2011-02-21

Г.Аюурзана: Эхнэрийн маань бүтээлүүд миний үнэлэх хэмжээнээс халиад явчихсан байгаа биз

Ярилцлага, Г.Аюурзана“2×2=6 буюу суут жаран сэтгэгч”, “Дэлхийн утга зохиолын 85 сод туурвил”, “Дурлалгүй ертөнцийн блюз” зэрэг цуврал номуудаараа сэтгэлгээний зохиолыг шимтэн сонирхогч, утга зохиолд шинийг эрэлхийлэгч хэн бүхний хэзээний дотны анд нөхөр болсон Соёлын гавъяат зүтгэлтэн, зохиолч Г.Аюурзаныг “GoGo Cafe ” буландаа урилаа. Бидний ярилцлага утга зохиолын ертөнц хийгээд түүний бүтээл туурвилын талаар өрнөсөн юм. Энэхүү ярилцлага утга зохиолд шинийг эрэлхийлэгч, амьдралын гэрэл гэгээг хүсэгч хэн бүхэнд оюуны таашаал болж очоосой хэмээн хүсэх юун.
-Ярилцлага авахаар холбогдоход та “ёстой завгүй” гэлээ. Таны амьдралын өдрүүд үргэлж завгүй байсаар өнгөрдөг үү?
-Хаа нэг газар алба хашдаггүй, аль нэгэн байгууллагад харьяалагддаггүй болохоор хүмүүс намайг завтай хүн гэж боддог байх. Гэвч уран зохиолын зах руу хөлөө дүрээд, нортол нь гишгэчихсэн хүнд завтай, дэл сул амьдрах боломж үгүй дээ. Олж харах ёстой номуудаа унших, бодсон зүйлсээ тэмдэглэж бичихэд ч энэ амьдрал минь хүрэлцэхгүй юм шиг заримдаа санагддаг.

-Та утга зохиолын ажилдаа нэг өдрийн хэдэн хувийг зарцуулдаг вэ?
-Юутай ч, сүүлийн 20 жилийн туршид л лав уран зохиолоос гадуур нэг ч өдрийг өнгөрүүлж үзээгүй шиг санагдана. Мэдээж, хүн л болсон хойно, ахуй амьдралын аахар шаахар асуудалтай тулгарах үе зөндөө л гарна. Гэхдээ л би тэр бүхэнд жинхэнээсээ автдаггүй. Энэ хорвоо дээр ганцхан хоног амьдрах нас үлдлээ гэдгээ мэдэх юм бол, би бушуухан шиг өмнө нь уншаагүй ямар нэг номоо шүүрч авна. Тэр нь уран зохиолын л ном байж таарах байх.

-Яагаад. Ганцхан өдрийг хамгийн хайртай хүмүүс болох гэр бүлийхэнтэйгээ өнгөрөөхгүй гэж үү?

-Ном ч бас миний гэр бүлийн нэгэн гишүүн.
-Энэ жил зуншлага тааруу байх шинжтэй гэх юм. Байгаль дэлхий ийнхүү үзэмж болоод “ааш муутай” байхад таны сэтгэлзүйд хэр нөлөөлж байна. Магадгүй бүтээлийн санаа төрдөг ч юм уу?
-Монгол саяхныг болтол хамгийн сайхан орон байсныг бид цөмөөрөө мэднэ. Одоо мэдэхгүй ээ, амьдрахад хамгийн хэцүү газруудын нэг болох гээд ч байгаа юм шиг. Газар дэлхий бол сүнстэй, оюун ухаантай, амьд амьтан шүү дээ. Хэр баргийн зүйлд өширч хонзон санахааргүй хосгүй уудам сэтгэлтэйдээ л биднийг сэгсрээд хаячихгүй, амгалан хүлцэж байна. Манайхан сүүлийн үед хамаг л хэвлийг нь ярж шархлуулж, судас шөрмөсийг нь хэрчиж таслаад даанч дэндүүлчихлээ. Монгол хүн бүхий л түүхийнхээ туршид хэзээ ч ийм шунахай, ховдог, байгальд ийм хайр найргүй цэвдэг хандаж байгаагүй. Хавсарга тавьж, хуурайшиж, газрын гарц муу байгаа нь байгалийн буруу биш шүү дээ. Ний нуугүй хэлэхэд, бид өөрсдөө монгол хүмүүс биш болцгоосон байна.
-Та ийнхүү сэтгэл зовниж байгаагийнхаа хувьд байгаль эх дэлхийгээ хамгаалах үйлст нэмэр хандиваа оруулсан уу. Жишээ нь мод тарьдаг ч юм уу?
-Нэг талаас нь хэлэх юм бол, миний бичиж байгаа ном бүр хүмүүсийн сэтгэлд ургуулж буй, ургаж буй мод юм. Нөгөө талаас нь хэлэх юм бол, би арваад жилийн өмнө “Цасны роман”-ыхаа өмнө “Говь нутаг дахь элсний нүүдэл, цөлжилтийн эсрэг сэтгэлийн тэмцэл болгов” гэж тодоос тод бичиж, уншигчдадаа сануулга өгөх гэж чармайсныг мэдэх нэг нь мэднэ. Би чаддаг зүйлээрээ л дамжуулж хүмүүст хэлэх юмаа хэлнэ. Эх орон минь сүйрэх нь гээд хүрз бариад гүйхээс илүү үр дүнтэй санаанууд надад бий. Мод тарихын тухайд гэвэл би хүүхэд байхдаа чамгүй олон мод тарьсан. Тэр үед миний үеийнхэн бүгд л мод тарьж байсан даа. Миний нагац ах Жигжидсүрэн гээд агрономич хүн одоо Баянхонгор аймагт амьдардаг. Тэр Байдрагийн голын сав газарт нийт 40 мянган мод тарьсан нь одоо тун сайхан ургаж байгаа. Ганцаархнаа тарьсан юм шүү дээ. Ноднин “Эгэл баатар” гэдэг шагнал бий болж нэгэн эмэгтэй Сэлэнгийн үржил шимтэй хөрсөнд 30 мянган мод тарьсан гээд шалгарч байсан. Миний нагац ах хэнээс ч ямар ч тусламж авалгүйгээр өөрийн чин сэтгэлээрээ улаан говьд бяцхан ой бий болгож чадсанд би бахархаж явдаг. Одоо тэнд хүмүүс очиж амардаг болсон гэнэ лээ.

ХАЙКУГААР ДАМЖУУЛААД ЯРУУ НАЙРГИЙН ЦААД МӨН ЧАНАРЫГ ТЭМТЭРЧ БОЛНО
-Та Дурлалгүй ертөнцийн блюз” зохиолд орсон “Зуслангаас төрсөн хайкуны тэмдэглэл” бүтээлээ үнэхээр гадаад “ертөнцөөс тасран” байж туурвисан уу?
-Тийм ээ, тэнд бичсэн бүхэнд өчүүхэн төдий ч зохиомол юм байхгүй. Тэр жил их бороотой байсан, замгүй газар тул машин явах аргагүй болж, дээр нь нэмээд трансформатор руу аянга бууж, хэд хоног гэрэл цахилгаан ч үгүй яг хоригдсон юм л даа.

-Мөн “Философийн шүлгүүд” хэмээх номдоо та японы хайку маягийн шүлгүүдийг бичсэнээс гадна Б.Явуухулангийн зарим шүлгүүдийг хайку хэлбэрт оруулсан байсан. Ийм шүлэг бичиж үзье гэсэн санаа юунаас үүдэлтэй вэ. Монгол орчинд монгол сэтгэлгээгээр хайку бичигдэх боломжтой юу?

-Микеланжелогоос “Яаж та Давидыг бүтээв ээ?” гэж асуухад “Би бүтээсэн юм биш, илүүц зүйлсийг нь аваад хаячихсан, тэгээд л үлдсэн нь энэ” гэж хариулсан юм гэнэ лээ. Хайку бол яг л “Давид” шиг юм. Ихэнх муу шүлэг хэтэрхий их устай, хэтэрхий олон илүүц мөрүүдтэй, цагаа олж төгсөөгүй, бүр хадуураад явчихсан байдаг. Тэр бүхнийг нь авч хаясаар байтал нэг хайкуны хэрийн юм үлдэж чадвал тэр боломжийн сайн шүлэг. “Хар-Ус нуурын шагшуурга” дотроо тун гоё хайку агуулдаг учраас сайхан шүлэг санагддаг ч байж магадгүй. Ер нь хайкугаар дамжуулаад яруу найргийн цаад мөн чанарыг тэмтэрч болно.
-Хайку гэдэг үг өөрөө ямар утгыг агуулдаг юм бэ?
-Бүүр анхандаа хошин хэлц шүлгийн нэр байсан юм билээ. Харин Башёгоос хойш гүн ухаан, зэнгийн бясалгалаар баяжаад жинхэнэ яруу найргийн түвшинд хүрсэн, өнөөдөр бол аль ч хэлэнд орчуулах шаардлагагүй дэлхий нийтийн үг болжээ.

-Хайку шүлгийг уншихаар байгалийн чимээ, дүрслэл сэтгэлд бууж, түүний цаана хүний амьдралын жам, мөн чанар өгүүлэгддэг юм шиг санагдсан. Яагаад ч юм уншихаар гуниг төрж ганцаардах шиг болдог…

-Тэгэлгүй яахав, жинхэнэ яруу найргийг бий болгодог сэтгэхүйн гүн цаад утга сэтгэлд бууж байгаа нь тэр.
-Шүлгүүдийг тань уншихад намрын улирал, гуниг, өнгөрч буй цаг хугацааны талаар өгүүлсэн байдаг. Энэ бүхнээс харахад та их ганцаарддаг юм шиг санагдсан. Эсвэл гуньсан үедээ” хөнгөрөх” гэж шүлэг бичдэг юм уу?
-Ганцаардана гэдэг уран зохиолын амин сүнс юм. Зохиолч байна гэдэг жүжигчин байхаас, эсвэл сэтгүүлч байхаас эрс өөр. Гав ганцаараа л бүх ертөнцөө бүтээдэг. Тэгээд бичсэн зүйлээрээ дамжуулж л бусадтай ганцаардлаа хуваалцдаг. Ганцаардал гэхээр л уй гуниг гэж ойлгоод хэвшчихсэн шиг байгаа юм. Үнэндээ ганцаардал гэдэг бол гуниг зовлонтой ямар ч хамаагүй мэдрэмж. Хувь хүн хувь чанараа сэрж мэдрэхийн нэр гэж би ойлгодог.
ЭХНЭРИЙН МААНЬ БҮТЭЭЛҮҮД  МИНИЙ ҮНЭЛЭХ ХЭМЖЭЭНЭЭС ХАЛИАД ЯВЧИХСАН БАЙГАА БИЗ
-“Цасны хүн”, “Хэвтрийн хүн” зохиолоос хүн гэдэг ганцхан хэв цутгагдсан бүхэл бүтэн давтагдашгүй ертөнц байдаг учраас бие биенээ хэзээ ч ойлгодоггүй юм байна гэдгийг ухаарсан. Үнэхээр амьдрал хоосон, хүмүүс бие биенээ хэзээ ч ойлгохгүй гэж үү. Яагаад?
-Хүн юмс, үзэгдлийг ойлгох чадвартай боловч харилцан ойлголцох чадваргүй амьтан юм шиг заримдаа надад санагддаг юм. Ойлгох хийгээд ойлголтын тухай орчин үеийн философид херменевтик гээд бүхэл бүтэн шинэ салбар ч бий. Бидний эргэн тойронд гомдол, цөхрөл, хорсол, сөргөлдөөн, мөчөөрхөл дүүрэн байдаг нь ойлголцоогүйнх л юм.
-Та дээрх зохиолынхоо төгсгөлийн “Зохиогч эхнэртэйгээ ярьж байна” гэсэн хэсэгт уг зохиолын дүрийг яаж ч чадалгүй эмгэнэлтэйгээр төгсгөчихлөө, хүмүүс бие биенээ хэзээ ч ойлгодоггүй талаар харамсан ярьдаг. Үнэхээр зарим зохиолоо бичиж байхад өөрийн төсөөлснөөс өөр төгсгөл, үйл явдал яалт ч үгүй өрнөх тохиолдол гардаг уу?
-Гардаг юм аа. Сая “Бөөгийн домог” гарсны дараа нэг найз маань утасдаад “Чи тэр бөөг хэтэрхий хурдан үхүүлчихлээ. Жаахан амьд байлгах байсан юм” гэж хэлсэн. Хөөрхий, амьсгалж чадахгүй бүгчимдээд шөнөжин гадаа суудаг түүнийг би энд бариад байх нь утгагүй байсан юм. Тэгээд ч намайг Тэнгистэй хамт гэрт ороод дугхийх зуур л өөрөө хорвоогоос явчихсан байсан.

-Таны номын редактораар таны эхнэр, зохиолч Л.Өлзийтөгс ажилласан байдаг. Мөн зарим номоо эхнэртээ зориулсан нь харагддаг. “Зовлон нэгтэй”-н хувьд эхнэрээ зохиолчийнх нь хувьд хэр үнэлдэг вэ?

-Жаргал нэгтэйн хувьд уу. Ямар ч байсан Өлзийгийн зохиолоос гадаадад нэлээд хэвлэгдсэн. Тухайн тохиолдол бүрт хэвлэсэн сэтгүүлийн газруудаас нь номыг нь бүтнээр нь хэвлэх санал тавьсан юм даг. Тэгэхээр миний үнэлэх хэмжээнээс халиад явчихсан байгаа биз. Турк, Испани, Польш, Голландаас санал ирсэн ч харамсалтай нь, бидэнд орчуулагч олдохгүй байна. Өнөөдөр манайд утга зохиолын бэлтгэгдсэн орчуулагч алга даа.
БИ ӨӨРИЙНХӨӨ НОМУУДЫГ ЯМАР Ч ОРНЫ ЯМАР Ч МУНДАГ ЗОХИОЛЧИД ҮЗҮҮЛЭХЭД НҮҮР УЛАЙХААРГҮЙ ГЭДГИЙГ МЭДНЭ
-“2×2=6 буюу суут жаран сэтгэгч”, “Дэлхийн утга зохиолын 85 сод туурвил” зэрэг олон орчуулгын номыг тань хүмүүс мэднэ. Та орчуулагч уу аль эсвэл зохиолч уу?
-Наад хоёр номыг чинь хоёуланг нь би олон янзын эх сурвалж цуглуулж, судалж, харьцуулж, өөрөө түүж сонгож байгаад, өөртөө таалагддаг сэтгэгчид, зохиолчдыг голлон барьж бичсэн юм. Баруунд иймэрхүү номыг non-fiction writing гэдэг. Бас Монтэнийн эссэнүүд, “Дэлхийн сонгомол яруу найраг” антолог, Фолкнерын “Өвгөд”, Борхэсийн “Хоёр хаан, хоёр хонгил” гээд цэвэр уран зохиолын орчуулга ч нэлээд хийсэн. Зохиолч хүн орчуулга хийх нь хэвийн, түгээмэл, зүй ёсны хэрэг. Жишээ нь чи Мураками гэдэг япон зохиолчийн тухай сонссон байх. Өнөөдрийн хамгийн алдартай романч. Тэр хүн Сэлинжер, Карвэр гээд л 20 гаруй номыг англиас япон руу орчуулсан байдаг. Набоков л гэхэд “Евгений Онегин”-ийг англи руу төгс орчуулсан гэж тооцогддог. Пушкин, Нацагдорж, Пауль Целан гээд л бүгд орчуулга хийдэг байсан шүү дээ. Чиний асуултын тухайд гэвэл би орчуулагч ч мөн, зохиолч ч мөн.
-Таныг зарим хүн зохиолч гэхээсээ илүүтэй орчуулагч гэж үздэг юм билээ. Тэр ч бүү хэл бичсэн зохиолыг тань үгүйсгэж гадны зохиолоос хуулсан мэтээр ярьж байхыг сонссон.
-Зарим хүн гэдэг нь хэн юм бол. “Аюурзана тэндээс ингээд ингээд хуулчихаж” гээд баримттай нотолгоотой бичээд, нэр овгоо доор нь тавьчихсан нэг ч хүнийг би мэдэхгүй. Яагаад ч юм нууцхан өширхөөд, элдэв гүтгэлэг тараагаад явдаг ердөө таван л хүн бий. Өөрсдөө нэг ном байтугай нэг өгүүллэг ч орчуулж үзээгүй, орчуулж чадах ч үгүй, ганц роман бичиж үзээгүй тийм л нөхдийн тараадаг яриа. Манай уран зохиолынхон маш залхуу, бүтээлч биш. Учраа олохоо больчихсон, юу бичихээ ч мэдэхээ байчихсан олон хүнийг би мэднэ. Тийм хүмүүс намайг ойр ойрхон ном гаргаад байхаар их л сэжиглэнгүй ханддаг юм. “Энэ яагаад ийм хурдан дараагийн номоо гаргачихав, яг л нэг газраас хуссан байж таарна” гэж боддог шиг байгаа юм. Би олон оронд, уран зохиолын арга хэмжээн дээр шүлэг болон зохиолоосоо уншиж, орчуулгын workshop-д хэлэлцүүлж байсан. Хууллаа гэхэд дор нь л баригдана ш дээ. Зарим хүн мэдээжийн юмыг олж хардаггүй, элдэв ярианд дүгнэлт хийх чадваргүй байдаг. Ер нь тэгээд маш тодорхой зүйлийг олж харж чадахгүй байна аа гэдэг бол боловсрол муутай нь л холбоотой.
-Ахмад зохиолчдынхоо хийсэнд сэтгэл дундуур байж, шүүмжлэл тэй ханддагт зарим зохиолч, шүүмжлэгчид дургүй байдаг юм билээ?
-Хийсэн зүйлд нь би сэтгэл дундуур байдаг юм биш ээ. Харин юу ч хийгээгүйд нь л гонсойж явдаг.

-Тэгвэл та өөрийгөө хэр зохиолч гэж үнэлэх үү?

-Хэрэв би өөрийгөө авьяасгүй, тааруухан зохиолч гэж боддог байсан бол, хэзээ ч бичсэн зүйлээ хэвлүүлэхгүй байсан. Эсвэл, муу зохиолчдыг муу зохиолч гэж огт хэлэхгүй, авьяасгүй мөртлөө зальхай амьтад уран зохиолыг гутааж завшаан хайж яваад нь дургүйцэхгүй, ердийн арилжааны юмс биччихээд түүнийгээ үхэн хатан рекламдаж, бүх хүний аргыг олох гэж гүйх байсан. Тэгээд чадалтай чадалгүй үй олон найзын дунд хөвж явах байсан биз. Ер нь манай ихэнх зохиолч өөрийгөө худлаа ч хамаагүй магтуулахын тулд л, үгүй ядахнаа шүүмжлүүлчихгүйн тулд бусадтай гэмгүй явахыг оролддог. Надад бол тэгэх шаардлага байхгүй. Би өөрийнхөө номуудыг ямар ч орны ямар ч мундаг зохиолчид үзүүлэхэд нүүр улайхааргүй гэдгийг мэднэ.

-Үлгэр жишээ авч хамгийн ихээр шүтэн биширдэг ямар зохиолч байдаг вэ. Хэзээ ч уншаад уйдамгүй зохиол гэвэл?

-Монтэнь, Фолкнер, Борхэс гээд зөндөө дөө. Гайхамшигтай, уншсаар байгаад бүр дотно нөхөд шиг санагдах болчихсон яруу найрагчид ч байна. Ер нь би шүлэг уншихаас хэзээ ч уйддаггүй. Хэзээ ч дахин уншихад бэлэн ном бол Прүстийн “Алдагдсан цагийн эрэлд”. Би заримдаа өөрийгөө хамгийн их аз жаргалтай байгаагаар төсөөлөхдөө зуслангийнхаа байшинд гал түлчихээд, дээл нөмрөөд, Прүстийг уншихаас өөр ажилгүй хүн болчихлоо гэж мөрөөддөг.

-Таны өөрийн бичсэн зохиол бүтээлээс хамгийн сайн болсон хэмээн олзуурхаж “тоодог” нь?

-Шүлгүүддээ хамгийн их хайртай. “Амь тавьж буй шувууны далавч”-ийн зарим хэсэг, бас “Арван зүүдний өр” их гайгүй болсон санагддаг. Сая гарсан “Бөөгийн домог” романаа сайн боллоо гэж бодож байна.
-“Арван зүүдний өр” содон шийдэлтэй, сонирхолтой зохиол шиг санагдсан. Тэрхүү зохиолд гардаг баатар шиг энэ номоо арай зүүднээсээ сэдэвлэж бичсэн юм биш биз дээ. Зарим суутан агуу бүтээлээ зүүдэндээ харсан гэлцдэг.
-Хачин этгээд гар бичмэлийн төлөө миний баатрын төлсөн тэр арван зүүд бол арвуулаа надад жинхэнээсээ зүүдлэгдсэн. Тэр номын тухай Петербургт эрдэм шинжилгээний хурал зохиогдсоны дараа орчуулаач гэж тэндхийн нэг судлаач санал тавьсан юм. Тэгээд би өөрөө орчуулж, зарим бүлгийг нь найз Чинбаяртаа даалгаж, дараа нь надтай Горькийд хамт сурч байсан найз Андрей маань редакторласан. Одоо хэвлэгдэж байгаа. Хэвлэх гэж байгаа хүн нь над руу утасдаад “Энэ зүүднүүдийг яаж зохиосон юм бэ?” гэж асуухад нь би “Зүгээр л надад өөрт зүүдлэгдсэн юм” гэж үнэнээ л хэлсэн.


УРАН ЗОХИОЛЫН ИЙМ ХИЧЭЭЛ ОРСНООС ОРООГҮЙ НЬ ШУЛУУН ЮМ БАЙНА ГЭСЭН БОДОЛТОЙ ҮЛДСЭН

-Сүүлийн үед ном бичдэг, туурвидаг нь харьцангуй олширч. Номын дэлгүүрүүдээр ч дүүрэн ном. Гэтэл утга зохиол гэхээсээ илүүтэй “яаж баян болох вэ”, “амжилтанд хүрэх нууц” гэх мэт орчуулгын номууд бэстселлер болчихсон байдаг. Энэ талаар ямар бодолтой байдаг вэ?

-Ном гэдэг бол үдээд наачихсан, хавтаслачихсан, нэг л төрлийн хэвлэлийн бүтээгдэхүүн. Зарим нь номыг хэвлэж мөнгө олдог, зарим нь зарж мөнгө олдог. Яг л хувцас оёдог, машин үйлдвэрлэдэг шиг үйл ажиллагаа. Номыг уран зохиол гэж хардаг хүмүүс бизнес гэж хардгаасаа хавьгүй цөөхөн. Харин би хувьдаа ном гэдэг үгийг уран зохиол, философи, танин мэдэхүй гээд ойлгоод хэвшчихсэн болохоор, тиймэрхүү мөнгө олох зорилгоор хийгддэг хэвлэмэл бүтээгдэхүүнүүдийг ерөөсөө ном гэж үздэггүй. Хэн толь бичиг уншиж байна, хэн шар сэтгүүлийн роман уншиж байна, хэний зохиосон хэвлэмэл бүтээгдэхүүн галзуу сайн зарагдаж байна, надад ер хамаагүй. Надад хамаатай зүйл бол миний бичсэнийг зарим хүн уншдаг, тэдэнд би дараагийн удаад илүү сайн уран зохиол уншуулахын төлөө л амьдарч яваа хүн гэдгээ мартахгүй байх явдал.

-Дунд сургуулийн хичээлийн программд “Чойбалсангийн ойд зориулсан магтаал” ч бил үү тиймэрхүү шүлэг, зохиол ягштал цээжлүүлж уншуулдаг байсан санагдана. Хүүхдийн толгой хогийн сав биш учраас магадгүй энэ тал дээр анхаарч “цэвэрлэгээ” хийх цаг болсон юм шиг…

-“Чойбалсангийн ойн ерөөл” байлгүй дээ. Өнөөдөр ч гэсэн түүнээс нэг их илүү түвшинд гарчихсан дунд сургуулийн сурах бичиг байхгүй л юм билээ. Уржнан утга зохиолын хичээлийг сургалтаас хасах гэлээ гээд баахан зохиолч эсэргүүцэл гаргаж, би сайдад өргөх бичгийг нь ноороглосон юм даг. Тэгээд дараа нь хүүхдийнхээ уран зохиолын сурах бичгийг зориуд үзсэн. Бүр гутраад, ийм хичээл орсноос ороогүй нь шулуун юм байна гэсэн бодолтой үлдсэн.
-Та зарим зохиолоо хүний амьдралын утга учрыг ойлгуулах зорилготой бичдэг үү?
-Уран зохиолд хэн нэгнийг сэнхрүүлэх шаардлага, хаа нэг тийш уриалан дагуулах зорилго байх ёсгүй юм. Ер нь ямарваа зорилго гэдэг бол уран зохиолын өргөн утгад тэнцэхээргүй, хэтэрхий прагматик ойлголт л доо. Номлолын, ухуулгын зохиолууд, эсвэл амьдралд мөрдлөг болгох тунхагийг хүмүүст түгээхийн төлөө бичигдсэн номууд байдаг. Анхнаасаа нэг том санаа дэвшүүлчихээд, түүнээ сурталчлан дэлгэрүүлье гэж зориод зохиол бичдэг хүмүүс ч байдаг. Тухайлбал, Эйн Ранд гээд ХХ зуунд хамгийн сайн зарагдсан романуудтай, үзэл санааны тунхагч эмэгтэй бий. Гэлээ ч уран зохиолын түүхэнд нэр нь дурдагддаггүй.


ХОТЫН АМЬДРАЛ ДУНД Ч ДАЯАНЧЛАХ БОЛОМЖ БИЙ
-Түүнээс гадна буддын шашны салаа мөчир болсон Зэн буддизмын тухай өгүүлсэн номыг тань уншсан. Энэ номоос хэн ч гэгээрэлд хүрэх боломжтой бөгөөд коан гэх логикт баригдаагүй утгыг сэтгэлдээ тунгааснаар гэнэт гэгээрэлд хүрдэг гэж ойлгосон. Та өөрийн амьдралдаа зэнг нэвтрүүлж гэгээрсэн үү. Гэгээрэл хүнийг юунд хөтлөх вэ?
-Ямар ч хүнд агшин зуурын гэгээрэл ирдэг. Гэнэтхэн юунд ч адгахаа больж, хүмүүст чин сэтгэлээсээ найр тавьж, бусдын төлөө ямар нэгэн сайхан зүйл хиймээр санагддаг, огт танихгүй хэн нэгнийг энэрэн хайрлах, өөдгүй амьтдыг ч гэлээ ойлгож уучлах сэтгэл төрөх, тийм байдалд бид цөмөөрөө л ордог. Амьдралыг түр зуур ч болохноо жигтэйхэн уудам саруулаар харж, “Амьдрал ийм амархан, бас ер бусын сайхан юм байна шүү дээ” гэж бодогдоод, сэтгэл уужраад, ирээдүй өөдрөг сайхнаар төсөөлөгддөг. Ийм үе таарч байгаа маань гэгээрэл юм. Даанч гэнэтхэн хажуунаас нэг сагсуу жолооч дайрчих шахаад нөгөө сайхан бодлыг маань хийсгэчихдэг. Тэгээд бид хараагаад хоцордог. Дараа нь өдөржингөө сэтгэл бухимдуу явна. Ийм болохоор л эртний лам нар олноос дайжиж, аглагт даяан хийдэг байсан болов уу.
-Та даяан хийе гэж боддог уу?
-Би бясалгал хийж, автаж үзсэн. Ширэндэвийн удирддаг “Випашяна” төвийн бясалгалаас амссан мэдрэмжийнхээ эрч хүчээр “Цуурайнаас төрөгсөд” романыг бичсэн. Ер нь амьдралын сайхан нь өөр рүүгээ гүнзгий нэвтэрч, бусадтай хутгалдахгүй байхад л илүү тод мэдрэгддэгийг би бясалгалаар батжуулан ойлгож авсан. За, тэгээд хог шороогоор шуурсан, машин бөглөрсөн хотын амьдрал дунд ч даяанчлах боломж бий. Сайхан ном унших бол нэг ёсны даяанчлал юм даа. Эндхийнхээс эрс өөр ертөнцөд яваад оччих хамгийн амархан боломж бол миний мэдэхээр энэ хоёр зам л байна.
-Та хэр шүтлэгтэй вэ?
-Огт шүтлэггүй биш л дээ, гэхдээ бурханд мөргөөд, лам залаад явдаггүй. Жилийн засал масал ч гэж хийлгэдэггүй. Баргийн лам, хэрийн бөөд итгэдэггүй. Зүгээр л Монгол хүний ёсоор тэнгэртээ сүсэлж, өвгөд дээдсийн маань сүнс сүлд намайг харж байгаа хэмээн найдаж, бүх зүйл цаанаа утга учиртай гэж боддог. Уул овоонд дотроо сүсэлж залбирдаг, гэхдээ хариуд нь ямар нэгэн юм горилж хүлээдэггүй.

“БӨӨГИЙН ДОМОГ”-ИЙН ГОЛ ДҮР БОДИТ ХҮН

-Саяхан “Бөөгийн домог” хэмээн романаа гаргасан. Ном бүтсэн түүхээсээ сонирхуулахгүй юу?
-Байгал нуурын Ольхон гэж арал бий. Тэнд анх очоод л би газрын эрчим хүч гэж үнэхээр байдаг юм байна аа гэдгийг биеэрээ мэдэрсэн. Нэг л ер бусын, гойд үзэсгэлэнтэй тэр газар эсэн бусын хачин зүүд зүүдлэгддэг юм. Ганцхан надад л тэгж нөлөөлсөн үү гэвэл үгүй юм билээ. Би бүр нэг хэсэг Ольхон арлаар өвчилж, нэг америк найзыгаа хүртэл уруу татан дагуулж явсан удаатай. Одоо Нью-Йоркт байгаа тэр америк зохиолч тэнд оччихоод, сэтгэл нь хөөрч, Байгалын мөсөн дээр хэвтчихээд “Би эндээс явахгүй, үүрд үлдэнэ” гээд бүр од түгтэл босоогүй шүү. Тийм л шидтэй нутаг байгаа юм. Арал дээр Бурхан хад гэж домогт газар бий. Дэргэд нь очиход бас л гайхалтай сэтгэгдэл төрдөг. Түүнийг зохиолынхоо үйл явдлын төв болгож бичихээр шийдээд л, баримт цуглуулж эхэлсэн дээ. Ямар нэгэн хувь ерөөлөөр ч юм уу, би оюутан байхаасаа л буриад дуу, буриад хэл аялга сонирхдог байсан юм. Тийм болохоор буриад бөө нартай хэл нэвтрэлцэхэд амархан, бас сонирхолтой байсан.

-Зохиолд гарч буй буриад бөө бодит хүн үү?

-Тэр бол бодит хүн, миний сэтгэлдээ төсөөлж бодсон бөө хоёрын холимог юм. Уг нь бөө бол зохиомол домог биш, шоу биш, бодит гайхамшиг шүү дээ. Хүн эмчилдэг, зэрэгцээ далд ертөнцүүд рүү нэвтэрдэгийг нь үгүйсгэлээ гэхэд, ард түмнийхээ хэл соёлын анхдагч сэтгэлгээг дамжуулан хадгалагч гэдэг утгаараа оюун санааны онцгой үзэгдэл. Жинхэнэ бөөгийн бүх гайхамшиг бие махбодийн бус, оюун санааны ертөнцөд л өрнөдөг. Тиймээс мод руу нисч гардаг, гал долоодог энэ тэр чинь бөөгийн увдис биш, зүгээр л илбэ, жүжиг. Увдис нь далд ухамсрын түвшинд л илэрдэг. Гэхдээ гайхамшиг гэдэг олдошгүй ховор л байдаг шүү дээ. Монголд одоо шавийнх нь тоо зуу хүрчихсэн бөө нар ч байна гэсэн. Жинхэнэ бөө бол зуугаар биш, арваар биш, ганц хоёроор л тоологдоно. Яг л жинхэнэ яруу найрагч зуугаар биш, арваар биш, ганц хоёроор л тоологддог шиг.

-Тэгвэл жинхэнэ бөө, хуурамч бөөг хэрхэн ялгах уу?

-Их амархан. Жинхэнэ нь огт шуналгүй, хүнийг дарамталж айлган мөнгө салгах гэж улайрахгүй, өч төчнөөн шавь бараа бологч дагуулахгүй, онгодтой холбогдоогүй байж холбогдсон царайлж худлаа жүжиглэхгүй, олны нүдэн дээр биш ганцаархнаа юм уу эсвэл зөвхөн ойрын хүрээнийхэн дотроо л онгодоо дууддаг. Нартын орон, онгодын ертөнц хоёрын ялгааг мэддэг тул өөрийгөө барагтай л бол зарладаггүй. Бөө байх нь тэр хүний л ертөнц болохоос бусдад хамаатай явдал огт биш. Гэхдээ энэ бүхнийг би яриад энд багтахгүй. “Бөөгийн домог” номыг минь уншаад үзсэн хүн миний юу хэлэх гэснийг аяндаа ойлгох болов уу.

-Одоо ямар бүтээл уншигчдын гар дээр очих бол?

-Монголчуудад хэрэгтэй, уншууртай, үлдэцтэй ном болчихоор, нэлээд том ажил дээр шамдуу сууж байна. Олон жилийн өмнө эхлүүлсэн ном л доо. Намраас хэвлэгдэхээр нь эргээд танай уншигчидтай уулзъя.

Ярилцсан: Г.Одгарав /odgarav.g@gogo.mn/
Эх сурвалж: www.gogo.mn

0 Сэтгэгдэл:

Post a Comment