Ярилцлага /1998 оны 8 дугаар сарын дундуур энэхvv ярилцлагыг Монголын радиогийн сурвалжлагч Даваанямын Байгалмаа авсан бєгєєд 10 дугаар сарын 4-ний Ням гаригт анх удаа радиогоор нэвтрэгджээ. Энэ ярилцлага С. Зориг агсны хэвлэл мэдээлэлд єгсєн сvvлчийн ярилцлага байлаа.
Ер нь Та улс тєрийн шинжлэх ухааны талаар ойрдоо юм бичиж байна уу?
- Ємнє нь бичиж байсан тэмдэглэлvvд бий. Зай завсраараа уншиж байсан номнууд байгаа. Ойрын vєд Монголын улс тєрийн тогтолцооны цаашдын тєлєв ямар байх бол тэр талаар бодож санаж байгаа зvйлээ бичьє гэж бодож байгаа. Цаг заваа харж байгаад ганцаараа амжихгvй гэхэд бусадтай хамтраад тэр талаар ямар ч гэсэн нэг цэвэр шинжлэх ухааны vvднээс, тэр нь манай орны бодит амьдралд яаж бууж байна гэдэг vvднээс томоохон юм бичих, харах бодол байна.
1990-ээд оныг нэг эргэн дурсая л даа тэр vед Монголын ардчиллын билэг тэмдэг нь Та байсан. Тэмцэл нэлээд ширvvсээд ирэх vед Таныг хvмvvс гар дээрээ єргєн Та л олон тvмнийг сэтгэлийн хєєрєлд хэт оруулахгvй талаас нь зохицуулдаг байлаа. Тэр мєчид Танд юу бодогдож байв? - Тэр vєд хамгийн гол зvйл бол «бид аливаа єєрчлєлтийг тайван замаар хийх нь чухал» гэсэн бодол салдаггvй байлаа. Зєвхєн 1990 онд ч биш, тvvнээс хойш єнєєдрийг хvртэл тэр л бодол эрмэлзлэлээ оюун санаандаа євєрлєж явна. Янз бvрийн зєрчил гарч байсныг манай сонсогчид мэдэж байгаа байх. Зєвхєн 1990 онд ч биш 1996 оны сонгуулийн vєд бид байдлыг аль болох хурцдуулахгvй, тайван замаар асуудлыг шийдэхийг эрмэлзэж улс тєрийн шаардлагатай арга хэрэгслvvдийг ашиглаж байсан. Дахин хэлэхэд улс орны ашиг сонирхолоос хэт давсан, тvvнд хор хохирол учруулах юм хийхгvй байхыг л бодож явлаа. Бидний 90 онд барьж байсан тэр чиг шугам маань єнєєдєр ч тууштай vргэлжилж байна. Тэр vєд эрмэлзлэл нь зєв ч туршлага дутмаг байсан залуус маань туршлага суугаад ирлээ. Харин тухайн vєд нэлээд туршлагатай болсон хvмvvс маань нийгмийн сэтгэлгээнээс хоцроод нийтлэг эрх ашгаас ухраад намын ч юм уу, бvлгийн ч юм уу, явцуу сонирхолдоо хєтлєгдєєд байна уу даа гэж бодогдох боллоо. Цаг vєийн єєрчлєлт хvмvvст их нєлєє vзvvлээд байх шиг байна.Тухайн vеийн тэмцэгчид засгийн эрхэнд гараад ирлээ. Ингэснийхээ дараа єєрсдєє ямар нэгэн хэмжээгээр ялзарч эхэлдэг юм биш биз дээ. Та єєрєє улс тєр судлалын, чиглэлийн хvний хувьд манай орны улс тєрийн амьдралд болж буй vйл явдлуудтай холбогдуулан юу хэлэх вэ? Хvн бvхэн єєр єєрийн сул талтай байдаг. Хувь хvн амьдралаа дээшлvvлэхийг бодно. Нам бэхжихээ бодно. Тодорхой эдийн засгийн бvлэглэл ч юм уу, эсвэл компаниуд бэжиж хєгжихєє бодно. Vvний хажуугаар улс vндэсний хамгийн дээд сонирхол гэж байна. Бvгдийг нь тооцох ёстой. Гэхдээ дарааллыг нь хэзээ ч алдуулж болохгvй. Улс vндэстнийхээ сонирхлыг хамгийн дээр тавих ёстой. Тvvний дараа манай нийгэмд нийтлэг болсон бvлгvvдийн сонирхлыг хамгаалах, дараа нь бvлгийн юм уу компанийн сонирхол байж болно. Яагаад гэвэл тэд чинь тодорхой хэмжээгээр ашгийн байгууллага. Тvvнийхээ тєлєє хєєцєлдєнє. Дєрєвт нь мэдээж хувь хvнд амьдралаа дээшлvvлэх, сайхан амьдрах сонирхол тєрнє. Тийм сонирхол бvх цаг vєд байж л байсан. Vvнийг бас тооцох хэрэгтэй. Гэхдээ бид нар энэ дарааллаа алдаж болохгvй. Дараалал алдах юм бол ялзрах тувшинд орно. Энэ нь бусад орны жишээн дээр xарагддаг. Улсын сонирхлоо хойш нь тавиад бусад сонирхол нь дээшээ гарч ирнэ. Өөрт чинь ер нь «Бид хаашаа явж байна вэ» ч гэдэг юм уу эсвэл «нэг л болохгvй байна даа» гэсэн дундуур бодол тєрдєг vv? Тєрдєг бол ямар vєд? - 3арим vєд тийм бодол тєрєлгvй яахав. Тохиолдлын шинжээр шийдэгдэх олон асуудал бий. Тэр vєд мэдээж сэтгэл дундуур байлгvй яахав. Яагаад гэвэл аливаа асуудал сайн бэлтгэгдэж мэдээлэл сайтай, vндэслэлтэй шийдэгдэх ёстой. Тохиолдлын, гэнэтийн ухамсарлаагvй асуудлыг шийднэ гэвэл утгагvй. Энэ vєд сэтгэл дундуур vлдэнэ. Манай нийгмийн хамгийн тэргvvлэх хэсэг болох улс тєрчид, урлагийнхан, сэхээтнvvд, бусад хvмvvсийн сонсдог тэр нийтлэг сонирхлыг эхлээд заавал хардаг байх ёстой. Ядахдаа ойрын тав, арван жилийн хэтийн хандлагыг тєсєєлж чаддаг байх ёстой. Тэгээд єєрийнхєє улсын хєгжлийг тухайн бvс нутгийн болон дэлхийн хєгжлийн хандлагатай уялдуулах, vvнтэй холбогдсон мэдээллийг хуримтлуулах, солилцох энэ vндсэн дээр шийдвэрээ гаргаж байх нь чухал. Ийм л зvйл манайханд дутагдаад байх шиг. Єнєєдєр жижиг сонирхлууд давамгайлах хандлага гаргачихаад байна. Vvнийг шийдвэртэй даван туулах цаг боллоо шvv дээ. Энэ бол ардчиллыг шалгах хоёр дахь шат юм. Vvнийг хэр давахаас хєгжлийн ойрын ба хэтийн тєлєв тодорxойлогдоно. 90-ээд оны МУИС-ийн багш Зориг одоогийн УИХ-ын гишvvн, Дэд бvтцийн хєгжлийн сайд Зориг хоёрын ялгаатай галуудыг Та єєрєє юу гэж vзэх вэ? - Туршлагаар жаахан илvv болсон байх. Амьдралын туршлага гэх юм уу. Бодож хvсч байсан зvйлvvдийн зарим нь биєлсэн, зарим нь биєлээгvй. Дутагдалтай тал нь гэвэл ном унших, найз нєхєдтэйгєє уулзах бололцоо бага болсон. Энэ байдалд удаан уягдчихвал зєвхєн ойр зуурын юм хардаг болох аюул гарч магадгvй. Гэхдээ илvv их мэдээллийн хvрээ рvv орсон. Таныг єнєє хуртэл ШУКО- ын багш гэж нэрлэсээр байх юм. ШУКО-г судалсан Таны буруу болоод байна уу? Та юу гэж боддог вэ? - ШУКО бол хvн тєрєлхтний оюуны хєгжлийн тvvх. Тэгэхдээ нийгмийн шалгуураар амьдрах чадваргvй гэдгээ xаруулсан. ШУКО бол нийгмийн ухааны тодорхой логикоор зохион байгуулагдсан систєм, цогцолбор байсан. Систєм дотроо зарим хана нь буруу баригдсан, шал нь ч буруу тавигдсан байсан. Явж явж систєм нь ажиллахаа больсон. Тийм учраас миний мэргэжил бол туршлага талаасаа бараг vгvй болж байгаа ийм тогтолцоо. Миний дипломын тал нь хvчингvй болсон ч єнєєгийн Монголын улс тєрийн тогтолцоог судлахад ємнєх нийгмvvдэд vйлчилж байсан. Тvvнийг нь дvгнэсэн ШУКО-ын талаархи тодорхой суурь мэдлэгvvд маань хэрэг болж байгаа. 90-ээд оноос хойш Таны хувийн амьдралд их эвгvйгээр нєлєєлсєн янз бvрийн дарамт шахалт гарч байсан уу? Таны ойр дотны хvмvvст ч юм уу? - Амьдралд сайн муу бvх юм таардаг. Тиймээс єнгєрсєн юм бол єнгєрсєн юм. Тvvнийг бодож санаад байх юм гардаггvй. Хамгийн их санаа зовоож байгаа юм бол цаашид манай улс орны хувь заяа. Тvрvvчийн хэлдэг улс тєрийн тогтолцоо. Тvvнтэй холбоотой эдийн засгийн хєгжлийн маань цаашдын хандлага ямар байх вэ гэдэгт байна. Тухайлбал хоёр нам болоод биє биєэ ойлгохоо больдог ийм зvйл бол хамгийн их аюултай. Тэр нь ялангуяа манай улсын хєгжлийг хєтлєх, нєлєє vзvvлэх, дэлхийн биє биєндээ нягтран орж байгаа эдийн засаг, улс тєр, олон улсын харилцаа энэ бvхнийг аваад vзэх юм бол урд урдаасаа хараад суучихдаг хvн шиг ярьж чадахаа болиод юм л бол хоёр улсын дипломатууд шиг хэлэлцээр хийж суудаг, биє биєнээ ойлголцох чадвараа алдсан. Энэ аюул хамгийн том аюул. Энэ нь нийгмийг хоёр хэсэг болгоод нэг нь болохоор нєгєєгєє эсэргvvцэж байдаг байнга талцсан тийм хэлбэрт орчих вий гэдэг аюул байгаа юм. Тиймээс тvрvvчийн миний хэлдгээр маргах vєдээ маргаж болно тэгэхдээ хvн шиг харилцаад энэ чинь ийм гэж нягтлангvй яриад асуудлыг шийддэг гаднаа ч дотроо ч манай нийгэм тогтвортой нэг маягийн тодорхой уламжлалаар бодлого нь явагддаг гэдгийг харуулах гол vндэс суурь болох юм. - Та мэдээж аавыгаа дурсаж явдаг байх. Аавынхаа тухай юу хэлж чадах вэ? - Их тайван хvн байсан юмыг олон талаас нь бодож хийхийг оролддог, туйлширах дургvй, хvний асуудлыг ойлгох гэж оролддог. Тэр утгаараа хэт нэг талыг барьдаггvй. Хvн болгон амьдралтай гэдгийг ойлгодог ийм л хvн байсан.
Ер нь Та улс тєрийн шинжлэх ухааны талаар ойрдоо юм бичиж байна уу?
- Ємнє нь бичиж байсан тэмдэглэлvvд бий. Зай завсраараа уншиж байсан номнууд байгаа. Ойрын vєд Монголын улс тєрийн тогтолцооны цаашдын тєлєв ямар байх бол тэр талаар бодож санаж байгаа зvйлээ бичьє гэж бодож байгаа. Цаг заваа харж байгаад ганцаараа амжихгvй гэхэд бусадтай хамтраад тэр талаар ямар ч гэсэн нэг цэвэр шинжлэх ухааны vvднээс, тэр нь манай орны бодит амьдралд яаж бууж байна гэдэг vvднээс томоохон юм бичих, харах бодол байна.
1990-ээд оныг нэг эргэн дурсая л даа тэр vед Монголын ардчиллын билэг тэмдэг нь Та байсан. Тэмцэл нэлээд ширvvсээд ирэх vед Таныг хvмvvс гар дээрээ єргєн Та л олон тvмнийг сэтгэлийн хєєрєлд хэт оруулахгvй талаас нь зохицуулдаг байлаа. Тэр мєчид Танд юу бодогдож байв? - Тэр vєд хамгийн гол зvйл бол «бид аливаа єєрчлєлтийг тайван замаар хийх нь чухал» гэсэн бодол салдаггvй байлаа. Зєвхєн 1990 онд ч биш, тvvнээс хойш єнєєдрийг хvртэл тэр л бодол эрмэлзлэлээ оюун санаандаа євєрлєж явна. Янз бvрийн зєрчил гарч байсныг манай сонсогчид мэдэж байгаа байх. Зєвхєн 1990 онд ч биш 1996 оны сонгуулийн vєд бид байдлыг аль болох хурцдуулахгvй, тайван замаар асуудлыг шийдэхийг эрмэлзэж улс тєрийн шаардлагатай арга хэрэгслvvдийг ашиглаж байсан. Дахин хэлэхэд улс орны ашиг сонирхолоос хэт давсан, тvvнд хор хохирол учруулах юм хийхгvй байхыг л бодож явлаа. Бидний 90 онд барьж байсан тэр чиг шугам маань єнєєдєр ч тууштай vргэлжилж байна. Тэр vєд эрмэлзлэл нь зєв ч туршлага дутмаг байсан залуус маань туршлага суугаад ирлээ. Харин тухайн vєд нэлээд туршлагатай болсон хvмvvс маань нийгмийн сэтгэлгээнээс хоцроод нийтлэг эрх ашгаас ухраад намын ч юм уу, бvлгийн ч юм уу, явцуу сонирхолдоо хєтлєгдєєд байна уу даа гэж бодогдох боллоо. Цаг vєийн єєрчлєлт хvмvvст их нєлєє vзvvлээд байх шиг байна.Тухайн vеийн тэмцэгчид засгийн эрхэнд гараад ирлээ. Ингэснийхээ дараа єєрсдєє ямар нэгэн хэмжээгээр ялзарч эхэлдэг юм биш биз дээ. Та єєрєє улс тєр судлалын, чиглэлийн хvний хувьд манай орны улс тєрийн амьдралд болж буй vйл явдлуудтай холбогдуулан юу хэлэх вэ? Хvн бvхэн єєр єєрийн сул талтай байдаг. Хувь хvн амьдралаа дээшлvvлэхийг бодно. Нам бэхжихээ бодно. Тодорхой эдийн засгийн бvлэглэл ч юм уу, эсвэл компаниуд бэжиж хєгжихєє бодно. Vvний хажуугаар улс vндэсний хамгийн дээд сонирхол гэж байна. Бvгдийг нь тооцох ёстой. Гэхдээ дарааллыг нь хэзээ ч алдуулж болохгvй. Улс vндэстнийхээ сонирхлыг хамгийн дээр тавих ёстой. Тvvний дараа манай нийгэмд нийтлэг болсон бvлгvvдийн сонирхлыг хамгаалах, дараа нь бvлгийн юм уу компанийн сонирхол байж болно. Яагаад гэвэл тэд чинь тодорхой хэмжээгээр ашгийн байгууллага. Тvvнийхээ тєлєє хєєцєлдєнє. Дєрєвт нь мэдээж хувь хvнд амьдралаа дээшлvvлэх, сайхан амьдрах сонирхол тєрнє. Тийм сонирхол бvх цаг vєд байж л байсан. Vvнийг бас тооцох хэрэгтэй. Гэхдээ бид нар энэ дарааллаа алдаж болохгvй. Дараалал алдах юм бол ялзрах тувшинд орно. Энэ нь бусад орны жишээн дээр xарагддаг. Улсын сонирхлоо хойш нь тавиад бусад сонирхол нь дээшээ гарч ирнэ. Өөрт чинь ер нь «Бид хаашаа явж байна вэ» ч гэдэг юм уу эсвэл «нэг л болохгvй байна даа» гэсэн дундуур бодол тєрдєг vv? Тєрдєг бол ямар vєд? - 3арим vєд тийм бодол тєрєлгvй яахав. Тохиолдлын шинжээр шийдэгдэх олон асуудал бий. Тэр vєд мэдээж сэтгэл дундуур байлгvй яахав. Яагаад гэвэл аливаа асуудал сайн бэлтгэгдэж мэдээлэл сайтай, vндэслэлтэй шийдэгдэх ёстой. Тохиолдлын, гэнэтийн ухамсарлаагvй асуудлыг шийднэ гэвэл утгагvй. Энэ vєд сэтгэл дундуур vлдэнэ. Манай нийгмийн хамгийн тэргvvлэх хэсэг болох улс тєрчид, урлагийнхан, сэхээтнvvд, бусад хvмvvсийн сонсдог тэр нийтлэг сонирхлыг эхлээд заавал хардаг байх ёстой. Ядахдаа ойрын тав, арван жилийн хэтийн хандлагыг тєсєєлж чаддаг байх ёстой. Тэгээд єєрийнхєє улсын хєгжлийг тухайн бvс нутгийн болон дэлхийн хєгжлийн хандлагатай уялдуулах, vvнтэй холбогдсон мэдээллийг хуримтлуулах, солилцох энэ vндсэн дээр шийдвэрээ гаргаж байх нь чухал. Ийм л зvйл манайханд дутагдаад байх шиг. Єнєєдєр жижиг сонирхлууд давамгайлах хандлага гаргачихаад байна. Vvнийг шийдвэртэй даван туулах цаг боллоо шvv дээ. Энэ бол ардчиллыг шалгах хоёр дахь шат юм. Vvнийг хэр давахаас хєгжлийн ойрын ба хэтийн тєлєв тодорxойлогдоно. 90-ээд оны МУИС-ийн багш Зориг одоогийн УИХ-ын гишvvн, Дэд бvтцийн хєгжлийн сайд Зориг хоёрын ялгаатай галуудыг Та єєрєє юу гэж vзэх вэ? - Туршлагаар жаахан илvv болсон байх. Амьдралын туршлага гэх юм уу. Бодож хvсч байсан зvйлvvдийн зарим нь биєлсэн, зарим нь биєлээгvй. Дутагдалтай тал нь гэвэл ном унших, найз нєхєдтэйгєє уулзах бололцоо бага болсон. Энэ байдалд удаан уягдчихвал зєвхєн ойр зуурын юм хардаг болох аюул гарч магадгvй. Гэхдээ илvv их мэдээллийн хvрээ рvv орсон. Таныг єнєє хуртэл ШУКО- ын багш гэж нэрлэсээр байх юм. ШУКО-г судалсан Таны буруу болоод байна уу? Та юу гэж боддог вэ? - ШУКО бол хvн тєрєлхтний оюуны хєгжлийн тvvх. Тэгэхдээ нийгмийн шалгуураар амьдрах чадваргvй гэдгээ xаруулсан. ШУКО бол нийгмийн ухааны тодорхой логикоор зохион байгуулагдсан систєм, цогцолбор байсан. Систєм дотроо зарим хана нь буруу баригдсан, шал нь ч буруу тавигдсан байсан. Явж явж систєм нь ажиллахаа больсон. Тийм учраас миний мэргэжил бол туршлага талаасаа бараг vгvй болж байгаа ийм тогтолцоо. Миний дипломын тал нь хvчингvй болсон ч єнєєгийн Монголын улс тєрийн тогтолцоог судлахад ємнєх нийгмvvдэд vйлчилж байсан. Тvvнийг нь дvгнэсэн ШУКО-ын талаархи тодорхой суурь мэдлэгvvд маань хэрэг болж байгаа. 90-ээд оноос хойш Таны хувийн амьдралд их эвгvйгээр нєлєєлсєн янз бvрийн дарамт шахалт гарч байсан уу? Таны ойр дотны хvмvvст ч юм уу? - Амьдралд сайн муу бvх юм таардаг. Тиймээс єнгєрсєн юм бол єнгєрсєн юм. Тvvнийг бодож санаад байх юм гардаггvй. Хамгийн их санаа зовоож байгаа юм бол цаашид манай улс орны хувь заяа. Тvрvvчийн хэлдэг улс тєрийн тогтолцоо. Тvvнтэй холбоотой эдийн засгийн хєгжлийн маань цаашдын хандлага ямар байх вэ гэдэгт байна. Тухайлбал хоёр нам болоод биє биєэ ойлгохоо больдог ийм зvйл бол хамгийн их аюултай. Тэр нь ялангуяа манай улсын хєгжлийг хєтлєх, нєлєє vзvvлэх, дэлхийн биє биєндээ нягтран орж байгаа эдийн засаг, улс тєр, олон улсын харилцаа энэ бvхнийг аваад vзэх юм бол урд урдаасаа хараад суучихдаг хvн шиг ярьж чадахаа болиод юм л бол хоёр улсын дипломатууд шиг хэлэлцээр хийж суудаг, биє биєнээ ойлголцох чадвараа алдсан. Энэ аюул хамгийн том аюул. Энэ нь нийгмийг хоёр хэсэг болгоод нэг нь болохоор нєгєєгєє эсэргvvцэж байдаг байнга талцсан тийм хэлбэрт орчих вий гэдэг аюул байгаа юм. Тиймээс тvрvvчийн миний хэлдгээр маргах vєдээ маргаж болно тэгэхдээ хvн шиг харилцаад энэ чинь ийм гэж нягтлангvй яриад асуудлыг шийддэг гаднаа ч дотроо ч манай нийгэм тогтвортой нэг маягийн тодорхой уламжлалаар бодлого нь явагддаг гэдгийг харуулах гол vндэс суурь болох юм. - Та мэдээж аавыгаа дурсаж явдаг байх. Аавынхаа тухай юу хэлж чадах вэ? - Их тайван хvн байсан юмыг олон талаас нь бодож хийхийг оролддог, туйлширах дургvй, хvний асуудлыг ойлгох гэж оролддог. Тэр утгаараа хэт нэг талыг барьдаггvй. Хvн болгон амьдралтай гэдгийг ойлгодог ийм л хvн байсан.
Ирээдүйгээ харж явдаг хүн байждээ. Одоо болж байгаа бүх зүйлүүдийг дурьдсан байна. Бахархамаар
ReplyDeleteНийтэлсэн: Гантулга Содномдаш баярлалаа 2013/04/01