс ганц зүйл хэлчихье. Путин, Медведев, бид гурав чинь багш нэгтэй юм шүү дээ. Яахав дээ, над руу дайрч хэдэн төгрөг олдог бол буянаараа болог, үр хүүхэд нь нэг хоног болов ч цатгалан хоног. Гэхдээ идсэн эрүү хувхайрч, идүүлсэн бут ургана гэдэг үг бий. Ямар ч дайрлага, дайралт ирсэн энэ улс орныг “Улс төрийн гяндан” болохгүйн төлөө эцсээ хүртэл үзэлцэх болно. Төр төвшин, түмэн олон эвтэй байвал бусад нь болно оо. Харийнхан үеийн үед бидний дотоод тэмцэл дээр дөрөөлж их гүрнийхээ сонирхлыг гүйцэтгүүлж ирсэн түүнийг мартаж болохгүй. Энхбаяртангуудаар эх орноосоо хөөлгөж, цаазаар авахуулах хүмүүсийн жагсаалтад орох хэрэг би лав хийгээгүй. Бусад ч нь ялгаагүй. Тэгэхээр надад айх юм алга даа. <br />
<br />
<b>Голдуу дургүй хүргэж, басхүү тасралтгүй хор малтах хэзээний хэгжүүн Нямдорж сайд ийн хэлээд босов. Болоогүй ээ, амандаа <br />
Алтаар алтаар хайлавч<br />
Ахиад заяахгүй Аав минь<br />
Эрдэнээр эрдэнээр уйлавч<br />
Эргээд олдохгүй Ээж минь ...ээ гэсэн үргэлж дуулдаг нөгөө “Аав ээж хоёр” дуугаа эвтэй ч юм шиг, эвгүй ч юм шиг, тэгсэн хэрнээ жигтэйхэн танил хоолойгоор аялсаар арын өрөө рүүгээ явж оров. Харин би дотроо энэ хүнтэй хэд дэх ярилцлагаа хийгээд гарч байгаагаа тоолох гэж оролдов. Бүү мэд. Дандаа л ийм байсан. Дандаа л ийм байдаг... </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>Сэтгүүлч: Ганчимэг</b></div><div style="text-align: justify;"><b>Эх сурвалж: http://ganchimeg.niitlelch.mn/content/3107.shtml</b></div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-3804197110032393932011-09-11T17:19:00.005+08:002011-12-01T10:20:57.418+08:00Дэлхийн хамгийн хүчирхэг эмэгтэйчүүд<div style="text-align: justify;"><b><span style="font-weight: bold;">"Форбс" сэтгүүл жил бүр гаргадаг жагсаалтаа шинэчлэн гаргажээ. Дэлхийн хамгийн хүчирхэг 100 эмэгтэйн жагсаалтад улстөрчид өнгөлж, жагсаалтын ихэнхи орон зайг бизнесмен эмэгтэйчүүд эзэлж мөн сэтгүүлч, дуучин, жүжигчин бүсгүйчүүд ч энэ жагсаалтад багтсан байна.</span></b><b> Ингээд танд дэлхийн хамгийн хүчирхэг 100н бүсгүйчүүдийг танилцуулж байна. </b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>1. <u>Ангела Меркель</u>: Германы канцлер 57 настай тэрбээр дэлхийн хамгийн хүчирхэг 100 эмэгтэйг тэргүүлж өнгөрсөн онд Мишель Обамад алдсан байраа буцааж авчээ. Ангела Меркель Герман улсыг европын төдийгүй дэлхийн эдийн засаг, улстөрийн бүхий л геополитикийн тоглолтод идэвхтэй оролцуулж их гүрний статусыг нь буцаан авчирч байгаа хүчирхэг улстарч эмэгтэй билээ. Тэрбээр энэ жагсаалтыг 5 дахь удаагаа тэргүүлж байгаа юм.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6-EzVvkOvP9DtpTqy70f4w9g6-KM-MPRC4oQE92Qxg-jpsRcwkEVe4G9wEYtfbUheMjhwAaFl0WaAdqF_S-Y4oKxbNNE87HcWbdqFd7b_4AZSGiEBUwPw7APVMJU9wnrjIV8Jfb5HocV9/s1600/1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Ангела Меркэл" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6-EzVvkOvP9DtpTqy70f4w9g6-KM-MPRC4oQE92Qxg-jpsRcwkEVe4G9wEYtfbUheMjhwAaFl0WaAdqF_S-Y4oKxbNNE87HcWbdqFd7b_4AZSGiEBUwPw7APVMJU9wnrjIV8Jfb5HocV9/s1600/1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b><a name='more'></a><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>2. <u>Хиллари Клинтон</u>: АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга, нэгэн үе тус улсын тэргүүн хатагтай болж явсан хүчирхэг улстөрч эмэгтэй билээ.</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyk7Et4EPFbDePC_W2VayOryhEIL2tDzSFe-FGBjQBEue0kCwHxDr7dMkig_08SMlFdEhqW_ZeJcIOu7bANuAwgpIjfjc6FQ4tDP2PXXW0yQ0gJ60RlBVAKl_wuSydnxxsKVT-s2KrEnFO/s1600/2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyk7Et4EPFbDePC_W2VayOryhEIL2tDzSFe-FGBjQBEue0kCwHxDr7dMkig_08SMlFdEhqW_ZeJcIOu7bANuAwgpIjfjc6FQ4tDP2PXXW0yQ0gJ60RlBVAKl_wuSydnxxsKVT-s2KrEnFO/s1600/2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b></b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>3. <u>Дильма Руссефф</u>: Бразилийн 36 дахь ерөнхийлөгч эмэгтэй Дильма Руссефф өдгөө 64 настай. Энэ оны нэгдүгээр сараас ерөнхийлөгчийн үүрэгт ажлаа авсан тэрбээр жил тутам дэлхийд хүч нөлөөгөө ихэсгэж байгаа Бразил улсыг амжилттай удирдаж явна.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEib7bQEAqoQP0-rq5p-G3Ms82cWWZCFfLn8mubeJeuLM5dqmNhYrA1bfbbcRopUd72axzHpVc8jCN7u0oO_JyGbSviJ0pBb2ALiA7s3luLKFlfUhOJXkaO4FXrolXJdG9E0rbhSaV-x5FdB/s1600/3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEib7bQEAqoQP0-rq5p-G3Ms82cWWZCFfLn8mubeJeuLM5dqmNhYrA1bfbbcRopUd72axzHpVc8jCN7u0oO_JyGbSviJ0pBb2ALiA7s3luLKFlfUhOJXkaO4FXrolXJdG9E0rbhSaV-x5FdB/s1600/3.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>4. <u>Индра Нуий</u></b><b>:</b><b> Алдарт Пепси корпорацийн CEO. Энэтхэг гаралтай эмэгтэй түүнийг Америкийн эдийн засагт нөлөөтэй нэгэн гэдэг. Хүн төрөлхтний цангааг тайлагч ч хэмээн түүнийг егөөдөн дуудах нь бий.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiapi7rHQ4WSm0hbyNsrvacqi0sVB5LZjAbOiQSAGl6G3BjiVmOpGqyP3gwGeydVYvKEXX_TyL4zWBulieaiPYMQwlJTfQ0jFIsCEBqCusYGHpxV7ITR_icn0IJxp8QaAZIo2epU1LPaSAb/s1600/4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiapi7rHQ4WSm0hbyNsrvacqi0sVB5LZjAbOiQSAGl6G3BjiVmOpGqyP3gwGeydVYvKEXX_TyL4zWBulieaiPYMQwlJTfQ0jFIsCEBqCusYGHpxV7ITR_icn0IJxp8QaAZIo2epU1LPaSAb/s1600/4.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>5. <u>Шерил Сандберг</u></b><b>:</b><b> Америкийн алдартай бизнесмэн эмэгтэй. 42 настай Шерил Facebook-ийн интернет энтерпрьенер хариуцсан CEO. Өмнө Google-ийн дэд ерөнхийлөгч байсан гээд бодоход интернэтийн салбарын хамгийн хүчирхэг эмэгтэйд зүй ёсоор тооцогдоно.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b></b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuGTXF-NH36JmGDhrzVom9j1sJkP5SVV6pW1VlJ6U-N5veP5Q3xuglx1LyrpGqeXAgQ2frsbRsvfT24eQPWWzhD4PnenZDWT3ZtKDV4QtEsYoIUIEp4QBXQlTnEAMMrVtYXzhZT6K1i039/s1600/5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuGTXF-NH36JmGDhrzVom9j1sJkP5SVV6pW1VlJ6U-N5veP5Q3xuglx1LyrpGqeXAgQ2frsbRsvfT24eQPWWzhD4PnenZDWT3ZtKDV4QtEsYoIUIEp4QBXQlTnEAMMrVtYXzhZT6K1i039/s1600/5.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b></b></div><br />
<div style="text-align: justify;"><b>6. <u>Мелинда Гейтс</u></b><b>:</b><b> Билл ба Мелинда Гейтс сангийн тэргүүн тэрбээр Микрософтыг үүсгэн байгуулагч алдарт Билл Гейтсийн эхнэр юм. Сүүлийн найман жилийн дотор Microsoft-ийн орлогоос 24 тэрбумыг буяны үйлсэд зарцуулсан түүнийг эх дэлхийн хамгийн томоохон энэрэнгүй үйлстний нэг хэмээдэг. Алдартай тэрбумтан бүр ийм эхнэртэй байсан бол хүн төрөлхтөн огт өөр болох байсан ч билүү хэмээн нэгэн улстөрч дуу алдаж байсан гэдэг.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhi6QGDe98NOlnQJZIRpkgHi_Eqay9hkLxldq1vsqlFlDPJhq7RNDwvDLl6gcuV85alujMyLzRhE6rzdPp7hL_WmsI-JoREZX0yWX8iaX1VsEQVbkDhrmmfSfqs3WRLrTvhp0ZvWWNHfUrW/s1600/6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhi6QGDe98NOlnQJZIRpkgHi_Eqay9hkLxldq1vsqlFlDPJhq7RNDwvDLl6gcuV85alujMyLzRhE6rzdPp7hL_WmsI-JoREZX0yWX8iaX1VsEQVbkDhrmmfSfqs3WRLrTvhp0ZvWWNHfUrW/s1600/6.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>7. <u>Сониа Ганди</u></b><b>:</b><b> Энэтхэгийн үндэсний Конгресс намын тэргүүн эмэгтэй дэлхийн хүчирхэг улстөрч эмэгтэйчүүдийн нэгэн учир ийнхүү зүй ёсоор жагсаалтын эхний аравт багтжээ. Тэрбээр Энэтхэгийн ерөнхий сайд асан Ражив Гандийн эхнэр бөгөөд нөхрийнхөө үйл хэргийг үргэлжлүүлж байгаад улс орныхоо төлөө Манмохан Сингхд сайн дураараа албан тушаалаа шилжүүлэн өгч байсан нэгэн.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDbDILuCUjAbLWxgAZTFTB73cZ8o-Ojc5vDjAB7XYWn_K1hgw45ssqHZgR7FaUf4Tms8mIW69ypoIjHBXw2M7-56amE75EkIgayTgK6AQQwzQiVuw0yGksKZoqUUgEgw3zfb3w0_SmFlqM/s1600/7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDbDILuCUjAbLWxgAZTFTB73cZ8o-Ojc5vDjAB7XYWn_K1hgw45ssqHZgR7FaUf4Tms8mIW69ypoIjHBXw2M7-56amE75EkIgayTgK6AQQwzQiVuw0yGksKZoqUUgEgw3zfb3w0_SmFlqM/s1600/7.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>8. <u>Мишель Обама</u></b><b>:</b><b> АНУ-ын тэргүүн хатагтай. Өнгөрсөн жилийн энэхүү жагсаалтын нэгт бичигдэж байсан Мишель Обама рейтинг нь буурсан ч эхний аравт багтаж тогтсон байна.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtscbZGkj1tWxQ5fuPqFsSWLVwlzUuf8LJnB1zvBi8r0_hyozZv1BL2YbVzcysJkzN1rteGuhiJullzvyUcI2n1DpsslqwdaEajsSYdopfsUGlsb1c7BgQJcmLggx48USFaMbvFEgDZglr/s1600/8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhtscbZGkj1tWxQ5fuPqFsSWLVwlzUuf8LJnB1zvBi8r0_hyozZv1BL2YbVzcysJkzN1rteGuhiJullzvyUcI2n1DpsslqwdaEajsSYdopfsUGlsb1c7BgQJcmLggx48USFaMbvFEgDZglr/s1600/8.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>9. <u>Кристина Лагард</u></b><b>:</b><b> Францын сангийн сайд байсан хатагтай Лагард хэл ам дагуулсан ОУВС-гийн суудалд заларсан эмэгтэй. Түүнийхээ ачаар ийнхүү дэлхийн хүчирхэг эмэгтэйчүүдийн жагсаалтад дээгүүр бичигджээ.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYTW5hEDtMVrszM_QO1Di6burY2lgQ4ZtJxAguHryrygkWCpZfZZviWoj4uQobI_dDieeG4qs3EtWtcKxnYuElrA4fGP2a2j7QZJAn3NmwpMYe36hlIdVqkDkG-H7UhnSfEWJu16sN6fjI/s1600/9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYTW5hEDtMVrszM_QO1Di6burY2lgQ4ZtJxAguHryrygkWCpZfZZviWoj4uQobI_dDieeG4qs3EtWtcKxnYuElrA4fGP2a2j7QZJAn3NmwpMYe36hlIdVqkDkG-H7UhnSfEWJu16sN6fjI/s1600/9.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><u>10. Айрен Розенфельд</u></b><b>:</b><b> Дэлхийн чанартай хүнсний үйлдвэрлэлээр нэрд гарсан “Крафт Фүүдс”-ийн CEO. </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiisl5pb0oCf2agP8XtB7O9sNSUzzLidLq6rAhRjQw-hF4W59teKQbfRPSNUNqAo0cJ9-fqBn6nxbsJ8emAWlvFOQTz8UlfEglT0-t-VJnz9Rx1Ptoy1kkHMCCRKE3JkY5su0PS765D8Cef/s1600/10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiisl5pb0oCf2agP8XtB7O9sNSUzzLidLq6rAhRjQw-hF4W59teKQbfRPSNUNqAo0cJ9-fqBn6nxbsJ8emAWlvFOQTz8UlfEglT0-t-VJnz9Rx1Ptoy1kkHMCCRKE3JkY5su0PS765D8Cef/s1600/10.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>11. <u>Лэди Гага</u>: Лэди Гага нэрээр дэлхий алдаршсан Стефани Жоанни Анжелина Жерманотта дэлхийн хүчирхэг бизнесмен улстөрчид эмэгтэйчүүдтэй хамт энэхүү жагсаалтад оржээ. </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtTpqsobAhAwbqWqK2Zasd-Pbq11YWp_DabnoKGdqwbvneoxfkbGv0qoKXUOs-eYgNx3PUeGBJf5Ze_-VxvDsuFJ2GziEy6H9lwhYRA_xVqaJ9KOl5RifOCZMAGUnPIqoXX0JShBdirDDc/s1600/11_10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtTpqsobAhAwbqWqK2Zasd-Pbq11YWp_DabnoKGdqwbvneoxfkbGv0qoKXUOs-eYgNx3PUeGBJf5Ze_-VxvDsuFJ2GziEy6H9lwhYRA_xVqaJ9KOl5RifOCZMAGUnPIqoXX0JShBdirDDc/s1600/11_10.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>12. <u>Жилл Абрамсон</u></b><b>: </b><b>Хэвлэл мэдээллийн салбарын хүчирхэг эмэгтэй. Америкийн “Нью-Йорк Таймс”-ын эрхлэгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXLLG8-L62uP0pdZxZDbw9A7wTCH-oanO-gN-lhHnG0qJZX1id9PpBQp25i3v_01SQS2SgaTFxw4W-bgEOEsrbvilbxP3JBwVyEHQJ6SesXutWcpTNbtNYbSLdBc5EWdU3y25U2xFUgSFc/s1600/12_7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXLLG8-L62uP0pdZxZDbw9A7wTCH-oanO-gN-lhHnG0qJZX1id9PpBQp25i3v_01SQS2SgaTFxw4W-bgEOEsrbvilbxP3JBwVyEHQJ6SesXutWcpTNbtNYbSLdBc5EWdU3y25U2xFUgSFc/s1600/12_7.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 13. <u>Кэтлин Себелиус</u>: АНУ-ын Эрүүл мэндийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга, Канзас мужийн амбан захирагч асан. Ардчилсан намын нөлөө бүхий улстөрч эмэгтэй.</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiD9jlvk_i7Hf7kVKWsCNT1i4sqjYtzkSwqtSY3pksT-KKjnLi68TO_Zr32oQgwoXXWiPY314gToVBWhYG78sCDd7TsUnkoWHdbr-MdTXTqBIICbRcHOOEqinurn8P2WmevBqxKUqk8hIef/s1600/13_8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiD9jlvk_i7Hf7kVKWsCNT1i4sqjYtzkSwqtSY3pksT-KKjnLi68TO_Zr32oQgwoXXWiPY314gToVBWhYG78sCDd7TsUnkoWHdbr-MdTXTqBIICbRcHOOEqinurn8P2WmevBqxKUqk8hIef/s1600/13_8.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>14. <u>Опра Уинфри</u>: Опрагийн шоу нэвтрүүлгийн хөтлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlmHDeleUbd5hViFNRd-lAPsXcH75PNJEo862A6xIltztxrYkki0RbMPGfmCRgwm5KrjuciFQEROfeJYConYsa8nw0rBLM4sy_HT4Z6RBxKYSdfJLqkuUg8kf7pCRGQuM4P_rGRuGZsCGR/s1600/14_3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlmHDeleUbd5hViFNRd-lAPsXcH75PNJEo862A6xIltztxrYkki0RbMPGfmCRgwm5KrjuciFQEROfeJYConYsa8nw0rBLM4sy_HT4Z6RBxKYSdfJLqkuUg8kf7pCRGQuM4P_rGRuGZsCGR/s1600/14_3.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>15. <u>Жанет Наполитано</u>: Америкийн ардчилсан намын улстөрч эмэгтэй</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXishzEooFyBXejsX6J0qqipD9V_z8RVhkc6f-euKMAwQmPpN1wXyvz-2GtUBvwjnRFgwjdMzDSuWEEboGQKFSnbuPtDy3RjRHjRy0rcXNsw4z1zw23O32RdMmuEBMcRSdB0xrtK1vmSnN/s1600/15.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXishzEooFyBXejsX6J0qqipD9V_z8RVhkc6f-euKMAwQmPpN1wXyvz-2GtUBvwjnRFgwjdMzDSuWEEboGQKFSnbuPtDy3RjRHjRy0rcXNsw4z1zw23O32RdMmuEBMcRSdB0xrtK1vmSnN/s1600/15.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 16. <u>Сюзан Вожички</u>: Гүүглийн удирдах албан тушаалтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiclRUEcWebfta2vir5SHxR0vGxUduGFlaVjwlmHRN3dPMZK3lQnnZMZ1Bzt3kHt2D_vcLbUk31TzJpvanmXzm-GGSsWUFW85CI8ThuxvI8K2YQSw8fJkv78sZ0ItFdR4NkrRLCtK5ZhthX/s1600/16_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiclRUEcWebfta2vir5SHxR0vGxUduGFlaVjwlmHRN3dPMZK3lQnnZMZ1Bzt3kHt2D_vcLbUk31TzJpvanmXzm-GGSsWUFW85CI8ThuxvI8K2YQSw8fJkv78sZ0ItFdR4NkrRLCtK5ZhthX/s1600/16_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>17. <u>Кристина Фернандез</u>: Аргентины ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPDKJg2IvdGUIUCgcEFDFOznlyUcOPEgf8F5rLi75hocoo8FwE2K7I-ys30fFVZPqHt141jN1R3dkxQxojTQ8Ga-M69ZceAY_QxSaxdwtqViE1Ytlicmz9SQOKwrX8UTP_YsgBappkzuaK/s1600/17.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPDKJg2IvdGUIUCgcEFDFOznlyUcOPEgf8F5rLi75hocoo8FwE2K7I-ys30fFVZPqHt141jN1R3dkxQxojTQ8Ga-M69ZceAY_QxSaxdwtqViE1Ytlicmz9SQOKwrX8UTP_YsgBappkzuaK/s1600/17.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>18. <u>Бейонси Ноулез</u>: Алдарт дуучин</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXijk_eNlgTRacEpJv5aXNK_hQLuLtuTUESM0Og8StkcSB9jchTXBZUvasFwuvQ9ip_XTmtfC-1yiXXrQXkqSaZw-AQNHQqCkmtULlxZSkSCainEoPxe7M938k0QOeY-1zsDTEnihU7pxv/s1600/18.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXijk_eNlgTRacEpJv5aXNK_hQLuLtuTUESM0Og8StkcSB9jchTXBZUvasFwuvQ9ip_XTmtfC-1yiXXrQXkqSaZw-AQNHQqCkmtULlxZSkSCainEoPxe7M938k0QOeY-1zsDTEnihU7pxv/s1600/18.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>19. <u>Жина Райнхарт</u>: Америкийн уул уурхайн магнат Лэнг Хэнкокийн охин ба “Хэнкок Проспектинг”-ийн өв залгамжлагч, тэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoFi8nYWL6562NQoDNW55VdhcEnviideMEls9NPS-VYFKaY3o0HXbckeFJ7NOYFtj2q-Hz3KBRbFTbX5YQGBu7gTdjYOlQ4Yfg5YZEZdNUJDiTkHZF4mPRo3P2btjyTI4-mtYG7MEN5sbJ/s1600/19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoFi8nYWL6562NQoDNW55VdhcEnviideMEls9NPS-VYFKaY3o0HXbckeFJ7NOYFtj2q-Hz3KBRbFTbX5YQGBu7gTdjYOlQ4Yfg5YZEZdNUJDiTkHZF4mPRo3P2btjyTI4-mtYG7MEN5sbJ/s1600/19.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 20. <u>Чер Ванг</u>: Тайванийн “HTC Corporation” болон “VIA Technologies” нарын эзэмшигч бизнесмэн, тэрбумтан</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4a0vHcOC9EiDaQD6eBtfvyxyyHHSDJnlb4Lt7SXLFnZb1C_5KMXpbPj5MbqyZbOhNsP9oKZoWTcS954Lhm0VJ_2_LqayjMy-aKqNAyXlow_j65T2ejhLpOirirAFPcjnrqmLMPwSi0aOy/s1600/20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg4a0vHcOC9EiDaQD6eBtfvyxyyHHSDJnlb4Lt7SXLFnZb1C_5KMXpbPj5MbqyZbOhNsP9oKZoWTcS954Lhm0VJ_2_LqayjMy-aKqNAyXlow_j65T2ejhLpOirirAFPcjnrqmLMPwSi0aOy/s1600/20.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>21. <u>Маргарет Хамбург</u>: АНУ-ын улстөрч</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifeweYLfCtHpMLFGesPnSG9lYDiUFiUig9bQBH5OG2iMF6VWIuC9uv1BkLHmX6pBcvRsplO-UF6hNvVQwNgu1ap8D70lX8bI405SmAVz_Ge9-Vqyg2ZsuqKOVtvPhhKDB7hiIJkFQIX1Qf/s1600/21_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifeweYLfCtHpMLFGesPnSG9lYDiUFiUig9bQBH5OG2iMF6VWIuC9uv1BkLHmX6pBcvRsplO-UF6hNvVQwNgu1ap8D70lX8bI405SmAVz_Ge9-Vqyg2ZsuqKOVtvPhhKDB7hiIJkFQIX1Qf/s1600/21_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 22. <u>Мишель Бахманн</u>: АНУ-ын Бүгд найрамдах намын нөлөө бүхий улстөрч бөгөөд 2012 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд Барак Обамагийн гол өрсөлдөгч болно хэмээн үнэлэгдэж байгаа.</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSYAMUoW2qn6ilctuz9RchGoe8UiX-BJY8dIGcxm61Ai64p_H6gSVxjYbyP-bnnTl06qGYJr6cjLqvm-waiBq0IVpxWtfZV6NRGmS-DiT-AimVyyzaeHZ0DHZImFbtM3o9dabcNnqN76Iu/s1600/22_4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSYAMUoW2qn6ilctuz9RchGoe8UiX-BJY8dIGcxm61Ai64p_H6gSVxjYbyP-bnnTl06qGYJr6cjLqvm-waiBq0IVpxWtfZV6NRGmS-DiT-AimVyyzaeHZ0DHZImFbtM3o9dabcNnqN76Iu/s1600/22_4.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>23. <u>Жулиа Гиллард</u>: Австралийн ерөнхий сайд, сүүлийн үед дуулиант скандалд орооцолдоод буй эмэгтэй</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn1iK1mmCytOsrUejJkG3evk8RNXMKO95nHNPvuLNBhtHMusCYrLn_Yq8bfHkjSsLmc8JsbgjBsewdhyphenhyphenysq_tZ91nIUYcyIKd_39fjlRGmwmw_83Z6XyPizlPoPJNpNIAlkFFgMJezsXSb/s1600/23.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn1iK1mmCytOsrUejJkG3evk8RNXMKO95nHNPvuLNBhtHMusCYrLn_Yq8bfHkjSsLmc8JsbgjBsewdhyphenhyphenysq_tZ91nIUYcyIKd_39fjlRGmwmw_83Z6XyPizlPoPJNpNIAlkFFgMJezsXSb/s1600/23.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>24. <u>Мэри Шапиро</u>: АНУ-ын улстөрч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5yDvSH76oNWz1ykih-Bkl40PgJo34PIq-Bar3YkKU1ruM4TpoZRbi0gBjIs0ewMImKvJTk-V5yenoyC5Eu3Ji_Ks5fP83EX7vEgUk-wJ-GevRGy5y1GG5roXCVddzlvRsQwNbw51x6rra/s1600/24_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5yDvSH76oNWz1ykih-Bkl40PgJo34PIq-Bar3YkKU1ruM4TpoZRbi0gBjIs0ewMImKvJTk-V5yenoyC5Eu3Ji_Ks5fP83EX7vEgUk-wJ-GevRGy5y1GG5roXCVddzlvRsQwNbw51x6rra/s1600/24_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>25. <u>Энн Свини</u>: “Disney Media Networks”, “Disney ABC Television Group”-ын ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkkMdGteXuT9WrLzievHF1sT9GAatYFgvmOlqJVNlcegvdeItjqQ3BdjvcgFLQvO3LdA9Gbw2o9mgelTLHJMWhi_C6Am6pxNBiBTe_vpxx36P_YFr5azsX4BAlGfPTuc_9e4kB2ML_i6NG/s1600/25.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkkMdGteXuT9WrLzievHF1sT9GAatYFgvmOlqJVNlcegvdeItjqQ3BdjvcgFLQvO3LdA9Gbw2o9mgelTLHJMWhi_C6Am6pxNBiBTe_vpxx36P_YFr5azsX4BAlGfPTuc_9e4kB2ML_i6NG/s1600/25.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>26. <u>Энг Сан Сүү Каи</u>: Мьянмарын сөрөг хүчний лидер</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEik4G6BnDQrLfOkZRk5EXw3i1h_sRBfpyq_MHhHmdBz7a-lMWVx9UM4KQ_mjs27GnMPngDA4TgiCkKiSqFjG8hbPRQZTatz75Ckpn-dA9c9PrjcGCW3FLZbPUMMOcmWpEZCHQQ05gp8ECcq/s1600/26.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEik4G6BnDQrLfOkZRk5EXw3i1h_sRBfpyq_MHhHmdBz7a-lMWVx9UM4KQ_mjs27GnMPngDA4TgiCkKiSqFjG8hbPRQZTatz75Ckpn-dA9c9PrjcGCW3FLZbPUMMOcmWpEZCHQQ05gp8ECcq/s1600/26.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>27. <u>Урсула Бернс</u>: “Xerox” корпорацийн CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid2-XQDjm3JYJF45qyJjFp_3yKC2mVqr4S-3FkdZhBJzcbal6PgrHdMlhHUDxNZH3hIJdLE3P4U3qLMB1152_zroe8Vv76icSacRHsBm1UM8gchqP4XTGb-H5lE5Sf4MASoq0b-tdj8Huu/s1600/27.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEid2-XQDjm3JYJF45qyJjFp_3yKC2mVqr4S-3FkdZhBJzcbal6PgrHdMlhHUDxNZH3hIJdLE3P4U3qLMB1152_zroe8Vv76icSacRHsBm1UM8gchqP4XTGb-H5lE5Sf4MASoq0b-tdj8Huu/s1600/27.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>28. <u>Эми Паскал</u>: “Sony Pictures”-ийн захирал эмэгтэй</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWNkWy-dgAN02L85J2zVnfcervWQ3BXGA2Q4qZeVYgFG9SIrsKOIS_g5_Mwz0HiH1BmlAtaoyUJPp5yUU_bNBaay8HvSGioVxRjlVySpEEKlFdCbDsDDXyN2o1BvejkKmHLZB9BaK16VTH/s1600/28.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWNkWy-dgAN02L85J2zVnfcervWQ3BXGA2Q4qZeVYgFG9SIrsKOIS_g5_Mwz0HiH1BmlAtaoyUJPp5yUU_bNBaay8HvSGioVxRjlVySpEEKlFdCbDsDDXyN2o1BvejkKmHLZB9BaK16VTH/s1600/28.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>29. <u>Анжелина Жоли</u>: Холливудын од</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIiv5hYEdqq1FpO0Ib9Ckx1GZCV7-GmpbARBse65QV0-PJ9SaZaTmGst1nzvXvglKySufOotVAcCMXN13KHMBp06Fv_jLBGZzdxkAj2X1e9mqnQRt8CzAkKTr3dkuS5bhxppwdoWqEPQaZ/s1600/29_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIiv5hYEdqq1FpO0Ib9Ckx1GZCV7-GmpbARBse65QV0-PJ9SaZaTmGst1nzvXvglKySufOotVAcCMXN13KHMBp06Fv_jLBGZzdxkAj2X1e9mqnQRt8CzAkKTr3dkuS5bhxppwdoWqEPQaZ/s1600/29_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>30. <u>Жозетт Ширан</u>: НҮБ-ын Хүнсний программын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV29yoERtlJG-PGXnmE8eIEIBn7ygQ7RSXgvzbEodHEHUKXuDlFO1iTM3LwODlQ63uC4b3P9pWmIcpRSeSgBKwFAgZZbElXMFetfeIjOtVn_JNK0BlAMwyaD3_qVrqtnsPJFqy64yroRcs/s1600/30.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV29yoERtlJG-PGXnmE8eIEIBn7ygQ7RSXgvzbEodHEHUKXuDlFO1iTM3LwODlQ63uC4b3P9pWmIcpRSeSgBKwFAgZZbElXMFetfeIjOtVn_JNK0BlAMwyaD3_qVrqtnsPJFqy64yroRcs/s1600/30.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>31. <u>Ариана Хаффингтон</u>: “Huffington Post” сониныг үүсгэн байгуулагч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2ylgSX4JdBm8_00Sl0ArX_uiqIbPdjob3TuQtHwtLRL9WDHG0qjM0DP9YutqZWqJtgkrQrINsekUrMNt6oXO7Ztu7qCChsrkr1NEBcsIIIDq8jSb5XpYleJkN7FDtwPy_Qwf5jlOxI3xa/s1600/31.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2ylgSX4JdBm8_00Sl0ArX_uiqIbPdjob3TuQtHwtLRL9WDHG0qjM0DP9YutqZWqJtgkrQrINsekUrMNt6oXO7Ztu7qCChsrkr1NEBcsIIIDq8jSb5XpYleJkN7FDtwPy_Qwf5jlOxI3xa/s1600/31.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>32. <u>Гаил Келли</u>: “Westpac Banking” корпорацийн захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTKa1TKfrcGVh3GR-jDdSljX-cUkPzG5BOldpnHCz0KfL9YW1Bx9kraGWR-_UmG0cVZKBlHBvpVfNiKrDeMSR2po5ilmCmywKkjMwS2O5juqvuGRxTrqM6PrZUo2aaXvwo8O4R19haWQid/s1600/32.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiTKa1TKfrcGVh3GR-jDdSljX-cUkPzG5BOldpnHCz0KfL9YW1Bx9kraGWR-_UmG0cVZKBlHBvpVfNiKrDeMSR2po5ilmCmywKkjMwS2O5juqvuGRxTrqM6PrZUo2aaXvwo8O4R19haWQid/s1600/32.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>33. <u>Чан Лаива</u>: Хятадын тэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYkGmXDOGr387IugZNFkjNTzo3Z9OPKdFnuNz__IFN1LyMcRcczTQkDoT3E6ceDqU9DW6wrpW0Ie9A87XS-x7donJcN_cySQnIstT_U7s-T1Gm-0rCVdfKINgs8oFnfhjtRYMF0GI1vSGf/s1600/33_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYkGmXDOGr387IugZNFkjNTzo3Z9OPKdFnuNz__IFN1LyMcRcczTQkDoT3E6ceDqU9DW6wrpW0Ie9A87XS-x7donJcN_cySQnIstT_U7s-T1Gm-0rCVdfKINgs8oFnfhjtRYMF0GI1vSGf/s1600/33_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>34. <u>Сара Пэлин</u>: АНУ-ын Аляск мужийн амбан захирагч, Бүгд найрамдах намын нөлөө бүхий улстөрч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqDgT6IjqJQYLlka5gEy6ynZgoIgOA34wzy3ZL52VU5hcMNmcFKuFinzg42ASp_-roFXH6w0vF-0uobIgumzdqh61pgZ8-N3zSFBkllPyK3zTXg1ikXVia8PHsI_QQwxs6niGxswU9w4c2/s1600/34.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhqDgT6IjqJQYLlka5gEy6ynZgoIgOA34wzy3ZL52VU5hcMNmcFKuFinzg42ASp_-roFXH6w0vF-0uobIgumzdqh61pgZ8-N3zSFBkllPyK3zTXg1ikXVia8PHsI_QQwxs6niGxswU9w4c2/s1600/34.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>35. <u>Синтия Кэрролл</u>: “Anglo American PLC” компанийн захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEild1piVLVvfe5-bcHXcL4avySGh-YYXs8bNj4xFihaapwUh4uZl6Rzauh8bmQDmeHl9cqsxn9HmDBH1QxGFa4D120VGaoO8go_mvTwA-yEviLyh11M0VoEPFWp4CnECWxUZZLKlGSYNNmK/s1600/35.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEild1piVLVvfe5-bcHXcL4avySGh-YYXs8bNj4xFihaapwUh4uZl6Rzauh8bmQDmeHl9cqsxn9HmDBH1QxGFa4D120VGaoO8go_mvTwA-yEviLyh11M0VoEPFWp4CnECWxUZZLKlGSYNNmK/s1600/35.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>36. <u>Хелен Гейл</u>: Хүмүүнлэгийн сангийн тэргүүн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieXQvCs-GypgxS8TjuHN9t6uSmcufWU0OWrWmvtckDy3w0PyNCD6geLHOElCTjHhNr7xA2gn7IXceeYbRRJKOr9hC9axfN7nJr34pEryzr3E7J5u_dfwAeAs6Uy7HtfZxa7u0g6lc3vOlC/s1600/36.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieXQvCs-GypgxS8TjuHN9t6uSmcufWU0OWrWmvtckDy3w0PyNCD6geLHOElCTjHhNr7xA2gn7IXceeYbRRJKOr9hC9axfN7nJr34pEryzr3E7J5u_dfwAeAs6Uy7HtfZxa7u0g6lc3vOlC/s1600/36.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>37. <u>Кэрол Бартз</u>: Yahoo Inc-гийн CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj0PV9g5VJ6LChd0IEE1IZBdvaUQERNHJ1GZ266Dp-BbyBjUYRSmBwRQfHwwSt2yyFLgwn8-Y7K_3zItXuhUjxr5W_WegiiE3t-i0tZ1MI47ct7mCVs8Cd3TDXTJPsVUijqVvoHi4J5MOw/s1600/37_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhj0PV9g5VJ6LChd0IEE1IZBdvaUQERNHJ1GZ266Dp-BbyBjUYRSmBwRQfHwwSt2yyFLgwn8-Y7K_3zItXuhUjxr5W_WegiiE3t-i0tZ1MI47ct7mCVs8Cd3TDXTJPsVUijqVvoHi4J5MOw/s1600/37_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>38. <u>Эллен Куллман</u>: Америкийн бизнесмэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1Hlh7l8kQYjGo7yHtjr-qnLKe1s9eAiW3EUmu4j2_N3_tOQ2GnKvCXl6b9d9RFNXFyQ9ejAeZ_8OMKPhHZ7ksE2n5EaqrnX_I6W3WXppCTYXTjlsjpo3xFCs_FTB73cHArRINo6B_LbLo/s1600/38_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1Hlh7l8kQYjGo7yHtjr-qnLKe1s9eAiW3EUmu4j2_N3_tOQ2GnKvCXl6b9d9RFNXFyQ9ejAeZ_8OMKPhHZ7ksE2n5EaqrnX_I6W3WXppCTYXTjlsjpo3xFCs_FTB73cHArRINo6B_LbLo/s1600/38_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b> 39. <u>Жин Сүк Чан</u>: Tэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihYjU8l4D6kT3IEdB0cnd6S7v1aFhmPhxKBQCpNhBoIRbpJwmS1spPAPR_3gchvZC3ELCcUK1487cMvDy4c0kyumQCYyTudOXmTT8McNPZTLzyXZZs7vTtsl5pnMT82PygYwnKiIrrpACv/s1600/39_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihYjU8l4D6kT3IEdB0cnd6S7v1aFhmPhxKBQCpNhBoIRbpJwmS1spPAPR_3gchvZC3ELCcUK1487cMvDy4c0kyumQCYyTudOXmTT8McNPZTLzyXZZs7vTtsl5pnMT82PygYwnKiIrrpACv/s1600/39_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>40. <u>Сафра Катз</u>: “Oracle“-ын ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIP7ZZSqEI6Iu9Xg-wKubdo443vRGKpfaVR4oBohB5VN1QCtsyyix9X-fWPQOaIVCP14PdhTfXkzrofb-T93CxoVu2dvPSjUhoOm7WSxq6CtqYNzE5-fbV-dIye5Bjsnv4391zyDYZ2eOP/s1600/40_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIP7ZZSqEI6Iu9Xg-wKubdo443vRGKpfaVR4oBohB5VN1QCtsyyix9X-fWPQOaIVCP14PdhTfXkzrofb-T93CxoVu2dvPSjUhoOm7WSxq6CtqYNzE5-fbV-dIye5Bjsnv4391zyDYZ2eOP/s1600/40_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>41. <u>Ангела Брэли</u>: “Wellpoint inc”-гийн СЕО</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiF-ZD10USGdh_YeRShcdwM8NSeVjhbKbc8myYDfzPhyphenhyphenXLxIHweKTLwb2WaM0HIBIcmTOHmOTuKJ8acZVOQ1xiTmUB5Di6ouwmivhJC5mGL5tvwKjKsxOoq-2fFw8lqnayBHsJddHaVSB1i/s1600/41.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiF-ZD10USGdh_YeRShcdwM8NSeVjhbKbc8myYDfzPhyphenhyphenXLxIHweKTLwb2WaM0HIBIcmTOHmOTuKJ8acZVOQ1xiTmUB5Di6ouwmivhJC5mGL5tvwKjKsxOoq-2fFw8lqnayBHsJddHaVSB1i/s1600/41.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>42. <u>Марисса Мэйер</u>: “Гүүгл”-ийн дэд ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJLlbs0nmfp264WQhsc3cx9IQp0a7ct_maAY51QKcGVJgaEw0abACtHsECWDxKZkyaej0XJ5mLI-bh2rhD_YscUUuX2lRVSNVWV9yoIQMkDMiJZa_41KbvHQPp1jyQOUmxHQQEVaijgA6q/s1600/42.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJLlbs0nmfp264WQhsc3cx9IQp0a7ct_maAY51QKcGVJgaEw0abACtHsECWDxKZkyaej0XJ5mLI-bh2rhD_YscUUuX2lRVSNVWV9yoIQMkDMiJZa_41KbvHQPp1jyQOUmxHQQEVaijgA6q/s1600/42.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>43. <u>Чанда Кучхар</u>: Энэтхэгийн “ICICI Bank Ltd”-гийн эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvKUDP1hDondXKcNNXdvab9uoCtLimnJJ8HDJZJqporwpGCybxeHr_qBohOObQGcQcj2fjgSCeHUOnKVRBNndzrVeHZ8mBW-WiGxDbZq9EkFu3rlaIC-IhQAIDHypNjw-dmIGjRUYyWEkT/s1600/43.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvKUDP1hDondXKcNNXdvab9uoCtLimnJJ8HDJZJqporwpGCybxeHr_qBohOObQGcQcj2fjgSCeHUOnKVRBNndzrVeHZ8mBW-WiGxDbZq9EkFu3rlaIC-IhQAIDHypNjw-dmIGjRUYyWEkT/s1600/43.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>44. <u>Кристина Амонпур</u>: CNN-ийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, иран гаралтай</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgts13b4zFpr559G27Wsrg0yQrdnyGms1HUkaB5eRuU3sgp7QpXPN1OTJ2pgxSQqH_lAofNR3SHCD-itnDIv2bV8cZAxEVZfPgBkgzBQb4Nr4nsnWzhuLyjUMCzDqUm6NH7FE_9W6lYvM3l/s1600/44_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgts13b4zFpr559G27Wsrg0yQrdnyGms1HUkaB5eRuU3sgp7QpXPN1OTJ2pgxSQqH_lAofNR3SHCD-itnDIv2bV8cZAxEVZfPgBkgzBQb4Nr4nsnWzhuLyjUMCzDqUm6NH7FE_9W6lYvM3l/s1600/44_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>45. <u>Патрисия Вуртз</u>: “Archer Daniels Midland”-ын CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHKYnF4ZBK00o0liExxqT2Pq4XIcg-5eiKT8cLNk27VapK6Z9bdx1LGeL1_I8bLyCJfpmrK141YNWbbmjOosHKRqVAYBHUhCf-w6TvttuzUWb80SLe67t231tRL7K948n8VxBP1wXW_o8q/s1600/45.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHKYnF4ZBK00o0liExxqT2Pq4XIcg-5eiKT8cLNk27VapK6Z9bdx1LGeL1_I8bLyCJfpmrK141YNWbbmjOosHKRqVAYBHUhCf-w6TvttuzUWb80SLe67t231tRL7K948n8VxBP1wXW_o8q/s1600/45.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>46. <u>Линн Лаверти Элсенханс</u>: Tэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjv2YszRXHQIgaBjLYuT5ujPZ3vx_2nWKSydG21AG71GYdGru0z9O3MNax0BEPdifaJg9w7f6TuD8gGkKxHsjxuPN4cJOzBlwGhPQrd9na9sRHcQvpxAuR988P88eSHM61JSvTThvWcUEFf/s1600/46.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjv2YszRXHQIgaBjLYuT5ujPZ3vx_2nWKSydG21AG71GYdGru0z9O3MNax0BEPdifaJg9w7f6TuD8gGkKxHsjxuPN4cJOzBlwGhPQrd9na9sRHcQvpxAuR988P88eSHM61JSvTThvWcUEFf/s1600/46.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>47. <u>Диана Сойер</u>: Америкийн сэтгүүлзүйн билэг тэмдэг болсон эмэгтэй</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3pbiYBCKyylDroAcp96l-MNJi9EEeWOC8IUfjL6aVdrFA42tufPwUgMGgAVYnBhWQ5rU1aWc-ys4-RPSMsY-zLHSOImzhzt9m1ewFgnOPjirqXmenOcigV4PAsSlrvYktSMzoRRTSSPDP/s1600/47.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3pbiYBCKyylDroAcp96l-MNJi9EEeWOC8IUfjL6aVdrFA42tufPwUgMGgAVYnBhWQ5rU1aWc-ys4-RPSMsY-zLHSOImzhzt9m1ewFgnOPjirqXmenOcigV4PAsSlrvYktSMzoRRTSSPDP/s1600/47.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>48. <u>Жан Цинг</u>: Хятадын “Сохо” группын эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2r2PcgCXH5FvAp_TpPqkYyg5m0odbGJ37FMXa7O7BSMds7QctAWDuhuVSYsgyLoU17V30lyuXpbvkEf-G4lYjJSlfZwwEdM5BHF0phO2euEb9Op6zDoNIXYvIiFqTxfRwPP03I83VME9X/s1600/48.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2r2PcgCXH5FvAp_TpPqkYyg5m0odbGJ37FMXa7O7BSMds7QctAWDuhuVSYsgyLoU17V30lyuXpbvkEf-G4lYjJSlfZwwEdM5BHF0phO2euEb9Op6zDoNIXYvIiFqTxfRwPP03I83VME9X/s1600/48.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>49. Хатан хаан Элизабета-Английн хатан хаан</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiJxHSDW16xUOK3LKlQWClwx436HwlaP9nzgEKx2l4cnR9nyTP9FdgqZRSWWZi4yH8cdmn2B597lffBur4BJdH350rml_hTEZwQNQuUHUPHLHyrVEZS2l7X1N9j2JX1hGWYjc4Nny3xvNBS/s1600/49.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiJxHSDW16xUOK3LKlQWClwx436HwlaP9nzgEKx2l4cnR9nyTP9FdgqZRSWWZi4yH8cdmn2B597lffBur4BJdH350rml_hTEZwQNQuUHUPHLHyrVEZS2l7X1N9j2JX1hGWYjc4Nny3xvNBS/s1600/49.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b> 50. <u>Хелен Кларк</u>:НҮБ-ын хөгжлийн програмын тэргүүн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjESUB5IjPLWg-efwPav3vTVvIpW_ly0q4BkrzoDddoXQgGa9odOoESmR8q5s_JkkEeMqOCQnFKOregid__mJkSU2pJpXFenbBXpwbKH8LFzVdI1ZSk7ax-DRqq6MXT6fjqZ10Gvhwz7NqT/s1600/50_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjESUB5IjPLWg-efwPav3vTVvIpW_ly0q4BkrzoDddoXQgGa9odOoESmR8q5s_JkkEeMqOCQnFKOregid__mJkSU2pJpXFenbBXpwbKH8LFzVdI1ZSk7ax-DRqq6MXT6fjqZ10Gvhwz7NqT/s1600/50_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>51. <u>Хелен Боүдэн</u>: BBC-гийн захирал </b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0qw522RaCuNxXMJ4kmkt7srprlKwDgRT68QQvdf8Q-bn_mfQlIyT_k0c2Q1EV4HxOuEaweKotsbmgesW_y5iU3aDd52AUAGZ53A1eCVUHBlrz4WFkWinrmPp4cJmva7mTdFDwH5rKXXZs/s1600/51.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0qw522RaCuNxXMJ4kmkt7srprlKwDgRT68QQvdf8Q-bn_mfQlIyT_k0c2Q1EV4HxOuEaweKotsbmgesW_y5iU3aDd52AUAGZ53A1eCVUHBlrz4WFkWinrmPp4cJmva7mTdFDwH5rKXXZs/s1600/51.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>52. <u>Нэнси Пелоси</u>: АНУ-ын улстөрч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-q5I3S2GWYzV0MPiUiir20Jj8LVGqcQcCzuem_Z80vU9pXF3i4-JYOMnqfQQtg4GUbK5HFjbLGSslfyL1R-hMG5S4AZgrGXr1CE4GuQceL0kiQAnyVVbpfl0enxRJNjhqaXTu6z-HHFtm/s1600/52.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-q5I3S2GWYzV0MPiUiir20Jj8LVGqcQcCzuem_Z80vU9pXF3i4-JYOMnqfQQtg4GUbK5HFjbLGSslfyL1R-hMG5S4AZgrGXr1CE4GuQceL0kiQAnyVVbpfl0enxRJNjhqaXTu6z-HHFtm/s1600/52.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>53. <u>Раниа аль Абдулла</u>: Иорданы хааны хатан </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEqQhEo0SqsGlSzGOegYNgH_8ypYDKVlQpcBCXeCgaMUeeu_BQq1JPVMtV8g1phyjeNRVXGtbp07Jow5jTIz32ozT7XVg-JlOiYWOEEPEYHNYnNx1QpjDAGEo49BWH4fe_yCRzGzGb6li1/s1600/53.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiEqQhEo0SqsGlSzGOegYNgH_8ypYDKVlQpcBCXeCgaMUeeu_BQq1JPVMtV8g1phyjeNRVXGtbp07Jow5jTIz32ozT7XVg-JlOiYWOEEPEYHNYnNx1QpjDAGEo49BWH4fe_yCRzGzGb6li1/s1600/53.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>54. <u>Бонни Хаммер</u>: NBC Universal Cable Entertainment-ын ерөнхийлөгч </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSksabt59nI61rOXDhraaoDQRO6yvAG7Lcy5XpQtTKLS5dve6vANqcq2B6wwOM2n7A9I0DUziUCx_evKjOcwvloWu4qxX2OTD1FG9OaSPtPa6g369j70Mb0Qi32_Qq1e2PLBhDg39Scp52/s1600/54_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSksabt59nI61rOXDhraaoDQRO6yvAG7Lcy5XpQtTKLS5dve6vANqcq2B6wwOM2n7A9I0DUziUCx_evKjOcwvloWu4qxX2OTD1FG9OaSPtPa6g369j70Mb0Qi32_Qq1e2PLBhDg39Scp52/s1600/54_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>55. <u>Эллен Деженерес</u>: Америкийн жүжигчин </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhB6Xbsb66SkqS5BoNit_dCp40FEXBhn9mfk6AYP3Xfz1xkBox6JbLCM_NiQmbfrppHobbOCybeS5rpQx7uD9_Ax-FDkfsf51Mw1rGPsaeX1e5KZfK9-ZMZlcMVG32m7ll_l9WBFFS-TUyZ/s1600/55.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhB6Xbsb66SkqS5BoNit_dCp40FEXBhn9mfk6AYP3Xfz1xkBox6JbLCM_NiQmbfrppHobbOCybeS5rpQx7uD9_Ax-FDkfsf51Mw1rGPsaeX1e5KZfK9-ZMZlcMVG32m7ll_l9WBFFS-TUyZ/s1600/55.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>56. <u>Кэти Жэйкобс Стэнтон</u>: Твиттерийн үүсгэн байгуулагч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjn7A_xaHgHsV4pLUZh5AjztkO9rONzC8UVUXN9EyaGanHLy_bT7gXybfy5XBaxvnWj7E1DXrc6ET6TPBxdluAXJiAgM8onzV0uenafBOrwAS_g71wpXFXsvIrzZkhwcIi9NhYXVE_cIIDd/s1600/56.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjn7A_xaHgHsV4pLUZh5AjztkO9rONzC8UVUXN9EyaGanHLy_bT7gXybfy5XBaxvnWj7E1DXrc6ET6TPBxdluAXJiAgM8onzV0uenafBOrwAS_g71wpXFXsvIrzZkhwcIi9NhYXVE_cIIDd/s1600/56.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>57. <u>Шари Аризон</u>: Tэрбумтан </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhg2HO4UpzkxUEfVsaoAR6GVqujTSB0AzO54gX3NZWRg_cTqMFLXsJfGeu6DBlu9dbf-SljPBVU5TjAKcyMmQvm3C2ptygHlCU26RTfPZaoc5vyydLCFUW_js3M2pcdXKbXgr2_k-5kfQgM/s1600/57_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhg2HO4UpzkxUEfVsaoAR6GVqujTSB0AzO54gX3NZWRg_cTqMFLXsJfGeu6DBlu9dbf-SljPBVU5TjAKcyMmQvm3C2ptygHlCU26RTfPZaoc5vyydLCFUW_js3M2pcdXKbXgr2_k-5kfQgM/s1600/57_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>58. <u>Ангела Арендц</u>: Burberry-гийн захирал </b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZvv7Sh152bOWIQMId3rB4CYr4Hax6TCQG5_DGkrJgkrbbkTs6Jv-IMX3FWKWGDkp1FXNOF2cOWWomoArcuxhDoacAgVt-1-_y5RVmvKXxkSUbzCfiv-atI07pOojMPejkqpXPnssUT4l1/s1600/58_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZvv7Sh152bOWIQMId3rB4CYr4Hax6TCQG5_DGkrJgkrbbkTs6Jv-IMX3FWKWGDkp1FXNOF2cOWWomoArcuxhDoacAgVt-1-_y5RVmvKXxkSUbzCfiv-atI07pOojMPejkqpXPnssUT4l1/s1600/58_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>59. <u>Иенглак Чинаватра</u>: Тайландын ерөнхий сайд </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3CfH6Frsm-CCSNA7bUELf2yx4y77xYQWuLESRSOpIUf6M3woWCh7e19pnApX3Eu_4VIhL3K1C1s1ZgvY9ySBig976b5PYQ02Be_TH6ACl1bCynfH82hLhwm5pM3zN9pdeHWYwbKcieMaC/s1600/59_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3CfH6Frsm-CCSNA7bUELf2yx4y77xYQWuLESRSOpIUf6M3woWCh7e19pnApX3Eu_4VIhL3K1C1s1ZgvY9ySBig976b5PYQ02Be_TH6ACl1bCynfH82hLhwm5pM3zN9pdeHWYwbKcieMaC/s1600/59_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>60. <u>Жизель Бундхен</u>: Бразилийн супермодель </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeLjJLRgWcX0BkrhwDBNVECGDSYGVEiA5ezauFzx9d8nzxkRVwQm_upHx5Q04OWGbVCUvw0ncaGoAhR55d25qxHd5A5USPRtD8H3_kUnzEfRCvVR3rzljBjVB02ly7w8oioiHNljctHdGR/s1600/60_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjeLjJLRgWcX0BkrhwDBNVECGDSYGVEiA5ezauFzx9d8nzxkRVwQm_upHx5Q04OWGbVCUvw0ncaGoAhR55d25qxHd5A5USPRtD8H3_kUnzEfRCvVR3rzljBjVB02ly7w8oioiHNljctHdGR/s1600/60_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>61. <u>Жоанне Роулинг</u>: Харри Поттерын зохиолч </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2Eg7LnwB1IGxHvrc0fYkNBEkt7MKtCWPMZ_0t1OtHsrkZEwPzqSjxDVxdpkHukc3MatpzFbas7TV9YyYUdxdtRMeTWc9vL6f18JGF2UgE_K98pL2OoVrKr5gbrA64trB5yr37Y0ldj7eW/s1600/61_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2Eg7LnwB1IGxHvrc0fYkNBEkt7MKtCWPMZ_0t1OtHsrkZEwPzqSjxDVxdpkHukc3MatpzFbas7TV9YyYUdxdtRMeTWc9vL6f18JGF2UgE_K98pL2OoVrKr5gbrA64trB5yr37Y0ldj7eW/s1600/61_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>62. <u>Эллен Жонсон Серлиф</u>: Либерийн ерөнхийлөгч </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZn_V_zN3QOFt8gYiF0r-kRwhBaK7582nyKjjZis_4G8Zey4fmtoMEOsH3EgA8j4ykZNcmst8kCVutBAEYBffCxw4RxJKRw4yVJPKWLK7b8jIobQbvLKlAC0GQGVKB4JFKXyKwqKz_eFmA/s1600/62_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZn_V_zN3QOFt8gYiF0r-kRwhBaK7582nyKjjZis_4G8Zey4fmtoMEOsH3EgA8j4ykZNcmst8kCVutBAEYBffCxw4RxJKRw4yVJPKWLK7b8jIobQbvLKlAC0GQGVKB4JFKXyKwqKz_eFmA/s1600/62_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>63. <u>Лубна Олаьян</u>: Саудын Арабын тэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnUN9TBSV_ISFzVz-aNKbKQ803lDlACvS4mtb9A-q2lX5tTpk45GCqQNtpsmqvOT8hneA2W80ng99ghlamsvQ4hfMxa4fXyYFPKZBUH0DJ62TEzjotK4eoH1nLUrDjFkDDF7WG2PoAd_w3/s1600/63_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnUN9TBSV_ISFzVz-aNKbKQ803lDlACvS4mtb9A-q2lX5tTpk45GCqQNtpsmqvOT8hneA2W80ng99ghlamsvQ4hfMxa4fXyYFPKZBUH0DJ62TEzjotK4eoH1nLUrDjFkDDF7WG2PoAd_w3/s1600/63_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>64. <u>Андреа Жунг</u>: Avon-ий эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJsZwtAkBgJLGszchmUOw5n4roYOd5_t8c6lr9OA-9BtcBBD1UcijTy6rV4YnICTvQC1KqouPnvuCHuJCJF9zlxWyAgOH646TSK2xMFsBfkP_BiciYnE3Z_1N-IunpWvkIE4t57QN4xD14/s1600/64_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJsZwtAkBgJLGszchmUOw5n4roYOd5_t8c6lr9OA-9BtcBBD1UcijTy6rV4YnICTvQC1KqouPnvuCHuJCJF9zlxWyAgOH646TSK2xMFsBfkP_BiciYnE3Z_1N-IunpWvkIE4t57QN4xD14/s1600/64_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>65. <u>Мульяни Индравати</u>: Дэлхийн банкны захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKIihce1uDL5XJCFN6z8ITJ4-zjAT9gaUOvf1z-VsUGqP6R6OYAjMh5xuEWywtj-bjt78XVSwhfileM19Z2Z8pFTMyakwBIKiaW9YDJllVfRzRVeeEPvKz11rW6pXLXRxeELU1AmgmXzyV/s1600/65_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKIihce1uDL5XJCFN6z8ITJ4-zjAT9gaUOvf1z-VsUGqP6R6OYAjMh5xuEWywtj-bjt78XVSwhfileM19Z2Z8pFTMyakwBIKiaW9YDJllVfRzRVeeEPvKz11rW6pXLXRxeELU1AmgmXzyV/s1600/65_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>66. <u>Энн Кюри</u>: Америкийн NBC телевизийн нүүр царай болсон алдартай сэтгүүлч </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOV5M7Cq5ZG6j3CVEfOvkuMWVxfreUDb9GF3-dW-a1_uoFValxaV3Ku1Aosv9hHA17nZl99CjcflAXethbiQ7xUZe0ngbaLi6_PMbJOGpaRbypxeZpJvC-Tk9DiewOdVXehnuMaf9e2fO9/s1600/66_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOV5M7Cq5ZG6j3CVEfOvkuMWVxfreUDb9GF3-dW-a1_uoFValxaV3Ku1Aosv9hHA17nZl99CjcflAXethbiQ7xUZe0ngbaLi6_PMbJOGpaRbypxeZpJvC-Tk9DiewOdVXehnuMaf9e2fO9/s1600/66_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>67. <u>Селли Кравчек</u>: Америкийн банкны ерөнхийлөгч </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwziRssZIQBjmn8qu8WxgVrwiJUpqlcCJPsmU3QIyHm1yIcijGGzJIm_YqHYIMtlHj_-Nf4hh_3s0Jfid_D63f_jcPftcHxKZGAydrJdrAEJPpupon1AIHI4EYdpyyetfDsgKV4CIbjbn9/s1600/67_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwziRssZIQBjmn8qu8WxgVrwiJUpqlcCJPsmU3QIyHm1yIcijGGzJIm_YqHYIMtlHj_-Nf4hh_3s0Jfid_D63f_jcPftcHxKZGAydrJdrAEJPpupon1AIHI4EYdpyyetfDsgKV4CIbjbn9/s1600/67_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>68. <u>Маргарет Чан</u>: Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын тэргүүн</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgI6vzQzZQh8HwAHIijiJL2YP1ViDw_Pbn0pVyA_PoObBLaKmT4EkZWFIxRk9WISS-roc14VZmTfIvLLbaNKNiZWSjEkrlQ7RuF-KMzP4C_1HEgTjouz2jQoSPaPFpjl4FbUS8FkoByMEVc/s1600/68_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgI6vzQzZQh8HwAHIijiJL2YP1ViDw_Pbn0pVyA_PoObBLaKmT4EkZWFIxRk9WISS-roc14VZmTfIvLLbaNKNiZWSjEkrlQ7RuF-KMzP4C_1HEgTjouz2jQoSPaPFpjl4FbUS8FkoByMEVc/s1600/68_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>69. <u>Анна Винтур</u>: Vogue сэтгүүлийн эрхлэгч </b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-kmZooHEwL4LpCWc-SacfojEWNTl7P6wj7h68g-T1gYoXNSqXvd1IDP4rITmZGglCngXeNHoaIjuSDch07wvteDss0T9FNrmTrY902ZxnPbpnGLpMiwBYSCFl4IRMtAPF-_73MFJPYx1p/s1600/69_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-kmZooHEwL4LpCWc-SacfojEWNTl7P6wj7h68g-T1gYoXNSqXvd1IDP4rITmZGglCngXeNHoaIjuSDch07wvteDss0T9FNrmTrY902ZxnPbpnGLpMiwBYSCFl4IRMtAPF-_73MFJPYx1p/s1600/69_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>70. <u>Абигэйл Жонсон</u>: Америкийн бизнесмэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqBaiVJG-X91QbW1O3a1A68AqRjXvViQCc823neHmrojU-6_MlvmLoVX12x6cZl_AsgT8s7M6VoTlyYOcFcX03ruFhGIA2x6CovBiwGX7BPaNMEsgSqsHz2tXD2dzj6yR4GG4QpV5bDqd0/s1600/70_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqBaiVJG-X91QbW1O3a1A68AqRjXvViQCc823neHmrojU-6_MlvmLoVX12x6cZl_AsgT8s7M6VoTlyYOcFcX03ruFhGIA2x6CovBiwGX7BPaNMEsgSqsHz2tXD2dzj6yR4GG4QpV5bDqd0/s1600/70_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>71. <u>Жудит Родин</u>: Рокфеллер сангийн тэргүүн</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiIOVp-GGPOLY_PZj7Yi4Wv2CmtXBjIS8EjX1gYT4vahPA4nBC74HxU9GjqADBGnS1R7SAoI67kaXLh1G3dmPCBVCoQiXyw1wr-E7klDkQFjB2jx0YqSQqUHlFmWyj4DSLxd2kzn_h2ZBO/s1600/71_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiIOVp-GGPOLY_PZj7Yi4Wv2CmtXBjIS8EjX1gYT4vahPA4nBC74HxU9GjqADBGnS1R7SAoI67kaXLh1G3dmPCBVCoQiXyw1wr-E7klDkQFjB2jx0YqSQqUHlFmWyj4DSLxd2kzn_h2ZBO/s1600/71_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>72. <u>Хо Чинг</u>: Сингапурын ерөнхий сайд</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyiyVIE8dFze4hth4FZoXkGQVcrf57l615WAeAqWjBvPEV2uGHPqdgq1TIVAG8l1vkjrdGlzWrEwHz1CE6joVJb20W-1a7lF0cD0-2khS3aN1h40KPhligjtS1abDeq0Wjo6kA_rIjmH2I/s1600/72_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyiyVIE8dFze4hth4FZoXkGQVcrf57l615WAeAqWjBvPEV2uGHPqdgq1TIVAG8l1vkjrdGlzWrEwHz1CE6joVJb20W-1a7lF0cD0-2khS3aN1h40KPhligjtS1abDeq0Wjo6kA_rIjmH2I/s1600/72_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>73. <u>Кэрол Мейровиц</u>: TJX компанийн CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaE_7gm4udW-3Vl9LYQR1IeCB1OM2ptAd-rMjpPia3QZ_FFA9-rKMezLV91RMZH4UEpCVaJb0kwcbMo-R-_TkNpAa6U0zyhyphenhyphenKXD_SyGEZ3HOy7E_QVCGvcAYDS-cVuNHsFAnb0S5lxaBph/s1600/73_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaE_7gm4udW-3Vl9LYQR1IeCB1OM2ptAd-rMjpPia3QZ_FFA9-rKMezLV91RMZH4UEpCVaJb0kwcbMo-R-_TkNpAa6U0zyhyphenhyphenKXD_SyGEZ3HOy7E_QVCGvcAYDS-cVuNHsFAnb0S5lxaBph/s1600/73_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>74. <u>Мэри Каллахан Эрдоүз</u>: JP Morgan банкны CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgToGAnylipooXMLI8M1fNZ-abnXzHHo2LD4OYjBDofEVI1yChvUb4vH4QWuVB3Ui1eMtrAytFHBUZXpTDM13Dz_6pF25iLpPMtAL9uuxSQ9mB81UcQUkZwXVKRsBsCdGcW6j3zVgFlZq4K/s1600/74_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgToGAnylipooXMLI8M1fNZ-abnXzHHo2LD4OYjBDofEVI1yChvUb4vH4QWuVB3Ui1eMtrAytFHBUZXpTDM13Dz_6pF25iLpPMtAL9uuxSQ9mB81UcQUkZwXVKRsBsCdGcW6j3zVgFlZq4K/s1600/74_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>75. <u>Грета ван Сустерен</u>: Foxnews channel-ийн эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVc9KLsFPPyV3OOPrFNQcb6y7p7r2hiOIBcJv4ENIZEl9zVF7qcKYpuG4HRQgveLtsGSOfhsRuYVbTQe38p2FqLqMDpbCszwpT0umP6rtL2ySedz4zp6jIgwm0AZ-zGXtwXiqrKH5fiqkM/s1600/75_2.jpg" /><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>76. <u>Мэри Барра</u>: Женерал Моторсын дэд ерөнхийлөгч</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwaK34s-0OIhqU6kL7-z33_w5izteyptIba0p571RP9KqqvbjbMkli-lY71VmO2Uj1oMWmGsQSGNpuWC_Bupw4BQk8G-kMb408epbDAYxtTiMnO58FPdnwKBP9QBqGPft9p4j4PUlmXDyf/s1600/76_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiwaK34s-0OIhqU6kL7-z33_w5izteyptIba0p571RP9KqqvbjbMkli-lY71VmO2Uj1oMWmGsQSGNpuWC_Bupw4BQk8G-kMb408epbDAYxtTiMnO58FPdnwKBP9QBqGPft9p4j4PUlmXDyf/s1600/76_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>77. <u>Ана Патрика Ботин</u>: Испанийн Банесто банкны эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnvQ2yThIf6_cuodaXsG1w7mubIoD2SBks_cR0qRyE3IJYsaPmYthePeraAc7tUqHkdIa9Y17gaSVO1Qzaj-qzLnlZASbWSwH0i4TuEOZDXDsbshr_HUP7aPzA-nilmi2Q9UCzCScXIdAI/s1600/77_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnvQ2yThIf6_cuodaXsG1w7mubIoD2SBks_cR0qRyE3IJYsaPmYthePeraAc7tUqHkdIa9Y17gaSVO1Qzaj-qzLnlZASbWSwH0i4TuEOZDXDsbshr_HUP7aPzA-nilmi2Q9UCzCScXIdAI/s1600/77_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>78. <u>Гюлер Сабанси</u>: Sabansi Holding-ийн ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh83-UoJkILhYhQSsjSypCiqaxzwEuL1ayvj_2EGhzTe9AUjhLjYNVuBENIeRIekhAPhTWktfdL-3eIfjU8uzqMQlNlL0JH5AY8VNOARpIdpSO9cVOn-x-lX7jmwuVrre02mEPbpbpD_WEf/s1600/78_3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh83-UoJkILhYhQSsjSypCiqaxzwEuL1ayvj_2EGhzTe9AUjhLjYNVuBENIeRIekhAPhTWktfdL-3eIfjU8uzqMQlNlL0JH5AY8VNOARpIdpSO9cVOn-x-lX7jmwuVrre02mEPbpbpD_WEf/s1600/78_3.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>79. <u>Миусса Прада</u>: Италийн загварын дизайнер</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzxg243Hb-WL1204AmFIe0VTn4cK5JPnUTbX9c3P0laQMkovlm-f8bdtdLDeHWk8g-I-3rV_rD1lLUQ0tJA1Qz8EjgKwOPXeRCfTiup8xGqfS7so1u15Kx50lH9f6l3d0TM1GUa1k0Qr3l/s1600/79_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzxg243Hb-WL1204AmFIe0VTn4cK5JPnUTbX9c3P0laQMkovlm-f8bdtdLDeHWk8g-I-3rV_rD1lLUQ0tJA1Qz8EjgKwOPXeRCfTiup8xGqfS7so1u15Kx50lH9f6l3d0TM1GUa1k0Qr3l/s1600/79_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>80. <u>Денисс Моррисон</u>: “Morrisons” группын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbpgTMjfBf8NxW5lawVzWgYvdMGmY2t2LEFqrjgtMX1G9MI7NBp5XwDStIJrSNj1V9WNjUFkUgvzvP4YQCqywmH7zCDqFp6zUsCWPgj8YM9WjHAVsoyV9F0QxMaRyjPaDuTJ3Xcb6eytbw/s1600/80_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbpgTMjfBf8NxW5lawVzWgYvdMGmY2t2LEFqrjgtMX1G9MI7NBp5XwDStIJrSNj1V9WNjUFkUgvzvP4YQCqywmH7zCDqFp6zUsCWPgj8YM9WjHAVsoyV9F0QxMaRyjPaDuTJ3Xcb6eytbw/s1600/80_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>81. <u>Тина Браун</u>: Cэтгүүлч, эрхлэгч, тоймч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfGwqUAwTi9u0q0i_8onVa3LJD_aB72Im2q05evtnkeRGRMQg96GcYEHiixrxWPJiMlZa7nRFSegtG2j-MPDxblDAPO7zLcYXeWxFApkEcHBfsBpNJ8wNL7Huu0brN6asrJEtpRgBGNC6C/s1600/81_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfGwqUAwTi9u0q0i_8onVa3LJD_aB72Im2q05evtnkeRGRMQg96GcYEHiixrxWPJiMlZa7nRFSegtG2j-MPDxblDAPO7zLcYXeWxFApkEcHBfsBpNJ8wNL7Huu0brN6asrJEtpRgBGNC6C/s1600/81_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b> </div><div style="text-align: justify;"><b> 82. <u>Виржина Рометти</u>: IBM группын дэд ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJWn2TZ6L3-OJOlLh3DitewMNvS39FqkLUOiN-NJZyqTrAHmfXRUvLZ_Mm-FmjHHgIQj6Nc2K2nIIaR371OVFWMW8ItN_geAbM8WtiZwGKBV_rnU8FqzycaAo-a7xTRWmqDyhW60MUc2nE/s1600/82_1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJWn2TZ6L3-OJOlLh3DitewMNvS39FqkLUOiN-NJZyqTrAHmfXRUvLZ_Mm-FmjHHgIQj6Nc2K2nIIaR371OVFWMW8ItN_geAbM8WtiZwGKBV_rnU8FqzycaAo-a7xTRWmqDyhW60MUc2nE/s1600/82_1.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>83. <u>Дрью Гилфин Фост</u>: Харвардын их сургуулийн ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsCUvqJYGJheKqykY3Kp1MlZWcE-EDmuuvOKz97QpSiY9SfiujwMnFGST827vdNm9jX4qtZSA0phHeTFYLYHbeV8I3crTIhVMiUgoLx2xvC4ut8vJfyBY0D6iGBTztzf4TGn1lQTKt2ANp/s1600/83.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsCUvqJYGJheKqykY3Kp1MlZWcE-EDmuuvOKz97QpSiY9SfiujwMnFGST827vdNm9jX4qtZSA0phHeTFYLYHbeV8I3crTIhVMiUgoLx2xvC4ut8vJfyBY0D6iGBTztzf4TGn1lQTKt2ANp/s1600/83.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>84. <u>Шери Маккой</u>: “Жонсон энд Жонсон”-ы дэд ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjALdrz0zmWdOUa6TXgKkacsgS_EL_OUm4fBtc5ugktW39nXxTYUAO5-5QAtGNjE0LgEcKYE7BOeJI2HyCWffJvVTIvpTDvDthC-f_9b6BVmc3nTB5HOnaMGbrLmL5YTTgnSB0fTAq1vGny/s1600/84.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjALdrz0zmWdOUa6TXgKkacsgS_EL_OUm4fBtc5ugktW39nXxTYUAO5-5QAtGNjE0LgEcKYE7BOeJI2HyCWffJvVTIvpTDvDthC-f_9b6BVmc3nTB5HOnaMGbrLmL5YTTgnSB0fTAq1vGny/s1600/84.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>85. <u>Алис Уолтон</u>: Tэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3lzUdfQK1ANdVQmLsSFDStE08FYuhtKiXS5yAe7BHdFWP-4Esbu9rL0PdZ_OPXO9Dkyn_40OxdLt8NmQavvaZPThZhV-ClSO1t0UAmX4RLczb0_oUzS1CE284aoVmObaQCE_dUuO8813l/s1600/85.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3lzUdfQK1ANdVQmLsSFDStE08FYuhtKiXS5yAe7BHdFWP-4Esbu9rL0PdZ_OPXO9Dkyn_40OxdLt8NmQavvaZPThZhV-ClSO1t0UAmX4RLczb0_oUzS1CE284aoVmObaQCE_dUuO8813l/s1600/85.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>86. <u>Лаура Чинчилла</u>: Коста Рикагийн ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFbuR74sHGU5wnhsuwgepeHalSjY8H9lZEj46x7zAYs0fW8gaHYlAqWK1OHeA2D15g53TjDVrrIAdaobeIi30Mi2yg9ADH4PJ1iJ1qO0gmtF_u6UptzN77lMGFjGQSd2MfxAE7Y1ZX4l6l/s1600/86.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFbuR74sHGU5wnhsuwgepeHalSjY8H9lZEj46x7zAYs0fW8gaHYlAqWK1OHeA2D15g53TjDVrrIAdaobeIi30Mi2yg9ADH4PJ1iJ1qO0gmtF_u6UptzN77lMGFjGQSd2MfxAE7Y1ZX4l6l/s1600/86.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>87. <u>Нгози Оконжо Ивиэла</u>: Дэлхийн банкны үйл ажиллагаа хариуцсан захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgW9tTAFud-UsW4lRN2SnhBEovSlvQ_Q_Dao_IHvpi7EZfz7wDW4I3WITtUmZehOWh5DCaxWOvkWd38QPxikxe-aqaqYl0JT_WCC0HijKbQAreP-jkDX_Kf5KomceEWM7GHIzlDIuFcl0-N/s1600/87.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgW9tTAFud-UsW4lRN2SnhBEovSlvQ_Q_Dao_IHvpi7EZfz7wDW4I3WITtUmZehOWh5DCaxWOvkWd38QPxikxe-aqaqYl0JT_WCC0HijKbQAreP-jkDX_Kf5KomceEWM7GHIzlDIuFcl0-N/s1600/87.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>88. <u>Сью Нэгл: </u>HBO-гийн ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXCOiVSGpB2qUXBbO8E_EjQ2Kmt8KWgXoKw1KPyYhdC7KdDECy5l6NCMFqf9VVmSCR9jICWEjUavqp2O0JuSnNigQddVXNHvHAvC4_4vNeBF-wMDuLzV1LznDTN2sMHax3dHEQMFcoNwc1/s1600/88.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXCOiVSGpB2qUXBbO8E_EjQ2Kmt8KWgXoKw1KPyYhdC7KdDECy5l6NCMFqf9VVmSCR9jICWEjUavqp2O0JuSnNigQddVXNHvHAvC4_4vNeBF-wMDuLzV1LznDTN2sMHax3dHEQMFcoNwc1/s1600/88.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>89. <u>Минди Гроссмэн</u>: HSN группын CEO</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhavfcZzKLAvBMDzdVu7i5lBqbwQnhrMUgUj3IrdSOS-dWTuMg4YZHV02OpTXgBWviUXWaFYVH-AxNZynNtkQmeORxd9TC47DHbam9YdHNfOE_cEpnvoAPsf8yNpZ6k6JoKlltGHs33f8hyphenhyphen/s1600/89.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhavfcZzKLAvBMDzdVu7i5lBqbwQnhrMUgUj3IrdSOS-dWTuMg4YZHV02OpTXgBWviUXWaFYVH-AxNZynNtkQmeORxd9TC47DHbam9YdHNfOE_cEpnvoAPsf8yNpZ6k6JoKlltGHs33f8hyphenhyphen/s1600/89.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>90. <u>Рут Порат</u>: “Морган Стэнли”-гийн захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLiCwuv7TWW7gJ9JZTFatOqdmYS8Prexi5pnSp-PYOZOw95geVDFMNg_T2vpaS2BP1_r4T_ETqfAv9XJFtFDMrtgg2gKTtrgj-rhUens8eyoWLzEdt9lx4TI6wqnaKMpY-hCDjMSKW3wVi/s1600/90.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLiCwuv7TWW7gJ9JZTFatOqdmYS8Prexi5pnSp-PYOZOw95geVDFMNg_T2vpaS2BP1_r4T_ETqfAv9XJFtFDMrtgg2gKTtrgj-rhUens8eyoWLzEdt9lx4TI6wqnaKMpY-hCDjMSKW3wVi/s1600/90.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 91. <u>Диана вон Фурстенберг</u>: алдартай дизайнер</b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEib7WJb25uKVQfCXXnLCoPnY138rKTMXukXOEr1doY_bgWQZ4dVFkKypn-6mL84TQXGnAR5OIvIrC8GZzvuUBgxG_F2G1vgcqV06GdKSTtZWU5g_qhDWF_Sv-rBPxbnQu8iFXR4SwwAET0q/s1600/91.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEib7WJb25uKVQfCXXnLCoPnY138rKTMXukXOEr1doY_bgWQZ4dVFkKypn-6mL84TQXGnAR5OIvIrC8GZzvuUBgxG_F2G1vgcqV06GdKSTtZWU5g_qhDWF_Sv-rBPxbnQu8iFXR4SwwAET0q/s1600/91.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>92. <u>Ян Файлдс</u>: Макдоналдсын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi4uj4yl-rxOLPum7LjJktm48nyLq9Zku2uvzMZwy_6vYWGcueNfUdkEGPFqwCwjBPFg5paVPI71AxwB_m7ve5y0vQfV5R1Wvt6u0T6fHn0qpkcgvcxkfov4DxHd4oqIgZK-GunY7WHcA3/s1600/92.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi4uj4yl-rxOLPum7LjJktm48nyLq9Zku2uvzMZwy_6vYWGcueNfUdkEGPFqwCwjBPFg5paVPI71AxwB_m7ve5y0vQfV5R1Wvt6u0T6fHn0qpkcgvcxkfov4DxHd4oqIgZK-GunY7WHcA3/s1600/92.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>93. <u>Мариа Рамос</u>: ӨАБНУ-ын “Absa” группын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAADUsZGS8AEmd6nABcLZQKTJiF4JFDVZJBmQ_0ZHRAK9Vw6YnWgaM_Cl4818baXq7Ne9_Qx232TVyCJA_NLwRW1-W7UzeAEibPOtIPcbJ1DYH0vCMxDvNBDCHLIaky9fhlX7D9CT1ajOe/s1600/93.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAADUsZGS8AEmd6nABcLZQKTJiF4JFDVZJBmQ_0ZHRAK9Vw6YnWgaM_Cl4818baXq7Ne9_Qx232TVyCJA_NLwRW1-W7UzeAEibPOtIPcbJ1DYH0vCMxDvNBDCHLIaky9fhlX7D9CT1ajOe/s1600/93.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> 94. <u>Мэржори Скардино</u>: Pearson PLC-гийн эзэн</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmcuZTL2pfrlOBcfrXZIRb6b_P0EmATEeIuofDR3qxhcqWI5LeFQKIcIK0sxkXYXreF-Tf05bfQ7PMtAiL5PFJUHzdrmEx5xIU93w_fKG7DQ7GhQPqogXc47TaBT7bMVeQBflesGmG3fvg/s1600/94.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmcuZTL2pfrlOBcfrXZIRb6b_P0EmATEeIuofDR3qxhcqWI5LeFQKIcIK0sxkXYXreF-Tf05bfQ7PMtAiL5PFJUHzdrmEx5xIU93w_fKG7DQ7GhQPqogXc47TaBT7bMVeQBflesGmG3fvg/s1600/94.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>95. <u>Риза Лавиззо Мури</u>: Роберт Вүүдс Жонсон сангийн тэргүүн</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV78MindHVPX0U1J6IWctqT0iy-8XIl0quRyLtwWkkmY73AEN8XIAxT45KHN63GY1M7LrUvizRrocqS35cLPloUF618gM1oPWOaCx3R_rwKPUQqsud-ZGcsaYOTGOBRuesEnaJGzwbrD2A/s1600/95.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV78MindHVPX0U1J6IWctqT0iy-8XIl0quRyLtwWkkmY73AEN8XIAxT45KHN63GY1M7LrUvizRrocqS35cLPloUF618gM1oPWOaCx3R_rwKPUQqsud-ZGcsaYOTGOBRuesEnaJGzwbrD2A/s1600/95.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>96. <u>Бет Мүүни</u>: KeyCorp группын ерөнхийлөгч</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkry_Kd6QlYg2K0Ct8eMr7vNkvVk5BajXBFJDIy77f-xA0-tZP56PbM2p8AGnGpA5um0H8ZfWYIU9npo-r8rmrKJpZAhC6oE6FMsRRrWi0gFBqg__lmV1a5N3ZWPvpbAKwJ5xC00EeLHOn/s1600/96.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhkry_Kd6QlYg2K0Ct8eMr7vNkvVk5BajXBFJDIy77f-xA0-tZP56PbM2p8AGnGpA5um0H8ZfWYIU9npo-r8rmrKJpZAhC6oE6FMsRRrWi0gFBqg__lmV1a5N3ZWPvpbAKwJ5xC00EeLHOn/s1600/96.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> <br />
97. <u>Нонкүүлеко Неймбези Хейта</u>: ӨАБНУ-ын тэрбумтан</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidx-vY-WbbT7FA-NUhostFxX2OTSvAkQb7RI9T4NP6UHAM-h_SAI2_fFH45mo12_oivS18mRLwiwQi9SDlEGbQXHnd-KkAuyrnV6Gzx7DeuyflaMPFImC_iF7FLpX6ik92SebZFbPvUj7o/s1600/97.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidx-vY-WbbT7FA-NUhostFxX2OTSvAkQb7RI9T4NP6UHAM-h_SAI2_fFH45mo12_oivS18mRLwiwQi9SDlEGbQXHnd-KkAuyrnV6Gzx7DeuyflaMPFImC_iF7FLpX6ik92SebZFbPvUj7o/s1600/97.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b><span style="font-weight: bold;">98. <u>Доминик Сенекьор</u></span>: “AXA” группын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKjZY7uo1AL48Smlu5Gky_9UxDWB4NZe2A2GEi1uHbfsAQMeHxKR-Y_SaxwqOcfN0gkQvfdHkBD_Bg6bF_8oIciV6tnKY0_51iAEEHxmYSe5YrLf_2H54O-W3blW8TgZx7jfg7VQf3UIc1/s1600/98.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKjZY7uo1AL48Smlu5Gky_9UxDWB4NZe2A2GEi1uHbfsAQMeHxKR-Y_SaxwqOcfN0gkQvfdHkBD_Bg6bF_8oIciV6tnKY0_51iAEEHxmYSe5YrLf_2H54O-W3blW8TgZx7jfg7VQf3UIc1/s1600/98.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><span style="font-weight: bold;">99. <u>Киран Мазумдар Шо</u></span>: Biocon Ltd-гийн захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><b><a href="http://www.blogger.com/post-edit.g?blogID=6172978810957500443&postID=380419711003239393&from=pencil" name="more"></a></b> <b><br />
</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjltwSa10j3TAwJE7uFMVVy_8rhMO0EV9Fcaxcs9KtpNaQz2uqm99JkGyBdgywTEktEnVVzZ_RY16sf0l0RzQ9rkke5GF9BJsCmoGegXLY6ILZxUEBL1p_lqsjZONF4CPTR_ydZEooA41H0/s1600/99_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjltwSa10j3TAwJE7uFMVVy_8rhMO0EV9Fcaxcs9KtpNaQz2uqm99JkGyBdgywTEktEnVVzZ_RY16sf0l0RzQ9rkke5GF9BJsCmoGegXLY6ILZxUEBL1p_lqsjZONF4CPTR_ydZEooA41H0/s1600/99_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b><span style="font-weight: bold;">100. <u>Бет Брүк</u>: </span>“Ernest and Young”-ын захирал</b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><b><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5yyHlzGRUoHWjFVWzAy3VAum9R7SbJUd3SwvLa0b7vLH5t_4ZnaM71vk3J-g-n2a9jdrlLneOjWOgw4sWDIV0U3pOHXf6gXyBvzqpms71xaMY81Sq4CGRqBtqcredCpaEKHx41DT7j753/s1600/100_2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img alt="Хүчирхэг бүсгүй" border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5yyHlzGRUoHWjFVWzAy3VAum9R7SbJUd3SwvLa0b7vLH5t_4ZnaM71vk3J-g-n2a9jdrlLneOjWOgw4sWDIV0U3pOHXf6gXyBvzqpms71xaMY81Sq4CGRqBtqcredCpaEKHx41DT7j753/s1600/100_2.jpg" /></a></b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-62239180961202227872011-08-24T16:08:00.005+08:002011-11-07T17:39:33.600+08:00С.Наран: Гучинтаван насандаа анхны хайртайгаа учирсан, миний хүссэн эмоци, мэдрэмж бүхнийг надад өгсөн сайхан хайр байлаа<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfythWoosTx0QwaCNdJFHC5s-5utZUmhrfnbLMSX_OnPFGMA69iMKHvstaFj-fNsYHjJkCDBt8OhfPlB46rKzXuxyWBweAA1zeG-h9mcEi9shtZU39gF0J6NO9VgoPWGVNsjEXBeBdHioM/s1600/duuchin_Naran.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="175" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfythWoosTx0QwaCNdJFHC5s-5utZUmhrfnbLMSX_OnPFGMA69iMKHvstaFj-fNsYHjJkCDBt8OhfPlB46rKzXuxyWBweAA1zeG-h9mcEi9shtZU39gF0J6NO9VgoPWGVNsjEXBeBdHioM/s320/duuchin_Naran.jpg" width="320" alt="Наран"/></a></div><div style="text-align: justify;"><b><i>Нилээд дээрний ярилцлага.</i></b></div><div style="text-align: justify;"><b> </b></div><div style="text-align: justify;"><b>Монголдоо бүрмөсөн ирчихсэн үү. Сургуулиа амжилттай төгссөн үү?<br />
</b>-Бээжингийн Драмын улсын академийн Урлагийн менежментийн ангийг төгсөөд ирлээ. Хятадад сурна гэдэг тийм ч амар эд биш.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b> Хятадаар ус цас уу. Хүний нутагт сурч, амьдрах ямар байсан бэ?<br />
</b>-Юу гэж дээ. Таван жил ирэн очин ийм нөхцөлд хятад хэлийг тийм амар сурахгүй. Өөрийнхөө хэмжээнд сурсан. Тэс өөр ертөнцөд, зөвхөн биеэ даасан хүний хувьд их хөдөлмөрлөж, тархиа ажиллуулах хэрэгтэй. Сурахын зэрэгцээ тэдний амьдралаас өөртөө хэрэгтэйг олж харах чухал. Хичээлдээ видеокамер авч ороод, багш нарынхаа хичээлийг гэртээ ирээд сонсдог байсан. Маш их кассет, мөнгө үрсэн шүү. Хэдхэн хоногийн өмнө бүх кассетаа эргэж сонсоход багш нарынхаа хичээлд эргээд суусан мэт сэтгэгдэл төрж байналээ. Хэл гэдэг тордохгүй л бол амархан мартагддаг. Хэлний суурь мэдлэг бас их чухал. Бяцхан түүх сөхөхөд би Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотын хоёрдугаар 10 жилд сурч байхдаа орос хэлд шамдан суралцдаг байлаа. Энэ нь ямар ч хэлийг сурах суурь болж өгсөн гэж үздэг. Миний ярианы аялгыг сонсоод, зарим хүн “Чи буриад уу” гэдэг. Намайг багад Казаниас ирсэн орос багш маань надад их сайн байлаа. Хүүхэлдэй бэлэглэж, дуу зааж өгнө. Ер нь орос хэлний багш нартайгаа их найзархуу. Тухайн үеийн орос хэлний сургалт их сайн. Дээр нь аав “Новоя время”, “Спутник” сэтгүүл захиалаад, бүгдийг нь бидэнд уншиж өгөх нь бас л хэл сурахад дөхөмтэй байсан. Долдугаар ангид байхад хүүхдийн дууны Галхүү багш манай сургуулийн дуу хөгжмийн багшаар томилогдон ирсэн нь надад бүр ихийг сурах боломж олгож билээ. Багшийн зөвлөснөөр хотод ирж, орос дууны уралдаанд ороод, хоёрдугаар байр эзэлж, Найрамдал зуслангийн олон улсын ээлжинд амрах эрхийн бичгээр шагнуулсан юм. Хотод анх ирэхэд жигтэйхэн өөр ертөнцөд “буучихсан” юм шиг. Хотынхны өмссөн хувцас, яриа хөөрөө их задгай. Хөдөөгийн бид болохоор жигтэйхэн нуугдмал. Би ер нь багаасаа нэлээд ажигламтгай хүүхэд байсан. Эгч маань хотын хүүхэд болгох гээд тухайн үедээ моодонд орсон хар шаахай надад авч өгсөн санагдана. Оюутан болсон үе маань үнэн хэцүү цаг л даа. Эхний жилдээ стипендтэй байгаад, дараа жилээс нь төлбөр төлөх болонгуут аав, ээж хүртэл шоконд орж, тэднээс мөнгө горьдох эрхгүй учраас биеэ даах шаардлагатай болсон. Хэчнээн дотор хэцүү байсан ч түүнийгээ хүнд харуулахгүй гэсэн миний нэг гүргэр зан байдаг юм. Тэр хэцүү цагийн минь найз Энхтуяа одоо миний менежер хийж яваа. Хүүхэд Залуучуудын театрын нэлээд сайн жүжигчин байсан л даа. Энхтуяа их нээлттэй, мэдрэмжтэй хүн. Би өөрөө нэг их олон найзтай юм шиг мөртөө цагаа тулахаар найзгүй ч юм шиг. Найз гэдэг итгэлцлийн юм даа. Сүүлдээ хэн надтай ямар зорилготой найзлах гэж байна вэ гэдгийг мэддэг болчихсон. </div><div style="text-align: justify;"></div><a name='more'></a><br />
<b>Хятадад хаана амьдарч байсан бэ?<br />
</b>-Анх очоод дотуур байранд амьдрахад, хятадууд хажууханд барилга бариад, дуу чимээ нь яг дэргэд байгаа юм шиг сонсогдоно. Ингээд нэг итали хүүхэнтэй сургуулийнхаа ойролцоо байр хөлсөлсөн л дөө. Хоёулаа жил амьдраад, дараа жилээс нь би тусдаа гарч, сая төгсөхийнхөө өмнө гурван сар хятад эгч, дүүстэй амьдарсан. Магистр хамгаалах учраас тэдэнтэй байхад ярианы чадвар эрс дээшилнэ. Их сайн ч хүүхдүүд таарч, сүүлийн гурван сарыг их сонирхолтой үдсэн дээ.<br />
<br />
<div style="text-align: justify;"><b>Италичууд их найрсаг сайхан ааштай, халуун дулаан хүмүүс шүү дээ. Эмэгтэйчүүд нь ямаршуухан юм бол?<br />
</b>-Хэдийгээр надаас дүү ч гэсэн маш олон орноор явчихсан, нэлээд сайн боловсорсон итали гэр бүлийн охин байлаа. Зарчимч, би үнэхээр хэрэгцээтэй, асуух зүйл гарвал хаалгыг нь тогшоод, “Чи надад туслах уу” гэнэ. Тийм сүртэй ойр дотно байгаагүй.</div><div style="text-align: justify;"><b>Хятадын олон ангит киноны дууг дууллаа гэж сонсогдож байсан. Энэ үнэн үү?<br />
</b>-Бээжингийн нэлээд том студийг Энхбат гэдэг өвөрмонгол хүн ажиллуулдаг. “Бид их том замд явж байна” гэсэн улстөрийн сэдэвтэй, социалист гүрэнд гэхэд зоригтой дуугарч, сайн хийсэн жүжгийн дууг надаар дуулуулья гэсэн санал тавиад гэрээ хараахан хийгдээгүй мөртөө ажилдаа орчихсон явж байсан. Гадаад хүнтэй ажиллахад Соёлын яамнаас зөвшөөрөл хэрэгтэй байдаг юм байна л даа. Хятадад анхны рокийг тавилцсан хүнтэй хамтарч тэр жүжгийн хоёр ч дууг дуулсан. Гэтэл тэр компани Тайванаас кино худалдаж аваад, дууг нь мөн надаар дуулуулсан. Тэр кино гарсан үгүйг би мэдэхгүй. Жүжиг лав нэлээд дуулиан тарьсан гэнэ лээ. Тэр компанитай удаан хамтарч ажиллах зөн совин надад төрөөгүй учраас би татгалзсан юм. Компанийнх нь дэргэд дөрвөн өрөө байранд, яг л дэлхийн оддын зиндаанд нэг хэсэг их тансаг амьдарсаан. Эргээд бодохоор хэр баргийн дуучин тийм тансаг орчноос зоригтой татгалзаж чадахгүй байх. Тэр байдалд дассан ч гэсэн ирээдүйгээ зоригтойгоор харсандаа баярладаг. Тэдэнтэй гэрээ байгуулсан бол надаас таван хэл дээр CD гараа ч уу, үгүй ч үү. </div><div style="text-align: justify;"><b>Хятад руу явсан эмэгтэй дуучид тэндэхийн боссуудтай зууралдаж Монголын нэрийг гутаасан тухай яриа мэр сэр сонсогддог. Сайн дуучнаас гадна, дуулж чаддаггүй нэг нөхөр хүртэл тэнд очоод өвөрмонголчуудтай бусдаасаа нууцаар уулзаж, өнөөхтэй хамт явсан бүсгүйг нөхөр нь хардаж хүний нутагт хэрүүл шуугиан болсон гэдэг яриа үнэний ортой байх л даа. Таны тухай тийм юм хаа очиж сонсогддоггүй. Гэвч тийм дайрлагад өртөж явсан уу?<br />
</b>-Хүн чангаалгаж, “доошоо орох” эсэхээ өөрөө сайн бодох хэрэгтэй. Би гэж нэг ертөнцийг хүн хүндлэх ёстой. Арсланг хараад хүн өөрийн эрхгүй айдаг, ирвэсийг хараад инээдэг, туулайг хараад шууд очоод хүзүүнээс нь баздаг биз дээ. Хүнд сэтгэгдэл төрүүлэх энерги нь дотоод сэтгэлээсээ л гарна. Монголын нэрийг, дээр нь урлагийн нэрийг гутаасан шальдир бульдир хүмүүсийн хүсэл зорилго нь буруу суваг руугаа чиглэсэн л байхгүй юу. Хоолой муутай гэснээс хүн бүхэн өөрийн гэсэн замналтай. Урлагт чин сэтгэлээ өгч өөрийгөө дайчилж, тэвчээртэй байх нь урлагийн хүнд зохимжтой. Зөвхөн өнгө үзэмжээр явбал хэдхэн жилийн амьдрал болно гэж би боддог. Маш их өрсөлдөөнтэй боловч, ямар нэгэн орон зайг эзлэхэд тэвчээр тусална. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Нэлээд удаан хугацаагаар дуншиж байж анхны тоглолтоо хийхээр шийдэх шиг боллоо. Яагаад ингэтэл удав. Манайхан чинь ганц цомог гаргаад л тоглолт хийдэг шүү дээ?<br />
</b>-Ганцаарааа юманд зүтгэнэ гэдэг амаргүй. Хөдөөнөөс ирчихээд хотын амьдралд дасах, дуугаа бичүүлэх, айлын хажуу өрөө хөлслөх мөнгө олохын тулд бааранд дуулах зэргээр мөнхийн л тэмцэлтэй явлаа. Олсон мөнгөөрөө идэж уух, хувцаслах гээд эмэгтэй хүний хэрэглээ барагдахгүй. Хотын хүүхэд байсан бол цаг хожиж, өдийд тоглолтоо хийчих байсан болов уу гэж би заримдаа боддог юм. Ганцаараа хотод орж ирсэн намайг түшээд авах продюсер байсангүй. Бүхний төлөө ганцаараа тэмцсэн. Зарим үед өөртөө хангалтгүй санагдаж, боловсрох хэрэгтэй гэж боддог байсан. Хүн өөрөө өөртөө үнэнч байх хэрэгтэй. Үзэгчид намайг хөтөлж, би үзэгчдийг хөтөлдөг болтлоо сэтгэл зүрхээрээ нэгдэх ёстой.<br />
<br />
<b>-Одоо хотод байртай болсон уу? </b><br />
-Ээж маань 1998 онд өнгөрөөд, аав энд орж ирэхээр шийдсэн л дээ. Аавыг орж ирсний дараагаар Орос, Хятад руу зөндөө уригдаж, тоглолт хийлээ. Олсон мөнгөө зөвхөн уран бүтээлдээ зарцуулж, шинэ шинэ дуу хийж эхэлсэн. Аав орж ирсэнээр сэтгэлийн ачаа хөнгөрсөн дөө. Хотод байр сууриа олохын тулд найз нөхдийнхөөрөө ганц хоёр сараар байдаг байлаа. Одоо ч би аавтайгаа хамт амьдардаг. Аав Хөвсгөлийн модны үйлдвэрийн даргаар маш олон жил ажилласан, хувьсгалт намын ухуулагч хийж явсан, боловсрол өндөртэй хүн л дээ. Манайх эцэг эхээс дөрвүүлээ. Хоёр эмэгтэй, хоёр эрэгтэй.</div><div style="text-align: justify;"><b>Тэдэнд урлагийн хүн байна уу?<br />
</b>-Байхгүй ээ.</div><div style="text-align: justify;"><b>Гэрт ижил төрлийн авъяастан байхгүй байх тусмаа жинхэнэ утгаараа “од” болно биз дээ?<br />
</b>-Манай аав мэдрэмж өндөртэй, цаагуураа бахархдаг л байх даа, хөөрхий. Гэхдээ улайм цайм сайн гээд магтахгүй ээ. Би ч магтуулах дургүй. Хүн өөрийгөө голж л явах хэрэгтэй. Наад зах нь би өдөр бүр гэрээ цэвэрлэдэггүй. Харин хаана юу тавьснаа маш сайн цээжилчихдэг байхгүй юу. Хэн нэг нь миний гэрийг цэвэрлээд хөндчихвөл, би эд зүйлс, бичиг баримтаа олохоо байчихдаг. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Таныг дуртай газраа очоод сайхан амар гэвэл аль газрыг сонгох вэ?<br />
</b>-Хөвсгөл далайн эрэг. Өнгө, үнэр, эрх чөлөө мэдрэгддэг. Хоёр жилдээ нэг удаа нутагтаа очиход танил дасал зам, бага насандаа харж өссөн уулс гээд гайхамшигтай л даа. Хотын амьдрал гэдэг монгол хүнд тийм ч зохимжтой зүйл биш ээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Тоглолтын дараа юу хийх вэ?<br />
</b>-Хятадад нэлээд томоохон тоглолтонд орно. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Сүүлийн үед брэнд их рекламдах болж. Ариунаа, Сараа нар иймэрхүү “ажлаас” татгалздаг байх аа?<br />
</b>-Тэр брэнд намайг сонгож байхад би ажлаа хийх ёстой ш дээ. Өөрөө бэлэн биш зүйлд би оролцох дургүй. Итгэсэн хүмүүстэйгээ хамтарч ажилладаг. “Avon” брэндийн албан ёсны дистрибьютор “Таван богд косметикс” ХХК-ийнхэн миний тоглолтыг ивээн тэтгэж, “Up music” продакшн хөгжмийн найруулга дээр, “Оn&Off” тоглолтын найруулга дээр, хэвлэлийн ивээн тэтгэгчээр “Бест принтинг” ХХК ажилласныг дуулгахад таатай байна. Хэн нэгэнд туслах гэдэг тэр бүр хүний сэтгэлээс гардаг үйлдэл биш. Ийм сэтгэлтэй ажилласан хүмүүс амжилтанд хүрдэг. Тоглолтын дараа орлогынхоо бага ч болов хувийг эмзэг дорой хүмүүст зориулна гэж бодож байгаа. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Брэнд гэснээс косметик хагалгааг хэр таашаадаг вэ. Таныг харвингаа соруулсан гэж ярьдаг?<br />
</b>-Үнэхээр гоё болгож чадвал, энэ бол байх ёстой зүйл. Би шаардлага гарвал гоо сайхны хагалгаанд орно. Янзлуулмаар “юм” байна ш дээ. Харвингаа соруулаагүй ээ. Би тийм арчаагүй хүн биш. 85 кг байгаад, дотор эрхтнээ цэвэрлэж, дараа нь фитнест явж жин хассан. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Гэр бүлийн амьдрал зохиох болоогүй юу?<br />
</b>-Би буржгар үстэй, сахалтай залууг мөрөөддөг байсан. Миний амьдралд яг тийм залуу таарсан.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хэзээ?<br />
</b>-Саяхан даа. Одоогоос таван жилийн өмнө анхны хайртайгаа учирсан юм байна. Миний хүссэн эмоци, мэдрэмж, сексийн ханамж бүхнийг надад өгсөн сайхан хайр байлаа. Бид хоёр жил сайхан үерхсэн. Бээжинд таараад анхныхаа харцаар дурлаж билээ. Араб залуу л даа. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Салалтын шалтгаан нь юу байсан бэ. Хайртай хүнээсээ хагацах хэцүү биз?<br />
</b>-Хамгийн том проблем. Маш хэцүү. Одоо ч би өдөр бүр боддог. Гэхдээ би цаашаа явах ёстой байсан. Хэдийгээр маш их хайртай байсан боловч үр дүн нь юу болж дуусах вэ гэдгийг мэдэрсэн, олж харсан. Яахав, тэрний хүчээр би сайхан ая зохиосон. Азаар надад үнэхээр үлгэр шиг дурлал заяаж, сайн батарей өгсөн л дөө. Хүсч явсан романтик мэдрэмжээ авсан. Секс бол ерөнхийдөө хайр дурлалыг чихэр шиг болгодог үйл. Үнэхээр амттай болгодог.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хүн бүхэн ярьдаг. Хэвлэл бүр бичдэг. 35 насандаа анхны хайртайгаа учирсан Наран лесби мөн юм уу, биш юм уу гэх бодол төрж байна л даа? <br />
</b>-Би эцэс сүүлд нь өөрийгөө лесби ч юм уу гэж боддог болсон ш дээ. Ядаж байхад бүх найз минь нөхрөөсөө салчихсан, хатуу хөтүүг үзэж яваа дайчин бүсгүйчүүд. Манай найзууд тоглоод “Чи худлаагаасаа ч гэсэн эр хар хүмүүстэй яваад сенсаац дэгдээгээч ээ” гэдэг. Заримдаа онцгой сайхан хүүхэн таарвал ширтээд л, яг л би лесби юм шиг сэтгэгдэл төрөхөд өөрийгөө сонсохоор арай биш ээ. Хүүхнүүд хүүхнүүдээ илүү их сонжиж хардаг юм байна л даа. Тэгээд гайхалтай хайртай учирсан хүн чинь 100 хувь лесби биш гэдгээ ойлгосон. Намайг эршүүд бүдүүн дуутай болохоор ганц хоёр лесби эргүүлж л байсан. Зүгээр ш дээ. Хүн л юм чинь. Би тэрэнд огт эмзэглэдэггүй. Хятадад хүртэл лесби, гомочууд хар мянгаараа. Заримдаа өөрсдийгөө өөр ертөнцийнхөн гээд бодчихсон гомо нар өрөвдмөөр ч юм шиг. Лесбичүүд ч өрөвдмөөр. Би тэдэнтэй нийлэхээс айдаггүй. Монголд саяхан болсон ижил хүйстнүүдийн арга хэмжээнд би дуулж өгсөн. Тэнд том хүмүүс ирж илтгэл унших зэргээр нэлээд том арга хэмжээ болсон шүү. Надаас “Та ер нь энэ талаар юу гэж боддог вэ” гэхэд нь би “Хүн эрх чөлөөгөө мэдэрч, өөрийгөө эрх чөлөөтэй байлгаж чадах юм бол оюун санаа нь бусдын эрх чөлөөг ойлгож, бусдад эрх чөлөөг олгож чадна” гэсэн ганцхан өгүүлбэр хэлсэн. Өнөөдрийн энэ хуурамч албан тушаал, мөнгө төгрөг гэдэг чинь хоосон. Мөнхийн юм гэж юу ч байхгүй. Өөрсдийгөө хоосон ертөнцөд аваачих ямар хэрэг байна аа. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Сүүлийн жилд өөрөөсөө нээсэн шинэ авьяас байна уу?<br />
</b>-Их сайн зөвлөгч болж чадах юм шиг байна лээ. Зарим хүмүүс өөрийгөө олоогүй, хэн нэгнээс үнэн сэтгэлийн зөвлөгөө өгчихсөн явахыг хүсдэг. Хятадад найз нөхөддөө тэр талын зөвлөгөө өгөөд явсан чинь тэр маань сүүлдээ бүр хичээл болж хувирсан ш дээ. Хятадын нэлээд том албан тушаалтанд илтгэх хичээл заах хэмжээнд хүрсэн гээд бод доо. /инээв. сур/ Бүр том бизнесийн чиглэл рүү орсон шүү. “Хайрцагнаас гаргах” гээд нэр өгчихсөн.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Хөвсгөлчүүдийг мэргэн түргэн, удган бөө гэж ярьдаг. Танайд тийм хүн байна уу?<br />
</b>-Байхгүй ээ. Манай хөгшин аав сайн лам байсан. </div><div style="text-align: justify;"><br />
<b>Баярлалаа. Тун удахгүй болох тоглолтын өнгө төрхөө аль эрт төсөөлчихсөн л яваа биз дээ?<br />
</b>-Амьд мэдрэмжийг үзэгчиддээ төрүүлнэ. Хиймэл зүйл байхгүй. Дуу хоолойгоороо үзэгчиддээ бэлэг барина. Баахан хамтлаг дуучин урьж цаг хумслаад, гэнэт бүжигчид гарч ирж бүжиглэх зэргээр бусдыг аялдан дагахгүй.</div><div style="text-align: justify;">Н.Энгүүн</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-21693594288153478292011-07-27T11:55:00.001+08:002011-11-07T17:40:06.941+08:00Б.Лхагвасүрэн: Олон нөхөөстэй дээл шиг он жилүүдийг өнгөрүүллээ<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvRMTr1miVK8jFSIDXh9_Yp4kH1OklrjvlCYP3beHBXmG988ep24DEHBRXt_QAa3EO4-uIh1pilguN1h3Qo1gYbHCR1RlAV1fI6OaKmcMGVjKHhbDs-tiMDzBYiwu676zDZEQUBK8lcaeQ/s1600/1298871133-lhagva.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhvRMTr1miVK8jFSIDXh9_Yp4kH1OklrjvlCYP3beHBXmG988ep24DEHBRXt_QAa3EO4-uIh1pilguN1h3Qo1gYbHCR1RlAV1fI6OaKmcMGVjKHhbDs-tiMDzBYiwu676zDZEQUBK8lcaeQ/s1600/1298871133-lhagva.jpg" alt="Ярилцлага, Лхагвасүрэн" /></a></div><div style="text-align: justify;">Монгол Улсын Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч “Болор цом” наадмын гурван удаагийн эзэн, Драмын урлагийн “Гэгээн муза” наадмын хоёр удаагийн шагналт, утга зохиолын “Алтан–Өд” наадмын хоёр удаагийн шагналт, Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт, Америкийн дэлхийн утга зохиолын их сургуулийн хүндэт доктор эрдэмтэн С.Лувсанвандангийн нэрэмжит гоо зүйн дээд шагналт Б.Лхагвасүрэнтэй аавынх нь талаар ярилцлаа. Ухааны их ундарга цалгисан буурал найрагчийн яриаг эрхэм уншигч танаа хүргэж байгаадаа сэтгэл өег байгаагаа дуулгахад нэн таатай.</div><div style="text-align: justify;"></div><a name='more'></a><br />
<b>-Таны аав ямар хүн байсан бэ?</b><br />
<div style="text-align: justify;">-Миний аав дөрвөлжин бурам шиг сайхан эр хүн байсан. Хүний аливаа дурьдатгал сэтгэл зүрх, оюун тархинаас эхэлдэг. Тиймээс ч би аавынхаа тухай дурьдатгалыг ясан доторхи чөмөгнөөсөө эхэлнэ гэж бодож байна. Миний аав олон таван үггүй эгэл хүн байсан. Над шиг чалчаа юм байгаагүй ээ. Би энэ чалчаа байдлаа цагаатгаж бодохдоо их саглагар модон дор суусан шувуу болгон жиргэж байдгийг санадаг юм. Тэгээд л би ийм чалчаа байдаг биз. Аав маань уран гоё үг унагаж, гуадаж ярьдаггүй, уурнаас хол, зөрүүдэд их ойр хүн байсан даа. Хадар хүдэр татсан түргэн хөдөлгөөнтэй, шазруун шударга нэгэн байлаа.</div><br />
<div style="text-align: justify;"><b>-Та нэгэн бүтээлдээ “Ангир шар нарны дор аавынхаа хайранд 49 жил өлгийдүүлж өссөн” гэж бичсэн байсан?</b><br />
-Аав минь ханьгүй, би ээжгүй олон жил хамт амьдарсан. Хоёр биеийнхээ дутууг нөхөж, амьдралын нугачааг давсан. Олон нөхөөстэй дээл шиг он жилүүдийг хэнэггүйхэн эр зангаар л өнгөрүүллээ. Эргээд бодоход, аавынхаа энэ занд эрэмшээд би хэнэггүй хандаж байсан байна лээ. Аав минь намайг амьд харагдаж бас зовоохгүй байсанд минь сэтгэл нь “цадаад” юу ч нэхэж шаардаж байгаагүй. Би уг нь багаасаа сайн хүн болж өсөх ёстой ч тэгж чадаагүй. “Сайн хүний үр сайн хүн байж чаддаггүй юм байна даа” гэж би одоо хэр нь боддог. Баярлуулж, энхрийлэн ачлахгүй явсандаа өөрийгөө зэмлэж ханахгүй яваа. Уг нь би аавтайгаа бараг зэрэг өтөлсөн юмсан. Тэгсэн мөртлөө ухаан суугаагүй байснаа одоо хүртэл нэхэн санаж, харамсч суудаг.</div><div style="text-align: justify;"><b>-“Элэг уйлдаг бас инээдэг эрхтэн” гэдэг. Бавуугийн ганц хүү аавыгаа элэгний хавдраар насан өөд болоход өөрийгөө их яллаж үлдсэн хэрэг үү?</b><br />
-Аавыгаа хэвтэрт байхад нь гурван сар сахисан. Намайг ургуулсан мод унаж, нөмөрлөж байсан уул минь нурж байхыг үзэх тийм том эмгэнэл байдаггүй юм билээ. Аав минь амьдралд хоргодсондоо бус. Тасран алдаж байгаа улаан гол нь зөвхөн надад л торж байх шиг санагдаж байсан. Үхэл гээчийг миний аав их амгалан тоссон. Түүнээс зугтах гэж тавьтиргүй зан гаргаагүй. Би гэдэг хүн амьдарч чадсан шигээ үхэж ч чаддаг эр зоригтой, гүдэсхэн аавтай байсан юм билээ. Сүүлчийн удаа над руу харахдаа таньж ядаад ч байх шиг атлаа “Орчлонгийн хамгийн сүүлд харах зүйл минь энэ” гэж турь муутайхан ширтэж байсан. Тэр харцанд өлгийтэй байхаас минь өдий хүрсэн бие тэр чигээрээ эргэж нэг багтсан байх аа.</div><div style="text-align: justify;"><b>-Таны аав ээжийн тань шарил дээр “Гадаа их дулаахан байна. Ах дүү нар тань бүгд иржээ. Хүү бид хоёр чинь энд... гэж хэлээд хоолой нь зангирч байсан” гэж бичсэнийг тань уншаад зөндөө их уйлсан...</b><br />
-“Миний аав амьдралыг ямар энгийн, үнэнээр нь ойлгодог юм бэ” гэж би гайхдаг. Аливаа зүйлд их адгуу хүн байсан. Тэр зан чанар нь надад үргэлжлээгүй юм. Би аймхай, залхаг зантай. Үүнийг маань миний хань л цагаатгаж явдаг. Хүмүүн гэгч ер нь алдар хүнд, магтаал сайшаалд хөөрөгдүүлэн нисч явахаас татгалзаж ямагт газрын татах хүчиндээ л ойр байгаасай гэж дандаа бодож явдаг. Баярлах, гомдох, атаархах, үзэн ядалт, муу муухай бүхний дунд нэг л зан чанартай хүн байх ёстой гэж би боддог. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Аав тань тантай адилхан “нялцгай” хүн байгаагүй гэсэн. Ер нь та яагаад өөрийгөө “нялцгай” гэж хэлсэн юм бэ?</b><br />
-Яах вэ дээ . Аав ээж, амраг хань, үр хүүхэддээ эрхлээд нялцгай болсон хэрэг. Энэ нялцгай биет амьтан би бээр алдаж онохын дэнсэн дээр яаж ч амьдарсан бай, хамаагүй. Хайраар угтуулж, хайраар үдүүлнэ гэж тэнэглэж боддог юм. Энхрий нялцгай болно гэдэг чинь өөрөөс эхэлдэг эд биш шүү дээ. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Аавыгаа өөд болсны дараа “Тэгэх нь яалаа, ингэхгүй яав даа” гэж их харамсч байсан гэсэн. Алдсаныхаа дараа ухаардаг нь амьдралын нэг өнгө юм уу даа?</b><br />
-Хүн болгонд л тийм зүйл байдаг байх. Ухаарсны дараа гэмшил ирдэг. Энэ асуудал ухаарахын өмнөх гэмшил байдгүйгээс л болдог байх. Их буруу дарааллаас л болдог болов уу. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Ач хүү нь нь өвөөгийнхөө хөргийг зурсан үед та их баярласан гэсэн?</b><br />
-Миний хүүгийн зурсан тэр хөрөг бие сэтгэлд минь нэвт шингэсэн дүр байсан болохоор гоодож зурсан бусад хөргөөс ч үнэтэй санагдсан. Ач хүү минь өвөөгөө зурна гэдэг том баяр байлгүй яахав. Гэртээ ороод хаана ч очоод суусан тэр хөргийн нүд намайг дандаа дагуулж харж байдаг. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Аавынхаа харцнаас юуг ойлгож үлдсэн бэ?</b><br />
-“Бие нь хүний дайтай болох яах вэ, хүн шиг хүн яваарай” гэсэн дуугүй үг л олж харсан даа. Тийм харцтай би дахиад учрахгүй биз дээ.</div><div style="text-align: justify;"><b>-Яагаад?</b><br />
-“Хойд насандаа аавыгаа олж уулзах болов уу” гэж би дандаа боддог. Аавыгаа тамд очиж ирэхгүй. Яагаад гэвэл, миний аав тамд очих нүгэлгүй амьдарсан. Бурхадын орон буюу диваажинд л байгаа байх. Тэнд очиж уулзъя гэхэд диваажингийн хаалга миний өмнө онгойх ч юм бил үү, үгүй ч юм бил үү. </div><div style="text-align: justify;"><b>-“Эцэг гэдэг зүтгэж элэгддэг их үүсгэл” гэж та хэлсэн байна лээ. Яагаад ингэж хэлэв?</b><br />
-Ижий аав хоёроо элэгдэж мөлийх тутамд би бүтэн болж байсан. Тэд маань амьдралын дутуу, амьтны ааш араншин, хорвоогийн хатууд элэгдээгүй. Намайг л гэсээр яваад элэгдсэн. Би бол үүсгэгчээ үгүйсгэсээр өндийсөн үгүйсгэгч бодьгал юм. </div><div style="text-align: justify;"><b>-“Хоёр хүн нэг авсанд багтахгүй” гэж хэлээд та аавыгаа гомдоосондоо их шаналдаг уу?</b><br />
-Амиханндаа би аавыгаа тайтгаруулах санаатай яруу найрагдсан нь тэр. Яруу найраг хааяа алдас байдаг шүү дээ. Аав минь нэг их гомдоогүй байх. Харин миний хүү ухаантай хүн болох нь дээ гэж дуншсан байх. <b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Аав тань бие нь доройтоогүй байхдаа таны хүүгээс уртын дуу тавиад өгөөч гэж гуйсан гэдэг юм билээ?</b><br />
-Би дэргэд нь байгаагүй л дээ. Аав минь дуунд дуртай байсан. Миний аавын амьдралд уйлах өдрөөс дуулах өдөр нь олон байсан байх аа. Орчлонгоос хүн явахдаа хоргодох юмны нэг нь дуу байдаг юм байна гэж би ухаарсан. Хүн ер нь дуун дунд амьдарч дуусдаг. Бүүвэйн дуунаас эхлээд уртын дуу хүртэл амьдардаг гэж боддог. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Таны гарыг атгаж байхад мэдрэгдэж байсан тэр зүрхний цохилтыг төсөөлөн хэлээч?</b><br />
-Би тэр цохилтоос амьдын хэмнэлийг л сонсч байсан. Энэ хэмнэл битгий тасраасай гэж бодож байлаа. Тэр цохилт их яаруу байсан. Ааваасаа хагацахын зовлон над руу ирэх гэж яараад байгаа юм шиг тийм хурдан байсан. Нар жаргахын өмнө төө хэрийн зайнд гэгээ асгаж, тэр цохилтын хэмнэлээр доошлоод байгаа ч юм шиг санагдсан. Тэгээд л миний эцэг нар жаргасан даа. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Ер нь хүмүүс эцгийгээ бага, эхийгээ их ярьдаг юм шиг санагддаг. Танд тэгж бодогддог уу?</b><br />
-Хүний эцэг эх гэдэг намайг их, бага ярилаа гэж зарга мэдүүлдэггүй их хайр болохоороо тэгдэг байх л даа. Хэн боловч ижий аавтайгаа урт удаан жил хамт байгаасай гэж би залбирдаг.</div><div style="text-align: justify;"><b>-Та аавдаа зориулж олон сайхан шүлэг бичсэн шүү дээ. Ер нь хэчнээн бүтээл зориулсан бол?</b><br />
-Зөндөө шүлэг бичсэн дээ. “Хэчнээн шүлэг бичсэн ч миний аавын дэргэд биш шүү дээ” гэж хааяа уцаар төрдөг. Бичиж дурсаад хариулчих тийм жаахан ачлал бол аав ээж хоёр биш. Би ямагт аав ээжээсээ бага байж орчлонг туулна. <b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Таны 25, 49-ний жил их хатуу орж дээ?</b><br />
-Жил орох гэдгийг номын мэргэд төрсөн он цагийн ааш араншин, агаар ус яг л тэр хэвээрээ давтагдана гэж хэлдэг юм билээ. Би хагацал, баяр давхацсан жил төрсөн байсан юм байлгүй дээ. Миний 25, 49 насны жил гунигийн үүл зангирч бороошсон жил байсан даа. Тэр жилүүдэд би хүүхдийнхээ алга, ургасан өвс хоёр дээр нулимсаа дусаахгүй юмсан гэж их бодсон. Гэтэл нууж унагасан нулимс юун дээр ч хамаагүй дусдаг юм билээ.<b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Байгаль үг хэлэхгүй ч өөрийнхөө зовлон жаргалыг мэдэрдэг зүрхийг бүтээдэг шүү дээ. Түүнтэй адил аав тань одоо таны яриаг уншихгүй ч гэлээ, сүнс нь сонсч байгаа байх даа?</b><br />
-Хүний харааны хурд муу болохоор харж чаддаггүй л болохоос биш, бид эртний их сүнснүүдтэй хамт байгаа гэж боддог. Магадгүй, аавын минь сүнс намайг тойрон эргэж байгаа байх. Амьдад нь баярлуулж чадаагүй ч сүнснийх нь өмнө алдасгүй байхсан даа би. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Та тамхи их татах юм аа. Аав тань бүр тэтгэврийн мөнгөөрөө хүртэл тамхи авч өгч байсан гэсэн?</b><br />
-Тэр юу ч биш ээ. Намайг зургаан настай байхад ижийгээр минь тамхины сав оёулаад “Уран” Чоймбол гэдэг хүнээр мод толгой бэлтгүүлж өгсөн юм. Хүмүүс гайхаад асуухаар нь “Хүүхэд их хэвлүүхэн, хөөрхөн харагддаг юм” гэж хэлж байсан гэнэ лээ. </div><div style="text-align: justify;"><b>-Тэгээд зургаан настайгаасаа эхэлж тамхи татсан юм уу?</b><br />
-Тэгтлээ их сүйд болж татаагүй ээ /инээв/. Хүүхэд учраас хэсэг сонирхож тоглоод л хаячихсан байх. 26-тай байхад ижий минь нас барснаас хойш тамхинд орсон шүү дээ. Хүний амьдралд тохиолдсон явдлууд их товчхон юм билээ. Нэг янжуур асаагаад дуустал нь татахад л бодож амждаг. Тамхи зугаатай эд шүү. Миний бодлоор, тамхи бол завсарлага. Үхтэлээ татна даа.</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хүний эцэг эх хүүхдээ хурдан өсөөсэй гэж боддог. Энэт ч утгаараа, их сургаалиа хайрладаг байсан байх?</b><br />
-Тийм гэнэ лээ. Аав маань нэг өдөр намайг мөлхөж байхыг хараад ижийд хандан “Иш, би хүүгээ том болчихоод даалууны мөрийд унасан морио өгч, эмээлээ үүрээд ирж явахыг нь харах юмсан” гэж суусан гэдэг. Эмээ тэндээс нь “Хош гэж, тийм хүн болохдоо яадаг юм бэ” гэж хэлсэн гэсэн. Тэгтэл аав “Хүн л болж байвал ямар ч байсан яадаг юм” гэсэн тухай ижий маань ярьдагсан. Мөн их хайр шүү. <br />
<br />
Тэх хөх мөнхийн уул, миний хүүгийн уул <br />
<br />
<b>Ачит эцэг Бавуудаа</b><br />
<br />
Тэлмэн зэрэглээн дунд<br />
Эмнэг адуу шиг цовхчих<br />
Тэр хөх мөнхийн уул<br />
Миний хүүгийн уул<br />
<br />
Ургах нарыг<br />
Духдаж дүнхийн<br />
Унах нарыг<br />
Үүрч ханхайлна<br />
Нар нь шингэдэггүй<br />
Навч нь ганддаггүй<br />
Хөх мөнхийн уул.<br />
Хүүгээ сайн явааг дуулаад<br />
Дэргэдүүр нь дуулж өнгөрсөн<br />
Дуулж байна лээ.<br />
<br />
Миний хүүгийн хөх мөнхийн уул.<br />
Хөгшнөө нутаглуулчихаад<br />
Дэргэдүүр нь уйлж өнгөрсөн<br />
Уйлж байна лээ.<br />
Миний хүүгийн хөх мөнхийн уул.<br />
Алдрайхан ганц үр<br />
Насны алганд заяахад<br />
Адуунаасаа чиний морь гэж<br />
Унага ногтолж өгье! гэтэл<br />
Багадаж санагдахаар нь<br />
Хөхөмдөг униарт талын хаяанаас<br />
Дөл шиг цоролзох<br />
Хөх мөнхийн уулыг чиний уул гэж<br />
Хүүдээ алга дэлгэн зааж өгөөд<br />
Бах нэгэн ханаж билээ.<br />
<br />
Тэлмэн зэрэглээн дунд<br />
Эмнэг адуу шиг цовхчих<br />
Тэр хөх мөнхийн уул<br />
Миний хүүгийн уул.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><b>Ярилцсан: Б.Анхцэцэг<br />
Эх сурвалж: <a href="http://www.inet.mn/">Inet.mn Фото мэдээллийн портал</a></b>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-23833638831244175882011-07-20T19:03:00.001+08:002011-11-07T17:40:25.354+08:00Аврага С.Мөнхбат: Уулын оройд гаръя гэсэн бодол толгойд минь бат суучихсан байсан<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK5TN1CHZsBBN6btsmGYE7W8K7rMT55PBGOuRD9IlJ9UoGZNu8qDJ0ozDjB2npSsw-q-yfNik_cOaPHAqt4W-HlIsjNx8jv8ohxl1GZldDFT1WTQXQOM416IcV8TP_XwgxGGqtOdYsp6bL/s1600/%25D0%25BC%25D3%25A9%25D0%25BD%25D1%2585%25D0%25B1%25D0%25B0%25D1%2582.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK5TN1CHZsBBN6btsmGYE7W8K7rMT55PBGOuRD9IlJ9UoGZNu8qDJ0ozDjB2npSsw-q-yfNik_cOaPHAqt4W-HlIsjNx8jv8ohxl1GZldDFT1WTQXQOM416IcV8TP_XwgxGGqtOdYsp6bL/s1600/%25D0%25BC%25D3%25A9%25D0%25BD%25D1%2585%25D0%25B1%25D0%25B0%25D1%2582.jpg" alt="Ярилцлага, С.Мөнхбат" /></a></div><div style="text-align: justify;"><b><i>“Ярилцъя” булангийн өнөөдрийн зочин тэгш дөрвөн ой тохиосон түүхт их баяр наадмын үндэсний бөхийн түрүү магнай, отгон аварга Сүхбаатарын МӨНХБАТ. Түүнтэй уулзахыг уншигчид маань тэсэн ядан хүлээж байсан биз ээ. Ингээд аваргатай хөөрөлдсөнөө толилуулъя.</i></b><br />
<br />
<b>-Юуны өмнө Монгол түмнийг бахдалтай сайхан наадуулж, аварга цол хүртсэн тантай уулзаж байгаадаа баяртай байгаагаа хэлмээр байна. Манай сонины урилгыг хүлээн авч хүрэлцэн ирсэн танд баярлалаа?</b><br />
-Та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа. Түүхт их ойн баяраа тэмдэглэж байгаа Монголынхоо нийт ард түмэнд танай сониноор дамжуулж баяр хүргэе. </div><a name='more'></a><br />
<b>-Миний хөтөлдөг “Ярилцъя” буланд ихэвчлэн улс төрийнхөн зочилдог. Гэхдээ эргэн санахад зочдын маань дотор дархан аварга Д.Дамдин, дархан аварга, зууны манлай бөх Х.Баянмөнх, дархан аварга Ж.Мөнхбат, даян аварга А.Сүхбат, аварга О.Балжинням гээд олон сайхан аваргууд уригдаж, санаа сэтгэлээ уудалж явсан байна. Та тэдний маань тоог нэгээр нэмлээ?</b><br />
-Аварга гэдэг хүндтэй сайхан цолыг хүртсэндээ их л баяртай байна даа. Би бас сонин хэвлэлд тэр бүр ярилцлага өгч байгаагүй. Ярианы тал дээр жаахан тиймхэн хүн. Та тэрийг маань бас бодолцоно биз дээ. <br />
<br />
<b>-Саяхан би улсын арслан Д.Ганхуягтай ярилцсан. Нэг сонин юм хэлсэн нь “Наадмын өглөө яагаад ч юм нэг л тийм дарамттай өглөө байдаг юм даа” гэсэн үг унагаж байсан. Таны хувьд ямар байдаг вэ. Ялангуяа энэ наадмын өглөө ямархуу босч ирснээ сонирхуулж болох уу?</b><br />
-Бөх хүн болгоны ард дэмжиж явдаг, сэтгэл зүрхээ шингээн амжилт хүсч, залбирч суудаг ар гэр, анд нөхөд, пүүс компанийнхнаас өгсүүлээд нутаг усныхан, ард түмэн нь байдаг. Тэр дундаа монгол наадам жилд ганцхан удаа тохиодог. Нэг алдаа гаргаад л унахад тэр жилийнх нь бүх хөдөлмөр, бүх хөлс хүч, бодсон төлөвлөсөн бүхэн үгүй болох учраас цэнгэлдэх рүү очиж яваа бөх хүнд ямар нэгэн байдлаар дарамт мэдрэгддэг л дээ. Гэхдээ тэр дарамтыг аль болох өөр дээрээ гүн биш үүрч, ухаан бодлоосоо үргээхийг хүсдэг. Тийм болохоор би бол яг наадмын өглөө өөртөө төрөөд байгаа тэр дарамтаа аль болох хөнгөн авахыг хичээдэг. Хэтэрхий их хүнд бодлоор өөрийгөө дарахгүй чөлөөлөхийг хичээдэг. Тэгэхгүй бол барилдаж болохгүй шүү дээ. <br />
<b><br />
-Мэдээж тэгэлгүй яахав. Яг энэ жилийн өглөө таны сэтгэл санаа ямархуу байсан бэ?</b>-Энэ жилийн хувьд миний сэтгэл санаа тайван байсан. Уржнан жилийн наадмын өглөөг бодоход би харьцангуй тайван байсан. За, нэг начин болчих юмсан. Начин начиндаа муу начин биш, начин шиг начин болчих юмсан, сайн барилдаан үзүүлчих юмсан гэж бодож явлаа. Тэрэндээ ч хүрсэн. Энэ жилийн хувьд бол хоёр жил дараалан улсын цол хүртлээ, гурав дахь жилдээ сайн барилдана шүү гэж л бодож байсан. Дээрээс нь манай нутгийн ах дүү нар маш өндөр ач холбогдол өгч, манай Увсын бөхчүүдийг бэлтгэлд хамруулж, энэ өвлийн турш бэлтгэл сургуулилт хийлгүүлсэн. Тийм болохоор урьд жилүүдийнхээс нэлээн илүү бэлтгэл сургуулилт хийчихсэн, бэлтгэлийн ир нэлээн сайн таарчихсан учраас сандрах, олон юм бодож хүндрэх, айх бэргэх юм ер нь байгаагүй.<br />
<br />
<b>-Ямар нэгэн айдас байгаагүй юу?</b><br />
-Айдас бол байгаагүй.<br />
<br />
<b>-Ер нь бол заан цол санаанд багтаад л?</b>-Багтах гэж хэлэх нь хаашаа юм. Би яг үнэнээ хэлэхэд зөвхөн урд урд талынхаа давааг л бодож барилдсан. Гэхдээ цаанаа бол цолоо баталчих юмсан. Цолоо ахиулчих юмсан гэсэн хүсэл бол байлгүй яахав. Гэвч хүн болгон хатуу чанд бэлтэл сургуулилт хийдэг, хүн болгон зорилго тэмүүллээ бодож нягт ханддаг болтол хөгжчихсөн, хүн болгон өдий төдий барилдаан хийж нэг нэгийнхээ барилдааныг мэддэг болчихсон ийм үед бол бүх юм тийм амар биш шүү дээ. Ёстой нөгөө наадмын тэнгэр нь мэддэг ч юм уу. Одоо тэгээд аварга гэсэн хүндтэй цолонд хүрлээ. Дараа дараагийн наадам бүр л их дарамттай болж эхлэх байх даа. Аварга хүн яаж барилдах ёстой юм. Түрүү түрүүний наадмуудад бол начин хүн яаж барилдах ёстой юм, харцага хүн ямар төвшинд барилдах ёстой юм тэр хэм хэмжээгээ үзүүлээд л сайхан барилддаг байсан бол аварга хүний хувьд бол өөр шүү дээ. Улсын харцагынхаа хэмжээнд барилдаад унах нэг өөр. Аварга хүн тэр дор унаад байх ямар байх уу. Энэ бүхнээс үүдээд энэ нэр хүндийг авч явах өндөр хариуцлага л нуруун дээр маань ирлээ гэж ойлгож байна. Дараа жилийн наадмын өглөөний дарамт миний хувьд өөр л байх болов уу. Гэхдээ сэтгэл санаагаа төвлөрүүлж, бэлтгэл сургуулилтаа базааж, аварга хүн шиг л сайхан барилдана гэж бодож байна даа. <br />
<br />
<b>-Та ер нь анхны цолоо аваад нулимс унагаж байсан уу. Д.Бумбаярын заан болоод асгартал уйлж байсан нь дурсагдаж байна. Тэр бол мөрөөдөл биелэх агшин биз дээ?</b><br />
-Би анх Сүхбаатар аймгийн наадамд очиж барилдаад аймгийн заан цол авч байсан. Үзүүр түрүүнд П.Ганхуяг гэж залуутай үлдсэн. Би өөрөө түрүүлнэ гэж их бодож байсан л даа. Гарахдаа л би түрүүлнэ, энэ бөхийг би хаяна гэсэн бодолтой л гарсан. Анх Сүхбаатар аймаг руу явж байхдаа бол түрүүлэх барих тухай огт бодоогүй. Аймгийн наадамд барилдаж үзье, ямар байдгийг нь үзье л гэж явсан. Тэр үед чинь аймгийн цолтой залуу бөхчүүдийг хараад ямар сайхан юм бэ гэж боддог байлаа. Яг сайн барилдаад үзүүр түрүүнд үлдэхдээ бол түрүүлнэ л гэж бодсон. Тэгээд үзүүрлэчихээд уйлж байсан. <br />
<br />
<b>-Түрүүгээ алдчихлаа гээд үү?</b><br />
-Мэдэхгүй байна. (инээв) Түрүүгээ алдчихлаа гээд уйлж байсан юм уу. Аймгийн заан болчихлоо гээд уйлж байсан юм уу бүү мэд. Тэр нэг тийм баяр гуниг хосолсон л юм болсон. Ингэж хамгийн эхнийхээ цолыг Сүхбаатар аймгаас, наран ургах зүгээс аваад ирж байсан. <br />
<br />
<b>-Бэлгэшээлтэй юм болж байж?</b><br />
-Бэлгэшээлгүй яахав. Аавын маань нэр Сүхбаатар. Анхны цол авсан газар маань Сүхбаатар. Дараа нь цэргийн арслан цол аваад их баярлаж байсан даа. Аймгийн наадмаас том чансаатай том ч барилдаан болдог. Тэр барилдаанд түрүүлж цэргийн арслан болоод л их баярлаж байсан даа. Ёстой бүх юм л санаснаар болчихсон юм шиг баярлаж байсан. <br />
<br />
<b>-Аймгийн заан цолыг 2005 онд авсан бил үү?</b><br />
-Тийм.<br />
<b><br />
-Улсын харцага гэдэг бол бас гоё цол биз дээ. Та бүтэн жил зүүж явлаа?</b><br />
-Гоё цол байлгүй яахав. Энэ олон сайхан хүчтэй начингуудын дээд талд зогсоно. Харцага цол бол агуу сайхан цол. Том ч цол. <br />
<b><br />
-Тэгвэл одоо аварга болчихлоо. Аварга цолтны мэдрэмж яг ямар байх юм бэ?</b><br />
-Ёстой хэлж мэдэхгүй байна. (инээв) Ногоон дэвжээн дээр төрчихсөн тэр сайхан аваргуудыг хараад аварга гэж ямар агуу сүрлэг улсууд байдаг юм бэ гэж айж, сүр бараанд нь сүрдэж л явсан болохоос өнөөдөр өөрийн биеэр авчихаад сууж байна гэж бодсон биш. Үнэндээ мэдрээгүй л явна даа. Юу хэлэхээ сайн мэдэхгүй байна. <br />
<br />
<b>-Таны ээжийн хэвлэлд өгсөн яриаг уншсан. Долоон бурхандаа дээжээ өргөөд залбирч байтал таныг миний ээж юуны төлөө залбирч байна вэ гэж асуусан тухай. Тэгээд “Ээж нь хүүгээ заан болоосой гэж залбирч байнаа гэхэд нь нэг мөсөн аварга болгоод өгөөч гээд залбирчих” гээд та инээж байсан гэсэн?</b><br />
-Аан, тэр үү. (инээв)<br />
<b><br />
-Бас Ч.Санжаадамбатай барилдахаар гарахдаа цаадахь чинь бяртай байна шүү гэсэн үгийн хариуд “Одоохон гараад хуничихаад ирнэ ээ” гээд гарсан гэсэн. Бөх хүнд өөрийгөө хурцалдаг олон арга байдаг. Бөхчүүд аа гэж ярьдаг даа. Бөх хүний өөрийгөө хөглөдөг хөг, түлхүүр ч гэж хэлж болох юм. Танд тийм аа бас байх шиг ээ?</b><br />
-Аатай араншин мэдээж бөх хүнд байлгүй яахав. Чадахгүй ч гэсэн би чадна л гэдэг байх ёстой. Эхлээд сумын заан болох юмсан. Сумын заан яасан гоё цол вэ гэж боддог байсан. Дараа нь аймгийн заан цол авчихаад улсын цол авах юмсан. Улсын цолтой бөхчүүд ямар гоё юм бэ гээд л боддог байсан. Тэгээд улсын начин боллоо. Улсын харцага гэдэг сайхан цолонд хүрлээ. Манай багш нар хэлдэг байсан л даа. Бөхчүүд бүгдээрээ нэг том аварга уулын орой руу өгсч яваа хүмүүс. Чи яагаад тэр оройг харж болохгүй гэж. Чи бэлд зогсох ёстой гэж үү. Чи яагаад аварга болж болохгүй гэж гээд. Ингэж надад хэлж сургаж байсан. Чи уулын орой руугаа харж явна шүү. Уулын дундаас буугаад ирэх юм уу, оройд гарчихаад буух юм уу гэсэн тэр үг миний толгойд гүн шингэсэн. Тэгээд л би зориг орсон. Би яагаад тэр орой руу зүтгэж болохгүй гэж гэсэн тэр хүсэл эрмэлзэл дээр өөрийгөө хурцалсан. Би ингэж бодохгүй юм байна. Би дээшээ өгсч бодох ёстой юм байна гэдэг зүйлийг толгойдоо хийсэн. <br />
<br />
<b>-Үүн дээр суурилсан аа байсан гэж үү?</b><br />
-Тийм. Өөр юун дээр ч биш. Зорилго тэмүүлэл дээр суурилж өөрийгөө хурцлах нэг хэлбэр юм уу даа. <br />
<br />
<b>-Өөрийнхөө хэмжээг юу юугүй хааж, тогтоож, барьж болдоггүй юм байна. Ерөөсөө мөрөөдөл гэдэг чинь өөрөө резин шиг л сунаж байдаг зүйл. Тэрийг сайн ажиглаж байх ёстой бололтой?</b><br />
-Тийм гэж бодож байна. <br />
<br />
<b>-Нэгэнт сэтгэл зүйн ийм хэмжээний бэлтгэлтэй барилдсан хүнд сая бол наймын даваанаас л аварга цол харагдсан юм байна, тийм үү?</b><br />
-Энэ жилийн хувьд бол би заан болчихоод бас л баярлаж л байсан. За, чадлаа шүү гэж. Гэхдээ л за би болоогүй шүү гэж өөртөө хэлж байсан. Урьд нь за би боллоо гэж бодоод алдаж л байсан. Яагаад гэвэл толгойд “Би яагаад уулын оройд гарч болохгүй гэж” гэсэн тэр бодол хатуу суучихсан байсан болохоор өөрийгөө тайвшруулж, бодлоо цэгцрүүлж байсан. Дараагийн даваанд унасан ч гэсэн өөрийнхөө бодсон юмыг хангалттай хийж, дуустал нь л үзнэ гэсэн бодолтой барилдсан. <br />
<br />
<b>-Таны даваа болгоны барилдаан их нягт явсан. Тэнд л жаахан луу-тай барилдаан болчихлоо доо гэх нэг ч барилдаан байхгүй. Энэ хийгүй, одтой, дайчин барилдаанууд тань өнөөдөр таныг улам хайрлуулахад хүргэж байна. Хүчний бэлтгэлээс гадна сэтгэл зүйн бэлтгэлийг тань хийдэг багш хэн бэ?</b><br />
-Онолын тийм багш гэж алга даа. Би ламын нэг хоёр багштай. Тэд маань л хэлж сургаж байдаг. Би уул усаа л шүтэж барилддаг. <br />
<br />
<b>-Та бол өнөөдрийн “од”. Палхийтэл олон түмний анхаарал руу ороод ирсэн. “Од”-ыг төрөнгүүт өдий төдий судалгаа зэрэг хийгдээд явчихдаг. Удам судраас тань эхлээд л тэр судалгаа хөвөрөнө. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдрөөс эхлээд та бол домог бүтээж амьдарна. Тэр домгийн эхний хуудсууд эргэж байна. Би таны яс үндсийн талаар асуумаар байна. Та Увсад цөөхөн гэгддэг тэр элжгэн халх ястнуудын нэг мөн үү. Баяд, дөрвөд, урайнхай ястнуудын аль нь вэ. Таны иргэний үнэмлэх дээр яг юу гэж бичсэн байна?</b><br />
-Миний паспорт дээр яг халх үндэстэн гэж бичээстэй байдаг. <br />
<br />
<b>-Элжгэн гэж ямар нэг үг байхгүй юу?</b><br />
-Элжгэн гэж байхгүй. Манайхан чинь зүгээр халх гэж явдаг юм ш дээ. Элжгэнүүд гэж Увс дотроо л нэрлэдэг болохоос гадагшаа бол халх гэж нэрлэгддэг. <br />
<br />
<b>-Ер нь бол элжгэн халх хүн, тийм үү?</b>-Тийм. <br />
<b><br />
-Таны ээж аав хоёр тань яг аль сумынх нь улс болж таараад байна вэ?</b><br />
-Манайхан бүгд Баруунтуруунынхан шүү дээ. Манай аав бол яг Баруунтуруунд төрсөн хүн. Ээж Цагаанхайрханд төрсөн. <br />
<br />
<b>-Одоо нэгдээд л Баруунтуруун?</b><br />
-Тийм. <br />
<br />
<div style="text-align: justify;"><b>-Та өөрөө бас тэнд төрсөн үү?</b><br />
-Яг тэнд. <br />
<br />
<b>-Эцэг эхээс хэдүүлээ вэ?</b><br />
-Тавуулаа. Би айлын хоёр дахь хүүхэд. <br />
<br />
<b>-1984 он гэдэг чинь эмнэлэгт төрсөн биз дээ?</b><br />
-Эмнэлэгт төрөөгүй. Би гэртээ төрсөн.<br />
<b><br />
-Өө, тийм үү. Сонин баримт байна?</b>-Би ганцаараа л гэртээ төрсөн. Бусад нь эмнэлэгт. <br />
<br />
<b>-Яагаад тэгсэн юм бол?</b><br />
-Эмнэлэг рүү явах гээд л юм хумаа базааж байсан юм билээ. Хонь гаргачихсан. Ээж гэдэс асгах гэж явж байгаад нэг урт хайрхантай таарчихсан юм билээ.<br />
<br />
<b>-Тэгвэл цочилгүй яахав дээ?</b><br />
-Тэгээд тэрнээсээ болоод гэнэт өвдөөд, шөнөжин өвдөөд өглөө нар мандаж байхад би төрсөн гэсэн. Тэгээд л аав маань бэлгэшээгээд нар мандаж байхад төрсөн юм чинь Нармандах гэж нэр өгнө гэсэн юм билээ. Тэгтэл намайг эх барьж авсан хүмүүс хүү төрсөн юм чиь бөх хүн ирж байгаа байх. Баянмөнх аваргын нэрийг өгнө, Мөнхбат аваргын нэрийг өгнө гэж маргалдаж байгаад Мөнхбат аваргын нэрийг өгсөн гэсэн. <br />
<br />
<b>-Монголын бас домогт аваргын нэрийг өгсөн юм байна. Ж.Мөнхбат аваргатай ямар харилцаатай байдаг вэ. Уулзаж үзсэн үү?</b><br />
-Уулзаж учирч үзээгүй ээ. Ямар ч харилцаа байхгүй. Бага цолтой бөхийн хувьд би таарсан газраа очиж мэндэлдэг. <br />
<br />
<b>-Баруунтуруун бол бөглүү жижигхэн сумыг бодоход Сангийн аж ахуй байсан болохоор тухайн үедээ хөгжсөн, хүн зон олонтой газар байсан юм билээ. Атрын анхны аянаар байгуулагдсан. Тэгэхээр тариа гэдэг ойлголттой ойрхон өсчээ дээ?</b><br />
-Тэр тэгэлгүй яахав. Манай аав угаасаа комбайнч хүн. Манайх эргэн тойрон тэр аяараа тариан талбай дунд амьдардаг айл байсан. Хаашаа л харна тариан талбай. Хаварт нь шороо бужигнасан, намарт нь тариа халиурсан. Машин техник сүлжилдсэн, шөнө нь тариан талбайгаас комбайны гэрэл улалзсан гоё нутаг шүү дээ. Баруунтуруун бол газар газраас ирсэн залуус байгуулсан Сангийн аж ахуй. Тийм болохоор хүмүүс нь бусад газраас арай илүү хөдөлмөрч. Хөдөлмөрч ард түмэн цуглаж тэр сумыг бүрдүүлсэн болохоор ажил хөдөлмөр л буцалж байдаг. Манай хөдөлмөрийн баатар Х.Цагаанбаатар энэ нутгаас төрсөн. Аав нь манай аавын найз. Ээж нь манай ээжтэй найз. Бид хоёр нэг уулын наана цаана төрсөн. Ийм их ойрын улсууд байгаа юм. Алдартай өчнөөн олон улс энэ газраас төрсөн. Араас нь залгаж байгаадаа би баяртай байгаа. Бүгдээрээ л тэр хөдөлмөрчдийн хүүхдүүд. <br />
<b><br />
-Та тариан дунд зогсох дуртай юу?</b><br />
-Дуртай. <br />
<b><br />
-Хавар уриншийн цаг илүү сэтгэгдэл төрүүлдэг юм уу, намар ургацын үе илүү мэдрэмж өгдөг юм уу?</b>-Хамгийн гоё нь тариагаа хурааж байх агшин шүү дээ. Үнэхээр сайхан мэдрэмж төрдөг. Тариа ч халиураад л...Цаанаа л сайхан шүү дээ.<br />
<b><br />
-Танайхан газар тариалангийн бизнес эрхэлцгээдэг байх?</b><br />
-Тийм. Тариан талбайтай. Гурилын үйлдвэртэй. Тэгж л анх ажлаа эхэлж байсан. Түүгээрээ л амьдардаг. <br />
<b><br />
-Юнрэн гэж аймгийн арслан өөрийг тань анх “Энэ алсдаа юм дуулгах хүүхэд” гэж хэлж байсан гэдэг. Энэ үнэн үү?</b><br />
-Аав маань намайг бага байхад улсын ч бай, аймгийн ч бай цолтой бөх л хүн ирвэл миний хүү бөх болох уу, нэг шинжээдхээч гэж асуудаг байж билээ. Хүн болгон л янз янзаар хэлнэ. Зарим нь жижигхэн л биетэй юм даа гэнэ. Гэхдээ л хүний хүүг яаж эцэгт нь чиний хүү бөх болохгүй ээ гэж хэлэх вэ дээ, тээ. Манай нутгийн Юнрэн гэж сайхан хөгшин байсан л даа. Бумбаяр зааны авга ах. Тэр сайхан хөгшин хэлж байсан юм гэсэн. <br />
<br />
<b>-Та ер нь анх хэдэн настайгаасаа барилдаж эхэлсэн бэ?</b><br />
-Хөлд орсноосоо хойш л ноцолдож эхэлсэн болов уу гэж боддог ш дээ. Манай аав өөрөө сумын заан хүн. Жоохон байхад оройдоо л аавтайгаа нийлж аваад пижигнэчихдэг байсан. Би дээрээ нэг эгчтэй. Доороо гурван эрэгтэй дүүтэй. Тэгээд бүгдээрээ л хоёр талынхаа баганан дээрээс дэлээд л дэвээд л гардаг. Тэгээд л барилдчихдаг байсан. Оройжин тэгж гэрээ буулгаж, гэрийхээ хоймор ноцолддог байсан. Ухаан орохдоо л санаж байгаагаар би айлд ороод л дэвж үзүүлж байгаад чихэр авч иддэг хүүхэд байсан. <br />
<br />
<b>-Аравдугаар анги төгсөөд ШУТИС-ийн хуваарь авч байсан гэсэн үү. Сурлага гайгүй хүүхэд байжээ дээ?</b><br />
-Би 10 төгсөөд Хилийн цэргийн дээд сургууль авч байсан. Цэргийн хүн болох их сонирхолтой байсан. <br />
<b><br />
-Тэгээд яагаад шууд болиод “Шонхор” сургуульд орчихсон юм бэ?</b><br />
-Яахав дээ, бөх болох дур нь хөтлөөд л. <br />
<b><br />
-Тэр болтол Х.Баянмөнх аваргатай уулзаагүй байсан уу?</b><br />
-Би Х.Баянмөнх аваргатай анх есдүгээр ангидаа хотод орж ирж уулзаж байсан. Эрдэнбилэг начинтай хамт “Шонхор” биеийн тамирын дээд сургууль дээр очиж уулзаж байлаа. Тэгж анх ХБаянмөнх аваргын гараас атгаж үзэж байлаа даа. Аймаар том биетэй, сүрлэг аварга. Гар нь ямар ч том юм. Миний гар тал дунд нь л нэг жаахан юм байгаа юм чинь. Аварга хүн гэж ийм байдаг юм байна. Ямар гоё юм бэ гээд л...<br />
<b><br />
-Саяын наадмын өмнө аваргатай уулзав уу?</b><br />
-Наадам эхлэхээс хэдхэн хоногийн өмнө Д.Бумбаяр заантай хамт очсон. Наадамд барилдах гэж байна. Үг хэлийг нь сонсъё, бас бөх хүний хийморь лундаа гэж байдаг шүү дээ. Тэр сайхан цагийг эзэлсэн их аваргатай учирч хийморио сэргээе гэж бодож зорьж очсон. <br />
<b><br />
-Манай аварга бол бас л цэцэн саруул хүн шүү дээ. Ойд шингэсэн үг хэлсэн л байх даа?</b><br />
-За, юу байцгаана гэж мэнд мэдэхэд нь Д.Бумбаяр заан манай С.Мөнхбат барилдах гэж байгаа. Тэгээд танаас зааж зурах юм хэлүүлэх гэж л явна даа гэсэн. Аварга хариуд нь “Би одоо яг чамтай тулж дасгал сургуулилт хийлгэхгүй байгаа. Юу хэлэх билээ. Гэхдээ барилдаануудыг чинь харж байгаа. Чамаас илүү хүн гэж байхгүй. Хамгийн гол нь бодол санаагаа л нэгтгэ. Дараа дараагийн давааг харж болохгүй. Урдах даваагаа л харж барилд. Илүү юм хийж хүнд мэхээ ашиглуулж болохгүй. Чи өөрийнхөө хийх мэхийг дүүрэн барьцтай, дүүрэн итгэлтэй, бүх юм боллоо гэсэн цагтаа л хий” гэж хэлсэн. Би өмнө нь гараад л салхилж яваад л, янз янзын мэх хийж байгаад л уначихдаг байсан. Аваргынхаас гараад хэлсэн үгийг нь нэг бүрчлэн бодоод л явсан. <br />
<br />
<b>-Чамаас илүү хүн гэж байхгүй... ингэж л бодох ёстой байх нь ээ дээ. Том үг хэлжээ?</b><br />
-Аваргын маань л захиас. <br />
<b><br />
-Сая танайхан Харзтайд бэлтгэлд гарсан юм билээ. Та нэг удаа бэлтгэлээ хаяж иржээ дээ. Тэгээд О.Балжинням аваргад шийтгүүлж, 15 км гүйсэн гэж дуулсан?</b><br />
-Тэр сонин ташаа ойлгосон байна лээ. Тийм юм болоогүй байх аа. <br />
<br />
<b>-Тийм үү. Бэлтгэлээ хаяж огт ирээгүй юм уу?</b><br />
-Хоёр, нэг удаа ирсэн л дээ. Гэхдээ дор дор нь чөлөө аваад явж байсан. Юманд зорьж байгаа хүн юу гэж тэгээд л тасалж гүйгээд байх вэ дээ. <br />
<b><br />
-Та дүү нараа барилдуулах дургүй гэсэн. Яагаад тэр вэ?</b><br />
-Манай дүү нар барилдах сонирхолтой. Бас авъяастай л даа. Гэхдээ өөрөө өнөөдөр бөхөөр яваад л, англи хэл, юу юу байдаг юм бусад мэдлэгүүдийг олж авахаас илүү энэ спортод бүх тархи толгойгоо зориулаад явж байгаа болохоор тодорхой хэмжээний зовлон л тээж яваа шүү дээ. Тийм болохоор дүү нараа өөр замаар яваг гэж боддог. <br />
<br />
<b>-Та бол Биеийн тамирын багш, дасгалжуулагч мэргэжилтэй юү?</b><br />
-Тийм. <br />
<b><br />
-Ангийн багш тань хэн гэж хүн байв?</b><br />
-Дамдин гэж Баянхонгорын аймгийн арслан хүн байсан. <br />
<b><br />
-Ангийнхнаас тань улсын цолтой бөх бий юү?</b><br />
-Одоогоор надаас өөр хүн байхгүй байна. Гэхдээ сайн барилдаж байгаа залуучууд байгаа. <br />
<br />
<b>-Г.Эрхэмбаяр арслантай та ер нь хэр танил вэ. Өмнө нь улсын наадамд нэг барилдсан байх?</b><br />
-Ноднин жилийн улсын баяр наадмаар л таарсан даа. <br />
<br />
<b>-Их хурдан барилдаан хийсэн. Бодож л гарсан байх даа?</b><br />
-Ер нь миний өөрийн сурсан барилдаан маань хүнийг хүлээд удаан зогсч чаддаггүй. Гараад л өрөөд л явчихвал мэх хиймээр санагдаад л, унасан ч давсан ч хурдан барилдахыг боддог. <br />
<b><br />
-Хоёулаа л аварга болохыг мөрөөдөж байсан. Хоорондоо бол юм ярихгүй юу?</b><br />
-Юугаа ярих вэ дээ. <br />
<b><br />
-Г.Эрхэмбаяр арслан бол үнэхээр сайн ч, сайхан ч бөх байх тийм үү?</b><br />
-Сайхан бөх. Ноднин бид хоёр барилдсан. Надаас өмнө том бөх болчихсон байсан. Надаас өмнө амжилтуудаа гаргаад эхэлчихсэн байсан. Ноднин намайг тавын даваанд аваад уначихаад уйлаад явж байсан. Энэ жил хоёулаа үзүүр түрүү булаалдлаа. Уначихаад инээж босч ирээд л “За бөхийн маань ногоон дэвжээ миний хөдөлмөрийг үнэлж чадлаа” гээд л хэлж байхад нь би бас л мундаг хүн байна даа гэж бодож байсан. <br />
<b><br />
-Наадмаас хойш уулзалдав уу?</b><br />
-Таарч байгаа. Уяачдын наадам дээр таарсан. Сая Хууль зүй дотоод хэргийн сайд хүлээж авахад таарлаа. <br />
<b><br />
-Та эхнэрээ танилцуулахгүй юу?</b><br />
-Манай эхнэр манай Баруунтуруун сумын хүн л дээ. <br />
<br />
<b>-Нэг ангийнх юм уу?</b>-Нэг үеийн, нэг ангийн хоёр. <br />
<b><br />
-Сумын даргын охин гэсэн. 10 жилийн үерхэл юм уу?</b><br />
-Тийм. Одоо Улсын прокурорын ерөнхий газрын Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүрэг хариуцсан нягтлан хийдэг. Бид нэг охинтой. Энэрэлт гэдэг. <br />
<br />
<b>-Та зургадугаар сарын 7-ны өдөр хаана байсан бэ. Хамрын хийдийн хажууд байдаг Хүслийн уулан дээр байсан юм уу. Хар уул гэх тэр уулан дээр таныг гарахад бороо орсон гэж дуулсан?</b><br />
-Та яаж мэдсэн юм бэ. <br />
<br />
<b>-Би их олон хүнтэй уулздаг. Мэдээлэл дунд байдаг хүн шүү дээ. Нэг хүн хэлсэн юм аа?</b><br />
-Үнэн. Би Монгол эх орныхоо гайхамшигтай увидастай уул усыг их шүтэж явдаг. Монгол хүний хувьд. Тийм газруудаар очих дуртай. <br />
<br />
<b>-Бороо орсон нь үнэн юм уу?</b><br />
-Бороо ороогүй удсан байсан л даа. Гэхдээ яг надад зориулж орно гэж юу байхав дээ. <br />
<b><br />
-Гэхдээ тэгж бодох өөрөө гоё шүү дээ. Намайг яг орой дээр нь гарахад бороо орсон шүү гээд?</b><br />
-Тэр бодол бол гоё. (инээв) Өөрийгөө хурцлахад бол гоё л доо. <br />
<br />
<b>-Гурвын даваанд аймгийн заан Г.Отгонбаяр гэдэг залуутай барилдсан. Хэр барилдаантай залуу байсан бэ ?</b><br />
-Манай Увс аймгийн Зүүнговь сумын залуу. Амлаж авч барилдсан. <br />
<br />
<b>-Улсын цол мөрөөдөөд л бас зодоглож байсан байх даа?</b><br />
-Тэгээд дөрвийн даваанд С.Мөнхсүх гэж Хөвсгөлийн аймгийн арслан залуутай таарч барилдсан. Бид нар бас нэг дор бэлтгэл сургуулилт хийж л байсан улсууд. <br />
<b><br />
-Дараа нь А.Сүмбээтэй?</b><br />
-Дараа нь аймгийн арслан А.Сүмбээг авсан . Ёстой яах ч аргагүй авсан. <br />
<br />
<b>-Яах ч аргагүй гэсэн үгэнд тань жаахан харуусал нуугдаж байна. А.Сүмбээг улсын цол аваасай гэж яг над шиг хүсдэг юм уу?</b><br />
-Би А.Сүмбээ ахыг ч, энэ үед барилдаж байгаа бусад сайхан залуучуудаа ч бүгдийг нь л зорьсондоо хүрээсэй гэж хүсдэг. Бас энэ бөхийн төлөө олон жил зүтгэж байгаа, хөлс хөдөлмөрөө шингээж байгаа улсууд шүү дээ. Тэгээд барилдаан юм хойно нэг нь давж нөгөө нь унадаг. <br />
<br />
<b>-Дараа нь Ч.Цогбаяртай ?</b><br />
-Шинэ начин болсон Ч.Цогбаярыг амлаж барилдсан. Бас их бяртай, чацтай, сайн бөх.<br />
<br />
<b>-Таны улсын заан Д.Рагчаатай хийсэн барилдааныг сонирхмоор байна. Тэр бас дээшээ л харж байсан байх даа?</b><br />
-Тэгсэн байх. Ноднин бид хоёр долоогийн даваанд тунаж барилдаад би хий хутгаж яваад унаж байсан. Тэгээд энэ жил тэр алдаагаа л давтахгүй юмсан гэж бодож байсан. <br />
<br />
<b>-Хамгийн сонирхолтой учраа Ч.Санжаадамба. Бага наадмын одтой. Бүх хүнд танигдчихсан. Хүчирхэг, дуулиантай бөх дөө?</b><br />
-Ч.Санжаадамба бол бидний энэ цаг үед бол бяртай, хүчтэй сайхан бөх. Гэхдээ би энэ хүнийг ялна, дийлнэ, дийлэх ёстой л гэсэн сэтгэл зүйтэй гарч барилдсан. <br />
<b><br />
-Тэнгэр харуулаад өгнө өө гээд л гарсан уу?</b><br />
-Тэр нь ч юу юм бэ. (инээв) Давна, ялна л гэж өөрийгөө хурцалсан. <br />
<br />
<b>-Ж.Бат-Эрдэнэ бол бас энэ наадмын од байлаа. Г.Өсөхбаяр аваргыг хаясан шүү дээ?</b>-Ж.Бат-Эрдэнэ бид хоёр бол багаасаа л барилдаж байсан. Бие биеэ мэднэ. Хамгийн сүүлийн барилдаанд би хөлөө алдаад Ж.Бат-Эрдэнэд уначихсан байсан. Ер нь бол ийм барьцан дээрээс ингэж барилдана гэдгээ бол төлөвлөсөн байсан. Сайн өрсөлдөгч. Хурдтай. <br />
<br />
<b>-Таны хамгийн анх барилдаж үзсэн аварга хэн бэ. Аваргуудтай барилдаж үзсэн биз дээ?</b><br />
-Би Д.Сумъяабазар аваргатай л анх барилдаж үзсэн. Г.Өсөхбаяр аваргатай тав барилдаж тав унасан. <br />
<br />
<b>-Барилдаан таардаггүй юм уу?</b><br />
-Нэг тийм сонин маргаантай л хамт унадаг. Би Б.Бат-Эрдэнэ аваргатай, А.Сүхбат аваргатай барилдаж үзэхийг мөрөөддөг байсан. Таарсангүй. <br />
<br />
<b>-Аваргуудаас таны хамгийн шүтэж явдаг аварга хэн бэ?</b><br />
-Х.Баянмөнх аваргыгаа шүтэлгүй яахав дээ. Шүтээн болсон агуу аварга шүү дээ. Тэгээд А.Сүхбат аваргыг шүтдэг байсан. Миний хамгийн их барилдаан, бичлэгүүдийг нь үздэг байсан бөх бол Ц.Цэрэнпунцаг гарьд. Энэ хүн үнэхээр сайхан бөх юм даа гэж хардаг байсан. Миний барилдаануудыг бас хүмүүс гарьдынхтай төстэй гэж хэлдэг. <br />
<br />
<b>-Та “Монголросцветмет”-ээр овоглодог бил үү?</b><br />
-Тийм. “Монголросцветмет” нэгдэл бол том айл. Энэ сайхан газраар овоглуулж, нэр дээр нь барилдсанаас хойш улсын энэ өндөр сайхан цолнуудад хүрлээ. Үнэхээр баярлаж, хүндэлж явдаг. Ц.Бямбажав цэргийн арслан, би аймгийн заан байхдаа анх эдний тамирчин болж байсан. Бид хоёрыг анх Ц.Нямдорж сайд аваачиж өгч байсан. Тэр мөчөөс хойш сайхан амжилтууд гаргалаа. “Монросцветмет” нэдлийн бүх хамт олонд сайн сайхныг хүсч, баярлаж, хүндэтгэж байгаагаа илэрхийлэхийг хүсч байна. Хилийн цэргийн нийт бие бүрэлдэхүүнд, Монгол нутаг даяар ажиллаж амьдарч байгаа бүх ногоон “мөрдэст”-нүүддээ баярлалаа гэж хэлье. Хууль зүйн яамны хамт олонд, нутгийн зөвлөлдөө, Увс нуур бөхийн галын хамт олондоо, Монголынхоо бөхөд хайртай зон олонд баярлалаа гэж танай сониноор дамжуулж дахин хэлмээр байна. Аварга гэдэг энэ сайхан цолны нэр хүндийг дааж, тавиланг нь хүндэлж биширч, үзэгч олноо цэнгүүлж явахын төлөө зүтгэнэ ээ л гэж хэлье дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Сэтгүүлч: Ганчимэг</div><div style="text-align: justify;">Эх сурвалж: http://ganchimeg.niitlelch.mn/content/3268.shtml</div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-47767036639603911782011-07-16T20:53:00.005+08:002011-11-07T17:40:45.821+08:00Ц.Жадамбаа: Бид Ардчилсан намыг дэмждэг залууст "Үнэмлэх ав" гэж тулгадаггүй<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEippBCd7ygS9un3CIkAKrZPNRWe6ctsaolpJ7kknbiPP0uN0IE9Viay1YMXlP7I_i7AA4JG6spMd9Uxoc6JiHyRRJJbCB0lNjl8s3ShwaozKw6s_50OyHE9nRWkmImIGD7YpYRo-ih3ifCL/s1600/f6f4230010a9412abig.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEippBCd7ygS9un3CIkAKrZPNRWe6ctsaolpJ7kknbiPP0uN0IE9Viay1YMXlP7I_i7AA4JG6spMd9Uxoc6JiHyRRJJbCB0lNjl8s3ShwaozKw6s_50OyHE9nRWkmImIGD7YpYRo-ih3ifCL/s320/f6f4230010a9412abig.jpg" width="213" alt="Ярилцлага, Ц.Жадамбаа" /></a></div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрөөс тань юун түрүүнд “Ардчилсан намын залуус хаана байна вэ” гэж асуумаар байна. Ардчилсан намын залуу нарийн бичгийн дарга л энэ асуултад хамгийн оновчтой хариулт өгнө гэж бодоод тэр л дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Бүгд дор бүрнээ ажлаа хийж байгаа. Улс төрийн хийрхлээс илүү итгэл үнэмшилдээ үнэнч байх зарчмаа хадгалахыг чухалчилдаг залуусын хувьд чанга хашгирахаас илүүтэй ажлаа сайн хийхийг л чухалчилдаг гэдгийг юун түрүүнд хэлэх хэрэгтэй байх аа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийн тань хувьд ч энэ зарчмыг баримталдаг уу. Энэ асуулт танай намын бусад нарийн бичгийн дарга нарт ч бас хамаатай шүү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тийм ээ. Манай намын нарийн бичгийн дарга нар нэг үеийнхэн. Бид 2008 оны наймдугаар сараас Ардчилсан намын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж эхэлсэн. Дор бүрнээ өөрсдийн гэсэн хариуцсан хэлтэстэй. Р.Гантулга Намын байгуулалтын хэлтсийг, М.Жадамба Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтсийг, Б.Ургамалцэцэг эгч Хүний нөөцийн хэлтсийг хариуцдаг. Биднийг хэн бэ гэдгийг мэдэх нэг хэсэг байхад мэдэхгүй хэсэг бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
<a name='more'></a><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга гэдэг улс төрийн өндөр карьер. Энэ утгаараа мэдэхгүй байгаа хэсэгт нь мэдүүлэх сонирхол та нарт байдаг биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Мэдээж хэрэг “үгүй” гэж хэлбэл хэн ч үнэмшихгүй. Гэхдээ өнгөрсөн хугацаанд бид ажлаа хийхийн хажуугаар давхар суралцсан. Тийм болохоор юун түрүүнд ажилдаа суралцаж, ажлаа сайн хийх нь бидэнд чухал.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Нам гүм ажлаа хийхийг чухалчилсан гэж хэлж байгаа бололтой. Гэтэл олон хүн Ардчилсан намын залуусыг эрч хүчтэй, үзэл бодлоо нээлттэй илэрхийлдэг, улс төрийн идэвхтэй байгаасай гэж хүсдэг?</b></div><div style="text-align: justify;">-Энэ талаар би өөрийгөө яах ёстой вэ гэдгийг боддог шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Бодлоо нуухгүй биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Залуу хүний хувьд эрсдэл хийх хангалттай боломж байдаг. Алдаа гаргах ч үе бий. Тэр бүх эрсдэл, алдаагаа залуу насаараа хааж, хамгаалахыг оролддог. Миний хувьд өөрийнхөө хийсэн алдаа, буруу алхмаа залуу насаараа халхалж үлдэх хэрэггүй гэж боддог. Түүнийхээ оронд үүрэг хүлээсэн бол хариуцсан ажлаа сайн хийх хэрэгтэй. Энэ бол миний л бодол шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Энэ чинь л харин “Ардчилсан намын залуус эрх чөлөөгүй” гэдэг ойлголтыг нийгэмд төрүүлээд байгаа юм биш үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Яах вэ дээ, нуугдмал, хаалттай, эрх чөлөөгүй, хэн нэгэнд дарагдсан гэж үзэх хүмүүс байдаг л байх. Гэхдээ чимээгүй хийх ёстой ажлаа хийсний төлөө залуу хүн бүрийг бусдад дарагдсан гэж ойлгоод байж бас болохгүй л дээ. Би өнөөдөр ярилцлага өгнө гэвэл хэн ч хориглохгүй. Гэтэл ажил хийж байгаа хүнд чинь бас ярих, ярихгүй сэдэв гэж байх ёстой биз дээ. Манай нарийн бичгийн дарга нарын хувьд “Ажлаа хийе” гэсэн байр суурьтай байгаа учраас хэвлэлээр чанга дуугараад байхыг чухалчилдаггүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Ардчилсан намын Улс төрийн бодлогын хэлтсийн даргын хувьд та намын дотоод асуудлын төвд нь байдаг хүн мөн үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Анх намайг энэ ажлыг авахад Ардчилсан намын улс төрийн бодлогыг Жадамба тодорхойлох юм уу гэж харж байсан. Гэтэл яг ажил үүргийн хуваарилалтын хувьд энэ намын улс төрийн бодлогыг манай хэлтэс биш, Үндэсний зөвлөлдөх хороо тодорхойлдог. Манай хэлтэс баталсан бодлогыг нь хэрэгжүүлдэг. Миний ажлыг энэ талаас харвал илүү оновчтой. Мэдээж хариуцсан чиглэлдээ гүйцэтгэлийг сайн хийхийг хүсдэг. Үүгээрээ бол би төвд нь байгаа нь үнэн.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Ярих, ярихгүй сэдэв гэж бий гэснээс Ардчилсан нам дахь албан тушаалынхаа зангаргаар намба заах шаардлага гардаг уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тэгэх шаардлагагүй гэж хэлж болохгүй юм байна шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийг тань Ардчилсан намын залуус дундаасаа нам дотроо хамгийн өндөр албан тушаалтай нь гэвэл хүлээн зөвшөөрнө биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Болно оо. Яалт ч байхгүй хамгийн өндөр албан тушаал. Мэдээж зөвхөн би биш. Манай Р.Гантулга, М.Жадамбаа нар ч бас адилхан. Үеийнхэн дундаа шүү дээ. Бидний өмнө энэ албан тушаалыг хашиж байсан хүмүүстэй бидний насыг харьцуулаад үзээрэй. Бас л ахадсан алба. Гэхдээ нэгэнт хариуцсан учраас ажлаа сайн хийх хэрэгтэй гээд л бид хэд зүтгээд байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Та нар Ардчилсан намын одоогийн даргын үндсэн багийнхан уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Н.Алтанхуяг даргыг намын даргаар сонгосноос хойш ажилласан болохоор тэгж хэлж болно.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Н.Алтанхуяг даргатай анх хэзээ танилцсан бэ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Анх намын шугамаар биш олон улсын сайн дурын байгууллагын чиглэлээр ротарактын клуб байгуулах гэж танилцаж байсан. Түүнээс хойш олон жил өнгөрсөн байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Нарийн бичгийн дарга болохоосоо өмнө Хан-Уул дүүргийн иргэдийн хуралд нэр дэвшсэнийг тань санаж байна?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тийм ээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хан-Уул дүүрэгт танай намаас нэр дэвшсэн залуусын олонх нь иргэдийн хуралд гарсан. Харин өөрөө ялагдсан шүү дээ. Ялагдлын шалтгааныг олсон уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Унасан бөхөд шалтаг мундахгүй гэдэг шиг олон шалтгаан байгаа. Миний хувьд хувь хүн талаасаа жаахан хариуцлагагүй хандчихаж дээ гэж боддог. Иргэдэд хүрэх талд нэлээд ажиллах ёстой байж гэж боддог. Мөн санал тооллогод анхаарал хандуулах гээд л.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Залуусыг шууд улс төрийн сонголт хийсэн даруйдаа сонгуульд өрсөлдөөд эхлэхээр миний хувьд жаахан гайхдаг. Эд юунд итгэж, найддаг юм болоо гээд л?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тухайн үед бид сэтгэл зориг нэгдэж, Хан-Уул дүүргийг хөгжүүлье гэж ярилцаж байсан. Манайхан бүгдээрээ улс төрд шинэ хүмүүс байсан. Миний хувьд лав их дайчин байсан санагдаж байна. Юунаас ч айхгүй. Би л бүтээнэ. Би л хийнэ гэж бодож байсан. Дараа нь гэхэд л “Би юу хийчих вэ” гэдэг бодол төрж байгаагүй шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийн тань хувьд бусдаасаа нэвтрүүлэг хөтөлж байсан гэдгээрээ харьцангуй олны танил болчихсон байсан. Тийм хүнд ялалт илүү ойрхон баймаар юм?</b></div><div style="text-align: justify;">-Харин энэ тал дээр алдчихсан байж магадгүй шүү. Би ерөнхийдөө танигдчихсан байгаа. Жаахан идэвхжүүлэлт хийхэд л болно гэж бодоод байсан. Гэтэл бодит байдал дээр тийм биш юм шиг байна лээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Н.Алтанхуяг дарга “Манай нам хүлэмжний залуус бэлтгэдэггүй” гэж ярьсан байсан. Төв намд ажиллаж байгаа өөрийн тань хувьд энэ хэсэг хүлэмж биш үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Хүлэмж гэхээр байнга бордуулж, услуулах хэрэгтэй болно байх. Ардчилсан намд тийм зүйл байдаггүй. Үүнийг нь хүмүүс залуусаа дэмждэггүй гэж ойлгодог юм шиг байна лээ. Ардчилсан намын залуусын хувьд энд ажиллахын тулд маш их хөдөлмөрлөдөг. Өөрөө өөрийнхөө түвшинд тодорхой улс төр хийдэг. Өөрийнхөө төлөө өөрөө ажиллаж байж гарч ирдэг. Үндэсний зөвлөлдөх хорооны гишүүн болсон залуусын хувьд ч тэр адилхан. Уг нь бодит байдлыг үнэнээр нь олж харахыг хүсвэл тэнд маш олон залуу байдаг юм.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Үндэсний зөвлөлдөх хороо /ҮЗХ/ сая УИХ-ын 2012 оны сонгууль хүртэл дотоод сонгууль явуулахгүй байх шийдвэр гаргасан. Тэднийг одоо байгаа эрх мэдлээ хадгалж үлдэхийг хүссэнийх нь төлөө буруутгах аргагүй. Хэн ч байсан өөрийнхөө төлөө л гараа өргөнө. Гэхдээ хаалганы цаана байгаа хүмүүсийн хувьд энэ бол маш их бүдүүлэг шийдвэр санагдаж байгаа?</b></div><div style="text-align: justify;">-Дуртай болгон нь ҮЗХ-ны гишүүн болох боломжгүй. Хүссэн залуу нь “Би Үндэсний зөвлөлдөх хорооны гишүүн болно” гэж хэлээд болчихно гэж байхгүй. Тэр утгаараа ҮЗХ хүчтэй байдаг. Тэнд бас ч гэж тодорхой түвшинд шийдвэр гаргах чадвартай, өөрийн гэсэн бүтээсэн бүтээмжтэй хүмүүс ордог. Тийм болохоор асуудлыг шууд нэг өнцгөөс нь харах хэрэггүй байх.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-ҮЗХ-ны гишүүний дараагийн хүрэх карьер нь УИХ-ын гишүүн. УИХ-ын гишүүний суудал хүсэгчид бүгд л өөрийнхөө өмнө хаалга нээхийг хүсэх нь тодорхой. Гэтэл тэр хаалгыг нь одоогийн ҮЗХ-ны гишүүд хаачихлаа шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-ҮЗХ-ны гишүүдийн цаана нэг л том эрх ашиг бий. Тэр нь Ардчилсан намын улс төрийн бодлогыг тодорхойлох. Тэд Ардчилсан намын дотоод хуулийг баталдаг. УИХ-д өрсөлдөх эрх нь ч нээгддэг. Одоогийн ҮЗХ-ны гишүүдээс УИХ-ын ирэх 2012 оны сонгуульд нэр дэвших 76 нэр дэвшигчийг тодруулах нь үнэн. Үүнд нь хүмүүс тэмүүлэх нь зүйн хэрэг. Гэхдээ ингэснээр бусдад нь боломж хаагдсан гэсэн үг биш шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрөө нарийн бичгийн дарга гэдэг утгаараа автоматаар ҮЗХ-нд ордог уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Үгүй ээ, би Хөвсгөл аймгаас ҮЗХ-ны гишүүн болсон.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хэнтий аймгийн хүн яагаад Хөвсгөлөөс сонгогддог билээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Заавал Хэнтий аймгийн хүн Хэнтийд нэр дэвших ёстой гэсэн ойлголт байхгүй л дээ. Миний хувьд Хөвсгөлд өрсөлдөх боломж олдсон. Тэр боломжийг л ашигласан.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хөвсгөл аймгийн Ардчилсан нам дотооддоо асуудалтай байгаа гэж сонссон?</b></div><div style="text-align: justify;">-Манай нам хэвтээ тогтолцоотой учраас орон нутгийнхаа асуудлыг тэндээ л шийдэх ёстой. Намын төв аппаратаас тэдний асуудлыг шийдэхгүй. Хөвсгөл аймгийн намын асуудал нэг их хүндэрчихсэн юм байхгүй. Хувь хүний байр суурийг бид том асуудал болгох хэрэггүй гэж үзсэн.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Танай намынхан өөрийг тань Н.Алтанхуяг даргатай хамт ажиллаж байгаа гэдэг үүднээс тань “Алтангадас” фракцийн залуу төлөөлөгч гэж тодорхойлно байх. Хүлээн зөвшөөрөх үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Наад тодорхойлолтод чинь цаг хугацаа хариулт өгнө. Өнөөдрийг хүртэл бид Ардчилсан намын олон мянган гишүүнийг төлөөлж, итгэл дааж ажиллаж байгаагийн хувьд намынхаа төлөө хоёргүй сэтгэлээр ажилладаг. Аавын хүүхдүүдийг алагчилдаггүй. Хэрэг эрхлэх газарт ажиллаж байгаа залуус, нарийн бичгийн дарга нар бүгд намынхаа эрх ашигт нийцүүлж ажилладаг. Хүмүүс гаднаас нь тодорхой фракцид хувааж хардаг байж магадгүй. Яг дотроо бол тийм юм байхгүй. Манай ҮЗХ-ны гишүүд бүх талаараа биднийг дэмжиж ажилладаг. Одоо хэрэгжүүлж байгаа “Монгол хүн-2020” хөтөлбөрийг гэхэд л бүх аймгийн ҮЗХ-ны гишүүд дэмжээд ажиллаж байна. Бид тэр дэмжлэгийг мэдэрдэг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Монгол Улсын 21 аймагт тусгайлан танилцуулж байгаа “Монгол хүн-2020” хөтөлбөр үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Итгэлтэй байгаа. Намын өмнөх удирдлагууд бүгд л сонгуулийн өмнө тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлж байсан. “Монгол хүн-2020” хөтөлбөр тэр бүхнээс юугаараа онцлогтой гэхээр тухайн нэг аймгийн, тухайн нэг сумын асуудлыг газар дээр нь гаргаж ирж чадаж байгаагаараа онцлогтой. Өнгөрсөн долоо хоногт Дундговь аймагт ажиллахад л Өлзийт сумын асуудлыг бодитоор нь гаргаж ирэх жишээтэй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Сум тус бүрийн асуудлыг гаргаж, шийдэх арга замыг тодорхойлох нь үнэхээр тустай гэж үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Нэг сумын хүндрэлийг гаргаж ирэхдээ бид тэр бүхнийг Монголын асуудал болгож тавихгүй байгаа. Энэ бол тэндхийн л асуудал. Үүнийг ингэж шийднэ гэдгийг хэлээд, цаашаа ингэж хөгжүүлэх хэрэгтэй гээд арга замыг нь хайж байна. Арван хүний толгой өвдлөө гэхэд бүгдэд нь адилхан аспирин өгч болохгүй биз дээ. Үүний оронд тэр арван хүний толгой яагаад өвдөөд байгааг дор бүр нь шинжилж, тохирсон эмчилгээг нь хийж, эмийг нь өгөх ёстой. “Монгол хүн-2020” хөтөлбөрийн гол онцлог энэ. Хөтөлбөрийг бүтэн жил тухайн орон нутагт хэрэгжүүлнэ. Бүтэн жил хэлэлцээд тэд асуудлаа эцэслэж багцлах ёстой. Түүн дээр нь суурилж Ардчилсан нам бодлогоо тодорхойлно.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Товчхондоо, Ардчилсан нам амьдралд ойрхон бодлого дэвшүүлнэ гэж тодорхойлох уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тийм ээ. Гэхдээ ойрхон гэж хэлэхээр хүч нь сулрах юм байна. Тийм болохоор амьдралд нийцсэн гэж хэлэх хэрэгтэй болов уу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-УИХ-ын ирэх 2012 оны сонгуульд Ардчилсан намын гол барьж орох хөзөр нь Монгол Улсын сум бүрт тусгайлан хөгжлийн чиглэл тодорхойлж өгөх явдал гэж ойлгож болох нь ээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Бидэнд үүнээс өөр гарц байхгүй. Яагаад гэхээр хангайн бүсийн сумыг говийн сумтай адилхан загвараар хөгжүүлнэ гэж зүтгээд байвал ямар ч үр дүнд хүрэхгүй. Ардчилсан нам энэ зарчмыг баримтална.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Энэ хөтөлбөрөөр дамжуулаад та бүхэн нам руугаа залуусыг татах тусгай бодлого хэрэгжүүлэх сонирхол байна уу. Юун төлөө нарийн бичгийн дарга нар нь залуу хүмүүс билээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Бид гишүүнчлэлийн хойноос хөөцөлддөггүй. Олны танил хүнийг манайд элсч, манайхыг сурталчлаач гэж гуйдаггүй. Бид залууст ямар нэгэн зүйл амлаж, дэмжиж туслах амлалт өгч элсүүлэх хэрэггүй гэж үздэг. Тэгээд ч манай намыг зүрх сэтгэлээрээ дэмждэг мянга, мянган залуус гишүүнчлэлтэй болохыг чухалчилдаггүй. Тэд ажлаа хийгээд, сэтгэл зүрхээрээ дэмжээд явахыг л илүүд үздэг. Тийм болохоор бид тэдэнд Ардчилсан нам гэсэн үнэмлэх ав гэж тулгадаггүй. Энэ чинь тэдний хувь хүний л сонголт шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Гэхдээ улс төрийн нам нийгэмд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө биз дээ. Сая Японд болсон гамшгаар гэхэд л Ардын намын залуучуудын холбоо олон нийтийг уриалж, хандив цуглуулсан. Иймэрхүү зүйлд залуусын идэвх оролцоог дайчлах нь муу зүйл биш шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Тийм ээ, бид Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбоог “Гэрэлт зул” арга хэмжээ зохион байгуулсанд нь талархсан. Талархах ч ёстой. Бидний хувьд өөрсдийнхөө түвшинд энэ ажлыг зохион байгуулсан. Хандив цуглуулж өгсөн. Тэр бүхнийг дөвийлгөж, нийгэмд таниулахыг чухалчлаагүй. Хийсэн бүхнээ хэвлэлээр зарласны төлөө сайн ажиллаж байна гэж дүгнэвэл хэт өрөөсгөл дүгнэлт болно л доо.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Ардын намын залуус ямар ч тохиолдолд лидерийнхээ үгийг дагаж, тэднийхээ баримталсан зарчмыг хамгаалахыг чухалчилдаг. Лидерүүд нь ч байр сууриа илэрхийлэхийг шаарддаг бололтой юм билээ. Харин танайх огт эсрэгээрээ. Ядаж л “Хамтарсан Засгийн газраас Ардчилсан нам гарах ёстой” гэх эсэргүүцэл дэгдэж байхад танай залуус Н.Алтанхуяг даргыгаа хүртэл өмөөрч дуугараагүй. Уг нь тодорхой нэг байр суурь илэрхийлэх хэрэгтэй байсан биш үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Харин наадах чинь л манай хоёр намын залуусын гол ялгаа нь шүү дээ. Манай намын удирдлага өнгөрсөн хугацаанд бидэнд хэзээ ч “Биднийг хамгаалаад үгээ хэл” гэж тулгаж байгаагүй. Зүгээр санаачилгаараа дуугарах эрх бол бидэнд бий. Гол нь бидний хувьд Ардчилсан намын 100 мянга гаруй гишүүнд бүгдэд нь хүрч ажиллах ёстой учраас нэг талынх нь байр суурийг хамгаалж, “Чиний байр суурь буруу” гэж хэлэх нь ёс зүйн хувьд таарахгүй байхгүй юу. Манай төв аппарат орон нутгийн намын байгууллагынхан шийдвэрт ч нөлөө үзүүлдэггүй. Тэд дотроо асуудлаа шийддэг. Ардчилсан тогтолцооны гол онцлог нь энэ. Өмнөговь аймгийн Ардчилсан намын даргыг тэр аймгийн гишүүд л сонгоно. Эндээс тэр хүнийг сонго гэж хэлэх ямар ч эрх байхгүй. Ардын намынх бол өөр л дөө.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Эргээд залуусыг идэвхжүүлэх тухай асуултын маань хариултыг дэлгэрүүлэх үү?</b></div><div style="text-align: justify;">-Би зүгээр энгийн жишээ хэлмээр байна. Хүн ресторанд орж, хоол идээд гарахдаа амттай хоол байвал тогоочийг нь л мундаг гэж магтдаг. Гэтэл тэр хүний цаана ногоо арилгагч, угаагч, туслах тогооч гээд олон хүн ажилласан байдаг. Өнөөдөр манай залуусын хувьд цаг нь болоогүй байна. Энэ намд ороод нэг удаа төмс цэвэрлэж, сонгино арилгаад хоол хийж үзэх хэрэгтэй байхгүй юу. Түүнээс бус зүгээр галт тогоонд шууд орж ирээд будаатай хуурга ингэж хийдэг гээд ахлах тогооч болох гээд зүтгэчихэж болохгүй шүү дээ. Манай нам бол үнэхээр залуусыг анхнаас нь хөдөлмөрлүүлдэг. Ногоо яаж арилгах вэ, төмсөө яаж хэрчих вэ гэдгийг эхнээс нь сурч байж өөрийн гэсэн орон зайтай болдог. Тэгэхээр идэвхжүүлэлтийг залуус өөрсдөө хүсвэл, өөрсдөө ажиллаж чадвал хийж чадна. Тэгээд ч “Цаг нь ирэхээр цасны дороос яргуй цухайдаг” гэдэг шиг Ардчилсан намын залуус удахгүй олноороо гарч ирнэ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хөдөлмөрлөж байж л гарч ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна уу?</b></div><div style="text-align: justify;">-Манай намын залуусын суурь итгэл үнэмшил нь тэр болохоор итгэлтэй байна аа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийг чинь морь уяж байгаа гэж сонссон?</b></div><div style="text-align: justify;">-Наадах чинь харин миний нуудаг зүйл байна шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Яагаад. Улс төрд сонирхолтой залуус сүүлийн үед морь руу бас их идэвхийлэн орж байгаа нь нууц биш шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Би Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх суманд өвөөтэйгөө хамт өссөн. Өвөө, эмээ дээрээ өссөн хүүхэд их яриа байдаг. Би бас тиймэрхүү юм шиг байна лээ. Хурдан морины хувьд өвөөгөөс минь өвлөсөн хобби. Манай суманд хурдны 13 угшлын хоёр нь байдаг. Би “Тайжийн хурд” гэдэг морин спорт уячдын холбооны тэргүүнээр ажилладаг. Манай морьд их сайн давхиж байгаа. Ерөнхийдөө үүнийг их гоё хобби гэж хэлж болно. Гэхдээ энэ хоббигоо хүмүүсийн анхааралд өртүүлэх хэрэггүй болов уу гэж боддог.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Яагаад?</b></div><div style="text-align: justify;">-Хүн хоббигоо хүндэлдэг бас хамгаалдаг байх хэрэгтэй л дээ. Хэрэв “Улстөрч болж шалиагүй байж бас хурдны морьд дурлана гэнэ” гээд эхэлбэл бас хэцүү шүү дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Хоббигоо нууцлах сонирхолтой хүн мэргэжлээ бол нуухгүй биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;">-Үгүй ээ, би чинь Монголынхоо бүтээгдэхүүн шүү дээ. “Их засаг” их сургуулийг төгссөн. Нэг ч удаа гадаадад сурч үзээгүй. “Монголд төгссөн юм чинь ямар олигтой байв гэж” харах хүн байдаг л юм шиг байна лээ. Харин би их давуу тал гэж боддог. Монголд төгссөн хүн яахаараа муу байдаг юм бэ. Харин ч сайн гэдгийг харуулахыг хүсдэг. Хэдийгээр манай улсын боловсролын тогтолцоо хангалттай сайн биш ч гэсэн Монголд төгссөн гэдгээр нь олон сайхан залуугийн итгэлийг хугалж болохгүй байхгүй юу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Нийгмийн тодорхой хүрээлэлд иймэрхүү хандлага байдгийг үгүйсгэх аргагүй юм?</b></div><div style="text-align: justify;">-Би нэг хэсэг Хувийн их, дээд сургуулийн холбоонд ажиллаж байсан. Тэгэхэд нэг хүн гарч ирээд шууд “Би Монголын боловсролын тогтолцоог өөрчилнө” гэж мэдэгдэх жишээтэй. Тэр хүн тэгж хэлснээрээ олон зуун залуугийн итгэл, найдварыг хугалж байгаа гэдгээ ойлгодоггүй. Би тэрийг бас амьдрал дээрмэдэрч байсан. Энэ бас их том асуудал шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Төрийн албаныхан ч бас гадаадад төгссөн хүний удирдлага дор ажиллана гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх хандлага бий болчихсон байж магадгүй юм. Ерөнхийдөө үүнийг боловсролын айдас гэж хэлж болно байх?</b></div><div style="text-align: justify;">-Айдас байгаа нь үнэн. Гэхдээ айхгүй байх шалтгаан бас бий гэдгийг олж харах хэрэгтэй. Монголд хангалттай хэмжээнд хэл сурах, өөрийгөө хөгжүүлэх боломж бий. Өнөөдөр Америкийн Элчин сайдын яам англи хэлний нэг жилийн сургалтад суух виз дардаггүй. Тэд “Манай бүх ажилтан Монголд хэл сурсан” гэдэг. Үүнийг бид бодох ёстой. Цаашдаа би бас боловсролын салбарт тодорхой ажил хийнэ гэж бодоод байгаа. Мөн баялаг бүтээгчдийн төлөө улс төрийн нам тодорхой бодлого дэвшүүлж ажиллах хэрэгтэй юм байна гэдгийг намд ажиллах хугацаандаа ойлгосон.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Бидний үеийн олон залуу өнөөдөр УИХ-ын гишүүний эрх ямбыг зүүдлэх нь холгүй “сагах” болж. Мөнгө байна. Эрх мэдэл л хэрэгтэй байна гээд л. Тэр хүсэл нь надад хэт яарсан, аймшигтай том туйлшрал шиг санагддаг. Өөрийн тань хувьд?</b></div><div style="text-align: justify;">-Олон хүн надтай уулзахаараа “Жадамба, хэзээ нэр дэвших гэж байна” гэж асуудаг болчихсон байна лээ. “УИХ-д нэр дэвших гээд л байна уу” гээд л. Уг нь тийм биш шүү дээ. Бид нар дахиад суралцах хэрэгтэй. Цаг нь болоогүй байна. Магадгүй цаг нь болохоор тэр зүйл рүү зүтгэж болно байх. Одоо бол би гадагшаа докторын зэрэг хамгаалах, суралцах, нийгэмд байр сууриа олохыг чухалчилна. Ядаж л өөрөөсөө “Яах гэж УИХ-ын гишүүн болох вэ” гэдэг асуултын хариултыг олох хэрэгтэй.</div><div style="text-align: justify;"><b><br />
</b></div><div style="text-align: justify;"><b>-Зарим нь бүр “Эхний удаад туршлага хуримтлуулах маягаар нэр дэвшээд үзэхэд зүгээр. Тоглоомын дүрмийг нь ойлгоод авчихбал болно” ч гэх нь бий. Танай намд тийм залуус ганцаар тогтохгүй орж ирнэ биз?</b></div><div style="text-align: justify;">-Намын гал тогоонд ажиллаж байгаагийн хувьд үүнд сэтгэл хөөрлөөр хандаж болохгүй гэдгийг мэдэж байна. Энэ бол тоглоом биш. Туршлага хуримтлуулах талбар ч биш. Хүний төлөө ажиллана. Иргэн Болдын төлөө, үр хүүхдийнх нь төлөө, улс орныхоо ирээдүйн бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах чадвартай эсэхээ бодитоор нь харах хэрэгтэй байх. Надтай гэхэд л “Надад мөнгө нь байна. Би нэр дэвшинэ. Танай намд хэдийг өгвөл нэр дэвшиж болох юм. Би мөнгийг нь өгье. Хэд хэрэгтэй юм” гэсэн олон залуу уулздаг. Тэд зүгээр надад онгирч байж болох л юм. Манай намын хувьд тийм хүнийг дэмжээд байх юм байхгүй. Харьцангуй шалгуур өндөртэй. Бусад намын хувьд яадгийг мэдэхгүй юм. Бидний хувьд арай ч тиймэрхүү залуусыг хөөргөөд байхгүй л дээ.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;">Эх сурвалж: http://jadambaagiin.blogspot.com/2011/04/blog-post.html </div>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6172978810957500443.post-72464385224935975312011-07-16T20:43:00.002+08:002011-11-07T17:41:06.455+08:00Н.Номтойбаяр: Хэзээ ч бусад шиг зүгээр сууж, яаж хоногийн хоолоо олж иднэ дээ гээд дэмий санааширч сууж байгаагүй.<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPv_JTimEFNm3PNlfJa_7WHSA0aG_DOFayumGEl-QF0qcLiiMRkwwwyJ1_34RZ2_VUqtfcHDjp6cnvT9Hbvb-tHx55A6OeMKSdDRyjchWR1wm1SLv8Xl6kFHFwRd-Kmvjh3GO4rm2DdCxd/s1600/nomtoibayar1.-middle.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPv_JTimEFNm3PNlfJa_7WHSA0aG_DOFayumGEl-QF0qcLiiMRkwwwyJ1_34RZ2_VUqtfcHDjp6cnvT9Hbvb-tHx55A6OeMKSdDRyjchWR1wm1SLv8Xl6kFHFwRd-Kmvjh3GO4rm2DdCxd/s1600/nomtoibayar1.-middle.jpg" alt="Ярилцлага, Номтойбаяр" /></a></div><i><b>Би золбин улс төрийн увайгүй тоглогч болохоос өөрийгөө хамгаалж чадна</b></i> <br />
<div style="text-align: justify;"><i><b> </b></i></div><div></div><div style="text-align: justify;"><i><b> </b></i><br />
“Монголын алт” компанийн дэд ерөнхийлөгч, Ардын намын Бага хурлын гишүүн, Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Нямтайширын Номтойбаярыг “Ярилцах танхим”-даа урилаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Сүүлийн үед өөрийн тань тухай хэвлэл, мэдээллээр яг л “мини дэлбэлж” байгаа мэт хурдтай бас хатуухан шүүмжлэлтэйгээр өрнөх болж. Тэр бүхэн үнэн бол өөрийг тань “Мөнгө, бас дахин мөнгө. Мөнгөөр бүхнийг шийднэ” гэдэгт бат итгэсэн өв залгамжлагч хэмээн дүгнэхэд буруудахгүй бололтой?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Уучлаарай, би мөнгө биш хүн шүү.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Тийм ээ. Тийм болоод л би ярилцлага аваад сууж байгаа. Гэхдээ би дээрх ойлголтыг хэвлэлийн мэдээллээс авсан тухайгаа л хэлж байна шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Үнэндээ зарим хүн намайг ATM /бэлэн мөнгөний машин/ гэж хардаг байхыг би үгүйсгэхгүй. Кноп дарна. Мөнгө гардагтай л адилхнаар. Яг үнэндээ бол амархан код нь тайлагдаад мөнгө урсгадаг амархан машин ч биш л дээ. Хүмүүс тэр тусмаа хэвлэлийнхэн өнгөн талаас мөнгө гэж хардаг ч үнэндээ тэрний ард байгаа нөр их хүч хөдөлмөрийг олж хардаггүй нь харамсалтай санагддаг. Тэгээд ч хүмүүсийн төсөөлдөг шиг сул хэвтдэг хэдэн тэрбум төгрөг гэж байдаггүй. Дандаа эдийн засгийн эргэлтэнд буюу бүтээн байгуулалтанд ордог. Үүний цаана маш олон хүн, нөр их хүч хөдөлмөр гаргаж, өвчин зовлон туулж ажиллаж байгааг мэддэггүй. Ингэж их хөдөлмөрлөсөн ч үр шимийг хараахан хүртэж чадаагүй байна. Харин улсад 99.1 тэрбумын татвар өнгөрсөн жил төлсөн үүнийг ард түмэн хүртэж байгаа байх. Үүгээр 100 гаруй сургууль, цэцэрлэгийг, хэдэн зуун киллометр авто зам барьж байгуулах мөнгө шүү дээ. Эцсийн бүлэгт би хөдөлмөрч гэр бүлд өсөж хүмүүжсэн хүн. Хэзээ ч бусад шиг зүгээр сууж, яаж хоногийн хоолоо олж иднэ дээ гээд дэмий санааширч сууж байгаагүй. Би бага байхаасаа тэдний ямар ч зав чөлөөгүй, борив бохис хийхгүй хөдөлмөрлөж байгааг харж ирсэн. Тэгж хөдөлмөрлөснийхөө ч үр шимийг ч хүртэх завгүй хөдөлмөрлөсөөр л байна. Энэ бүхнийг харахад надад бахархах сэтгэл төрдгөөс гадна тэр бахархалыг үргэлжлүүлэх хариуцлагыг ухамсарладаг.</div><a name='more'></a><br />
<b><br />
-Өөрийг тань ATM-тэй зүйрлэгчидтэй тэгээд хэр урт удаан хугацаанд нөхөрлөдөг вэ?</b><br />
<div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Харамсалтай нь тийм хүмүүс амжилтанд хүрдэггүй байхаа. Гэхдээ надад хүн чанар, ёс суртахуун, итгэл үнэмшил, чин сэтгэлийг ялгаж, салгаж таних чадвар багаггүй байгаа гэж боддог.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Тэгэхээр хэвлэл, мэдээлэл өөрийн чинь тухай бус харин өөрийг чинь мөнгөний машин болгож хардаг хүмүүсийн бодлыг бичдэг гэсэн үг үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэгж хэлж болох л юм. Ямартаа ч танай сэтгүүлчдийн ачаар сайнаасаа илүү саараар л олонд танигдаж байх шиг байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Гэхдээ та онцгой харагдаж байгаа нь нууц биш. Учир нь, Ардын намын дэргэдэх Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны ирээдүйн улс төрийн зорилгыг тодорхойлж, түүнийхээ төлөө зүтгэж буй залуучуудын дунд нь бус манлайд нь өөрийн тань нэр бичигдэж байгаа. Цаашлаад миний ойлгож байгаагаар Монголын номер нэг үндэсний үйлдвэрлэгчийн өв залгамжлагч гэдгийг тань намын нөхөд чинь ч бас асуудлын гадна үлдээхгүй нь тодорхой шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Би өөрийн чинь таамаглалыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ бас батлахгүй. Анх би 2004 онд МАХН нэртэй байхад нь залуучуудын холбоонд нь элсэх талаар бодсон. Хэсэг бодсны эцэст “Би ногооноороо байгаа юм байна аа” гэдгээ ойлгож. Улс төрд эрдэм мэдлэг гэхээсээ илүү эрүүл бодолтой эр хүн шиг байх хэрэгтэй гэдгийг ойлгосон. Наад зах нь, хүн хариуцлагаа өндөржүүлэх шинэ сонголт хийх гэж байгаа бол түүнийгээ даахуйц хэмжээнд өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй. Тэр үед би бэлэн биш байсан. Харин өнөөдөр бол би цаг нь болсон гэж бодож байгаа. Хоёр ч их сургууль төгсөхийн хажуугаар бага сага ажлын туршлага хуримтлуулж байна. Аж ахуйн ажилд суралцаж байна. Бүтээн байгуулалтын ажилд асуудлыг шийдэхэд хамтран оролцож байна. Сургууль соёл төгссөн, тусгай ажил хийсэн нь улс төрийн амьдралийн А үсгээс эхэлж сургаж байна. Бүх туршлага маань улс төрийн намын босгоор алхахад түшиц болж чадна гэдэгт итгэсэн. Нөгөө талаас өвөө нарынхаа залгамжлагч болж, Монгол ард хувьсгалт нам маань Ардын нам болж шинэчлэгдсэн энэ үед нь яагаад би энд байж болохгүй гэж. Өнөөдөр харьцангуй эдийн засгийн, аж ахуйн туршлагатай, нийгмийн МАНАН, ядуурал ажилгүйдэл залхаж, бухимдсан бүтээлч сэтгэлгээтэй залуус энэ намыг сонгож байна. Монгол хөгжлөөс хоцорч явааг хараад үнэхээр бухамдаж яваа хүмүүс. Тэгээд улс төрд орох болсон. Тэгж блдсныхоо төлөө сэтгүүлч нарын үзгэний үзүүрээр дээрэлхүүлдэгт гомдож байна. Энэ хэрээрээ эрүүл, цэвэр ажил хэрэгч, эх оронч, хийж бүтээх хүсэл тэмүүлэлтэй залуусын нэг нь болох хүсэл хэнд ч гэсэн төрнө биз дээ.<br />
<b><br />
-Энэ дунд харилцан ашигтай байх гэсэн төлөвлөгөө бий юу. Ардын намд Н.Номтойбаяр хэрэгтэй байхад Ардын нам өөрт тань дэмжлэг болох ёстой гэдэг ч юм уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ашиг гэдгийг мөнгөн утгаар ойлговол энэ тийм биш ээ. Ардын нам бол ард түмэн. Олонхи хувь хүн тийшээгээ орсноор харилцан хамтран ажиллах гэдэг талаасаа хэрэгтэй. Би анх Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны Удирдах зөвлөлд сонгогдохдоо хамт олонтойгоо их сайн ярилцсан. Номтойбаяр гэдэг хүн тэдний нэг мөчир байснаараа холбооныхоо тулгуур байж чадах уу. Нөгөө талаасаа миний тулгуур болж чадах юм уу гэдгийг тодорхой ярьсан. Би өөрийнхөө сул талыг ний нуугүй хэлсэн. Номтойбаяр байсан, байгаагүй Ардын намд хэрэгтэй юу, эс хэрэгтэй юу гэдэг нь асуудал биш. Ардын нам байсаар ч ирсэн байх ч болно. Харин надад нам хэрэгтэй. Хүсэл тэмүүлэл байна. Намайг дэмжих зааварчлах хамтран ажиллах нөхөд хэрэгтэй байна. Улс төрийн намд хүн л хэрэгтэй болохоос бус мал хэрэг болно гэж байхгүй биз дээ. Нэг ч гэсэн хүн “Танай намд элсч, сэтгэл зүрхээрээ ажилламаар байна” гэхэд “Чи хэрэггүй. Бид Батааг элсүүлнэ” гэдэг намын дарга гэж байхгүй байлгүй дээ.<br />
<b><br />
-Өөрийг тань Ардын намын залуусын “хэтэвч” гэж яриад байгаад тодорхой хариулт авмаар байна?<br />
</b> -НАМЗХ нь Монголын залуучуудын өмнө тулгамдаж байгаа асуудал, түүнийг шийдэх гарцыг засаг төртэй холбогч гүүр юм. Ийм чиг үүрэгтэй залуучуудын нэгдсэн байгууллага. Бид төсвөөс мөнгө авдаггүй. Өөрсдөө аль болох бололцоогоороо залуусын сайн сайхны төлөө гэсэн ажилд бид тал талаасаа мөнгө босгоно. Бид мөнгө босгохдоо мөнгийг бас шалгаж тодорхойлдог журамтай болсон. Мэдээж сургалт, семинар зохион байгуулах үед нь санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй болвол өгдөг. Гэхдээ ганц би биш шүү. Манайхан бүгдээрээ л тал, талаасаа боломж бололцоогоороо өгдөг.<br />
<b><br />
-Хамгийн сүүлийн мэдээллээс харахад та л Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны аймгийн салбарын дарга нарын зардлыг дааж, Хятадад зугаалуулахын зэрэгцээ тус улсын Коммунист намын залуучуудтай хувийнхаа бизнес төлөвлөгөгөөг ярьсан бололтой юм билээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Хэрвээ хятадууд биднийг уриад бүх зардлыг даая гэсэн бол өртэй хүн өлмий дор гэдэг шиг өрөнд ороё гэж бодоогүй учраас бид өөрсдөөсөө зардлаа гаргасан. Энд боловсрол, шинжлэх ухаан, техник технологийн салбарт Монголынхоо залуусыг сургах гэсэн үндсэн бодлоготой байсан юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Ирээдүй нь цэцэглэж, улам бүр өргөжих аж үйлдвэрийн салбарт бизнес эрхэлж байгаа хүнд улс төрд орох нь хайран цаг зав биш үү. Ядаж л цагийн менежмент гэж бий шүү дээ?<br />
</b> -Би өөрийгөө бизнесмэн гэхээс илүүтэй нийгмийн ажилтан гэдгээ мэдэрдэг, бусдад үнэлүүлж, дүгнүүлэхийг хүсдэг. Хувь хүн өөрийгөө юу хүсээд байна вэ гэдгээ бодож үздэг биз дээ. Тэгж үзэхэд энэ хариулт гарсан. Мэдээж “МАК”-даа ажиллаад явахад надад асуудал алга. Гэтэл би өөрөө арай өөр зүйл хүсээд байгаагаа мэддэг. Миний хувьд МАК-ийн философийг улс орны хөгжлийн төлөөх философи гэж тодорхойлдог. Намын философи ч мөн адил улс орны үндэсний хэмжээний гэдгээрээ адил, “МАК” бол аж үйлдвэрийн аргаар баялаг бүтээгч, үр тариагаар бол ургуулдаг нь. Нэг ёсны Ардын нам болон “МАК” нь үндэсний хэмжээний ард түмнээ гэсэн адилхан философитой. Хувь хүн миний хувьд МАК бол улс орныхоо эдийн засгийн тусгаар тогтнолын төлөө татвар төлдөг, мөнгө олох менежментийг хийдэг. Нам бол төр засагтайгаа холбоотой. Тухайн татвараас бүрдсэн мөнгийг нийгэм эдийн засгийн төлөө зарцуулалтын менежментийг хийдэг нэгэн цикль. Магадгүй нийгмийн асуудлыг би бас улс төр судлаачийнхаа үүднээс хардаг байх.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Тэгвэл хувь улстөрч судлаачийнхаа хувьд Монголын улстөрийг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Хувь хүний эмоци талаасаа шууд бухимддаг, шулуухан хэлвэл өнөөдрийн Монголын улс төр бол нэг талаасаа цагаан захтны гэмт хэргийн уур амьсгалтай эрүүл бус согогтой улс төр. Мөн улс төрд онолын баахан изм байдаг. Тэр бүхэн Монголд нэг их чухал биш санагддаг</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Яагаад. Өнөөдөр Монголын улс төрд изм-ын төлөөх “тулаан” л идэвхжиж байгаа юм биш үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэр олон изм хэрэггүй ээ. Харин яг юу хэрэгтэй гэхээр Монгол Улсын гадаад болон дотоодод бид байгаа нөхцөл боломжоо зөв тодорхойлж, түүн дээрээ тулгуурласан хөгжлийн зөв бодлогыг л хэрэгжүүлэх нь чухал. Түүнээс бус изм дагаад ямар ч хэрэггүй. Баруунтан, зүүнтэн гэж хуваагдаад бүр ч хэрэггүй. Монголын хөрсөнд эвлэж буухгүй гадны изм гэхээсээ илүү бидэнд хөгжлийн давуу тал, сул тал, боломж, аюулыг тодорхойлсон үндэслэсэн хөгжлийн цогц бодлого хэрэгтэй байна. Хөгжлийн цогц бодлого богино хугацааны эрчимтэй, төлөвлөгөөтэй ажил чухал байна. Төсөв бүрдүүлж байгаа татварын, мөнгийг нийгэм эдийн засгийн хөгжилд зөв зарцуулах нь чухал болохоос бус изм чухал биш.<b> </b></div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"><b>-Гэхдээ ардчиллыг комминузм болгож хувиргах санаачилгыг хоёр гараа өргөж дэмжихгүй биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэр бол мэдээж үгүй. Би ардчиллын буянаар олон тодорхой ололт амжилт байгаа. Гэхдээ Монголын ардчилал гацчихсан байдалтай байна. Яагаад гэвэл сонгодог ардчиллын суурь болох ард түмний оюуны болон эдийн засгийн хөгжил сул байна. Амьдарч байгаа гэдэгтээ итгэдэг. Ардчиллаас ухрах ёсгүй гэдэг зарчмыг ч баримталдаг. Тэгэхээр дээр дурдсан богино хугацааны төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийн тулд өндөр сахилга бат, хариуцлагатай байж /хариуцлага тооцох систем/, оновчтой төлөвлөгөөний дагуу, бүсээ чангалж байж үзэх хэрэгтэй. Энэ утгаараа хуучны коммунизмын арга барил үгүйлэгдэж байдаг. Ингэж сонгодог ардчиллын мөн чанараа, жинхэнэ ардчиллын мөн чанараа үзэх хэрэгтэй. Гэсэн ч бид нар өнөөдөр улс орныхоо тусгаар тогтнолын тухай бодох хэрэгтэй болчихсон байна. Тусгаар тогтнолын үндэс суурь нь бүрэн бүтэн, халдашгүй дархан хил, хязгаар байхын зэрэгцээ ард түмний оюуны болон эдийн засгийн чадамж байдаг. Энэ хоёр үзүүлэлт сайн байвал бид сонгодог ардчиллыг бүтээж чадна. Гэтэл хүн амын дийлэнх нь ядуу байна. Манай улсын 2.7 сая иргэний 1.6 сая нь 15-аас дээш насныхан байгаа. Тэдний 40 хувь нь эдийн засгийн идэвхигүй /орологгүй/ амьдарч байна. Нийт хүн амын 70 гаруй хувь нь залуус. Тэгсэн хэрнээ тэдний дийлэнх нь ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжчихсэн. Энэ бүх үзүүлэлт нь өөрөө үндэсний аюулгүй байдлыг хангагдахгүй байна, бидний хүсэн хүлээж буй сонгодог ардчиллын мөн байхгүй байна гэж үзэж байна. Ул суурьтайгаар бодож үзэхийг шаардаж байгаа. Үүнийг улстөрчид олж хараад, шийдвэрлэх арга замыг нь тодорхойлж, үр дүнд хүрэхийн төлөө зүтгэх ёстой болохоос бус изм ярьж, маргалдах хэрэггүй байхгүй юу. Изм ярьсан, өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд иргэдээ оюуны чадамжтай, эдийн засгийн чадавхитай болгосон нь хаа байгаа юм бэ. Хэрэв улстөрчид сонгодог улс төрийн зарчмыг баримталсан бол нөхцөл байдал ийм дор орохгүй байх байсан болов уу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийн тань ярианд сонгодог улс төр гэдэг шинэ томъёолол гараад ирлээ. Янз нь соёлтой, ёс суртахуунтай улс төрийг хэлж байгаа бололтой. Тийм үү?</b><br />
-Би УИХ-ын 2004, 2008, Ерөнхийлөгчийн 2009 оны сонгуульд нэр дэвшигчийн сурталчилгаанд хөдөө орон нутагт ажиглагчаар явж үзсэн. Ний нуугүй хэлэхэд Ардчилсан намынхад ч явсан. Хуучнаар МАХН-д ч явсан. Тэгэхэд нэр дэвшигчид УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөж байж баахан дуучдаар нүүр хийхийг чухалчилж байсан. Хэдийгээр макро эдийн засгийн түвшинд улс орноо өөд нь татах зүйл ярьдаг ч ард түмэн төдийлөн ойлгодоггүй. Ярьж байгаа хүн нь ч өөрөө ойлгодоггүй, жижиг макро түвшний зүйл ярьж явсаар бэлэн мөнгө амлах байдал үүссэн. Дээр нь, улс орноо өөд нь татах, хөгжүүлэх бодлого ярихгүй. Шууд л айлд ороод хурдны морь яриад явчихна. Морь ярьж өөрийгөө сурталчилсан УИХ-ын гишүүн чуулганы танхимд юу ярих юм бэ. Уучлаарай, сонгодог улс төр гэдэг чинь энэ биш байхгүй юу. Би үнэхээр гайхаж байсан. Муухайгаар хэлэхэд тэр бүхнийг гудамжны, гудамжны гудамжныдаа золбин нохойн улс төр гэж хэлж болно.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Тэгэхээр “Цаг нь болсон” гээд шийдвэрээ гаргасан Н.Номтойбаярын хувьд золбин нохойн улс төр хийхгүй гэдэгт итгэж болох уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Би золбин нохойн улс төр хийхгүй. Өөрт чинь болон уншигчдад батлаад хэлчихье. Надад өвөг эцэг, эцэг эхээсээ өвлөж авсан амьдрах ухаан, сургууль соёлоос хүлээж авсан мэдлэг боловсрол потенциал байгаа. Дадлага туршлага, нэр төр бий. Өөрийгөө бусдын жишгээр золбин улс төрийн увайгүй тоглогч болохоос хамгаалах чадвар надад бий. Тэгээд ч би зөвхөн энэ талаар ярьж байгаа юм биш. Өөрчлөлтийг хүсч байгаа залуус миний эргэн тойронд олон байна. Энэ бол золбин нохойн улс төр хийхгүй байх шалтгаан. Манай НАМЗХ дотор ийм бодолтой цөөнгүй залуус бий. Бид нар бусдын гаргасан ичгэвтэртэй жимийг дагаж, өөрсдийгөө эцсийн дүнд шившигтэй байдалд хүргэхгүй гэдэгтэй санал нэгдэж байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Энэ зарчимдаа өөрийг тань үнэнч байж чадвал хэзээ нэгэн цагт талархал илэрхийлэх боломж олдоно гэдэгт найдаж байна?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Бусдаас авах талархал гэхээсээ илүү үхэхийнхээ өмнө хийсэн ажил, туулсан амьдралаараа бахархах нь чухал байна. Би өөрийнхөө төлөө төдийгүй бусдын төлөө энэ итгэл үнэмшлээ хамгаалж үлдэж чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Та дээр өөрчлөлтийг хүсч байгаа залуу олон бий гэж хэлсэн. Үүнд олны “Олигархийн олигархи хүүхдүүд” гэж тодорхойлоод байгаа хэсэг залуус хамрагдах уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Энэ асуултад хариулахаас өмнө олигархи гэдэг энэ ойлголтын талаар өөрийнхөө бодлыг хэлмээр байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Та олигархи биш гэж үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Миний ойлгож байгаагаар олигархи гэдэгт төрийн албан тушаалаа урвуулж, хууль бусаар хөрөнгөжсөн хүмүүсийг л хамруулах ёстой. Гэтэл манайхан бараг л цай уух зуураа Монголын хамгийн хөдөлмөрч хүмүүсийг олигархи болгож, тэдний хүүхдийг олигархийн хүүхэд болгон гоочилж байна. Би дээр аав, ээжийнхээ хөдөлмөрч зан чанараар, хийсэн бүтээснээр бахархдаг гэдгээ хэлсэн. Ийм гэр бүлд өссөнөөрөө, ийм аав, ээжийн хүүхэд болж төрснөөрөө нийгэмд чичлүүлж, ад үзэгдээд байгаадаа би гайхдаг. Тэгвэл тэгж ад үзэж, чичлээд байгаа хүний аав ээж нь тийм хөдөлмөрч байхгүй яасан юм бэ. Тэдний аав, ээж нь хөдөлмөрч байгаагүйн төлөө бид буруутай биш шүү дээ. Эцсийн бүлэгтээ тэр дайралтынх нь цаана нийгмээс тусгаарлах, нийгмийн дайсан мэтээр ойлгуулах зорилго нуугдаад байдаг. Ний нуугүй хэлэхэд үүнд сэтгүүлчдийн үүрэг ч асар их бий. Хэвлэл дээр сүүлийн үед байнга л О.Содбилэг, Г.Тэмүүлэн, Н.Учрал, Н.Номтойбаяр гэсэг хэдэн нэр гардаг болсон байна лээ. Магадгүй бид хувийн жаргалаа хөөгөөд, амар амгалан амьдрая гээд гадагшаа гарч амьдарч болох байсан байх. Гэтэл бид тэгээгүй. Тийм доожоогүй амьдрахыг хүсээгүй л байхгүй юу.Харин ч эндээ Монголынхоо шороотой хутгалдаад, атаархагчдад чичлүүлээд, аав, ээжийнхээ эхлүүлсэн сайн сайхан бүхнийг үргэлжлүүлээд үр дүнг нь өргөжүүлээд, хамт хөдөлмөрлөөд, улс орныхоо сайн сайхны төлөө зүтгэхийг л хүсч байгаа залуус. Энэ хүсэлд ямар буруу зүйл байгааг, яагаад бусдад чичлүүлэх ёстой болчихоод байгаагаа би хувьдаа олж харахгүй байна. Би болон манай эцэг эх би томоохон албан тушаал хашиж байгаагүй учраас олигархи биш. Цаашид улс төрийн томоохон албан тушаалд очлоо гэж бодоход олигархи болохгүй. Надад сайн эцэг эхийн буянаар эдийн засгийн хувьд хэний ч хамааралд орохгүй багагүй санхүүгийн боломж байхгүй. Би яах гэж өндөр мэдлэг боловсол эзэмшсэн, миний эцэг эх сайн хүн, улс эх орондоо хэрэгтэй хүн болоосой гэсэн үүднээс мэдлэг боловсрол эзэмшсэн. Энэ бол яах аргагүй үнэн би танай уншигчдад таалагдах гэж эх оронч болоогүй.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Өөрийн тань хариултаас үүдээд дээр нэр дурдагдсан залуус ч бас өөрчлөлтийг хүсч байгаа гэж ойлгож болох уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тиймээ бид энэ талаар ярьдаг, үнэхээр санал нэгддэг. Л.Оюун-Эрдэнэ ерөнхийлөгчөөр ахлуулсан манай холбоо болон Ардчилсан намын залуус ч адилхан бодол санаатай байгаа. Энэ нь залуучуудыг нэгтгэж байгаа. Үүний өөрчлөлт гэдэгтэй холбоод хэлэхэд залуусын хүрээ биднээр хязгаарлагдахгүй. Энэ хэдэн нэрний цаана олон мянган залуу бий. Бид бүгдээрээ өөрчлөлтийг хүсч байгаа. Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны гишүүнчлэл өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Бид бүгдээрээ гэнэт нэг өглөө босоод “Би чинь намд элсэх ёстой юм байна. Намд элсэнэ ээ” гэж шийдээгүй байхгүй юу. Тэгээд ч бид нар ард түмний нэг хэсэг биз дээ. Яах вэ, зүгээр бусад хүмүүстэй харьцуулахад бид нарт өнөөдөр “Орой очиход хөргөгч хоосон. Яана аа” гэж бодох шаналал байхгүй нь үнэн. Хувцасгүй болж байна, машиндаа яаж бензин хийнэ ээ, шоудах гэхэд мөнгөгүй гэх мэт толгойн өвчин алга. Ажиллахад сайхан ажлаа хийгээд л явах зам байгаагаараа л ялгаатай байх.<br />
<b><br />
-Ард түмний нэг хэсэг нь үнэн. Гэхдээ ард түмэн доторхи цөөнх гэж олон нийт харж байгаа?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Олон нийт гэдэг энэ хэн нь мэдэгдэхгүй тодорхой бус нэр томъёог бидний эсрэг ашиглахаа болих хэрэгтэй л дээ. Олон нийт тэгж байна. Ард түмэн ингэж байна гэдэг яриаг яг үнэндээ ард олон бус харин цөөнх л гаргаад байгаа нь ил тод болчихсон зүйл. Эрх мэдлийг өөртөө хадгалахыг хүссэн, эрх мэдэлд ямар ч аргаар хамаагүй хүрэх хүсэлтэй тэр цөөнх л ард түмний нэрийг бариад байгаа. Ийм тодорхой зүйлийг бидний эсрэг ашиглах ямар хэрэг байна аа. Үндэсний үйлдвэрлэгчид улсын төсвийн 90 гаруй хувийг бүрдүүлж байгаа нь үнэн. Эзэд нь нийгмийн цөөнх гэдэг нь ч тодорхой. Манай “МАК” гэхэд улсын төсвийн дөрвөн хувийг өнгөрсөн онд бүрдүүлсэн. Энд тэгээд муу юм юу байгаа юм бэ. Магадгүй улстөрчид нь үндэсний үйлдвэрлэгчдийн улсад оруулсан татварыг зөв ашиглаж чадахгүй байгаа нь зарим нэгэн хүний бидэн рүү чичлэх шалтгаан болдог байж магадгүй л юм. Манай МАК улсын төсвийн хичнээн сургууль, цэцэрлэг байгуулах татвар төлснөөрөө цөөн хэдэн атаархалдаа хөтлөгдсөн ашиг сонирхолын зөрчилтэй хүмүүсийн бухимдах шалтгаан болдог байж магадгүй.<br />
<b><br />
-Энэ бол бодит асуудал гэдэг нь үнэн. Гэхдээ үндэсний үйлдвэрлэгчид яагаад төрд “Бидний төлсөн татварыг зөв зохистой, улс орны сайн сайхны төлөө ашиглаач ээ” гэдэг шаардлагыг хүргүүлж чадахгүй байгаа юм бэ. Та нар асуудлыг бодитоор гаргаад, албан ёсны тулгалт хийвэл улстөрчид “Эд мөнгө өгөхгүй бол бид ажилгүй болно” гэж айгаад зөв зохицуулалтын тухай бодож эхлэх юм биш үү. Энэ асуулт арга мухардсан хүний эрэлхийлэл ч байж болох л юм? </b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ярилцдаг. Гэхдээ дэмий хоосон ярьж, хуралдаж холбоо эвсэл байгуулахаас илүүтэй гүйцэтгэгчид учраас зохион байгуулалттайгаар уулзаж, ярилцаад байж амждаггүй харин санал солилцдог. Бид чинь цаг наргүй ажилладаг хүмүүс. Зүгээр ганц нэгээрээ таарахаараа бол хэлнэ, ярина. Бид ажлаад хөдөлмөрлөөд татвар төлөөд байдаг. Гэтэл улс төрийн уур амьсгалаар шоудаж гарч ирсэн улстөрчид үнэгүй тараах төсөв батладагт үнэхээр шүүмжлэлтэй ханддаг. Нөгөө талаараа бухимддаг шалтгаан нь бидний олсон мөнгийг тэд үр дүнгүй захиран зарцуулдаг нь өөрөө өөрсдийгөө хорлоод байгаа хэрэг. Америкийн уугуул индианчууд байна. Тэднийг цагаан арьстанууд мөнгө өгсөөр байгаад устгасан. Тэд хүн сул мөнгө өгөөд байхаар нь архинд ороод л, казино тоглосоор байгаад л байхгүй болсон. Одоо үлдсэн хэд нь энд тэндхийн арга хэмжээ, шоунд амьд үзүүлбэр болж хувирсан байна. Монголчууд бид нар өөрөө өөрсдийгөө тэдэнд шиг болгож болохгүй байхгүй юу. Улстөрчид ингэж бүрдсэн мөнгийг дэмждэггүй, хөдөлмөрлөж олсон мөнгийг өөрийн юм шиг хувийн эрх ашгийн үүднээс захиран зарцуулдаг нь миний улс төрд орж байгаа шалтгаан. Би улс орнуудаар явж байхдаа нэг зүйлд их гайхдаг байсан. Тэнд өглөөний зургаан цагаас эхлээд л эрүүл мэндийн хөдөлгөөн өрнөж байдаг. Хятад, Солонгосчууд шоргоолж шиг ажилладаг. Харин зургаан цагт Монголд архидалтын хөдөлгөөн дөнгөж өндөрлөж байдаг. Бодит байдал ийм байхад төр засаг мөнгө өгөөд байдаг. Мөнгө тараангуут архины борлуулалт огцом хэд дахин өсч байдаг. Тийм болохоор би монголчуудыгаа шоргоолж шиг ажилладаг болоосой гэж тэр үед боддог байсан. Өнөөдөр ч гэсэн тэгж л хүсдэг.<br />
<b><br />
-Тэгвэл “МАК” компанийн ажилтнууд завгүй ажиллаж, тоног төхөөрөмж нь зогсолтгүй ажиллаа гэхэд танай ашиглалтын лицензийг нь эзэмшдэг орд газрын нөөц нэг л өдөр дуусна. Гэтэл манай төр ч тэр, танай компани ч тэр хөгжлийнхөө тулгуур цэгийг уул уурхайгаар тодорхойлчихсон байгаа. Энэ тохиолдолд таньд хамаг байдгаа баялаггүй болгоод юу ч үгүй үлдэх Монгол Улсын тухай төсөөлдөг үү. Нэг ёсны нийгмийн бодит эмзэглэлийг хүлээн зөвшөөрдөг үү гэсэн үг л дээ? </b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Аливаа эрдэс, металл, газрын элементүүд бол мөнхийн бизнес биш аливаа уул уурхайн бүтээгдэхүүн бол мөнхийн баялаг биш, нөөц дуусах, уул техникийн өртөг зардал нэмэгдэх, шинжлэх ухаан техник технологи хүчгүйдэх зэрэг сөрөг талуудтай мөнгөн хуримтлал үүсгэх алтан үе уул уурхайн бүтээгдэхүүний эрэлт ихсэхтэй зэрэгцээд гэнэт гарч ирдэг. Надад ч гэсэн тэр эмзэглэл бий. Яагаад гэхээр уул уурхайн салбар бол мөнхийн баялаг биш. Мөнхийн бизнес ч биш. Адаглаад бүтээгдэхүүн нь үнэгүйдэх, хомсдох, олборлолтын өртөг зардал нэмэгдэх, шинжлэх ухааны ололтын өмнө хүчгүйдэх гээд олон сөрөг талтай. Харин яг өнөөгийн нөхцөлд таатай нөхцөл бүрдэж байна. Хятадад нүүрс, зэсийн хэрэгцээ асар их нэмэгдэж байна. Тэр хэрээр монголчуудын өмнө алтан боломж бий болж байгаа. Бид энэ үед цаг алдалгүй уул уурхайгаас эх үүсвэртэй мөнгөн хуримтлалын боломжийг бид нар ашиглаж бусад салбаруудыг тэр тусмаа хүнс хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлж дотоод доо хангаад зогсохгүй гадаадад гаргах бүрэн боломж байгаа. Энэ тохиолдолд миний харж байгаагаар бол хөдөө аж ахуйн салбараа асар хурдан хөгжүүлэх хэрэгтэй. Тэр цагт юу яасан уул уурхай. Хөдөө аж ахуйн салбар маань манай улсыг дэлхийд таниулах, сурталчлах гол брэнд болох боломжтой.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Уул уурхайн салбарын үндэсний үйлдвэрлэгч нь өөрөө ийм том эмзэглэлтэй байгаа юм бол асуудлыг яаж шийдэх талаар гарц олохыг хичээж байгаа нь тодорхой. Тэр шинэ брэндийг хөгжүүлэхэд төр гол үүргийг нь гүйцэтгэх үү. Эсвэл үйлдвэрлэгчид үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Шинэ брэндийг хөгжүүлэхэд аль аль нь чухал үүрэгтэй. МАК-ийн хувьд уул уурхайгаас гадна барилгын материал үйлдвэрлэнэ, аялал жуулчлалын салбар руу орж байгаа. Мөн хөдөө аж ахуйн салбар байна. МАК саяхан цементийн үйлдвэр барьж байгуулах 135 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн. Саяхны нэг сонинд УИХ-ын залуу гишүүн уул уурхайн команиуд өөр салбар руу хүч түрж ороод байгааг шүүмжилсэн байсан. Энэ бол гарц биш. Монголчууд бид өөрөө өөрийгөө боймлож байгаа хэрэг. Төр биднээс авсан татвараа нийгэм эдийн засгийн бүхий л салбарыг хөгжүүлэх, төсвийн зарцуулалтыг хийх ёстой. Эцсийн бүлэгт үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэл явуулж, улсад татвараа төлж, улсын төсвийг бүрдүүлж байгаагийнхаа төлөө буруутан болчихоод байгаад төр буруутай. Төр биднээс авсан татвараа зөв зохистой төлж, иргэдийнхээ сайн сайхны төлөө, улс орныхоо ирээдүйн хөгжлийн төлөө бодит хөрөнгө оруулалт хийсэн бол бид буруутан болохгүй байсан. Гэтэл бид үйлдвэрлэлийнхээ зардлыг гаргаж, үйлдвэр барьж, татвараа төлж, ажилтнуудынхаа нийгмийн асуудлыг шийдэж байна. Дэлхийн дэвшилтэд технологийг Монголд нутагшуулж байна. Энэ бүхнийг төр бодитоор үнэлэхгүй байгаа учраас иргэд яаж үнэнийг мэдэж чадах юм бэ. Магадгүй энэ асуултад би бус харин төр засгийнхан илүү оновчтой хариултыг өгнө байх. Өнгөрсөн онд зөвхөн манай компани гэхэд улсад 99.1 тэрбум төгрөгийн татвар төлсөн. Тэр мөнгийг зөв зохистой зарцуулсан бол иргэд “МАК”-руу дайрахгүй л байсан. Гэтэл зүгээр л иргэдэд, сонгогчдод таалагдахын тулд золбин улс төрийн төлбөр болгоод л үр дүнгүй үрж байгаа байхгүй юу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Танай компани татварын хөнгөлөлт эдэлдэг үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ямар ч хөнгөлөлт байхгүй. Харин элдэв татвараас гадна хураамж, шимтгэл гэх мэт дарамтан дор ажиллаж явдаг шүү дээ. Гадаадын компаниуд хөнгөлөлт эдэлж, гадны компаниуд баялаг бүтээдэггүй гадагшаа аваад явдаг. Манайхан буюу үндэсний компаниуд баялгийг авч явдаггүй ч муулуулан, чичлүүлэн байж ажилладаг. Харин эсрэгээрээ Монголын үндэсний компаниуд төр засгаасаа дэмжлэг авбал гадны оронд Австрали, Перуд хөрөнгө оруулалт хийж баялаг, ашиг хуримтлуулаад ирэх боломж байгаа. Ер нь манайхан гадных гэхээр л “Лаг” гээд өвдөг нь сулраад гүйчихдэг. Манай компани гэхэд л уул уурхайгаас ашиг олдог нь үнэн. Гэхдээ тэр ашгаараа хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал, газар тариалангийн чиглэлд хөрөнгө оруулалт хийж байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Дээр та үндэсний аюулгүй байдлын талаар “Төр бодлогоо зөв тодорхойлох ёстой” гэдэг санааг хэлж байсан. Тэгвэл үндэсний үйлдвэрлэгчид яалт ч үгүй үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалахад үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Харин яаж гэдгийг “МАК”-ын дэд ерөнхийлөгчийн хувьд тодорхойлж үзсэн үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал нь 13 чиглэл бүхий баримт бичиг байдаг. Түүний нэг нь эдийн засгийн аюулгүй байдал. МАК бол эдийн засгийн аюулгүй байдал нь төрийн төсөв тогтвортой бөгөөд өсөлттэй байдаг. Хоёрт аливаа улс хил байхгүй дотоодоосоо бүхий л хэрэгцээгээ тодорхой хугацаанд хангаж байх хэрэгтэй. МАК бол эдийн засгийн чиг үүрэгт түлхүү ажилладаг. Бидний үүрэг бол улсад татвараа өсөлттэй төлөх, бид нар бас нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь улс үндэснийхээ өмнө аюулгүй байдлыг хангах үүргээ гүйцэтгэж байна. 13-н чиглэлийн маш чухал нэг нь хүнсний аюулгүй байдал. Аливаа улс үндэстэн хүнсний бүтээгдэхүүнийхээ 30-аас дээш хувийг импортоор авч байгаа тохиолдолд хүнсний аюулгүй байдалд хангагдаагүй гэж үздэг. Гэтэл манай хүнсний нийт бүтээгдэхүүний импорт 70 хувь гарчихсан явж байна. Монголдоо тарих боломжтой бүхнээ Хятадаас авдаг. Энд уул уурхайн бүтээгдэхүүн гэхээс илүүтэй хүнсний бүтээгдэхүүнээрээ дэлхийд брэнд бий болгох боломж манайд бий. Үүнийг ашигламаар байна. Дэлхийд ойрын хугацаанд органик хүнсний хангамж хамгийн том эмзэг асуудал нь болж хувирна. Бид үүнийг угтуулаад дотооддоо хэрэгцээгээ хангаж, гадаадад экспортод гаргах бүрэн боломж байна. Тэгвэл бидэнд улсынхаа төсөвт орлогог олох боломжтой.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Уг нь үндэсний гэдэг тодотголтой холбогдуулаад асуухад танай компани олон улсын хөрөнгийн биржүүдийн өмнө хаалгаа хаадаг. Гэтэл бусад компаниудын хувьд хувьцаа гаргах замаар хөрөнгө оруулалт босгож байна. Зах зээлийн нийгэмд хаалгаа хаах бус харин нээж байж амжилтад хүрэх юм биш үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Бид бодлогынхоо хүрээнд МАК-ийн эзэмшлийн төслүүд дээр хувьцаа гаргаад байх шаардлагагүй гэж үздэг. Яагаад гэвэл манайх эдийн засгийн үр ашигтай төслүүд юм. Түүнчлэн санхүүгийн эрсдэл багатай учраас санхүүгийн эрсдлээ бусадтай хуваалцах шаардлагагүй. Нөгөө талаасаа хувьцаа гаргаснаар хувьцааг гадныхан л авна тухайн хувьцаанд ноогдох ноогдол ашиг гадагшаа гарна. Гуравт үндэсний гэсэн хэв маягаа алдахаас гадна компанийн засаглалын хувьд тогтворгүй болж ирнэ. Тэгээд ч эдийн засгийн үр ашигтай техник эдийн засгийн үндэслэлтэй томоохон төслүүдэд гадныхан таатай, хөнгөлттэй нөхцлөөр зээл олгоод ирсэн. Дэлхийд IPO гаргаж байгаа нь буурч байгаа. Гадаадад явж байхад “МАК” яагаад хувьцаа гаргадаггүй юм бэ. Хэзээ гаргах вэ” гэдэг асуултыг байнга тавьдаг. Бид “Хувьцаа гаргахгүй” л гэж хэлдэг. Энэ хариултад өөр ямар ч хувилбар байхгүй. Эцсийн бүлэгт хувьцаа гаргалаа гэхэд тэр нь хятадуудын гарт л очино. Тэгэхээр тухайн компанийн эдийн засгийн чадавх шууд нэг улсын хараат байдалд орно. Сүүлдээ зөвхөн “МАК”-ын асуудал бус улс орны эдийн засгийн тусгаар тогтнолд аюул учруулж мэднэ. Энэ утгаараа бид үндэсний компаниа үндэсний компаниар нь авч үлдэх ёстой гэсэн зарчим баримталдаг. Анх хөрөнгө, мөнгөний дутагдалтай үед бид Европын сэргээн босголтын банкнаас зээл хүсч байсан. Тэд бидний өмнөөс “Зээл өгье. Гагцхүү “МАК”-ийг хувьцаат компани болго. Тэр тохиолдолд бид 25-30 хувийг чинь худалдаж авая. Манай өгсөн зээлийн баталгаа болог. Та нар зээлээ төлж дууссаныхаа дараа тэр хувиа худалдаж авч болно” гэдэг зүйл ярьсан. Манайх болзлыг зуун хувь эсэргүүцсэн. Хоёр жил ярилцсаны эцэст тэд манай болзлыг зөвшөөрч, 45 сая ам.долларын зээл олгосон. Одоо тэр зээлийг төлөөд дуусч байна. Хувь эзэмшүүлээд зээл авах, цэвэр зээлээ аваад таван жилийн дотор төлөөд дуусах хоёрын хооронд асар их ялгаа байгаа биз дээ. Аавынхаа “МАК” компанийн суурийг тавихаасаа эхлээд баримталж ирсэн тэр зарчмаас би ч тэр, манай дүү ч тэр хэзээ ч ухрахгүй.<br />
<b><br />
-Гол нь санхүүгийн асуудлаа яаж шийддэг юм бэ. Танайх маш олон аж үйлдвэрийн төсөл хэрэгжүүлж байгаа. Хэдийгээр “МАК” үндэсний хэмжээний хамгийн том групп ч гэсэн санхүүжилт нь зорьж байгаа зорилтоос тань хязгаарлагдах магадлал өндөр шүү дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Урд хормойгоо авч, хойд хормойгоо нөхөх гэдгээр явж байгаа нь үнэн. Гэсэн ч энэ нь хувьцаагаа дэлхийгээр нэг тараах тухай асуудал биш. Хамгийн гол нь тухайн төсөл нь өөрийгөө тэжээх, санхүүжүүлэх чадвартай байх ёстой. Бид энэ зарчмыг баримталдаг. Мөн Нарийн сухайтаас олж байгаа орлогоосоо татвараа төлөөд үлдсэн сул мөнгөний урсгалаараа бизнесийн бусад төслөө санхүүжүүлээд явж байна.<br />
<b><br />
-Өөрсдийнхөө ирээдүйн баталгаа гэдэг үүднээс хадгаламжаа бол хоосон үлдээхгүй биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Хүмүүс биднийг тоо томшгүй их мөнгө хадгалсан гэж ойлгодог юм шиг байна лээ. Яг үнэндээ манай гэрийнхний хадгаламжийн хэмжээг сонсвол хүмүүс гайхна байх. Бараг хадгаламжгүй гэж хэлж болно. Гол нь бидэнд “МАК”-ийн ирээдүй хамгийн чухал. Тэр бүхнийг баяжихийн төлөө хийдэггүй л байхгүй юу. Яагаад энэ бүх бүтээн байгуулалт, асар их хөрөнгө мөнгө зарцуулагддаг аж үйлдвэрийн салбар, бүтээн байгуулалтыг сонгож хийгээд байна гэхээр Монголд л хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгээд ч гадны улс оронд явж байхад хор шар их хөдөлдөг. Ялангуяа хятадад явж байхад тэр бүтээн байгуулалтынх нь хурд үнэхээр мундаг. Тэдний энд хүрдэггүй юм гэхэд бид хоцрохгүйг хичээгээд ажиллах хэрэгтэй. Бид энэ ам бүлд нэр хүндтэйгээр оршин тогтнохыг хүсч байгаа нь муу зүйл биш биз дээ. Хадгаламжаа арвижуулахын төлөө хөдөлмөрлөдөггүй юм.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-“Хувьцаа гаргахгүй” гэсэн хариултаас тань үүдээд асуухад Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Чинхуа МАК Нарийн сухайт” гэдэг компанийг байгуулахад үндсэн зарчмын тухай бодоогүй хэрэг үү. Аль эсвэл тодорхой шаардлага байсан юм уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-“Чинхуа МАК Нарийн сухайт” гэж энэ хамтарсан компани “МАК”-аас тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг. Гэхдээ “МАК” дийлэнх хувийг нь эзэмшдэг нь үнэн. Яагаад энэ компанийг хамтарч байгуулсан гэхээр тухайн үед байгалийн баялаг байгаа хэрнээ дэд бүтэц байсангүй. Газрын хөрсөнд баялаг байлаа гэхэд дэд бүтэцгүй бол ямар ч ашиггүй байдаг. Тэр үед “Чинхуа МАК Нарийн сухайт” компанийг байгуулснаар бид Хятадын талаар өөрийнх нь газар нутаг дээр 490 км төмөр зам бариулсан. Манай компанид битгий хэл улсад ч тийм хэмжээний төмөр зам угтуулан барих мөнгө байгаагүй. Бид өнөөдөр Монголын нүүрсийг Хятадын хэрэглэгчдэд таниулж, Монголын нүүрс үнэд хүрэх боломжийг нээсэн. Тэр үед “Энэ ордын тавин хувь нь танай өмч шүү” гэдгийг баталгаажуулаагүй бол өнөөдрийн Нарийн сухайтыг ашиглалтад оруулж, Монголын нүүрсийг дэлхийд таниулах боломжгүй байсан. Зах зээлд бүтээгдэхүүнээ таниулна гэдэг их хүнд зүйл. Нарийн сухайтын тогтоогдсон нүүрсний нөөц нь 220 орчим сая тонн. Үүний 10 хувьтай нийцхүйц нөөцтэй компани дээр хамтарсан компанийг байгуулсан. Дийлэнх нь “МАК”-д байгаа гэсэн үг. Тэр нүүрсний ордын нөөц дуусахад компани автоматаар татан буугдана. Харин манайх 56 км авто зам, 3.80-ын эрчим хүчтэй үлдэнэ. Ашиг нь энэ л байхгүй юу.<br />
<b><br />
-Танай компани хоёр ч стратегийн ордын ашиглалтын лицензийг эзэмшдэг. Энэ утгаараа яалт ч үгүй Засгийн газартай Хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах шаардлага гарна. Оюутолгой, Тавантолгойн араас залгаад энэ чиглэлийн ажил эхлэнэ байх. Танайх Ашигт малтмалын тухай хуулийн ерөнхий гол заалтыг хүлээн зөвшөөрч байгаа юу? Ер нь яг өнөөдрийн мөрдөж байгаа Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулна гэдгийг оновчгүй гэж үзэж байна гэж ойлгож болох уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ашигт малтмалын стратегийн орд гэдэгтэй бол огт санал нийлэхгүй байгаа. Цагаан захтнуудын оролцоог нэмэгдүүлэх гэсэн арга Эрдэнэтийн жишээ байна. Чадамжгүй хань хамаатан ажилд авдаг, эрэг боолт шахдаг. Нөгөө талаараа тоо хэмжээгээрээ мөн төр чухам яаж оролцох вэ гэдэг нь чухал. 34 хувийнхаа ноогдох хичнээн хувьд нь хөрөнгө оруулалт яаж хийх тодорхой нь бус. Татвараас чөлөөлөх үү, хөнгөлөлт үзүүлэх үү. Үүнийг ярих хэрэгтэй. Бид ямар ч болзол байсан үр ашигтай талаас нь судалж үзнэ. Яг өнөөдрийн тухайд үр ашиггүй гараад байгаа. Хэрэв эдийн засгийн үр ашиг гарахгүй юм бол бид тэр ордыг ашиглаж, хэрэгжүүлж яах юм бэ. Гол нь төр өөрсдийн оролцоогоо хэрхэн тодорхойлохоос л их зүйл шалтгаална.<br />
<b><br />
-Танайх Хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс урьтаад Цагаан суваргын зэс, молбидений орд дээр зэс боловсруулах үйлдвэр байгуулах төлөвлөгөө гаргасан байсан?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-МАК бол үндэсний инженер техникийн ажилчдын хүчээр Монголдоо анхны үндэсний үйлдвэрийг бий болгох хүсэл эрмэлзэлтэй. Үүнийхээ дагуу ажиллаж байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн гуравны хоёртой нь тэнцэх хэмжээний үйлдвэр байгуулна. Нөөц нь 18-19 жил ашиглах хэмжээтэй учраас ийм хэмжээний үйлдвэр байгуулахад хангалттай. Манай зүгээс өөрсдийн барих үйлдвэрээ барина. Мэдээж Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэлэлцээрийн явцад асуудал илүү тодорхой болно байх. Ямар ч байсан “МАК” компани ганц үйлдвэр барихаар ирээдүйнхээ төлөвлөгөөг хязгаарлаагүй гэдгийг энд хэлье. Бид эхний ээлжинд шохойн үйлдвэр барина. Жилдээ 75 мянган тоннын хүчин чадалтай хагас коксын үйлдвэрийг ашиглалтад авахад бэлэн болчихоод сууж байна. Ирэх өвөл гэхэд манайх хагас коксжсон утаагүй түлшийг Улаанбаатар хотод нийлүүлнэ. Үйлдвэрийн хүчин чадал цаашид 150 мянган тонн болж өснө. Өмнөд Солонгосын “LG” группын охин компаниар сая тоннын хүчин чадалтай цементийн үйлдвэр бариулахаар өнгөрсөн долоо хоногт шавь тавьсан. Төлөвлөгөө ёсоор 2013 онд үйлдвэрийн эхний хэсэг нь ашиглалтад орно. Өнөөдрийн манай улсын цементийн хэрэгцээ 800-900 мянган тонн байгаа. Бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөөтэй уялдаад цаашид өсөх нь тодорхой. Иймд дотооддоо цемент нийлүүлэхийн зэрэгцээ Орост, тэр дундаа Сибирийн бүс нутаг руу экспортлоно. “Hyatt” зочид буудлын сүлжээг Монголд оруулж ирэх бүх болзлыг хангаад ажиллаж байна. Энэ жилээс барилгын ажлыг нь эхэлнэ. Нийтдээ 44 давхар барилга байх ёстой. Монгол Улс хөгжихийн хэрээр аялал жуулчлалын салбарт дэлхийн стандартыг нутагшуулах нь чухал. Хийж байгаа ажлаа энэ мэтээр тооцоод хэлбэл хангалттай урт жагсаалт гарна. Эцсийн бүлэгт энэ бүхнийг үндэсний үйлдвэрлэгч үндэснийхээ төлөө, улс орныхоо хөгжлийн төлөө хийж байгаа гэдгийг жаахан ч гэсэн ойлгох гээд хичээгээд үзэх хэрэгтэй санагддаг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Ярилцлагын асуултыг бэлтгэж байхдаа танай компанийн танилцуулгаас хүрэн нүүрснээс шатахуун гаргаж авах тухай зорилгын тань талаар уншсан. Шатахууны хувьд зуун хувь хараат байдаг Монгол Улсын хувьд энэ зорилт нь ойрын хугацаанд биелчихээсэй гэдэг хүсэл төрснөө нуух хэрэггүй байх?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Би 2005 онд компанидаа төслийн ажилтнаар ажиллаж байхдаа энэ талаар судалж эхэлсэн. Нүүрс боловсруулахад ердийн болон гүн гэсэн хоёр хэсэг хуваадаг. Ердийн гэдэг нь байгалийн нүүрсийг хуурай болон хөвүүлэх технологи, хатаах, брикетлэн баяжлуулах юм. Монголын үндэсний компанид энэ технологи бүрдэж эхлэж байна. Гүн боловсруулах технологийн тухайд энэ аргаар маш олон химийн бүтээгдэхүүн 500 гаруй бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг. Үүний нэг нь хүрэн нүүрсэнд гүн боловсруулалт хийж метанол буюу монголчууд бидний хэлж заншсанаар актан өндөржүүлэх шатахуун гаргаж авах технологи. МАК Адуунчулууны нүүрсийг шингэрүүлээд, тэндээсээ метанол болгоод тэндээсээ Аи92 бензин, германы Фишер тропшены дизель түлш гаргаж авах бололцоо дэлхийд техникийн болон хүн хүч талаасаа бий болсон. Монголд түлшний хомсдол үүсэж гадны хараат байна, бид нүүрсийг боловсруулаад дотоодоосоо 100 хувь бүрэн хангах боломжууд байна. Гэхдээ хүндрэлтэй асуудлууд байна. Юуны түрүүнд нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин, хөрөнгө оруулалт, дэд бүтэц, төрөөс дэмжих бодлогын асуудал тулгарч байна. Манайд хэрэгжүүлэх боломжтой эсэх талаар судалж үзэхэд ч яг өнөө маргаашдаа эхлүүлэх боломж хараахан байхгүй юм билээ. Эхний асуудал нь боловсон хүчин байна. Хоёрт нь дэд бүтцийн асуудал. Гуравт хөрөнгө оруулалтын асуудал. Наад зах нь 200 гаруй мянган тонн метаноль гаргаж авах үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ тэрбум гаруй ам.доллар байх жишээтэй. Дээр нь төрийн бодлого гэж бий. Бид энэ бүхнийг хийхийн төлөө зөвхөн өөрсдөө зүтгээд дийлэхгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг оруулж ирнэ. Тэднийг оруулж ирэхэд найдвартай төрийн бодлого хэрэгтэй. Төр тогтвортой байгаад бодлогоор дэмжихгүй бол бид ойрын арван жилдээ бол чадахгүй. Тийм болохоор энэ зорилгыг одоохондоо ирээдүй цагт үлдээхээр шийдсэн. Гэхдээ энэ нь хийхгүй гэсэн үг биш шүү. Хийнэ. Хийхийн тулд тохиромжтой цаг хугацааг нь хүлээнэ л гэсэн үг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Дээр дурьдсан бүх бүтэн байгуулалтад хэчнээн монгол ажилтан оролцож байгаа вэ?<br />
</b> -Одоогоор 700 гаруй ажилтан ажилладаг. Төлөвлөсөн үйлдвэр, төслүүд ашиглалтад ороод ирэхээр ойрын хугацаанд 3000 гаруй ажилтантай болох төлөвтэй байгаа. Манайх ажилчдын нийгмийн асуудлыг бусдаас онцгой анхаардаг. МАК-д ажиллая гэдэг хүн маш олон байдаг. Хүнээ хайрлахгүйгээр ашиг олно гэж байхгүй гэдэг зарчмыг мөрддөг.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Мөн Ерөнхий боловсролын сургуулийн төгсөх ангийн сурагчид болон их, дээд сургуулийн оюутнуудын дунд танайх сонгон шалгаруулалт явуулж, төлбөрийг нь даах тухай зарлал хэвлэлд гаргасан байсан. Энэ сонгон шалгаруулалт жинхэнэ утгаараа шударга явагдаж чаддаг уу?<br />
</b> -Хамгийн түрүүнд манайх энэ хардлагаас болгоомжилсон. Наад зах нь шүүгчиддээ хөндлөнгийн эрх ашигт үйлчлэх бий гэдгийг анхаардаг. Би өнөөдөр боловсон хүчнээ захиалаад, санхүүжүүлэх гэж байгаа хүний хувьд миний зүгээс лобби орно гэж байхгүй. Надад чадалтай, чадвартай, сэтгэлтэй, зүтгэлтэй боловсон хүчин л хэрэгтэй. Манайх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хяналтын зөвлөл, эцэг эхийн хараа хяналтан дор шалгаруулдаг. Анхнаасаа ганц удаагийн ажил биш цаашид ямагт хэрэгжүүлэх учраас маш их анхаарал тавьдаг. Анх Дорноговь аймгаас найман хүүхэд шалгаруулж, Орос руу явуулсан. Өнөөдөр бүгд манайд ажиллаж байна. Хоёр нь сургуулиа улаан дипломтой төгссөн. Одоо тэр наймаас нэг нь Германд сурч байгаа. Нэг нь удахгүй Герман руу сурах гээд явах гэж байна. Энэ жил гэхэд матемитик, орос хэлний олимпиад зохион байгуулж, шалгарсан дөрвөн хүүхдийг нь Оросын Санктпетербургийн Уул уурхайн их сургуульд дөрвөн жил зардлыг нь дааж сургахаар болсон. Зөвхөн Орос ч бус Хятад, Герман, Америк, Японд боловсон хүчнээ бэлтгэж байна. Анх 1993 онд “Монголын алт” компани байгуулагдаж, тэр үеэс хойш одоо л хөл дээрээ босч, урагшаа алхах хүчтэй болж байна. Тэр алхаа маань дандаа нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, аж үйлдвэрийн том, том үйлдвэр байгуулах зорилго дээр тулгуурлаж байгаа. Тэгэхээр энэ үйлдвэрийг авч явах мотор нь боловсон хүчин. Бид гаднаас асар өндөр өртөгтэй, асар өндөр хүчин чадалтай тоног төхөөрөмж оруулж ирж байна. Гэтэлтэр техник, технологи дээр ажиллах боловсон хүчин байхгүй бол бид зүгээр л сул зогсолт зарлах хэрэгтэй болно. Иймд боловсон хүчний зөв сонголт манай компанийн номер нэг асуудал гэж хэлж болно.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Уучлаарай нууц биш бол гадны ажилтнуудаа хэдэн төгрөгөөр цалинжуулдаг вэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Цагаан суваргын ордын гүйцэтгэх захирлаар 150 мянган ам.долларын цалинтай австрали хүн ажиллуулж байгаа.<br />
<b><br />
-Энэ тухай уншсан олон хүн “Хөөх, нэг гадаад эрийг тийм өндөр цалинтай ажиллуулж байхаар 100 залууг 1500 ам.доллараар, бүр болдоггүй юм бол 300 хүнийг ажиллуулахад яана” гээд л шүүмжлээд эхэлж мэдэх юм</b>?</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Өнөөдөр Монголд чанаргүй боловсон хүчин маш өндөр байдаг. Цагаан суврагын төсөл дээр эрчим хүчний шугам дээр манайхан алдаа гаргасан тэрнийг манай хүн олж хараад хоёр сая ам.доллар хэмнэсэн Тэр хүн үүнийхээ төлөө сард 150 мянган ам.долларын цалин авах эрхтэй л байхгүй юу. Тэгэхэд манайхан түүний оронд ажиллаа гэхэд тэр алдааг олж харж чадахгүй. Мэдээж хүмүүс уншаад “Энэ 150 мянган ам.доллараар хэчнээн монгол хүн ажиллуулах байсан бол” гэж харамсч магадгүй. Гэтэл тэр хүнийг ийм хэмжээний цалингаар ажиллуулсныхаа төлөө бид ирээдүйд учирч болох эрсдлээсээ хамгаалж чадаж байгаад л гол учир нь байгаа юм.<br />
<b><br />
-Тэгэхээр нэг австрали захирлын ажлын чадвартай 300 монгол хүнийг үүнийг дүйцүүлж болохгүй гэсэн үг үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Манайхан үнэхээр болоогүй байна. Үнэхээр болоогүй байна. Гэхдээ байнга гадаадаас ажилтан авна гэсэн үг биш. Бид хүнээ сургана, дадлагажуулна. Мэдээж тодорхой хугацааны дараа Монголын маань боловсон хүчнүүд бэлтгэгдээд ирэхээр гадаадын ажилтнуудаа цөөлнө. Гэхдээ дахиад хэлэхэд монгол ажилтнууддаа сэтгэл хангалуун болсон цагтаа тэднийг явуулж болно. Одоо бол арай болоогүй байна.<br />
<b><br />
-Тэр үед чадварлаг монгол залууг 150 мянган ам.долларын цалинтайгаар ажиллуулна гэдэгт итгэж болох уу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Болно. Гэхдээ өнөөдөр биш. Ирээдүйд шүү. Наад зах нь, Монголд асар олон хуульч, эдийн засагч бэлтгэж байна. Гэтэл өнөөдөр манайх ганц сул хуульчийн орон тоон дээр хүн авах гээд олж чадахгүй байна. Бидэнд гэрээ, эрх зүйн талаасаа мэргэшсэн, туршлагатай, ажилдаа хариуцлагатай хүн хэрэгтэй байна. Гэтэл шаардлагад нийцэх хүн алга. Тэгсэн хэрнээ асар өндөр цалин нэхдэг. Түүнийг нь бид “Өгье” гэдэг. Гэтэл сар ажиллаад шантраад, шаардлагад тэнцэхгүй халагдах нь халагдаад, сайн дураараа явах нь явж байна. Зөвхөн Монголд ч бус гадаадад суралцаж, өчнөөн туршлага хуримтлуулсан хүн ирж ажилласан ч хагас жил болоод “За гаръя даа” гээд гарч байсан тохиолдол бий. Манайхан ажил хийж сураагүй байх шиг байна. Бид үндэсний шилдэг үйлдвэрлэгчийнхээ хувьд дэлхийн шинжлэх ухааны хөгжилтэй хөл нийлж алхах үүрэгтэй гэж үздэг. Өмнөө хүлээсэн үүрэг хариуцлагыг маань бүрэн боловсроогүй ажилтнууд орж ирж нураагаад байвал ямар хүн таатай хандах юм бэ. Асуудал үүнд л байгаа юм. Бод л доо, Монголд сайн гагнуурчин алга, жишээлбэл Оюутолгой төсөлд Гаднаас өндөр чадвартай гагнуурчин авчирч ажиллуулж байна.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тийм хүн тэгээд Монголд хаа байна. Байхгүй л байгаа байхгүй юу. Манай компани ойрын хугацаанд Германы хөдөлмөрийн биржтэй холбогдож, тэндээс тодорхой чиглэлээр ажилтан, ажилчин авахаар яриа хэлэлцээр хийгээд эхэлчихсэн. Би өөрөө ч гэсэн герман туслахтай болдог юмуу гэж бодоод байгаа?<br />
/зөвхөн ажил мэргэжлээсээ гадна хувь хүний нийгмийн харилцаанд орж чаддагүйгээсээ асуудал гардаг/</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Монголд бас л туслах хийчих хүн олдохгүй байна гэж үү?<br />
</b> -Туслахын хувьд байхгүй дээ ч бас биш ээ. Тэднээс сурах зүйл их байна. Би өөрөө төгс боловсорсон хүн биш шүү дээ. Энэ утгаараа бусдаас суралцах хэрэгцээ шаардлага байна. Яагаад би “МАК”-ын дэд ерөнхийлөгч байлаа гээд туслахаасаа суралцаж болохгүй гэж. Энд ямар ч асуудал харагдахгүй байгаа биз дээ.<br />
<b><br />
-Тэгээд герман туслахын цалин, хангамжийг судалж үзсэн үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Судалсан. Тэндээ магистрын зэрэг хамгаалсан, тодорхой ажлын туршлагатай туслахын цалингийн дундаж жишиг 3000 евро байдаг юм байна лээ. Тэр хүнийг Монголд авчрахаар мэдээж нэмэгдэл зардал гарна. Гэсэн ч тэднээс сурснаа Монголд ашиглах үр дүнг гарах зардалтай нь харьцуулашгүй өндөр гэдэгт итгэлтэй байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-“МАК” үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, машин техникээ Германаас авч байгаа. Энэ талаар Германы Элчин сайдын яамныхан “Монгол, Германы хооронд хийдэг нийт худалдааг 1-2 дахин нугалахуйц хэмжээний худалдааг “Монголын алт” компани хийдэг” гэж мэдээлж байсан?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Германыг сонгох шалтгаан нь ерөөсөө л чанар. Нэг жишээ хэлэхэд 1896 онд Хятадын Өвөрмонголын нутагт шатдаг занарыг нэрж, тос гаргаж авах үйлдвэрийг германчууд байгуулсан байдаг. Тэр үйлдвэр өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байгаа. Энэ бол Германы шинжлэх ухаан, техник технологи, инженерийн бүтээлийг сонгох шалтгаан. Зөвхөн энэ ч биш дэлхий нийт Германы шинжлэх ухааны тэргүүлэх чадварыг хүлээн зөвшөөрч байна. Манайх Монголын анхны үндэсний үйлдвэрлэгчдийн нэг. Бид дэлхийд бүтээгдэхүүнээ гаргадаг. Ирээдүйгээ ч асар холоор харж байгаа гэдгээ хэлсэн. Иймд аль болох эдийн засгийн алдагдал багатай, найдвартай, он удаан жил ажиллах, хөдөлмөр хамгаалал, байгаль орчинд ээлтэй талаас нь барууны технологийг дагадаг. Тэр бүхнийг хэрэглэхийг чухалчилдаг. Хүмүүс худалдаж авахад үнэтэй. Хятадаас авах нь хямд гэж хэлдэг. Гэтэл яг адилхан хүчин чадалтай тоног төхөөрөмжийг хооронд нь жишээд, харьцуулаад үзэхэд ашиглалтын хугацаа, ашиглалтын зардал хэмнэлт, баталгаа талдаа Германых зардлаа нөхөж чаддаг, хамаагүй найдвартай байдаг. Яагаад заавал дотоодын компани гэхээр л хямд төсөр тоног төхөөрөмж хэрэглэх ёстой гэж. Бид урагшаа алхах ёстой болохоос хойшоо ухрах ёсгүй. Энэ нь эргээд өөрөө өөрсдийгөө л хуурсан хэрэг болно. Герман техник технологийг ингэж л тайлбарлах юм байна.<br />
<b><br />
-Германд магистр хамгаалахаар өөрийн тань суралцаж байгаа магистрын сэдэв их сонирхолтой санагдсан. Компанийн тань бизнестэй холбоотой гэдэг утгаараа ч илүү сонирхол татсан байж болох юм?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Хаа хүрээд зогсох вэ гэдгээ мэддэг байх нь зөвхөн бизнесмэн бус бүх хүний хувьд яалт ч үгүй өөрөөсөө асуух ёстой асуулт юм болов уу гэж би боддог. Тийм ч учраас би энэ “Дэлхийн 2020 он хүртэлх зэсийн чиг хандлага, үнийн өсөлт ” гэсэн ерөнхий сэдвийн дор эрэлт, нийлүүлэлт, хэрэглээг хөрөнгө оруулагчийн байр сууринаас судалж байна. Мөн дотор нь “Монгол ирээдүйд 2020 онд дэлхийн зэсийн зах зээлд үзүүлэх нөлөө” гэсэн дэд сэдвээр тодорхой судалгаа оруулж өгсөн. Ингэж судлахаар зөвхөн зэсийн тухай судлахад хангалтгүй юм билээ. Хууль эрх зүй, төр засгийн найдвартай байдал, геополиток гээд олон талаас нь харах хэрэгтэй болсон. Удахгүй миний ажилд үнэлэлт өгөх ёстой 11 профессор магистрын ажилтай маань танилцаад, цагаа тохироод намайг дуудна. Тэр үед тэдний үнэлэлт, дүгнэлтээс үүдээд энэ талаар дэлгэрэнгүй хариулт өгөх боломжтой болно байх.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Сурлагын амжилтаасаа сонирхуулахгүй юу?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ямар ч байсан ангийнхаа 15 орны 21 оюутны дунд чансаагаараа тавд явж байна лээ. Батлагдаад ирэхээр бас нэг байр ч гэсэн урагшлах болов уу гэж бодоод их баяртай байгаа.<br />
<b><br />
-Боловсон хүчний талаар асууж байхдаа нэг асуулт тавихаа мартсан байна. Дорнод аймагт Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди гуайн бичсэн “Титэм үг” номыг уншуулах уралдаан зарласан тухай сонссон?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ном уншуулахын төлөө уралдаан зарлана гэж юу байх вэ дээ. Би Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди гуайг Монголын улстөрчдөөс хамгийн буурьтай, ноён нуруутай, мэдлэг боловсрол өндөртэй хүн гэж боддог. “Титэм үг” ном ч олон мянган залууст ухаарал, зөв бодол, тууштай тэмцэх урам зоригийг өгч чадна гэж бодсон. Иймд энэ номыг уншаад төрсөн сэтгэгдлээрээ илтгэл тавих уралдааныг Дорнод аймгийн ахлах ангийн сурагчдын дунд зарласан. Уралдаан маань дөрвөн үе шаттай. Дорнод аймгаас эхлээд цаашдаа нар зөв тойруулаад болж өгвөл олон аймгийн залуусыг хамруулах зорилго бий.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Санхүүжилтийн хувьд нууцлахгүй биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Дорнод аймгийн 14 ЕБС-ийн арваннэгдүгээр ангийн 1968 сурагч зуун хувь хамрагдаж байгаа. Ойролцоогоор 90 гаруй сая төгрөгийн өртөгтэй, 33 сая төгрөгийн шагналын сантай уралдаан зарласан. Сүүлчийн шалгаруулалтад 33 хүүхдийг үлдээгээд 300 мянгаас 1.5 сая төгрөгийн тэтгэлэгт шагнал олгоно. Эхний гурван байр болон хөгжлийн бэрхшээлтэй нэг хүүхдийг тусгайлан шалгаруулна. Мөн шилдэг багш шалгаруулж, нийтдээ таван хүнийг Хонконгийн Диснейлэнд явуулна. Гэхдээ боловсролын салбарт хийж байгаа ажил ганцхан энэ биш шүү. “Эрдмийн түлхүүр, хөгжлийн тулгуур” гэсэн хөтөлбөр боловсруулж, ахлах ангийн сурагчдыг хамруулахад бэлэн болсон. “Мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох вэ” гэдэг сэдвийн хүрээнд Германаас туршлага судалж, тэндэхийн боловсролын салбарынхныг оролцуулж, шинжлэх ухааны үндэстэй хөтөлбөр боловсруулж байгаа.<br />
<b><br />
-Илтгэлийн уралдааныг зохион байгуулах ажлын хэсгийнхний машины дугуйг хагалаад, цонхыг нь чулуугаар цохисон гэх мэдээлэл гарсан байсан. УИХ-ын гишүүн Ц.Шинэбаярын захын хашаанд шүү гэж ирээд л аймгийн хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийнхэн нэлээн шуугиж буй бололтой юм билээ? </b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Ц.Шинэбаяр гишүүний эзэмшдэг захын хашаанд тийм юм болсон нь үнэн. Гэхдээ Шинэбаяр гишүүний нэр хүндэд сөргөөр хандах шаардлаггүй болов уу. Хууль, цагдаагийнхан учрыг нь олох байх. Энэ бол улс төр болон Ардын намтай ямар ч хамаагүй, цэвэр Дорнод аймгийн боловсролын салбарт ирээдүй болсон хүүхдүүдийг дэмжсэн л арга хэмжээ. Тийм болохоор машинд учруулсан гэмтлийг ч улстөржүүлэх хэрэггүй болов уу гэж бодож байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Нэгэнт Дорнодтой холбоотой сэдэв хөндсөн учраас яагаад тийшээ онцгой анхаарал хандуулаад байгаа юм бэ гэдэгт хариулт өгөхгүй юу. Нэг бол аймгийн намын дарга нарын ажлыг булааж хийгээд дургүйг нь хүргээд байдаг. Эс бол учир зүггүй өвлийн өвгөн шиг загнаад байгаа тухай мэдээлэл хэвлэлийн хуудаснаас салахгүй болсон байна билээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-НАМЗХ-ны Удирдах зөвлөлөөс Дорнод аймгийн залуучуудын холбоог хариуцаж ажилладаг хувьд залуучуудын хөгжлийн төлөө тулгамдаж байгаа асуудлыг шийдэхийн тулд төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа. Түүнээс аймгийн даргын ажлыг булааж авч хийгээд байгаа юм биш. Хөдөлмөр хүнийг бий болгодог гэдэг зарчмаар ажилладаг болохоос өвлийн өвгөн шиг мөнгө төгрөг тараагаад байгаа зүйл байхгүй. Дорнодод манай компани том бүтээн байгуулалт хийх гэж байгаа. Орчин үеийн техник, технологи бүхий цахилгаан станц барих гээд ажиллаж байна. Түрүүний асуусан хүрэн нүүрсийг гүн боловсруулах үйлдвэрийг Дорнодод босгоно. Тэнд ийм том бүтээн байгуулалт төлөвлөчихөөд өөрөө очихгүй байж болохгүй биз дээ.<br />
<b><br />
-Танай компани Ц.Шинэбаяр гишүүний Адуунчулууны нүүрсний уурхайг “булаачихсан” юм биш үү. Тэр нь Ц.Шинэбаяр гишүүний бухимдах шалтгаан болоод байгаа гэж дуулсан юм байна?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тийм юм байхгүй. Ийм яриа сүүлийн үед гарах болсон нь үнэн. Энэ талаар ёстой хариуцлагатай бөгөөд баттай хариулахад Ц.Шинэбаяр гишүүнээс булаасан зүйл нэг ч байхгүй гэдгийг хэлье. Тэнд бид цахилгаан станц барьж, хүрэн нүүрсийг гүн боловсруулах бензин түлш үйлдвэрлэх үйлдвэр байгуулж, үндэсний хэмжээний аж үйлдвэрийн парк босгох зорилгоор ажиллаж байгаа. Германы инженерингийн компаниудаар судалгаа хийлгэж байгаа.<br />
<b><br />
-Уурхайн хувьд тийм байлаа гэхэд аймгийн Ардын намтай хэтэрхий их зузаан харилцаа үүсгээд байгаа нь ямар учиртай юм бэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэнд би компанийнхаа нийгмийн хариуцлага ба хөгжлийн хүрээнд ажиллаж байгаа. Улс төрийн өнгө аястай чулуу хөдөлгөөгүй байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Магадгүй хийх ажил тань МАН-д хийж буй ажлын тань дэмжлэг болоод байж болох юм шүү дээ. Нам дагаж бизнесээ баталгаажуулах гэсэн хардлагаас асуултаа ангид үлдээх хэрэггүй болов уу. Наад зах нь УИХ-ын гишүүн болох мөрөөдлөө Дорнодоос биелүүлнэ ч гэдэг юм уу?<br />
</b> -Тийм юм байхгүй ээ. Сэтгүүлчид хийж буй ажлыг минь дэвэргэж бичсээр байгаад л “Дорнодоос УИХ-д энэ нөхөр нэр дэвшинэ” гэж ойлгуулчихаад байх шиг байна. Түүнээс бус тэгж тогтсон зүйл байхгүй. Надад улс төрийн зорилго бий, өөрөөс чинь нуугаагүй. Улс төрийн хүрээний идэвхтэй амьдралаа би хамгийн багаар бодоход 25 жилээр харж байна.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Зорилгынхоо гараанаас хөдөлчихсөн гэдэг бол тодорхой. Тийм үү?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тийм. Гэхдээ зөвхөн УИХ-ын 2012 оны сонгуулиар асуудлыг харсан, ойрын зайн бодол надад байхгүй. Улс төрд илүү удаан хугацаанд тогтвортой, идэвхитэй явж, хүний нүдэнд үзэгдэж, гарт баригдах ажлыг хийж хийсэн бүтээснээрээ ард түмний итгэлийг авч, хариуцлага хүлээхийг хүсч байна. Гагцхүү асуудал юунд байна гэхээр хувь хүнд маань ийм хүсэл байлаа гэхэд шууд ногоон гэрлээр урагшаа явахгүй байхгүй юу. Намын хамт олон, ард түмэн үүнийг шийднэ. Ямар ч байсан урт удаан хугацаанд, тогтвортой, сонгодог улс төрийг ард түмэн хийхийг хүсвэл миний хувьд “яагаад үгүй гэж” биз дээ. Ний нуугүй хэлэхэд манай өвөө улс төрийн томоохон зүтгэлтэн байсан. Ямар ч байсан би энэ дунд зүгээр нэг хүний тоо бөгөлж суухыг хүсэхгүй байна.<br />
<b><br />
-Тийм бол Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын зарласан “Б.Нямтайшир Ардын намын байранд тэрбум төгрөг хандивласан” хүү Номтойбаяр нь миний эсрэг цуглаан зохион байгуулсан, санхүүжүүлсэн гэх мэдээлэл үнэн эсэхэд та бодит хариултыг нь нуухгүй өгнө биз дээ? </b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Энд нуугаад байх зүйл огтхон ч байхгүй. Намайг Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны жагсаалыг тухайн үед санхүүжүүлж, оролцсон хүн бүрт нь 10 мянган төгрөг өгсөн гэж бичиж байсан.Тэр нь нийлээд 80 сая төгрөг болох юм гэсэн. Уучлаарай, би тэр жагсаалд нэг ч төгрөг өгөөгүй. Соёлын төв өргөөний хурлын заалыг түрээслэх шаардлага байснаас өөр зүйл байхгүй. Харин манай компани Ардын намын Тусгаар тогтнолын ордонд тэрбум төгрөг хандивласан нь үнэн.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Уншигчид ч энэ хариултыг уншаад шуугих нь гарцаагүй. “Ардын намыг худалдаад авчихсан байна шүү дээ” гээд л?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэрбум төгрөгөөр худалдагддаг нам гэж юу байх вэ дээ. Нам бол ард түмний үзэл бодол, эв нэгдэл, оюун санааны өмч болохоос биш мөнгөн үнэ цэнээр үнэлэгдэхгүй. Манай компани улсад өнгөрсөн онд гэхэд 99.1 тэрбум төгрөгийн татвар төлсөн гэдгийг би дээр хэлсэн. Бид татвараа зуун хувь төлөөд, үйлдвэрийн төслүүдээ санхүүжүүлээд, Тусгаар тогтнолын ордонд хандивласан тэрбум төгрөг бол татварын дараах чөлөөт мөнгөн урсгалаас гарсан мөнгө. Тэгээд сая хэллээ манай өвөг дээдэс монгол ардын намтай салшгүй холбоотой. Хэдийгээр улс төрийн хилс хэргээр удаа дараа хэлмэгдэж байсан ч хэзээ ч намдаа гомдож байгаагүй. Монголын тусгаар тогтнол монгол ардын намтай шууд холбоотой. Тйимээс эх орныхоо тусгаар тогтнолыг өнгөрсөн цагт олж байсан одоо цагт ч бэхжүүлж ирээдүйд цаашдаа бататгах энэ ариун үйлсийг гүйцэтгэх зорилго бүхий намын маань гал голомтын асуудал чухал.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Миний хувьд бол Ардын намд тэрбум төгрөг өгч байхаар хүүхдийн эмнэлэг барьчихгүй дээ л гэж халагламаар юм?<br />
</b> -Сая хэллээ шүү дээ. Улсад манайх бүхэл бүтэн 99.1 тэрбум төгрөгийн татвар төлчихөөд байна. Эннээсээ л төр тэр мөнгийг үр ашигтай зарцуулж, хүүхдийн эмнэлгээ барих ёстой шүү дээ. Гэхдээ бид татвараасаа тэр асуудлаа зохицуул гээд орхичдог юм биш. Дорноговь аймгийн Даланжаргалан суманд хүүхдийн цэцэрлэг, өмнөговь аймгийн гурвантэс суманд 320 хүүхдийн сургуулийг төрийн өмнөөс хөрөнгө оруулалтыг дангаараа шийдэн барьж байна. Харин манай компанийн хувьд сул мөнгөний урсгалаасаа энэ хандивыг өгсөн гэдгийг дахиад хэлчихье. Ингэж хэлснээрээ бид нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээдэггүй гэсэн үг биш. “Монголын алт” компанийн санхүүжүүлсэн нийгмийн тустай олон хөтөлбөр өнөөдөр үр дүнгээ өгөөд явж байгаа.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Тэрбум төгрөгийн хандив атгаад орж ирсэн залууг Ардын намынхан тусгайлан “бөөцийлэх” юм уу. Тэгээд?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тийм юм байхгүй ээ. Мөнгө гэхээсээ илүү мэдлэг боловсролоороо үнэлүүлэхийг хүсдэг, тэр үүднээсээ ч гэсэн би сонгодог улс төрийг эрхэмлэдэг. Энэ зорилгынхоо төлөө бүгдтэй нь нэг гараанаас л алхаж яваа. Манай намын удирдлагуудаас залуучуудаа эрхлүүлээд бөөцийлөөд байдаг юм байхгүй. Энд манай өгсөн тэрбум төгрөг ямар ч хамаагүй зүйл.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр бол өөр л зүйл яриад байсан даа. Ардын намд нэг тэрбумыг өгөөд л цаанаа өчнөөн тэрбумын татвараас чөлөөлүүлж, төрийн хайр ивээлийг харамгүй хүртэх зорилготой компани гэх утгатай байсан санагдаж байна?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Мэднэ. Тэр хүний хувьд Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч байхдаа Монголын үндэсний баялаг бүтээгчдийг дэмждэггүй, харин ч орон нутгаар айлчилж явахдаа манай уурхайгаар орсон хувийн хэвшлийн цай унд уухгүй гээд гараад явж байсан. Бид чинь монгол үндэсний инженер, техникийн ажилчид Ерөнхийлөгчийн ийм авир гаргахад гомдож байсан. Тэгээд ч манай компанид гэхэд удаа дараа шалгалт оруулж, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Тагнуулын ерөнхий газар гээд төрийн шалгадаг, хянадаг, торгодог бүх байгууллагыг манай руу оруулсан. Бид хууль дүрэм журмын дагуу үйл ажиллагаа явуулдаг байсан тул яадагч үгүй байдаг. Тэр хүнийг эрүүл бодолтой, эр хүн шиг Энхбаяр гэдэг хүн байгаасай гэж хүсч байна. Хэрэв эс тэгвээс Монголын залуучууд, хойш үе өөрийх нь үр хүүхэд эргээд дурсах гэрэлт хөшөө босгохгүй, хойч үе овог нэрээ солих болж магад.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Танай аавыг ямар зорилгоор дарамталж байсан юм бэ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тэрийг Н.Энхбаяр гэдэг хүнээс өөрөөс нь асуу.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><b>-Ярилцлага чамгүй удаан үргэлжиллээ. Энэ ярилцлагыг уншсан олон хүн өөрийн тань талаар тодорхой нэгэн ойлголттой үлдэх нь мэдээж. Нэг хэсэг нь шүүмжлэхэд нөгөө хэсэг нь эерэг үнэлэмжтэй болж үлдэхийг үгүйсгэх аргагүй. Гэсэн ч өөрийн тань нийгэмд, олон нийтийн дунд тарсан ерөнхий имиж бол “Танхай, балмад, шоучин” гэсэн нэг дүгнэлтэн дунд эргэлдээд байх шиг санагддаг. Магадгүй ингэж асуух хэрэггүй байсан байж болно. Гэхдээ миний хувьд ярилцлагыг уран сайхны халил, худлаа гоёчлол, бялдуучлалд хөтлүүлэх хэрэггүй гэсэн зарчим баримталдаг учраас сүүлчийн сэдвээ үүгээр сонгоход буруудахгүй гэж бодож байна?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Зодоон цохионы хэрэг төвөгт орооцолдоод л асуудал үүсгэж байсан уу гэвэл үүсгэж байсан. Нэг биш удаа үүсгэсэн. Үүнийг би нуухгүй. Хувь хүнийхээ хувьд өөрийгөө ямартай ч хүнд дээрэлхүүлж доромжлуулаад хүлцэнгүй суугаад байхгүй.<br />
<b><br />
-Өөрөө одоо залуусын ангиллаас буугаагүй байгаа биз дээ?</b></div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">-Тийм л дээ. Ямар ч байсан надад тийм үе байсныг би үгүйсгэхгүй. Өнөөдрийн тухайд би хувь хүнийхээ хувьд ёс суртахууны зарчимтай байхыг бусад хүмүүсээс шаарддаг. Бизнесийн хувьд, хамтрагчдын хувьд шударга, зарчимтай, түс тас, хэлсэндээ байхыг би өөрөө чухалчилдаг. Тэгж чадахгүй бол би шууд хэлчихдэг. Түүнийгээ нуугаад, хаагаад байх юм бол байхгүй. Зарим үед гар, хөлөө ч хөдөлгөсөн үе байгаа л байх. Амьдралд алдаа, оноо аль аль нь л байдаг биз дээ. Би бусдын адил тэр замыг л туулж байгаа. Энд бусдаас ялгараад, онцгойроод байх юм алга. Харин өөрийгөө танхай гэдэгтэй бол санал нийлэхгүй шүү.</div><div style="text-align: justify;"></div><b>Ярилцсан: Г.ОТГОНЖАРГАЛ</b><br />
<b>Эх сурвалж: http://www.yanaa.mn/yanaa/?p=11161 </b>Гантулгаhttp://www.blogger.com/profile/17622494361355789439noreply@blogger.com4